Богота битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{другие значения}}
{{НП
| статус = Ҡала
| русское название = Богота
| оригинальное название = {{lang-es|Bogotá}}
| страна = Колумбия
| изображение = {{Photomontage|position=center
 | photo1a = Centro-Internacional-Bogotá.jpg
| photo2a = Caballo en placas de vidrio, Parque de la 93.JPG
| photo2b = Bogotá, av Décima tótem de la Estación Country Sur.JPG
| photo2c = Bandera de Colombia en corferias.jpg
| photo3a = BOG Museo del Oro.JPG
| photo3b = Nariño BOGOTÁ - COLOMBIA.jpg
| photo3c = Edificio de la Gobernación de Cundinamarca 2.jpg
| photo4a = Plaza de Bolivar, Bogota, Colombia (5770632336).jpg 
| photo4b = La Candelaria, Bogota, Colombia (5785130118).jpg
  | size = 300
  | spacing = 2
  | color = #FFFFFFu
  | border = 0
  | foot_montage = }}
| герб = Escudo de Armas de Bogota.svg
| флаг = Flag of Bogotá.svg
| описание флага =  Богота флагы
| ширина флага = 
| ширина герба = 
| регион = 
| вид региона = 
| регион в таблице = 
| район = 
| вид района = 
| район в таблице = 
| lat_deg = 4
| lon_deg = 74
| lat_min = 35
| lat_sec = 56
| lat_dir = N
| lon_min = 4
| lon_sec = 51
| lon_dir = W
| внутреннее деление = 
| глава = Клаудия Лопес
| вид главы = мэр
| дата основания = [[6 август]] [[1538 йыл]]
| первое упоминание = 
| прежние имена = Санта-Фе-де-Богота
| статус с = 
| площадь = 1775,98
| высота центра НП = 2640
| вид высоты = 
| климат =диңгеҙ климаты
| официальный язык = испан
| население = 7 980 001<ref>[https://all-populations.com/en/co/population-of-bogota.html All-populations.com]</ref>
| год переписи = 2019
| плотность = 6060
| население агломерации = 10 763 453
| национальный состав = 
| конфессиональный состав = 
| этнохороним = боготи́нцы, боготинка, боготи́нец
| часовой пояс = -5
| DST = 
| телефонный код = 1
| почтовый индекс = 
| почтовые индексы = 
| автомобильный код = BOG
| цифровой идентификатор = CO-DC
| вид идентификатора = ISO 3166-2
| сайт = http://www.bogota.gov.co/
| язык сайта = es
| категория в Commons = Bogotá
}}
'''Богота''' ({{lang-es|Bogotá}}; нигеҙ һалынған һәм [[1991 йыл|1991]]—[[2000 йыл]]дарҙа Санта-Фе-де-Богота, исп. Santafé de Bogota) — [[Колумбия]]ның баш ҡалаһы һәм иң ҙур ҡалаһы, Кундинамарка департаментының административ үҙәге. [[Ил]]
дең бойондороҡһоҙ административ берәмеген — 20 [[район]]ға бүленгән баш [[ҡала]] округын ойоштора.

Халҡы — 7,4 млн кеше ([[2011 йыл]]) йәки ил халҡының 16 проценты<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.dane.gov.co/files/censo2005/PERFIL_PDF_CG2005/11000T7T000.PDF|title=Censo General 2005 (Población 2010)|publisher=// dane.gov.co|accessdate=2013-9-4}}</ref>; Көньяҡ Американың иң ҙур ҡалаларының береһе. Агломерация сиктәрендә 8,7 миллион кеше йәшәй (2011)<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://esa.un.org/unpd/wup/pdf/FINAL-FINAL_REPORT%20WUP2011_Annextables_01Aug2012_Final.pdf#page=27|title=World Urbanization Prospects. The 2011 Revision|publisher=// esa.un.org|accessdate=2013-9-6}}</ref>.

