Библия битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Gutenberg Bible.jpg|мини|150px|справа|]]
'''Библия''', '''Мөҡәддәс китап''' — йәһүд һәм христиан диненең изге китаптары тупланмаһы. Уртаҡ бүлеме — Тәүрат, тик христианлыҡта ғына изге һаналғаны — Инжил. Ислам динендә Тәүрат, хөрмәт ителһә лә, Аллаһтың хаҡ һүҙе тип танылмай.

Библия — [[йәһүдилек]] һәм [[христианлыҡ|христиан]] диндәрендә Изге Китап сифатында ҡанунлаштырылған яҙмалар йыйынтығы. [[Ислам]] Библияны Изге Китап булараҡ таный, ләкин уны «көфөр», йәғни боҙолған, тип һанай. Библия Иҫке Ғәһед (''Ветхий Завет;'' ҡанундар − Тәүрат, ) һәм Яңы Ғәһед (''Новый Завет;'' 4 Инжил һәм Илселәр ғәмәлдәре) тип аталған өлөштәрҙән тора. Беренсеһе христиан дине барлыҡҡа килгәнсе үк яҙылған китаптарҙы берләштерә, ул беҙҙең эраға тиклем III быуатта яҙылған.

Иҫке Ғәһед бер нисә өлөштән тора. Тәүрат (йәһүдсә — [[Тора]]) тип аталған өлөшөн [[Муса (пәйғәмбәр)|Муса пәйғәмбәрҙең]] 5 китабы тәшкил итә, тағы бер ҙур ғына өлөшө йәһүд халҡының боронғо тарихын бәйән итеүсе 13 китапты берләштерә, Зәбүр (Псаломдар) тигән өсөнсө өлөшөндә христиандарҙа һәм йәһүдиҙәрҙә ғибәҙәт ҡылғанда уҡыла  торған дини шиғырҙар тупланған. Иҫке Ғәһед ун бер йәһүд пәйғәмбәренең асылмыштарын бәйән иткән Пәйғәмбәрҙәр китабы менән йомғаҡланған. Йәһүдиҙәр Иҫке Ғәһедтең йәһүд телендәге текстын изге тип иҫәпләй. Христиандар иһә беҙҙең эраға тиклем II быуатта Александрия ҡалаһында тәржемә ителгән тексты (уның төҙөлөшө һәм тексы йәһүдиҙәрҙекенән бер аҙ айырала) ҡануни тип таный. Иҫке Ғәһед [[латин теле|латин]], боронғо славян һәм башҡа телдәргә [[грек теле]]нән тәржемә ителгән. Яңы Ғәһед фәҡәт христиандарҙа ғына изге тип һанала. Ул 27 китаптан — [[Ғайса]]ның тормошо һәм тәғлимәте, Изге илселәр ғәмәлдәре менән бәйән ителгән 4 Инжилдән (''Евангелие''; мәғәнәһе — «изге хәбәр»), илселәрҙең 21 хатынан һәм Иоанн Богослов асылмышынан ғибәрәт. Яңы Ғәһед тексты грек телендә яҙылған.

[[Рус православие сиркәүе]] Библияның IX Кирилл һәм Мефодий тарафынан тәржемә ителгән боронғо славян телендәге текстын файҙалана. Христиан динендәге башҡа милләт вәкилдәре үҙ теленә тәржемә ителгән Библияны ҡуллана. Библияны урыҫ теленә [[XVI быуат]] башында тәржемә итә башлайҙар. 1822 йылда Яңы Ғәһедтең урыҫ телендәге тексы  тәүге тапҡыр тулыһынса баҫылып сыға. 1876 йылда Урыҫ православие сиркәүенең юғары идаралығы Синод етәкселегендә тәржемә ителгән тулы Библия (Иҫке һәм Яңы Ғәһед) баҫып сығарыла һәм сиркәү тарафынан рәсми раҫлана. Был баҫманы  урыҫ протестанттары ла ҡуллана.

== Өҫтәлмә мәғлүмәт ==
* Библия, Ҡөрьән, Танах һәм Ганджур китаптары Рәсәй халыҡтарының тарихи мираҫы тип танылған. «[[Башинформ]]» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 25 ноябрь<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/788629/ «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 25 ноябрь]</ref>.
* 2015 йылдың 27 мартында Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө ғилми үҙәгенең [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты]]нда Инжил китабының — тарихта тәүге тапҡыр башҡорт теленә тәржемә ителгән Яңы Ғәһедтең — исем туйы үтте. Башҡорт телендәге хеҙмәт баҫмаға Рәсәйҙең Библияны тәржемә итеү институты тарафынан әҙерләнгән. Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты директоры Фирҙәүес Хисаметдинова билдәләүенсә, тәржемәнең маҡсаты — башҡорт халҡын дөйөм кешелек ҡомартҡыһы менән таныштырыу, башҡорт телен байытыу, уның функцияларын киңәйтеү. Яңы баҫма башҡорт теленең матбуғат йәки нәфис әҙәбиәттең теле генә  түгел, шулай уҡ кешелектең төп ҡомартҡыһы — Тәүратты —  тәржемә итерлек байлыҡҡа эйә булған тел булыуын да күрһәтә. Баҫма ҡыҙыҡһыныусыларға Тәүраттың тексын башҡорт телендә ентеклерәк өйрәнергә мөмкинлек бирәсәк. Китап, беренсенән, дини, әхлаҡи, тәрбиәүи һәм ғилми-тикшеренеү эш менән шөғөлләнеүселәргә яҡшы ҡулланма булһа, икенсенән, дин-ара аралашыуға ла булышлыҡ итәсәк.

== Ҡарағыҙ ==
* [[Христианлыҡ]]
* [[Ғайса]]
* [[Сиркәү]]

== Сығанаҡ ==
* [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%8F Татар энциклопедияһы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304130249/http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%8F |date=2016-03-04 }}
* [http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/2210-bibliya Башҡорт энциклопедияһы]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.bashinform.ru/bash/713944/ Яңы Ғәһед башҡорт телендә донъя күрҙе]
* [http://www.bashinform.ru/news/713864/ В Уфе презентован первый в истории перевод Нового Завета на башкирский язык] {{ref-ru}}

[[Категория:Христианлыҡ]]
[[Категория:Библия]]
[[Категория:Исламдың Илаһи Китаптары]]