Бешкәк битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
 |статус                  = Ҡырғыҙстандың баш ҡалаһы
 |русское название        = Бешкәк
 |оригинальное название   = {{lang-ky|Бишкек}}
 |герб                    = Coat of arms of Bishkek Kyrgyzstan.svg
 |флаг                    = Flag of Bishkek Kyrgyzstan.svg
 |описание герба = 
 |страна                  = Ҡырғыҙстан
 |ширина герба            = 100
 |ширина флага            = 100
 |lat_deg= 42|lat_min= 52|lat_sec=0 
 |lon_deg= 74|lon_min= 34|lon_sec=0
 |CoordAddon = 
 |ЯндексКарта             = http://maps.yandex.ru/?text=Кыргызская Республика%2C%20Бишкек&sll=74.567625%2C42.807503&sspn=11.249997%2C6.212183&l=map
 |размер карты страны     = 300
 |размер карты региона    = 
 |размер карты района     = 
 |вид региона             = 
 |регион                  = 
 |регион в таблице        = 
 |вид района              = 
 |район                   = 
 |район в таблице         = 
 |внутреннее деление      = 4 район
 |вид главы               = 
 |глава                   = 
 |дата основания          = 1825
 |первое упоминание       = 1760
 |прежние имена           = Пишпек (1926 йылға ҡәҙәр)<br />Фрунзе (1926—1991)
 |статус с                = 1925
 |площадь                 = 169,9 
|вид высоты = Высота
 |высота центра НП        = 750—900
 |климат                  = ҡырҡа континенталь
 |население               = 923,3 мең<ref name="Насел 2015">[http://www.stat.kg/media/statisticsoperational/cfb97050-ad28-455d-acc1-2c384344d7d0.pdf Численность населения областей, районов, городов и поселков городского типа Кыргызской Республики в 2015 г.] постоянное население на 1 января 2015 года, наличное население 953,0 тыс. жителей</ref>   
 |год переписи            = 2015
 |плотность               = 5307 
 |агломерация             = 1 млн. кеше<ref>Rafis Abazov, Historical Dictionary of Kyrgyzstan, с. 91, ISBN 0-8108-4868-6</ref>
 |национальный состав     = [[ҡырғыҙҙар]] — 66,2 % <br /> [[урыҫтар]] — 23,0 % <br /> [[уйғырҙар]]  — 1,6 % <br /> [[татарҙар]] — 1,5 % <br /> [[корейҙар]] — 1,4 % <br /> [[үзбәктәр]] — 1,4 % <br /> [[ҡаҙаҡтар]] — 1,1 % <br /> [[украиндар]] — 1,0 % <br /> [[дүнгәндар]] — 0,5 %
 |конфессиональный состав = мосолмандар, христиандар һ. б.
 |этнохороним              = <!-- бишкекча́нин, бишкекча́нка, бишкекча́не <ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|50}}</ref> -->
 |часовой пояс            = +6
 |DST                     = 
 |телефонный код          = +996 312
 |почтовый индекс         = 720001-720083<ref name="Индексы">[http://kyrgyzpost.kg/ru/indeksy/category/bishkek.html Отделения связи. Бишкек] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170503175101/http://www.kyrgyzpost.kg/ru/indeksy/category/bishkek.html |date=2017-05-03 }}</ref>
 |почтовые индексы        = 
 |автомобильный код       = 01 
 |вид идентификатора      = 
 |цифровой идентификатор  = 
 |категория в Commons     = Bishkek
 |сайт                    = http://meria.kg
 |язык сайта              = ru
 |язык сайта 2            = 
|Города-побратимы = Доха (Катар)}}
'''Бешкәк''' ({{lang-ky|Бишкек}}) — [[Ҡырғыҙстан|Ҡырғыҙ Йөмһүриәтенең]] баш һәм иң ҙур ҡалаһы. Айырым административ берәмек, йөмһүриәт әһәмиәтендәге ҡала. Боронғо исемдәре — Пишпек, Фрунзе ([[Фрунзе Михаил Васильевич|М. В. Фрунзе]]<nowiki/>ның исеме бирелгән).

