Башҡорт халыҡ йырҙары битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
'''[[Башҡорт халыҡ йыры|Башҡорт халыҡ йырҙары]]''' — көйө лә, һүҙҙәре лә  башҡорт халҡы тарафынан ижад ителә.

Йыр — башҡорт музыка сәнғәтенең киң таралған жанрҙарының береһе, халыҡтың борондан килгән тормош юлдашы. Уларҙа тарих дәүерендә булып үткән иң мөһим һәм иң күренекле ваҡиғаларҙың поэтик йылъяҙмаһы, ата-бабаларыбыҙҙың тормош-көнкүреше, быуындан-быуынға күсеп килгән [[Башҡорт халыҡ йолалары|йолалары]] сағылыш тапҡан. Йырҙарҙа халыҡ үҙенең тыуған илен, батырҙарын данлай, ҡыуанысын һәм шатлығын, ҡайғы-хәсрәтен уртаҡлаша, мөхәббәтен аңлата.

Йыр һәр кемдең үҙе менән йәшәй. Уны шатланғанда ла, моңланған саҡта ла, күңел төшһә лә, теләгән ваҡытта, теләгән ерҙә йырларға, һис юғында көйләргә мөмкин. Йыр менән ир-егеттәр яуға киткән, яуҙан ҡайтҡан; туй ваҡыттарында ла, ҡәҙимге мәжлестәрҙә лә иң беренсе булып йыр һәм ҡурай моңо яңғыраған. Халыҡтың үҙе әйткәнсә, йыр күңелгә йыуаныс та, ҡыуаныс та биргән.

Көньяк [[Урал]]да йәшәүсе [[башҡорт халҡы]]ның рухи мәҙәниәтендә төп урынды йыр поэзияһы биләй. Юғары сәнғәт кимәлендә халыҡтың милли характерын, уның ифрат бай эске донъяһын, фәлсәфәүи ҡараштарын сағылдырған йырҙар баһаларын бер ни менән билдәләп булмаған мираҫ ул. Йыр — кешеләрҙең көндәлек тормош юлдашы, уға әҙәм балаһы шатлыҡлы көндәрендә лә, ҡайғылы мәлдәрендә лә мөрәжәғәт итә, таяна. «Ел елләмәй томан асылмай, йыр йырламай күңел асылмай», — тип, юҡҡа ғына йырланмайҙыр.

