Башҡорт Үргене битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Айыҡ ауыл}}
{{ТП-Рәсәй
 |статус                   = ауыл
 |башкирское название         = Башҡорт Үргене
 |оригинальное название    = {{lang-ru|Башкирская Ургинка}}
 |герб                     =
 |флаг                     =
 |lat_deg = 52 |lat_min = 15 |lat_sec = 53
 |lon_deg = 56 |lon_min = 39 |lon_sec = 35
 |CoordAddon =
 |CoordScale =
 |размер карты региона     =
 |размер карты района      =
 |регион                   = Башҡортостан
 |регион в таблице         = Башкортостан
 |вид района               =
 |район                    = Ейәнсура районы{{!}} Ейәнсура
 |район в таблице          =
 |вид поселения            = ауыл советы
 |поселение                = Яңы Петровка ауыл Советы (Ейәнсура районы){{!}} Яңы Петровка
 |поселение в таблице      =
 |внутреннее деление       =
 |глава                    =
 |дата основания           =
 |первое упоминание        =
 |прежние имена            =
 |статус с                 = 2005
 |площадь                  =
 |высота центра НП         =
 |население               = {{ Население | Башкирская Ургинка | тс }}
 |год переписи            = {{ Население | Башкирская Ургинка | г }}
 |плотность               =
 |агломерация             =
 |милли состав     = [[башҡорттар]]
 |конфессиональный состав =
 |этнохороним             =
 |почтовый индекс          = 453388
 |почтовые индексы         =
 |телефонный код           =
 |цифровой идентификатор   = 80226825002
 |категория в Commons      =
 |сайт   =
}}

'''Башҡорт Үргене''' ({{lang-ru|Башкирская Ургинка}}), '''Үрген''', боронғо исеме '''Этбаҡ''' — [[Башҡортостан]]дың [[Ейәнсура районы]]ндағы ауыл.
Почта индексы — 453388, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80226825002.

== Географик урыны ==
Башҡорт Үргене Үрген йылғаһы ([[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар йылғаһы]] бассейны) буйында урынлашҡан.
* Район үҙәгенә тиклем ([[Иҫәнғол]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|''башҡ.'' Яңы Петровка, ''рус.'' Новопетровское]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы (''башҡ.'' Төйлөгән — ''рус.'' Тюльган): 66 км<ref name = "ATU">{{АТУ РБ}}</ref>.

== Тарихы ==
Ауылға [[Нуғай даруғаһы]] Үҫәргән улусы [[башҡорттар]]ы үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, [[1761 йыл]]дан алып Этбай исеме менән билдәле. Староста Этбай Саҡыров исеме менән аталған. [[1795 йыл]]да 27 йортта 171 кеше, [[1866 йыл]]да 93 йортта — 551 кеше йәшәгән. [[Малсылыҡ]], урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]] булған. [[1900 йыл]]да 2 һыу тирмәне теркәлгән. [[1922 йыл]]дан хәҙерге исемен йөрөтә<ref name="Б.Ү.">{{БЭ2013|82465}}</ref>.

Ауыл, ауыл торама пунктының ауыл статусын Башҡортостан Республикаһының 2005 йылдың 20 июлендәге «Тораҡ пункттарҙың ойошторолоуы, берләшеүе, бөтөрөлөүе һәм статусы үҙгәреүе, административ үҙәктәрҙе күсереү менән бәйле административ-территориаль ҡоролошона үҙгәрештәр индереү тураһында» 211-з Законына, 1-се статьяға ярашлы ала:
{{начало цитаты}}6. Тораҡ тибын ауыл тип биләдәләп, түбәндәге тораҡ пункттарҙың статусын үҙгәртергә:
23)Ейәнсура районында:…<br>
а) Яңы Петровка ауыл Советының Башҡорт Үргене ауылының {{конец цитаты}}

== Хәҙерге осор ==
Башҡорт Үргене ауылы [[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|Яңы Петровка]] ауыл Советына ҡарай. Урта [[мәктәп]], 
[[балалар баҡсаһы]], фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, [[мәсет]], магазиндар бар.

== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
<!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы -->
{| class="wikitable"
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
|[[1757]] ||  || Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
|[[1816]] ||   ||  Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1834]] ||2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] ||2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе Үҫәргән кантоны ||  Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 2-се Үҫәргән улусы ||Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || 2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] ||  2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] ||2-се Үҫәргән улусы || Йылайыр кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || ауыл советы ||Ейәнсура районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] ||  ауыл советы|| Ейәнсура районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] ||Яңы Петровка ауыл советы ||Ейәнсура районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
<!--
|-
| || || || ||
 --> <!-- Күсереп алыу өсөн -->
|}

== Халыҡ һаны ==
Халҡы: [[1900 йыл]]да — 696 кеше, [[1920 йыл]]да 831 кеше иҫәпләнгән. [[2009 йыл]]да 1030 кеше тәшкил иткән<ref>[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Справочник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304094552/http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls |date=2016-03-04 }}</ref>. Башҡорттар йәшәй (2002)<ref name="Б.Ү." />
{{Wikidata/Population}}
;Милли составы
[[2002 йыл]]ғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — [[башҡорттар]] (99 %)<ref name="справочник">Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochni.. Excel форматында ҡушымта]{{Недоступная ссылка|date=September 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref>.