Ҡала Ҡырғыҙстандың төньяғында, Сөй үҙәнендә, [[Тянь-Шань|Тәңре тауҙары]] алдында, Ҡырғыҙ Алатауы һыртынан 40 км төньяҡта, диңгеҙ бейеклегенән 700—900м өҫтә, [[Ҡаҙағстан]] сигенән 25 км алыҫлыҡта. Ҡала майҙаны 169,9 км²<ref>[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybsets/2012.pdf DEMOGRAPHIC YEARBOOK 2012.]</ref>.

== Административ бүленеше ==
Административ яҡтан 4 районға бүленгән. Халыҡ һаны 2009 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса<ref name="Этно2009.Бишкек">[https://web.archive.org/web/20120321015617/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf Перепись населения Киргизии 2009.]</ref>:
* Октябрь районы ({{Lang-ky|Октябрь району}}) — 242 382 (2009)
* Беренсе Май районы ({{Lang-ky|Биринчи май району}}) — 175 894 (2009)
* Свердлов районы ({{Lang-ky|Свердлов району}}) — 231 801 (2009)
* Ленин районы ({{Lang-ky|Ленин району}}) — 201 626 (2009)
** Суң-Арыҡ ҡасабаһы ({{Lang-ky|Чоң-Арык айылы}}) — 9 724 (2009)
** Урта-Һай ауылы ({{Lang-ky|Орто-Сай айылы}}) — 4 100 (2009)
Райондар башлыҡтары дәүләт район хакимиәте башлыҡтары (хәкимдәр) мэрия һәм ҡала кәңәше тарафынан тәғәйенләнә.

== Исеме ==
Бер версия буйынса, ҡала исеме [[XVIII быуат]]та ошо тирәлә йәшәгән билдәле Бешкәк-Батыр исеменән, икенсеһе буйынса, «бешкәк» тигән ҡымыҙ, айран кеүек нәмәләрҙе һаба, көбөгә һалып бешә торған ҡоралҙан.

== Тарих ==
Тәүтормош кешеләре хәҙерге Бишкәк янында б. э. т. V—IV мең йыл элек торған. [[Ҡала]] өсөн һайланған урын [[Бөйөк Ебәк Юлы]]на бәйле. Юлдың көнсығыш өлөшө Сөй үҙәне аша үтеп, Үҙәк [[Тянь-Шань|Тәңре тауҙары]] аша үткән икенсе юл менән осраша. Бешкәк ерендә VII—XII быуаттарҙа Джуль төрөк ҡаласығы урынлашҡан.<ref name="autogenerated1">[http://www.vircity.kg/russian.php?do=bishkek VirCity.kg — информационно-справочный сайт г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129022947/http://www.vircity.kg/russian.php?do=bishkek |date=2014-11-29 }}</ref> XVI быуатҡа ҡарай «ебәк юл», ҡалалар юғала. Сөй үҙәне Солто ырыуының (ҡырғыҙҙарҙың 40 ырыуының береһе) ҡышҡы көтөүлегенә әйләнә.<ref name="bishkek">{{Cite web|url = http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=62%3A2010-05-20-01-35-37&catid=37%3Aaboutcapital&Itemid=64&lang=ru|title = История города|author = |date = |work = |publisher = Сайт мэрии города Бишкек|accessdate = 2012-10-02|lang = |archiveurl = http://www.webcitation.org/6BS3IJHQq|archivedate = 2012-10-16}} {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6BS3IJHQq?url=http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content |date=2012-10-16 }}</ref>

[[1825 йыл]]да хәҙерге ҡала ерендә Мадали-хан<ref name="bishkek"/> фарманы буйынса Коканд (Ҡуҡан) ҡәлғәһе төҙөлә, бында ҡуҡандар каруансыларҙан яһаҡ йыя.

1860 йылының [[һарысай]]<nowiki/>ының 4‑ендә, 1862 йылының [[ҡарасай]]<nowiki/>ының 24‑ендә урыҫ ғәскәрҙәре ҡәлғәне баҫып ала. 1862 йылының [[ҡырпағай]]<nowiki/>ында ҡәлғә емерелеп, ике йылдан урынында [[Казактар|казак]] пикеты урынлаша, һуңынан бында баҙар йыйыла башлай. [[1868 йыл|1868 йылын]]да Пишпек ауылы барлыҡҡа килә, 1878 йылының [[алағарай]]<nowiki/>ының 29‑ында ҡала статусын ала.