Көнсығыш Кордильераның 2600 метрҙан ашыу бейеклектәге тау араһындағы ҡаҙанлыҡта урынлашҡан, шуға ла ҡаланың климаты бик һалҡын. [[Ер тетрәү]]ҙәр янай.

[[Колумбия]]ның төп сәйәси, иҡтисади һәм мәҙәни үҙәге. [[Ил]]дең Эске тулайым продуктының 1/4 өлөшөн туплай (2011)<ref>Страница 4: {{Cite web|author=|date=|url=http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/pib/departamentales/B_2005/Resultados_2011.pdf|title=Tabla 2. Valor y participación porcentual del PIB nacional y departamental, 2011 pr|publisher=dane.gov.co|accessdate=2013-9-6}}</ref>. 2010 һәм 2012 йылдарҙа ҡалаларҙың глобальлеге буйынса [[континент]]та 4-се урынды биләй.

1538 йылда чибча [[һинд]] [[цивилизация]]һы үҙәгендә испан конкистадорҙары тарафынан нигеҙ һалына.1598 йылдан — [[Испания]] генерал-капитанлығының баш [[ҡала]]һы, 1819 йылдан — бойондороҡһоҙ [[Колумбия]]ның баш ҡалаһы. 1948 йылда «Боготасо» [[ҡорал]]лы ихтилалы ваҡытында ҡала үҙәге емерелә һәм яндырыла; тарихи төҙөлөш әллә ни зыян күрмәй.

== Этимология ==
[[Ҡала]]ға испандар тарафынан 1538 йылдың 6 авгусында, христиандарҙың [[Хоҙай]]ҙы Преображенский [[байрам]]ы көнөндә, чибча [[индеецтар]]ы Баката тип атаған районда нигеҙ һалына. Шунан ҡаланың тәүге исеме — Санта-Фе-де-Богота, унда Санта-Фе — "Хоҙай Тәғәләнең үҙгәреүе " (һүҙмә-һүҙ — «изге иман»),ә Богота — райондың боҙолған автохтон атамаһы. Киң ҡулланылышта атаманың һуңғы өлөшө генә ҡулланыла — «Богота»{{sfn|Поспелов|2002|с=71}}.

