Бертольт Брехт битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Redirect|Брехт}}
{{Тёзки|Бертольт}}
{{Писатель
|Имя                  = Бертольт Брехт
|Оригинал имени       = Bertolt Brecht
|Изображение          = Bertolt-Brecht.jpg
|Ширина               = 210px
|Описание изображения = Бертольт Брехт
|Имя при рождении     = ''Eugen Berthold Friedrich Brecht''
|Место рождения       = {{Место рождения|Аугсбург}}, [[Германская империя]]
|Место смерти         = {{Место смерти|Восточный Берлин|в Берлине}}, [[ГДР]]
|Гражданство          = {{Флагификация|Германская империя}}<br>{{Флагификация|Веймарская республика}}<br>{{Флагификация|Германская Демократическая Республика}}
|Род деятельности     = {{Прозаик|Германии XX века}}, {{Драматург|XX века|Германии}}, {{Поэт|XX века|Германии}}
|Годы активности      = 
|Направление          = [[эпический театр]]
|Жанр                 = [[поэзия]], [[проза]], [[драматургия]]
|Язык произведений    = [[немецкий]]
|Премии               = {{Международная Сталинская премия «За укрепление мира между народами»|1954}}<br>[[Премия Генриха Клейста]]
|Роспись              = Brecht Unterschrift.jpg
 }}
'''Берто́льт Брехт''' ({{lang-de|Bertolt Brecht}}; тулы исеме — '''О́йген Бе́ртхольд Фри́дрих Брехт''', ''{{Audio|De-Eugen Berthold Friedrich Brecht.oga|Eugen Berthold Friedrich Brecht}}''<ref name="katal">{{cite web|url=http://d-nb.info/gnd/118514768/about/html|title=Brecht, Bertolt|work=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|publisher=Deutsche Nationalbibliothek (официальный сайт)|accessdate=2013-02-02|archiveurl=https://www.webcitation.org/6ELoEKFgP|archivedate=2013-02-11}}</ref>; [[1898 йыл|1898]], [[10 февраль]], [[Аугсбург]] — [[14 август]], [[1956 йы|1956]], [[Берлин]]) — [[Германия|немец]] драматургы, шағир, прозаик, театр эшмәкәре, сәнғәт теорияһы белгесе, «Берлинер ансамбль» театрына (1949) нигеҙ һалыусы. 1933-1947 йылдарҙа  төрлө илдә эмиграцияла йәшәгән.

Шағир һәм драматург  Брехт  ижады, уның  «эпик театр» теорияһы һәм  сәйәси ҡараштары һәр саҡ бәхәс тыуҙыра. Шуға ҡарамаҫтан, 50-се йылдарҙа уҡ  Брехт   пьесалары  Европа театрҙары репертуарына инә; уның  идеялары төрлө кимәлдә  замандаштары Фридрих Дюрренматт, Артюр Адамов, Макс Фриш, Хайнер Мюллер кеүек  режиссёрҙарға йоғонто яһай.

[[Вторая мировая война|Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң режиссёр Брехт тарафынан тормошҡа ашырылған «эпик театр теорияһы» театр сәнғәтендә бөтөнләй икенсе мөмкинлектәр аса һәм XX быуат театры үҫешенә бик көслө йоғонто яһай{{sfn|Сурков|1965|с=5, 13|name=}}.

Бертольд (Бертольт) Брехт исеменең яҙылышы Рәсәйҙә ике төрлө вариантта йөрөй.

== Биографияһы ==

=== Аугсбург осоро ===
Ойген Бертхольд Брехт, һуңыраҡ исемен Бертольтҡа үҙгәрткән, Баварияла Аугсбург ҡалаһында тыуған{{sfn|Дымшиц|1976|с=8|name="dym"}}. Атаһы, Бертхольд Фридрих Брехт (1869—1939), Ахерн<ref name="katal" />  ҡалаһынан Аугсбургҡа  1893 йылда  Хайндлдең кизе-мамыҡ фабрикаһына  сауҙа агенты булараҡ эшкә килә.  1901  йылда прокурист (ышаныслы хеҙмәткәр), 1917-се йылда — фирманың коммерция директоры вазифаһына үрләй{{sfn|Шумахер|1988|с=13|name="sch"}}.  1897  йылда ул Бад-Вальдзеенан станция начальнигы ҡыҙы София Брецингҡа өйләнә (1871—1920), Ойген (Бертольдтың беренсе исеме) - уларҙың тәүге балаһы <ref name="sch" />.