1924 йылында ҡалаға «Интергельпо» Чехословакия кооперативы килеп инә, ҡаланы замансаға үҙгәртә. 1924 йылының ҡарасайынан Ҡара-Ҡырғыҙ автономиялы өлкәнең үҙәге, [[1925 йыл|1925 йылының]] [[һабанай]]<nowiki/>ынан Ҡырғыҙ автономиялы өлкәһенең үҙәге булып китә. 1926 йылының [[һабанай]]<nowiki/>ының 12‑һендә Пишпек '''Фрунзе''' исемен ала (бында тыуған совет ғәскәре башлығы Михаил Фрунзе хөрмәтенә). [[1936 йыл]]дан Фрунзе ҡалаһы — Ҡырғыҙ ССР-ның баш ҡалаһы була.

1991 йылының [[шаҡай]]<nowiki/>ының 1-ендә Ҡырғыҙ ССР-ның Юғары Советы ҡарары менән ҡалаға Бешкәк ({{Lang-ky|Бишкек}}) исеме ҡайтарыла.

== Климаты ==
Бешкәк ҡалаһы Сөй үҙәнендә, Ҡырғыҙ Алатауы итәгендә урынлашҡан. Ҡояш иң күп [[майай]]<nowiki/>ҙа, яҡынса 322 сәғәт буйынса яҡтырта, иң әҙе иһә [[аҡъюлай]]<nowiki/>ҙа— 126 сәғәт. Бешкәктә климат ҡырҡа континенталь. Иң һыуыҡ ай — [[һыуығай]] (-10 °С), иң йылыһы иһә [[майай]] (+38&nbsp;°C). Айына уртаса дымлылыҡ [[һөтай]]<nowiki/>ҙа һәм [[майай]]<nowiki/>ҙа 44 %, [[буранай]]<nowiki/>ҙа — 74 %, уртаса йыллыҡ күрһәткес — 60%. Ҡала эсенән Ала-Арса һәм Аламөҙөн йылғалары аға, Бешкәктең көнсығышынан көнбайышҡа табан Оло Сөй Каналы урынлашҡан.

* Йыллыҡ уртаса йылылыҡ — +11,3 C°
* Уртаса ел тиҙлеге — 1,7 м/с
* Уртаса һауа дымлылығы — 60 %

[[Файл:Gerb_of_Pishpek_1908.png|left|thumb|170x170px|1908 йылғы Пишпек ҡалаһы гербы.]]
[[Файл:Manas_2.jpg|right|thumb|Бешкәк аэропортының «Манас 2» терминалы]][[Файл:Presidium_of_supreme_Soviet_Kyrgyzstan.jpg|left|thumb|267x267px|КССР-ҙың Юғары Советы Президиумы бинаһы, 1936 й.]]
== Иҡтисад ==
Бешкәк — илдең иҡтисади үҙәге.

2011 йылда ҡалала 28108,4 млн сом (һум) күләмендә иҡтисад тауары етештерелгән ине. Йөмһүриәттә күрһәтелгән хеҙмәттәрҙең 58,7% Бешкәккә тура килә. 2011 йылының һыуығай-ҡырпағай айҙарында уртаса хеҙмәт хаҡы 12035 сом тәшкил итә, был йөмһүриәттәге уртаса дәрәжәнән юғарыраҡта булған ине. Бешкәк Ҡырғыҙстандың башҡа төбәктәрен аҫрай. Баш ҡала тирәләп «Бешкәк» ирек иҡтисад аланы иғлан ителгән.[[Файл:Southern_Gates_Bishkek.jpg|right|thumb|«Ҡөньяҡ ҡапҡа» паркы]]
== Иҫтәлекле урындар ==
*
* «Ата-Бейит» мемориаль комплексы
* Дәүләт циркы
* Ипподром
* «Сейтек» балалар һәм үҫмерҙәр өсөн республика үҙәге
* Көньяҡ ҡапҡа

=== Майҙандар ===
* Ала-Тоо (Алатау) майҙаны — Бишкәктең үҙәк майҙаны, бында «Миһырбанлы Манасҡа» монументы ҡуйылған
* Иҫке майҙан
* Еңеү майҙаны һәм монументы
* Вокзал янындағы майҙан
* Университет майҙаны
* Театр майҙаны
* Совет майҙаны — хакимиәт һәм филармония араһындағы архитектура комплексы.