== Тарих ==
[[Файл:Don_Gonzalo_Jiménez_de_Quesada.JPG|слева|мини|234x234пкс|Конкистадор Джименес де Кесада — Боготаға нигеҙ һалыусы]]
1536 йылдың 6 апрелендә Санта-Марта провинцияһы губернаторы һәм аделантадоһы Педро Эрнанес де Луго үҙенең урынбаҫарын ебәрә, 500 кешенән торған отряд менән, өлөшләтә — 5 ике мачталы елкәнле суднола Магдалена [[йылға]]һының үрге ағымында, өлөшләтә — йылға буйындағы ҡоро [[ер]] буйынса<ref>{{cite web|author=[[Хименес де Кесада, Гонсало|Гонсало Хименес де Кесада]].|url=http://kuprienko.info/gonzalo-jimenez-de-quesada-epitome-de-la-conquista-del-nuevo-reino-de-granada-1539-al-ruso/|title=Краткое изложение завоевания Нового Королевства Гранада» (1539; 1548—1549).|publisher=www.kuprienko.info (А. Скромницкий)|datepublished=2010-04-20|accessdate=2010-04-20|description=}}</ref>; Хименез де Кесада сауҙа [[юл]]ы буйлап бара, уның буйынса индеецтар алмашыу сараһы булып хеҙмәт иткән тоҙ оҙата, [[Кариб диңгеҙе]] ярҙарының эске яғынан, туғыҙ айҙан һуң Кундинамарканың уңдырышлы яҫы таулығына барып етә. Походта ике бриг юғала, береһе — [[кеше]] менән. Богота урынлашҡан үҙәнде беренсе тапҡыр 25 кеше менән разведкаға ебәрелгән [[Капитан (хәрби дәрәжә)|капитан]]дар Антонио де Лебриха һәм Хуан де Сеспедес таба. Был ваҡытҡа [[һинд]] [[ҡәбилә]]ләре менән бәрелештәр һәм [[ауырыу]]ҙар арҡаһында отрядта 170 кеше ҡала<ref name="Хуан де Сан Мартин и Антонио де Лебриха2">{{cite web|author=Хуан де Сан Мартин и Антонио де Лебриха.|url=http://kuprienko.info/juan-de-san-martin-antonio-de-lebrija-relacion-del-descubrimiento-del-nuevo-reino-de-granada-y-fundacion-de-bogota-al-ruso/|title=Доклад о завоевании Нового Королевства Гранада и основание города Богота (июль 1539 года).|publisher=www.kuprienko.info (А. Скромницкий)|datepublished=2010-04-04|accessdate=2010-04-04|description=}}</ref>,әммә уларға был [[район]]да йәшәгән чибча ҡәбиләһен яулап алыу ауыр булмаған: испандарҙы [[Хоҙай|илаһ]]тар тип иҫәпләп, индеецтар бер ниндәй ҡаршылыҡһыҙ бирелә. [[Ҡала]]ның исеме һәм уның биналары испан документтарында беренсе тапҡырХименес де Кесада походында шәхси ҡатнашҡан (1539 йылдың июле) батша чиновниктары Хуан де Сан-Мартин һәм Антонио де Лебрийха докладында [[тел]]гә алына.<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
Был тоҙло [[ауыл]]дарға килеп еткәс, тап ошонда [[ер]] [[күҙ]]гә унда нимә булғанын һәм артабан нимә булғанын асып бирә, сөнки ул бик уңдырышлы һәм индеецтар күп, ә төҙөлгән йорттарҙың тышҡы ҡиәфәте быға тиклем осратҡандарҙан айырыла. Өҫтәүенә, шул тоҙ [[ауыл]]ынан бер көнлөк алыҫлыҡта, беҙ унда булған Богота тип аталған иң мөһим хакимдың еренә барып сыҡтыҡ. Һәм быға яҡшы дәлилдәр бар ине, сөнки беҙ уны [[һалам]]дан төҙөлгән торлаҡ йортон таптыҡ, уны Һиндостанда күргән иң яҡшыларға индерергә мөмкин ине.<div class="ts-Конец_цитаты-source">— Хуан де Сан-Мартин һәм Антонио де Лебриха. Яңы Гранада короллегенең баҫып алыуы һәм Богота [[ҡала]]һына нигеҙ һалыу тураһында отчет (1539 йылдың июле).</div></blockquote>Боготаға испан колонизаторҙары 1538 йылда боронғо чибча [[цивилизация]]һының үҙәге булған [[район]]да нигеҙ һала<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Богота}}</ref>. Богота Баката ҡәлғәһе урынында урынлашҡан һәм Яңы Гранаданың баш [[ҡала]]һы була — был исем яулап алынған территорияға Кесада бирә.

1598 йылдан Богота — Испания генерал-[[Капитан (хәрби дәрәжә)|капитан]]лығының баш [[ҡала]]һы, ә 1739 [[йыл]]дан — Яңы Гранада вице-короллегенең. Богота архиепискобы Луис Сапата де Карденас изге Исабелланы 1573 йылда [[ҡала]]ны [[һаҡлау]]сы тип иғлан итә, сөнки Мадридта Австрия королеваһы Анна тәҡдим иткән Венгрия королеваһы Изабелла башын, изге ҡомартҡы булараҡ, уны үҙе менән йөрөткән, әммә 1573 [[йыл]]да уны [[ҡала]]ның төп сиркәүенең [[көмөш]] [[шкатулка]]һына урынлаштыра, һәм был изгене хөрмәтләү көнө 19 ноябргә [[билдә]]ләнә<ref>Juan Rodriguez Freyle. El Carnero, Cap. XI, стр. 442</ref>.