== Урамдары ==
{{Колонки|3}}
* Арал урамы ({{lang-ru|}} улица Арал)
* Бишәй урамы ({{lang-ru|}} улица Бишай)
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} улица Молодёжная)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная улица)
* Мәсет урамы ({{lang-ru|}} улица Мечети)
* Сатра урамы ({{lang-ru|}} улица Сатра)
* Тау урамы ({{lang-ru|}} Горная улица)
* Тибеҙ урамы ({{lang-ru|}} улица Тибез)
* Тимерлек урамы ({{lang-ru|}} Кузнецкая улица)<ref>[https://www.gosspravka.ru/02/022/000039.html Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан]</ref>{{Колонки|конец}}

== Ер-һыу атамалары ==
''Тауҙар:''
* '''Ҡыҙҙар тауы'''
* '''Кәмшәткә тауы''' (Ерәнсә сәсән аты менән ҡолап төшөп үлгән тау)
''Йылғалар:''
* '''Үрген''' йылғаһы
* '''Наҙы''' йылғаһы
''Шишмәләр:''
* '''Ерекле''' шишмәһе
''Башҡа урын-ер атамалары:''
* '''Төлкөатҡан''' урыны
* '''Үгеҙүлгән''' ер
* '''Урыҫай'''
''Таусыҡтар, түбәләр:''
* '''Ерәнсә ташы'''

== Билдәле шәхестәре ==

== [[Абдуллин Сәләхетдин Ҡотләхмәт улы]] (XIX быуат уртаһында тыуған —?) — указлы ахун. ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] (26.06.1931—11.11.2023), Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1.03.1951—8.05.2004), хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994). Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Венер Мәжит улы]] (1964) — билдәле йырсы, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] Үрген ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} Башҡорт Үргене ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә, Ырымбурҙағы «Хөсәйениә» мәҙрәсәһендә белем алған<ref name="Солтанбаев">{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}</ref>.
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы|Абдуллин Рәүеф Ғәбделәхәт улы]] — билдәле нефтсе, Өфө нефть институтын тамамлаған, Үзбәкстан ССР-ында, Губкин ис. ғилми-тикшеренеү институтында эшләне, Мәскәүҙә йәшәй, Сәләхетдин хәҙрәттең ейәне.
* [[Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы|Аҡъюлов Әхмәтбаҡый хәҙрәт Фәхретдин улы]] (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан<ref>Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012</ref>.
* [[Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы]] (15.08.1931—7.11.2006) — халыҡ йырсыһы.
* [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы]] (1950) — БДУ профессоры, филология фәндәре докторы, ғалим, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләсәре.
* [[Әхтәмов Мөхтәр Хөснөлхаҡ улы]] (15.01.1929—19.10.2020) — башҡорт тел ғилеме белгесе, филология фәндәре докторы (1996), профессор (1994). [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның почетлы профессоры (2009). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1989) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның маҡтаулы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001).
* [[Юлдашбаев Юлай Хәйрулла улы]] (18.04. 1962) — Башҡортостан Республикаһының Милли архивы директоры урынбаҫары, тарих фәндәре кадидаты.

== Видеофильмдарҙа ==
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&path=yandex_search&parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&from_type=vast&filmId=12146892427681075509&url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ 1985г. Башкирская Ургинка колхоз Заветы Ильича Зианчуринский район]
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&path=yandex_search&parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&from_type=vast&filmId=12146892427681075509&url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ Башкирская свадьба по старым обычаям]

== Ҡушаматтар ==
Ауылда киң ҡулланылған ҡушаматтарҙан:
* Ҡара Минзиә
* Һары Минзиә
* Ҡаҙаҡ Йомабай
* Немец Тажый (Тажетдин тигән кеше һуғыштан трофей итеп немец каскаһын кейеп ҡайтҡан, был уға ҡушамат булып тағылған)
* Япон Йәғәфәр (Йәғәфәрҙең атаһы рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, ''япон'' һүҙе улына ҡушамат булып киткән)
* Банзай (үтә ныҡ һимеҙлеге арҡаһында Баязит тигән кешегә ҡушылған)
* Балта (Роберт исемле кешегә тағылған ҡушамат. Ҡарттаһы ейәненең ят исемен дөрөҫ әйтә алмай, Роберт урынына «рубит» тип әйткән… утын ҡырҡыу ҡоралы — «балта»).
Бынан тыш тотош айырым фамилияларға ҡарата мәсекәйҙәр, кәкүктәр ҡушаматы ла булған.

== Ауыл ваҡытлы матбуғатта ==
* [https://zianzori.ru/news/tvoi-lyudi-selo/2022-03-24/v-bashkirii-zavershilsya-konkurs-uchitel-goda-bashkirskogo-yazyka-i-literatury-2022-i-uchitel-goda-bashkortostana-2022-2741031 Зианчуринские учителя-победители]
* [https://ejansura.ru/articles/novosti/2022-03-28/putin-poruchil-gazpromu-dolozhit-o-merah-po-prodazhe-gaza-za-rubli-podrobnee-na-rbk-https-www-rbc-ru-politics-28-03-2022-6241640b9a7947cf930969c7-2746505 Мин тормошто яратам!]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Үҫәргән]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.]

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|82465}}
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ "Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
* [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/ilchikeevo.html Башҡорт Үргене (Этбаҡ) ауылы хаҡында «Генеалогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}}

{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Ейәнсура районы ауылдары}}

[[Категория:Ейәнсура районы ауылдары]]