=== Бульварҙар ===
* Эркиндик (Иркенлек) бульвары<ref>{{Cite web|url = http://central-asians.ru/kyrgyzstan-goroda/16-bishkek-bulvar-dzerzhinka.html|title = Бишкек. Бульвар «Дзержинка»|author = |date = 10-01-2012|work = |publisher = central-asians.ru|accessdate = 2012-10-02|lang = |archiveurl = http://www.webcitation.org/6BS3Se8Jm|archivedate = 2012-10-16}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121013041511/http://central-asians.ru/kyrgyzstan-goroda/16-bishkek-bulvar-dzerzhinka.html |date=2012-10-13 }}</ref>
* Йәш гвардия бульвары
* Cөй проспекты

== Дин ==

=== Ислам ===
Бишкәктә 7 мәсет, 10 ислам дини фонды, бер Ислам университеты эшләп килә.<ref name="bish">[http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=65%3A2010-05-20-15-03-56&catid=37%3Aaboutcapital&Itemid=64&lang=ru Религиозное положение в Бишкеке — Сайт мэрии города Бишкек] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304132256/http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=65:2010-05-20-15-03-56&catid=37:aboutcapital&Itemid=64&lang=ru |date=2016-03-04 }}</ref> <span class="cx-segment" data-segmentid="1699"></span>

=== Христианлыҡ ===
Урыҫ православие сиркәүенең 4 ғибәҙәтханаһы бар. Шулай уҡ протестантлыҡҡа ҡараған сиркәүҙәр ҙә бар<ref name="bish"/>.

== Спорт ==
Бишкәктең «Алға» футбол клубы — 5 тапҡыр чемпион, 9 тапҡыр Ҡырғыҙстан кубогына эйә булыусы.

== Халыҡ-ара мөнәсәбәттәр ==

=== Туғанлашҡан ҡалалар ===
* {{Ҡаҙағстан флагы}} Алматы,[[Ҡаҙағстан]] (1997)
* {{Ҡаҙағстан флагы}} Астана, [[Ҡаҙағстан]] (2011)<ref>{{Cite web|url = http://www.astana.kz/ru/node/40964|title = Астана и Бишкек – города-побратимы|author = |date = 07.09.11|work = |publisher = Официальный сайт города Астаны|accessdate = 2012-10-02|lang = |archiveurl = http://www.webcitation.org/6BS3q3L1p|archivedate = 2012-10-16}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110921002450/http://www.astana.kz/ru/node/40964 |date=2011-09-21 }}</ref>
* {{Флаг Турции}} Измир, [[Төркиә]] (1994)<ref name="ks">{{Cite web|url = http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp|title = İzmir'in kardeş kentleri|автор = İzmir Büyükşehir Belediyesi|archiveurl = http://www.webcitation.org/69f2n0MBu|archivedate = 2012-08-04}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120727014301/http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp |date=2012-07-27 }}</ref>
* {{Белоруссия флагы}} Минск, [[Беларусь|Белоруссия]] (2008)
* {{Флаг Ирана}} [[Тәһран|Тегеран]], [[Иран]] (1994)<ref name="pobrat">{{Cite web|url = http://bishkekgov.in.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=58%3A2010-05-19-13-56-51&catid=38%3Ainterconnect&Itemid=65&lang=ru|title = Международные связи|author = |date = |work = |publisher = Официальный сайт мэрии Бишкека|accessdate = 2012-10-02|lang = |archiveurl = http://www.webcitation.org/6BS3qvMBr|archivedate = 2012-10-16}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160308012625/http://bishkekgov.in.kg/index.php?catid=38:interconnect&id=58:2010-05-19-13-56-51&itemid=65&lang=ru&option=com_content&view=article |date=2016-03-08 }}</ref>
* {{Флаг Ирана}} Казвин, [[Иран]] (2003)
* [[Файл:Flag_of_Germany.svg|link=|22x22px]]</span><span class="mw-image-border"></span> [[Хемниц]], [[Германия]] (1997)
* [[Файл:Flag_of_South_Korea.svg|link=|22x22px]]</span><span class="mw-image-border"></span> Куми, [[Көньяҡ Корея|Корея Республикаһы]] (1991)
* {{Флаг|Катар}} [[Доһа]], [[Катар]] (2014)