[[Европа]]лағы Наполеон [[һуғыш]]тары Латин [[Америка]]һында милли-азатлыҡ [[көрәш]]енең көсәйеүенә сәбәпсе була. 1808 [[йыл]]да Наполеон Испанияға бәреп ингәндән, һәм тәхеттән төшөрөлгән король Фердинанд VII урынына ҡустыһы Жозеф Бонапартты ултыртҡандан һуң, Богота креолдары Фердинанд VII-гә тоғролоҡ иғлан итә. 1810 йылдың 20 июлендә Креол элитаһы легаль батшаның абруйы тергеҙелгәнгә тиклем Яңы Гранаданың үҙидаралығын иғлан итә. Илдә власть Юғары хунта ҡулына күсә. Был ваҡиғалар хөрмәтенә Колумбияла 20 июлдә Бойондороҡһоҙлоҡ көнө билдәләнә. Боготанан һуң башҡа [[ҡала]]лар бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә.
[[Файл:Bogotazo.jpg|мини|240x240пкс|1948 [[йыл]]да Боготасо ихтилалы]]
1814 [[йыл]]да власҡа әйләнеп ҡайтҡас, Фердинанд Яңы Гранаданың элекке абсолют хакимлығын тергеҙергә маташа, азатлыҡ хәрәкәтенең яңы күтәрелешенә сәбәпсе була. Тик меңәрләгән испан армияһы колонияһын индереү арҡаһында ғына испания хакимлығын тергеҙергә һәм яңынан урынлаштырырға мөмкин була.

Богота испандарҙан Симон Боливар армияһы тарафынан [[1819 йыл]]да ғына азат ителә. Шул уҡ ваҡытта бойондороҡһоҙлоҡ иғлан ителә, һәм Богота Колумбия Федераль Республикаһының баш [[ҡала]]һы була, йәки [[Бөйөк Колумбия]]; 1831 йылда ,[[Венесуэла]] һәм [[Эквадор]] айырылғандан һуң, — йәнә Яңы Гранаданың баш [[ҡала]]һы, 1863 [[йыл]]дан Колумбия Ҡушма Штаттарына, ә 1886 [[йыл]]дан [[Колумбия]]ға тиклем.

XIX [[быуат]] аҙағында Богота [[ил]]дең революцион хәрәкәт үҙәгенә әйләнә<ref name="БСЭ">{{БСЭ3}}</ref>. Туғыҙынсы [[Америка]]-ара конференцияһы барышында, 1948 [[йыл]]дың яҙында баш [[ҡала]]ла үткәрелгәндә, прогрессив Колумбия эшмәкәре Хорхе Гайтан үлтерелә. Уның Колумбия йәмғиәтен үҙгәртеп ҡороу [[юл]]дары тураһындағы идеялары [[халыҡ]]тың иң ярлы [[ҡатлам]]дары араһында бик популяр була, шуға күрә Гайтанды үлтереү баш ҡалала күпләп сыуалыштарға килтерә.

Боготала консерваторҙарға ҡаршы [[ҡорал]]лы ихтилал башлана, ул илдең башҡа төбәктәренә лә таралған. Сыуалыштар [[ғәскәр]]ҙәр тарафынан [[танк]] ғәскәрҙәре ярҙамында баҫтырыла. Богота урамдарында барған [[һуғыш]] һөҙөмтәһендә, 2000-гә яҡын [[кеше]] һәләк булған. Баш ҡаланың үҙәк өлөшө емерелә. Күп биналар яндырыла. [[Ҡала]]ның элекке ҡиәфәтен тергеҙеү өсөн күп йылдар кәрәк булды. XX [[быуат]]тың икенсе яртыһында Богота күп һанлы эске сәйәси конфликттарҙың үҙәге була.