Башҡорт халыҡ йырҙары, ниндәй генә сәхнәнән яңғырамаһын, һәр ваҡыт тамашасылар тарафынан бик йылы ҡабул ителә<ref>[http://www.bashinform.ru/news/936104-na-kontserte-ko-dnyu-nezavisimosti-kazakhstana-prozvuchala-bashkirskaya-pesnya/ На концерте ко Дню независимости Казахстана прозвучала башкирская песня. {{Башинформ}}][[Башинформ|[[Файл:Bashinform_logo-e1423154856921.jpg|ссылка=|100x100пкс]]]]<span>, 2016, 19 декабрь</span>{{ref-ru}}{{V|19|12|2016}}</ref>.
== Башҡорт халыҡ йырҙары исемлеге ==
[[:Категория:Башҡорт халыҡ йырҙары|Башҡорт халыҡ йырҙары]] категорияһына ингән мәҡәләләрҙе лә ҡарағыҙ.
{{колонки|4}}
# [[Абдрахман (йыр)|Абдрахман]]
# [[Абдулла ахун (йыр)|Абдулла ахун]]
# [[Азамат (йыр)|Азамат]]
# [[Азаматов кантон (йыр)|Азаматов кантон]]
# [[Ай ли, Гөлбикә (йыр)|Ай ли, Гөлбикә]]
# [[Айҙар ғынайым (йыр)|Айҙар ғынайым]]
# [[Аҡ ҡарсыға (йыр, риүәйәт)|Аҡ ҡарсыға]]
# [[Аҡһаҡ ҡола (йыр)|Аҡһаҡ ҡола]]
# [[Алты егет (йыр)|Алты егет]]
# [[Арғужа (йыр)|Арғужа]]
# [[Аслаев (йыр)|Аслаев]]
# [[Асылыкүл (йыр)|Асылыкүл]]
# [[Ашҡаҙар (йыр)|Ашҡаҙар]]
# [[Балаҡарға (йыр, риүәйәт)|Балаҡарға]]
# [[Баяс (йыр)|Баяс]]
# [[Баяс (йыр, риүәйәт)]]
# [[Буранбай (йыр)|Буранбай]]
# [[Бөйрәкәй (йыр)|Бөйрәкәй]]
# [[Бейеш (йыр)|Бейеш]]
# [[Байыҡ (йыр)|Байыҡ]]
# [[Бөрйәндең егеттәре (йыр)|Бөрйәндең егеттәре]]
# [[Бөҙрә тал (йыр)|Бөҙрә тал]]
# [[Бүгәс (йыр)|Бүгәс]]
# [[Бүгәс маршы (йыр)|Бүгәс маршы]]
# [[Бутис палкауник (йыр)|Бутис палкауник]]
# [[Гөлнәзирә (йыр)|Гөлнәзирә]]
# [[Ғилмияза (йыр)|Ғилмияза]]
# [[Ғүмәров (йыр)|Ғүмәров]]
# [[…ғына ла (йыр)|…ғына ла]]
# [[Ғәҙебәк Насыр (йыр)|Ғәҙебәк Насыр]]
# [[Ете ҡыҙ (йыр)|Ете ҡыҙ]]
# [[Дошман ҡырҙы Салауат (йыр)|Дошман ҡырҙы Салауат]]
# [[Зарифа (йыр)|Зарифа]]
# [[Заһиҙулла (йыр)|Заһиҙулла]]
# [[Зөбәржәт (йыр)|Зөбәржәт]]
# [[Зөлхизә (йыр)|Зөлхизә]]
# [[Зөлхәбирә (йыр)|Зөлхәбирә]]
# [[Зәлифәкәй (йыр)|Зәлифәкәй]]
# [[Зәйнулла (йыр)|Зәйнулла]]
# [[Илгенәм (йыр)|Илгенәм]]
# [[Илек буйы (йыр)|Илек буйы]]
# [[Илсе Ғайса (йыр)|Илсе Ғайса]] (Ғайса, Ғайса батыр, Ғайса ахун)
# [[Ильяс (йыр)|Ильяс]]
# [[Ирәмәл (йыр)|Ирәмәл]]
# [[Ирәндек (йыр)|Ирәндек]]
# [[Йәнгүзәл (йыр)|Йәнгүзәл]]
# [[Йыуаса (йыр)|Йыуаса]]
# [[Йәмле Дим буйы (йыр)|Йәмле Дим буйы]]
# [[Каруанһарай (йыр)|Каруанһарай]]
# [[Кейек ҡаҙҙар (йыр)|Кейек ҡаҙҙар]]
# [[Кейәү (йыр)|Кейәү]]
# [[Киленсәк (йыр)|Киленсәк]]
# [[Кутузов (йыр)|Кутузов]]
# [[Күсбикә (йыр)|Күсбикә]]
# [[Көйөлдө (йыр)|Көйөлдө]]
# [[Көйөргәҙе (йыр)|Көйөргәҙе]]
# [[Кәмәлек (йыр)|Кәмәлек]]
# [[Кәкүк (йыр)|Кәкүк]]
# [[Кәкүккәй (йыр)|Кәкүккәй]]
# [[Ҡалды (йыр)|Ҡалды]]
# [[Ҡаҫмарт буйы (йыр)|Ҡаҫмарт буйы]]
# [[Ҡаһым түрә (йыр)|Ҡаһым түрә]]
# [[Ҡарабай (йыр)|Ҡарабай]]