=== Партнёр-төбәктәр ===
* [[Файл:Flag_of_Kyrgyzstan.svg|link=|22x22px]]<span class="mw-image-border"></span> Сөй өлкәһе, [[Ҡырғыҙстан]] (1993)
* [[Файл:Flag_of_Kyrgyzstan.svg|link=|22x22px]]<span class="mw-image-border"></span> Эҫек-Күл өлкәһе, [[Ҡырғыҙстан]] (1993)
* {{Флаг России}} [[Силәбе өлкәһе]], [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] (1996)
* [[Файл:Flag_of_Uzbekistan.svg|link=|22x22px]]</span><span class="mw-image-border"></span> Сәмәрҡәнд өлкәһе, [[Үзбәкстан]] (1993)

== Билдәле кешеләр ==
* Бейшеналиева Бюбюсара — билдәле балет артисы, СССР-ҙың халыҡ артисы
* [[Айытматов Сыңғыҙ Түрәҡол улы]] — донъяла билдәле ҡырғыҙ яҙыусыһы
* Акрамов Эрнст Хашим улы — күренекле хирург, йәмәғәт эшмәкәре
* Арзамасцев Николай Михайлович — Ҡырғыҙ ССР-ның баскетбол буйынса атҡаҙанған тренеры
* Мамакеев Мамбет Мамакеевич — күренекле хирург, йәмәғәт эшмәкәре
* Видугирис Альгимантас Стасевич — кинорежиссёр, оператор
* Курманов Карпек Шамсединович — атаҡлы ғалим-юрист, Ҡырғыҙ Республикаһының атҡаҙанған фәнни эшмәкәре
* Дараган Сергей Борисович — билдәле рәссам
* Брудный Арон Абрамович — күренекле психолог, философ, Ҡырғыҙстан Республикаһы Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* [http://meria.kg Официальный сайт мэрии г. Бишкек]
* [http://www.gorkenesh.kg Бишкекский городской Кенеш депутатов]
* {{Из БСЭ|http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00085/47600.htm?|title=Фрунзе}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Пишпек}}
* [http://www.thespektator.co.uk The Spektator — городской гид и журнал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200623062825/http://www.thespektator.co.uk/ |date=2020-06-23 }}
* [http://www.inform.kg/ru/3d_gorod/ Коллекция 3D панорам города]
* [http://www.bishkek-city.com/ Фотосайт «Бишкек-Сити»: фотографии города Бишкек]
* [http://www.vircity.kg/system/pages/map/php/vircity2.0/vircity2004v2.0.html?id=373141079 Карта города Бишкек] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211002807/http://www.vircity.kg/system/pages/map/php/vircity2.0/vircity2004v2.0.html?id=373141079 |date=2009-02-11 }}
* [http://www.megabook.ru/Article.asp?AID=616179 Бишкек в энциклопедии Кирилла и Мефодия]
{{Азия баш ҡалалары}}
{{Библиоинформация}}
{{Навигация}}
{{Яҡшы мәҡәлә|Ҡала}}

[[Категория:1825 йылда нигеҙләнгән тораҡ пункттар]]
[[Категория:Алфавит буйынса тораҡ пункттары]]
[[Категория:Исемдәре алыштырылған тораҡ пункттар]]
[[Категория:Азия баш ҡалалары]]
[[Категория:Ҡырғыҙстан]]
[[Категория:Бишкәк]]