1904—1908 йылдарҙа Брехт Изге Франциск монахтар одрены халыҡ мәктәбендә уҡый, шунан Бавария короле реаль гимназияһында уҡый {{sfn|Шумахер|1988|с=14|name="sch1"}}. «Аугсбург реаль гимназияһында уҡыған туғыҙ йыл эсендә мин үҙемдең уҡытыусыларымдың әҙ булһа ла аҡыл үҫешенә өлгәшә алманым. Ә улар миндә иреккә һәм бәйһеҙлеккә ынтылыш тәрбиәләнеләр », - тип яҙа Брехт 1922 йылда үҙенеңең автобиография8ында<ref name="jering">{{статья|автор=Брехт Б.|заглавие=Из письма Герберту Иерингу|ссылка=|издание=Брехт Б. Театр: Пьесы. Статьи. Высказывания: В 5 т. |место=М.|издательство=Искусство|год=1965|том=5/1|страницы=283}}</ref>. Брехттың консерватив ғаиләһе менән мөнәсәбәттәре лә йылдан йыл һыуына бара<ref name="dym" />.
[[Файл:Augsburg Brechthaus 2004.jpeg|thumb|220px|«Дом Брехта» в Аугсбурге; в настоящее время — музей]]
[[1914]] йылдың авгусында Германия [[беренсе донъя һуғышы]] башлай, шовинистик пропаганда  Брехтҡа ла йоғонто яһай; «Аугсбург һуңғы хәбәрҙәре»ндә һуғыштың булырға тейешлеген дәлилләп, «Беҙҙең дәүер тураһында яҙмалар»ын баҫтыра. Фронттағы хәлдәр, күпләп һалдаттарҙың ҡырылыуы, Брехтты аҡылына килтерә: шул уҡ йыл аҙағында Брехт «Хәҙерге легенда» (''Moderne Legende'') шиғырын яҙа ( Һәләк булған һалдаттарҙы тик улаҙың әсәләре генә йәлләп илай)<ref>{{статья|автор=Brecht B.|заглавие=Moderne Legende|издание=Brecht B. Gedichte. |место=Berlin und Weimar|издательство=Aufbau-Verlag|год=1978|том=II|страницы=8}}</ref><ref name="kop">{{книга|автор=[[Копелев, Лев Зиновьевич|Копелев Л. З.]]|часть=Глава первая. Блудный сын не вернулся |заглавие=Брехт|ссылка=http://www.imwerden.info/belousenko/books/kopelev/kopelev_brecht.htm#01|место=М.|год=1965}}</ref>.1916  йылда «Сладостно и почётно умереть за отечество  «Тыуған ил өсөн үлем - шатлыҡлы һәм данлы »  ( «Сладостно и почётно умереть за отечество») ([[Гораций]])тигән иншала  Брехт быны, ҡайһы бер «туң баштарҙы»  үлем әллә ҡайҙа, йыраҡта тип алдау өсөн уйлап сығарылған  пропаганда  ҡотҡоһо тип аңлата<ref name="kop" />.

Брехттың тәүге әҙәби әҫәрҙәре 1913 йылда күренә башлай; 1914 йыл аҙағынан уның шиғырҙары урындағы матбуғатта йыш сыға, һуңыраҡ хикәйәләре, эссе һәм театр рецензиялары{{sfn|Фрадкин. Творческий путь|1963|с=6|name="frad"}}{{sfn|Шумахер|1988|с=16|name=}}. Уның яратҡан шағиры [[Ведекинд, Франк|Франк Ведекинд]] була: театр белгесе  Эрнст Шумахер   уйынса, Брехт  Шумахер аша   халыҡ ижадын  (халыҡ һәм урам йырҙарын,  балаган куплеттарын, шансон , хатта балладаларҙы өйрәнә){{sfn|Шумахер|1988|с=17|name=}}. Гимназияла уҡыған йылдарҙа уҡ Брехт спорт менән артыҡ мауығып, йөрәген эштән сығара, был профессия һайлауға ла  йоғонто яһай: [[1917 йыл]]да гимназиянан һуң ул Мюнхендағы   король  Людвиг-Максимилиан университетына уҡырға инә, [[медицина]] менән тәбиғәт фәнен өйрәнә<ref name="jering" />. Брехт  үҙен университетта «медицинанан лекциялар тыңланым, гитарала  уйнарға өйрәндем»<, ти ref name="jering" />.