# [[Ҡарағай (йыр)|Ҡарағай]]
# [[Ҡара тауыҡ (йыр)|Ҡара тауыҡ]]
# [[Ҡарат (йыр, риүәйәт)|Ҡарат]]
# [[Ҡара юрға (йыр)|Ҡара юрға]]
# [[Ҡара урман (йыр)|Ҡара урман]]
# [[Ҡаһарман кантон (йыр)|Ҡаһарман кантон]]
# [[Ҡолой кантон (йыр)|Ҡолой кантон]]
# [[Ҡыуатов (йыр)|Ҡыуатов]]
# [[Ҡыуғынсылар йырҙары]]
# [[Любизар (йыр)|Любизар]]
# [[Мал (йыр)|Мал]]
# [[Маһисәрүәр (йыр)|Маһисәрүәр]]
# [[Мейәс буйы (йыр)|Мейәс буйы]]
# [[Мөғлифә (йыр)|Мөғлифә]]
# [[Мәжлес йыры (йыр)|Мәжлес йыры]]
# [[Мәҙинәкәй (йыр)|Мәҙинәкәй]]
# [[Мәхмүзә (йыр)]]
# [[Наза (йыр)|Наза]]
# [[Олатай (йыр)|Олатай]]
# [[Оҙатыу (йыр)]]
# [[Өфө (йыр)|Өфө]]
# [[Перовский (йыр)|Перовский]]
# [[Порт-Артур (йыр)|Порт-Артур]]
# [[Салауат (йыр)|Салауат]]
# [[Салауат батыр (йыр)]]
# [[Саңлы үҙәк (йыр)|Саңлы үҙәк]]
# [[Сибай (йыр)|Сибай]]
# [[Сонайым (йыр)|Сонайым]]
# [[Суҡ муйыл (йыр)|Суҡ муйыл]]
# [[Сыбай ҡашҡа (йыр)|Сыбай ҡашҡа]]
# [[Сыңрау торна (йыр)|Сыңрау торна]]
# [[Сәҙе буйы (йыр)|Сәҙе буйы]]
# [[Сәлимәкәй]]
# [[Сәфәр йыры (йыр)|Сәфәр йыры]]
# [[Сәңгелдәк (йыр)|Сәңгелдәк]]
# [[Тау йыры (йыр)|Тау йыры]]
# [[Таштуғай (йыр)|Таштуғай]]
# [[Тейен тубырсыҡ яра (йыр)|Тейен тубырсыҡ яра]]
# [[Томан (йыр)|Томан]]
# [[Төйәләҫ (йыр)|Төйәләҫ]]
# [[Түңәрәк күл (йыр)|Түңәрәк күл]]
# [[Түрәкәй (йыр)|Түрәкәй]]
# [[Турат сағылы (йыр, риүәйәт)|Турат сағылы]]
# [[Тәнәкәй (йыр)|Тәнәкәй]]
# [[Тәфтиләү (йыр)|Тәфтиләү]]
# [[Уйыл (йыр)|Уйыл]]
# [[Урал (йыр)|Урал]]
# [[Уралым — тыуған төйәгем]] (С. Юлаев һүҙҙәре)
# [[Үҙ генәйем (йыр)|Үҙ генәйем]]
# [[Үҙән буйы (йыр)|Үҙән буйы]]
# [[Үткән ғүмер (йыр)|Үткән ғүмер]]
# [[Хан ҡыҙы (йыр)|Хан ҡыҙы]]
# [[Хисам (йыр)|Хисам]]
# [[Хәтирә (йыр)]]
# [[Хәжирә йыры (йыр)|Хәжирә]]
# [[Һанаҡа (йыр)|Һанаҡа]]
# [[Һандуғас (йыр)|Һандуғас]]
# [[Һандуғас менән ҡарлуғас]]
# [[Һаҡмар (йыр)|Һаҡмар]]
# [[Һары ла сәс (йыр)|Һары ла сәс]]
# [[Һыр (йыр)|Һыр]]
# [[Һәләүек (йыр)|Һәләүек]]
# [[Шарлы урман (йыр)]]
# [[Шафиҡ (йыр)|Шафиҡ]]
# [[Шаһибәрәк (йыр)|Шаһибәрәк]]
# [[Шәл бәйләнем (йыр)|Шәл бәйләнем]]
# [[Шәүрә (йыр)|Шәүрә]]
# [[Элмәлек (йыр)|Элмәлек]]
# [[Эскадрон (йыр)|Эскадрон]]
# [[Әй буйы (йыр)|Әй буйы]]
# [[Әллүки (йыр)|Әллүки]]
# [[Әйһәүлүк (йыр)|Әйһәүлүк]]
# [[Ырымбур (йыр)|Ырымбур]]
# [[Ынйыҡай менән Юлдыҡай (йыр)|Ынйыҡай менән Юлдыҡай]]
# [[Ыспрауник (йыр)|Ыспрауник]]
# [[Юлғотло (йыр)|Юлғотло]]
# [[Ялан Йәркәй (йыр)|Ялан Йәркәй]]
# [[Ямантау (йыр)|Ямантау]]
# [[Әрме (йыр)|Әрме]]
# [[Ялсығол (йыр)|Ялсығол]]
# [[Әпәт (йыр)]]<ref>[https://ufatime.ru/news/2021/03/21/bashkiriya-zaregistrirovala-patent-na-sbornik-iz-100-narodnyh-pesen/ Башкирия зарегистрировала патент на сборник из 100 народных песен]</ref>
{{конец|колонки}}