== Физик-географик ҡылыҡһырламаһы ==
[[Ҡала]]ның майҙаны 1775 км². Богота Көнсығыш Кордильераның көнбайыш битләүендәге бассейнда урынлашҡан, [[диңгеҙ]] кимәленән 2610 м бейеклектә. Ҡала, Рио-Сан-Франциско [[йылға]]һы буйында төҙөлә, бөгөн йылға торбалар аша аға һәм уны күреү мөмкин түгел. Колумбияның баш ҡалаһы [[экватор]]ҙа тиерлек урынлашһа ла, бейеклеге юғары булғанға, йыл әйләнәһенә эҫе булмай. Бөтә [[Ай (ваҡыт)|ай]]ҙар бер төрлө тиерлек: көндөҙ һауа [[температура]]һы 17-21&nbsp;°C, төндә — 9-12°С. Был яҡынса [[Мәскәү]]ҙә май айына тап килә.

Географик урынлашыуы арҡаһында [[ҡала]] [[ер]] тетрәүгә дусар була.

Богота [[климат]]ын «мәңгелек [[яҙ]]» тип атарға мөмкин, [[температура]] 18-19&nbsp;°C, [[ямғыр]]ҙар һәм [[Йәшен һәм ялағай|йәшен]] даими була.

Ҡайһы берҙә Боготала һыуыҡтар булыуы мөмкин, ә һирәгерәк — [[ҡар]] яуыуы ла ихтимал. Мәҫәлән, 2007 [[йыл]]дың ноябрендә Боготала [[ҡар]] яуа. [[Йыл]] әйләнәһендә һыуыҡтар булыуы мөмкин, әммә [[ҡыш]]ын уларҙың йышлығы юғарыраҡ.