=== Һуғыш һәм революция ===
1918 йылдың ғинуарында Бертольдты хәрби хеҙмәткә саҡыралар, атаһы тырышлығы менән  хеҙмәт кисектерелеп тора, 1 октябрҙә ул Аугсбург госпиталдәренең береһендә санитар булып хеҙмәт итә башлай{{sfn|Шумахер|1988|с=30|name=}}. Ошо ваҡытта ул тәүге классикаға әйләнгән «Үлгән һалдат тураһында легенда» шиғырын яҙа (''Legende vom toten Soldaten''){{sfn|Дымшиц|1976|с=8—9|name="dym1"}}  Үлгән һалдатты, ҡәберенән алып, хеҙмәткә яраҡлы тип фронтҡа ебәргәндәр  имеш<ref>{{cite web|url=https://sites.google.com/site/ernstbush/pesni-i-ih-istoria-mp3-file-1/spisok/legenda-o-mertvom-soldate-1918|title=Легенда о мёртвом солдате|publisher=Эрнст Буш (Ernst Busch): хроника XX века в песнях|accessdate=2013-01-22}}</ref>. Брехт уны, шарманкала башҡарыла торған көйгә оҡшатып, йырлап йөрөй башлай<ref name="shnee">автор=[[Шнеерсон, Григорий Михайлович|Шнеерсон Г. М.]] |заглавие=Эрнст Буш и его время|ссылка=https://sites.google.com/site/ernstbush/ernst-bus-i-ego-vrema/soderzanie/-avrora---2|место=М.|год=1971|страницы=238}}{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; легендар йырсы [[Буш, Эрнст (актёр)|Эрнст Буш]] был йырҙы 20-се йылдар Әҙәби кабарела йыш йырлаған , 1935 йылда Брехтты Германия гражданлығынан мәхрүм итеү сәбәбе итеп национал-социалистар ошо шиғырҙы күрһәткән<ref name="br1">{{статья|автор=Брехт Б.|заглавие=Обращение к Комиссии Конгресса|ссылка=|издание=Брехт Б. Театр: Пьесы. Статьи. Высказывания: В 5 т. |место=М.|издательство=Искусство|год=1965|том=5/1|страницы=121}}</ref>{{sfn|Шумахер|1988|с=114|name=}}.

[[1918]] йыл Брехт Германиялағы революцияла ҡатнаша; коммунистар Роза Люксембург менән Карл Либкнехт, Курт Эйснерҙы ерләгәндә митингта телмәр тота; үҙ йортонда «Спартак союзы» ағзаһы (коммунист) Георг Премды йәшереп тота<ref name="sch7" /> һәм башҡа эштәр башҡара, ләкин Брехт был осорҙа «сәйәси инаныу булмауы менән йонсой»{{sfn|Шумахер|1988|с=31—33|name="sch7"}}. Коммунистик партия сығарған «Фольксвилле» газетаһында рецензияларын баҫтыра, ләкин компартияла ул ваҡытта тормай әле<ref name="sch7" />.

=== Мюнхен осоро. Тәүге пьесалары ===
[[Файл:Brecht 1920.jpg|thumb|180px|Бертольт Брехт в начале 20-х годов]]
Брехттың әҙәби әҫәрҙәрен бер кем дә баҫтырырға теләмәй. Германияла күңелһеҙ, халыҡ бер ни менән ҡыҙыҡһынмай, Америкаға китергә кәрәк, тигән уйы тыуа. Ләкин билдәлелек алмайынса Америкала ни эшләргә мөмкин? 1920-1922-се йылдарҙа Брехт Берлинға бер нисә тапҡыр килә, ләкин бында ла уға уңыш йылмаймай<ref>Цит. по: {{книга|автор=Шумахер Э. |заглавие=Жизнь Брехта|место=М.|издательство=Радуга|год=1988|страницы=42—43}}</ref>,{{sfn|Шумахер|1988|с=42—43|name="berl"}}.

1922 йылдың яҙында һаулығы бик ныҡ ҡаҡшаған Брехт Берлиндағы «Шарите» госпиталенә эләгә<ref name="jering" />.

1923 йылда ул ҡыҫҡа метражлы «Мистерии одной парикмахерской» фильмын төшөрә, ләкин уңышҡа өлгәшмәй{{sfn|Шумахер|1988|с=39|name=}}<ref>{{cite web|url=http://www.filmportal.de/film/die-mysterien-eines-frisiersalons_4292f52f44fc4f56b419ae76d8e4b4ea|title=Die Mysterien eines Frisiersalons|work=Filme|publisher=Filmportal.de|lang=de|accessdate=2013-03-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/6F9BZ8xZL|archivedate=2013-03-16}}</ref>.