== Башҡорт халыҡ йырҙарын башҡарыусылар ==
[[Ғәзиз Әлмөхәмәтов]], [[ Мәғәфүр Хисмәтуллин]], [[Хәбир Ғәлимов]], [[Шайморатова Әсмә Сабир ҡыҙы|Әсмә Шайморатова]], [[Килдейәрова Флүрә Әхмәтша ҡыҙы|Флүрә Килдейәрова]], [[Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы|Иншар Солтанбаев]], [[Аллаярова Нажиә Һибәт ҡыҙы|Нәжиә Аллаярова]], [[Сөләймән Абдуллин]], [[Абдулла Солтанов]], [[Сәфәрғәлин Ғилман Зәйнәғәле улы|Ғилман Cәфәрғәлин]], [[Әхмәҙиева Рәшиҙә Сәмиғулла ҡыҙы|Рәшиҙә Әхмәҙиева]], [[Тәнзилә Үҙәнбаева]], [[Мәжит Алкин]], [[Ишмулла Дилмөхәмәтов]], [[Мәғфирә Ғәлиева]], [[Ғәли Хәмзин]], [[Рамаҙан Йәнбәков]],[[Шәһиев Альберт Хазар улы|Альберт Шәһиев]], [[Ишбаев Райман Сәйәх улы| Райман Ишбаев]], [[Ғәйнетдинов Мәүлетбай Сөләймән улы|Мәүлетбай Ғәйнетдинов]], [[Кейекбирҙина Сулпан Әсхәт ҡыҙы|Сулпан Кейекбирҙина]], [[Азамат Тимеров]], [[Хәсән Усманов]], [[Туйсин Рәмил Париж улы|Рәмил Туйсин]], [[Ишемйәрова Лилиә  Рауил ҡыҙы|Лилиә Ишемйәрова]], [[Ян Лира]] һәм башҡалар.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* [http://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=1123:bashkortton-yoz-yery-alkin&catid=24&Itemid=116&lang=bq Башҡорттоң 100 йыры / Төҙөүсеһе һәм музыка редакторы Мәжит Алкин. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1992. — 272 бит.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210423191547/http://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=1123:bashkortton-yoz-yery-alkin&catid=24&Itemid=116&lang=bq |date=2021-04-23 }} 
* Башкирское народное творчество: Песни и наигрыши/ Сост., вступ. ст. и коммент. P. C. Сулейманова. — Уфа: Башкнигоиздат, 1983. — 309 с.
* Башҡорт халыҡ моңдары (Башкирские народные мелодии) / Сост., вступ. ст. и коммент. P. C. Сулейманова. — Уфа: Башкнигоиздат, 1991. — 104 с.
* Башкирское народное музыкальное искусство. Т. I: Эпические песни и напевы /Сост., вступ. ст. и коммент. P. C. Сулейманова; Отв. ред. Ф. А. Надршина, Д. Д. Хасаншин. — Уфа: Китап, 2001. — 240 с.(на башк. яз.).
* Башкирское народное музыкальное искусство. Т. II (в двух частях): Лирические песни и напевы / Сост., вступ. ст. и коммент. P. C. Сулейманова; Отв. ред. Д. Д. Хасаншин. — Уфа, 2001. — 196 с.
* Башкирское народное музыкальное искусство. Т. II: Лирические песни и напевы / Сост., вступ. ст. и коммент. P. C. Сулейманова; Отв. ред. Д. Д. Хасаншин. — Уфа: Китап, 2002. — 236 с.(на башк. яз.)
* Башкирское народное музыкальное искусство. T.III: Лирико-драматические песни и напевы /Сост., вступ. ст. и коммент. P. C. Сулейманова; Отв. ред. М. И. Дильмухаметов, Д. Д. Хасаншин. — Уфа, 2001. −267 с. −31,2 п.л. (на башк. яз.).
* Башкирское народное творчество. Песни. — Уфа, 1974.
* Башкирский фольклор: принципы классификации певческих жанров // Вестник Башкирского университета. — 2004. — № 4.
* Башҡорт халыҡ йырҙары, йыр-риүәйәттәре./ Автор-төҙөүсеһе Ф. А. Нәҙершина. — Өфө, 1997. — 288 бит. ISBN 5-295-02094-0
* Жемчужины народного творчества Урала: Монография. — Уфа: Китап, 1995. — 248 с.
* ''Лебединский Л. Н.'' Башкирские народные песни и наигрыши. М., 1965.
* Песенное творчество иргизо-камеликских башкир: Монография. -Уфа: Китап, 2002.
* {{статья
 |автор         = Резяпов Р.
 |заглавие      = Башкирские любовные песни
 |ссылка        = http://vatandash.ru/pics/pdf/627.pdf
 |язык          = 
 |издание       = [[Ватандаш]]
 |тип           = 
 |год           = 2006
 |том           = 
 |номер         = 3
 |страницы      = 
 |doi           = 
 |issn          = 1683-3554
}}{{ref-ba}}
* ''Фоменков М. П.'' Башкирская народная песня. — Уфа, 1976.

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/8-statya/6103-jyr|Йыр|автор=Галина Г. С.}}
* [https://ufatime.ru/news/2021/03/21/bashkiriya-zaregistrirovala-patent-na-sbornik-iz-100-narodnyh-pesen/ Башкирия зарегистрировала патент на сборник из 100 народных песен]
{{Викилаштыр}}
{{Башҡорттар}}

[[Категория:Башҡорт музыкаһы]]
[[Категория:Башҡорт халыҡ йырҙары]]