Башҡорт хәрби шураһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

'''Башҡорт хәрби шураһы ''' (''Башҡорт хәрби советы, Башҡорт ғәскәрҙәренең штабы'') — [[Башҡорт Хөкүмәте]]нең [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәрҙәре]] менән идара итеү органы.

== Тарихы ==
1917 йылдың декабрендә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|III Бөтә башҡорт ойоштороу ҡоролтайы]] милиция менән ҡораллы көстәрҙе ойоштороу тураһындағы резолюцияны раҫлай. Уларҙың төп бурысы булып [[Башҡортостан автономияһы|Башҡортостан автономия]]<nowiki/>һын яҡлау булып тора. Ҡораллы көстәр менән идара итеү өсөн Үҙәк хәрби шураһы һәм башҡорт ғәскәрҙәренең Баш штабын булдырыу ҡарала.

Башҡорт хәрби шураһы [[Башҡорт Хөкүмәте|Башҡорт хөкүмәте]]нең 1918 йылдың 12 июнендәге фарманы (бойороғо) буйынса [[Силәбе]] ҡалаһында [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәре]] менән идара итеү өсөн булдырыла.

Башҡорт хәрби шураһының фарманы (бойороғо) буйынса ғәскәр штабының составында түбәндәге бүлектәр булдырыла: строевой, мәғлүмәт, артиллерия, инженерҙар, мобилизация, хужалыҡ, интендант, санитар, хәрби уҡыу һәм үҙ теләктәре менән ҡушылғандар өсөн айырым бүлексә. Шулай уҡ хәрби-табиптар һәм хәрби-тикшереү комиссиялары ла булдырыла.
[[Файл:Печать_БВС.jpg|мини|[[Башҡорт Хөкүмәте]]нең хәрби бүлеге мисәте]]
[[Файл:БВС.png|мини|Башҡорт хәрби советының мисәте]]
1918 йылда июль уртаһынан алып шура Башҡорт ғәскәрҙәренең штабы функцияһын үтәй. Ваҡытлы Себер хөкүмәтенә буйһонмаҫ һәм ҡорал, обмундирование, аҡса, аҙыҡ-түлек алыу өсөн Башҡорт хәрби шураһы Бөтә Рәсәй Ойоштороу комитеты ағзаларынан [[Башҡорт айырым корпусы]]ның Халыҡ армияһына индерелеүенә ирешә. Комуч Башҡорт ғәскәренә 10 пулемёт, 1 мең винтовка һәм 5 мең обмундирование комплекты бүлә.

1918 йылдың авгусынан Башҡорт хәрби шураһының урынлашҡан ере [[Ырымбур]] ҡалаһы була. 1918 йылдың 13 июлендә шураның бойороғо буйынса башҡорт ғәскәрҙәре өсөн берҙәм униформа ҡабул итеү буйынса Комиссия төҙөлә<ref>[http://www.vatandash.ru/index.php?article=1477 ''Ильдар Шаяхметов.'' О военно-исторической реконструкции униформы и символики Башкирских войск 1917—1919 гг.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170607192543/http://vatandash.ru/index.php?article=1477 |date=2017-06-07 }}</ref>. 1918 йылдың 28 авгусында Башҡорт хәрби шураһы айырыу билдәләрен, ә 10 сентябрҙә — Башҡорт ғәскәрҙәренең берҙәм хәрби кейем формаһын ҡабул итә.

1918 йылдың 11 октябрендә Башҡортостан Хөкүмәте Башҡорт ғәскәрҙәренең хакимиәтен төҙөү тураһында ҡарар ҡабул итә. Хакимиәт Башҡорт Ғәскәрҙәрен ойоштороу һәм уларҙы төҙөү мәсьәләләре менән шөғөлләнә. Офицер составы менән армияның финанс ресурстары ла уның ҡарамағына тапшырыла. Хакимиәт административ, хөкөм итеү, мобилизация һәм хужалыҡ бүлектәренән торған булған. Айырым [[Башҡорт корпусы]]ның штабы ойошторола. Башҡорт Хәрби Шураһы республика хөкүмәте янында кәңәшмә органы булараҡ ҡалдырыла<ref>[http://guides.rusarchives.ru/browse/gbfond.html?bid=122&fund_id=438668 Войсковое управление Правительства Башкурдистана] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161110172926/http://guides.rusarchives.ru/browse/gbfond.html?bid=122&fund_id=438668 |date=2016-11-10 }}</ref>. 1919 йылдың февраль аҙағында Хакимиәт эшмәкәрлеген туҡтатыу тураһында ҡарар ҡабул итә.

=== Етәкселәре һәм ағзалары ===
Башҡорт Хәрби Шураһының рәйесе һәм Ғәскәр хакимиәтенең башлығы Башҡортостан Хөкүмәтенең ағзаһы, хәрби бүлек мөдире булырға тейеш була.