1954 йылда пьесалары йыйынтығын әҙерләгәндә Брехт үҙенең тәүге әҙәби тәжриәбәләренә бик түбән баһа бирә<ref>{{статья|автор=Брехт Б.|заглавие=Перечитывая мои первые пьесы|ссылка=|издание=Брехт Б. Театр: Пьесы. Статьи. Высказывания: В 5 т. |место=М.|издательство=Искусство|год=1965|том=5/1|страницы=286—291}}</ref>; 1922 йылдың сентябрендә Мюнхендәге «Каммершпиле» театры «Барабаны в ночи» спектаклен ҡуя. Берлин тәнҡитсеһе [[Иеринг, Герберт|Герберт Иеринг]] спектаклде маҡтай, Брехт-драматургты асыусы ул була{{sfn|Шумахер|1988|с=45—46|name="berl2"}}. 1922 йылдың декабрендә уны Берлинда Немец театрында ҡуялар, тәнҡитсе Альфред Керр уны ҡаты тәнҡиткә дусар итә<ref name="berl2" />. Ошо ваҡыттан башлап, Брехттың пьесалары Германия театрҙарында ҡуйыла башлай, тик улар һәр саҡ ғауға, шау-шыу тыуҙыра, хатта помидор менән бәргәләгән осаҡтар ҙа була<ref name="frad" />. Мюнхендағы Резиденцтеатрҙа «В чаще городов» спектакленән һуң (1923) театрҙың әҙәби бүлеге мөдирен эштән ҡыуалар{{sfn|Шумахер|1988|с=46—47|name=}}.

1924 йылдың мартында үҙен режиссёр булараҡ һынап ҡарай, Мюнхендәге «Каммершпиле» театрында « Эдуард II Английский тормошо» спектаклен ҡуя([[Марло, Кристофер|К. Марлоны]]ң «Эдуард II» пьесаһы буйынса){{sfn|Шумахер|1988|с=47—49|name="munch"}}. Был «эпик театрҙың» беренсе аҙымы була, бары тик тәнҡитсе Иеринг ҡына был экспериментты аңлай<ref name="munch" />, шул уҡ йылда Брехт дуҫы Энгель артынан Берлинға китә.

=== Берлинда. 1924—1933 ===
{{Quote box |quoted=true |bgcolor=#F5F5DC |salign=center |width=220px |align=left
| quote = Ме-ти сказал: плохи мои дела. Повсюду распространяются слухи, будто я говорил нелепейшие вещи. Беда в том, что, абсолютно между нами, большую часть из них я действительно говорил.| source = ''Б. Брехт''<ref>{{статья|автор=Брехт Б.|заглавие=Ме-Ти. Книга перемен |издание=Бертольт Брехт. Собрание избранных сочинений|место=М. |издательство=Логос-Альтера, Ессе homo|год=2004|том=1. Проза |страницы=102|issn=5-98378-003-4}}</ref>.}}
Берлин Европаның театр баш ҡалаһына әйләнә, уның менән Мәскәү генә уҙыша ала; бындағы «Станиславский» — Макс Рейнхардт, «Мейерхольд» — Эрвин Пискатор театр йәмәғәтселеген төрлө яңы алымдар менән таныштырып тора. Берлинда Брехт дуҫтары режиссёр Эрих Энгель, рәссам Каспар Неер менән хеҙмәттәшлек итә<ref name="munch" />. Бында — Брехтты аңлаған тәнҡитсе Герберт Иеринг һәм уны бөтөнләй өнәмәгән Альфред Керр<ref name="berl2" />.Тәнҡитсе Керр Брехтты «эпигондарҙың эпигоны» ти, бер пьесаһын хатта « идиоттың пьесаһы» тип атай. Брехт та яуапһыҙ ҡалмай: «Берлинер бёрзен-курир» гәзитендә 1933 йылға хәтле үҙенең театр буйынса идеялары һәм Керр тураһындағы уй-фекерҙәрен баҫтырып килә.