Шураның рәйесе вазифаһында тәүҙә [[Ғәбитов Ғәбделхаҡ|Ғ. Ғәбитов]] (июнь 1918), уның урынбаҫары [[Таған Ғәлимйән Ғирфан улы|Ғ. Таған]], ә шураның секретаре [[Тереғолов Усман Ниғмәтулла улы|У. Тереғолов]] була<ref>{{книга|автор=Таймасов Р. С.|заглавие=Участие башкир в Гражданской войне. Книга первая: В лагере контрреволюции (1918 — февраль 1919)|ссылка=|ответственный=|место=Уфа|издательство=РИЦ БашГУ|год=2009|том=|страниц=200|страницы=47|isbn=}}</ref>. 

Һуңыраҡ рәйес итеп [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Әхмәт-Зәки Вәлиди]] һайлана (июнь 1918 — февраль 1919), хәрби эштәр буйынса уның урынбаҫары — подпоручик Ғ. Ғәбитов, шура ағзалары — [[Иркәбаев Ғәбделхәй|Ғ. Иркәбаев]], Т. Ғисмәти, прапорщиктар [[Мөхәмәтйәров Мөхәмәтғариф Закир улы|Ғ. Мөхәмәтйәров]] һәм [[Таған Ғәлимйән Ғирфан улы|Ғ. Таған]], секретаре — прапорщик [[Тереғолов Хәлил Ниғмәтулла улы|Х. Тереғолов]] була<ref>{{книга|автор=Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г.|заглавие=Парламентаризм в Башкортостане: история и современность|ссылка=http://www.gsrb.ru/ru/about_parliament/history/parlament_tom_1-1.pdf|ответственный=|место=Уфа|издательство=ГРИ «Башкортостан»|год=2005|том=|страниц=304|страницы=|isbn=}}</ref>. 1918 йылдың июлендә Башҡорт хәрби шураһының рәйесе урынбаҫары булып [[Мутин Илдархан Ибраһим улы|Илдархан Мутин]] билдәләнә, август айында ул Башҡорт хәрби шураһының рәйесе вазифаһын башҡарыусы булып ҡуйыла.

1918 йылдың июнендә Башҡорт хәрби шураһына Анциферов, Биҡҡолов, [[Бриц Станислав Георгиевич|С. Бритц]], [[Ҡорбанғәлиев Мөхәмәтғәбделхәй Ғәбиҙулла улы|М. Ҡорбанғәлиев]], [[Мәғәсүмов Мансур Мәғәсүм улы|М. Мәғәсүмов]], ә июлдә — [[Бикмәев Солтангәрәй Ғәтиәтулла улы|Бикмәев]], [[Йәнекәев Ҡасим|Ҡ. Йәнекәев]], Иголко, [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы|Ә. Ҡарамышев]], [[Ҡарамышев Мөхтәр Батыргәрәй улы|М. Ҡарамышев]], Мәүлитов, И. Мухлиев, Попеню, [[Рәсүлев Талха Ғайса улы|Т. Рәсүлев]], [[Солтанов Искәндәрбәк Мөхәмәтйәр улы|И. Солтанов]], Суслов, Тереғолов, [[Тереғолов Хәлил Ниғмәтулла улы|Х. Тереғолов]], [[Туймаҡаев Харис|Х. Туймаҡаев]], И. Шәрипов һәм башҡалар ҡабул иттелә. Башҡорт ғәскәрҙәре штабына йәмғеһе 32 офицер һәм белгес инә, уның ҡармағында махсус тәғәйенләштәге команда булдырыла.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
 |автор        = Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г.
 |заглавие      = Парламентаризм в Башкортостане: история и современность
 |ссылка        = http://www.gsrb.ru/ru/about_parliament/history/parlament_tom_1-1.pdf
 |ответственный = 
 |место        = Уфа
 |издательство  = ГРИ «Башкортостан»
 |год          = 2005
 |том          =
 |страниц      = 304
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}
* {{книга
 |автор        = Багаутдинов Р. О.
 |заглавие      = Участие башкир в Белом движении (1917—1920)
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место        = Уфа
 |издательство  = 
 |год          = 2009
 |том          =
 |страниц      = 
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}
* {{книга
 |автор        = 
 |заглавие      = История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место        = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год          = 2010
 |том          = V
 |страниц      = 468
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}
* {{книга
 |автор        = [[Мортазин Муса Лот улы|Муртазин М. Л.]]
 |заглавие      = Башкирия и башкирские войска в Гражданскую войну
 |ссылка        =
 |ответственный = 
 |место        = М.
 |издательство  = Инсан
 |год          = 2007
 |том          =
 |страниц      = 208
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}
* {{книга
 |автор        = Таймасов Р. С.
 |заглавие      = Участие башкир в Гражданской войне. Книга первая: В лагере контрреволюции (1918 — февраль 1919)
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место        = Уфа
 |издательство  = РИЦ БашГУ
 |год          = 2009
 |том          =
 |страниц      = 200
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}
* ''Шеффер Д.'' Реализация советской национальной политики на местах и образование автономной республики Башкортостан (1919–1920 гг.) // «Ватандаш». 2003. № 2.

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/1911-bash-ort-kh-rbi-shura-y|автор=Таймаҫов Р. С.}}
* {{ВИБ|51448|Башкирский военный совет|автор=Таймасов Р. С.}}


[[Категория:Башҡортостан тарихы]]
[[Категория:Башҡорт ғәскәре‎]]