Брехт Немец театрында эш таба, ләкин Берлин университетында философияны өйрәнә. Бер аҙҙан Пискатор театрына эшкә күсә, әҙәби эшенә кәрәкле биржа спекуляцияларын өйрәнә башлай, К.Маркстың " Капитал"ын уҡый{{sfn|Шумахер|1988|с=61|name="ber5"}}. Композиторҙар Эдмунд Майзель , Ганс Эйслер, актёр һәм йырсы Эрнст Буш менән дуҫлаша . Берлин әҙәби кабареларында Эрнст Буш уның йырҙарын иң оҫта башҡарыусы булып таныла<ref name="schneer">{{книга|автор=Шнеерсон Г. М. |заглавие=Эрнст Буш и его время|ссылка=https://sites.google.com/site/ernstbush/ernst-bus-i-ego-vrema/soderzanie/pesni-revolucii---2|место=М.|год=1971|страницы=80—91}}</ref>.

1927 йылдан Брехттың пьесаларын Берлин радиоһы бирә башлай. 1927 йылда «Домашние проповеди» шиғырҙар йыйынтығы сыға, Брехт танылыу яулай<ref name="berl4" />. Эрих Энгель 1928 йылдың авгусында Шиффбауэрдамм театрында уның «Трёхгрошовая опера»һын ҡуя (Курт Вайль музыкаһы). Тәнҡитселәр бынан һуң «Брехт еңде» тип яҙа ала<ref>{{статья|автор=[[Эткинд, Ефим Григорьевич|Эткинд Е.]]|заглавие=Трёхгрошовая опера |ссылка=http://lib.ru/INPROZ/BREHT/breht1_2.txt |издание=Бертольт Брехт. Театр. Пьесы. Статьи. Высказывания. В пяти томах. |место=М.|издательство=Искусство|год=1963|том=1}}</ref>.

Был осорға инде уның театр теорияһының дөйөм һыҙаттары барлыҡҡа килә; «Эпик» драма ҡуйыр өсөн яңы театр театр — яңы актёр, яңы режиссёр сәнғәте кәрәк икәне асыҡлана<ref name="te">{{статья
 |автор         = Клюев В. Г.   
 |заглавие      = Брехт, Бертольт
 |ссылка        = http://www.booksite.ru/fulltext/the/ate/theater/tom1/23.htm
 |язык          = 
 |издание       = Театральная энциклопедия (под ред. [[Мокульский, Стефан Стефанович|С. С. Мокульского]])
 |тип           = 
 |место         = М.
 |издательство  = Советская энциклопедия
 |год           = 1961
 |том           = 1
}}</ref>. Шиффбауэрдаммдағы театрҙа Энгель Брехттың пьесаларын ҡуя, уларҙа үҙешмәкәр пролетар труппаларынан йәш актёрҙар ҡатнаша<ref name="exper">{{статья|автор=Брехт Б.|заглавие=Об экспериментальном театре|ссылка=|издание=Брехт Б. Театр: Пьесы. Статьи. Высказывания: В 5 т.|место=М.|издательство=Искусство|год=1965|том=5/2 |страницы=99—100}}</ref>. 1931 йылда Брехт- режиссёр Берлиндағы Дәүләт театрында «Человек есть человек» пьесаһын ҡуя<ref name="etk1">{{статья|автор=[[Эткинд, Ефим Григорьевич|Эткинд Е.]]|заглавие=Что тот солдат, что этот|ссылка=http://lib.ru/INPROZ/BREHT/breht1_1.txt|издание=Бертольт Брехт. Театр. Пьесы. Статьи. Высказывания. В пяти томах. |место=М.|издательство=Искусство|год=1963|том=1}}</ref>. Был постановкала тәү тапҡыр ҡулланылған «эпик» башҡарыу стилен тәнҡитселәр ҙә, тамашасылар ҙа аңламай<ref name="etk1" /><ref name="lorr">{{статья|автор=Брехт Б.|заглавие=К вопросу о критериях, применимых для оценки актёрского искусства (Письмо в редакцию «Бёрзен-курир»)|ссылка=http://lib.ru/INPROZ/BREHT/breht1_1.txt|издание=Бертольт Брехт. Театр. Пьесы. Статьи. Высказывания. В пяти томах. |место=М.|издательство=Искусство|год=1963|том=1}}</ref>. 1927 йылда Брехт музыка театрын реформаларға булып китә, Вайль менән берлектә «Махагони» зонг-операһын яҙа, ике йылдан ул ысын операға әйлән («Расцвет и падение города Махагони»); ул 1931 йылда Брехт Курфюрстендаммдағы Берлин театрынада ҡуйыла , ҙур уңыш килтерә{{sfn|Шумахер|1988|с=69, 73, 75|name=}}.