Колумбияның баш ҡалаһы уртаса зонала урынлашҡан, [[тау]] [[урман]]
дарынан [[ағас]]һыҙ парамоға (бейек болондар) күсеүе хас. [[Йылға]] ярында сәнскеле [[ҡыуаҡ]]тар, ярым [[япраҡ]]лы урман, иген культуралары үҫә. [[Ҡала]] тирәһендә маймылдар, пумалар, ягуар, пекарҙар, тапирҙар, ҡалҡанлылар, дикобраздар, ялҡау маймылдар, опоссумдар, [[йылан]]дарҙың һәм [[Кеҫәрткеләр|кеҫәртке]]ләрҙең күп төрҙәре бар. [[Йылға]]
ларҙа крокодилдар һәм ташбаҡалар йәшәй.
{{Климат города||Дек_ср_мин=7.1|Фев_а_мин=-6.4|Фев_а_макс=25.8|Янв_а_мин=-5|Янв_а_макс=25|Год_ср_макс=19.2|Год_ср_мин=8|Дек_ср_макс=19.5|Ноя_ср_макс=19.2|Мар_а_мин=-5|Ноя_ср_мин=8.3|Окт_ср_макс=19.1|Окт_ср_мин=8.2|Сен_ср_макс=19|Сен_ср_мин=7.6|Авг_ср_макс=18.6|Авг_ср_мин=7.9|Мар_а_макс=25|Апр_а_макс=25|Июл_ср_мин=8.2|Сен_а_мин=-0.2|Год_а_макс=25.8|Дек_а_мин=-4|Дек_а_макс=25.6|Ноя_а_мин=0|Ноя_а_макс=24|Окт_а_мин=-1.1|Окт_а_макс=24.4|Сен_а_макс=23.3|Апр_а_мин=-1.1|Авг_а_мин=-2.2|Авг_а_макс=23.6|Июл_а_мин=-1.1|Июл_а_макс=23.4|Июн_а_мин=0|Июн_а_макс=25|Май_а_мин=0.7|Май_а_макс=25.4|Июл_ср_макс=18.3|Июн_ср_макс=18.8|Город_род=Боготы|Апр_ср_осад=98|Авг_ср=13.4|Июл_ср_осад=44|Июл_ср=13.3|Июн_ср_осад=56|Июн_ср=13.7|Май_ср_осад=99|Май_ср=14|Апр_ср=13.8|Сен_ср=13.3|Мар_ср_осад=75|Мар_ср=13.7|Фев_ср_осад=50|Фев_ср=13.5|Янв_ср_осад=34|Янв_ср=13|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate2/80222.htm Погода и климат]|Авг_ср_осад=42|Сен_ср_осад=60|Июн_ср_мин=8.7|Фев_ср_мин=7.5|Май_ср_макс=19.2|Май_ср_мин=9.2|Апр_ср_макс=19.3|Апр_ср_мин=9.2|Мар_ср_макс=19.6|Мар_ср_мин=8.2|Фев_ср_макс=19.6|Янв_ср_макс=19.8|Окт_ср=13.4|Янв_ср_мин=6.2|Год_ср_осад=835|Год_ср=13.5|Дек_ср_осад=67|Дек_ср=13.2|Ноя_ср_осад=96|Ноя_ср=13.3|Окт_ср_осад=113|Год_а_мин=-6.4}}{{Климат города||Дек_ср_мин=7.1|Фев_а_мин=-6.4|Фев_а_макс=25.8|Янв_а_мин=-5|Янв_а_макс=25|Год_ср_макс=19.2|Год_ср_мин=8|Дек_ср_макс=19.5|Ноя_ср_макс=19.2|Мар_а_мин=-5|Ноя_ср_мин=8.3|Окт_ср_макс=19.1|Окт_ср_мин=8.2|Сен_ср_макс=19|Сен_ср_мин=7.6|Авг_ср_макс=18.6|Авг_ср_мин=7.9|Мар_а_макс=25|Апр_а_макс=25|Июл_ср_мин=8.2|Сен_а_мин=-0.2|Год_а_макс=25.8|Дек_а_мин=-4|Дек_а_макс=25.6|Ноя_а_мин=0|Ноя_а_макс=24|Окт_а_мин=-1.1|Окт_а_макс=24.4|Сен_а_макс=23.3|Апр_а_мин=-1.1|Авг_а_мин=-2.2|Авг_а_макс=23.6|Июл_а_мин=-1.1|Июл_а_макс=23.4|Июн_а_мин=0|Июн_а_макс=25|Май_а_мин=0.7|Май_а_макс=25.4|Июл_ср_макс=18.3|Июн_ср_макс=18.8|Город_род=Боготы|Апр_ср_осад=98|Авг_ср=13.4|Июл_ср_осад=44|Июл_ср=13.3|Июн_ср_осад=56|Июн_ср=13.7|Май_ср_осад=99|Май_ср=14|Апр_ср=13.8|Сен_ср=13.3|Мар_ср_осад=75|Мар_ср=13.7|Фев_ср_осад=50|Фев_ср=13.5|Янв_ср_осад=34|Янв_ср=13|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate2/80222.htm Погода и климат]|Авг_ср_осад=42|Сен_ср_осад=60|Июн_ср_мин=8.7|Фев_ср_мин=7.5|Май_ср_макс=19.2|Май_ср_мин=9.2|Апр_ср_макс=19.3|Апр_ср_мин=9.2|Мар_ср_макс=19.6|Мар_ср_мин=8.2|Фев_ср_макс=19.6|Янв_ср_макс=19.8|Окт_ср=13.4|Янв_ср_мин=6.2|Год_ср_осад=835|Год_ср=13.5|Дек_ср_осад=67|Дек_ср=13.2|Ноя_ср_осад=96|Ноя_ср=13.3|Окт_ср_осад=113|Год_а_мин=-6.4}}{{Климат города||Дек_ср_мин=7.1|Фев_а_мин=-6.4|Фев_а_макс=25.8|Янв_а_мин=-5|Янв_а_макс=25|Год_ср_макс=19.2|Год_ср_мин=8|Дек_ср_макс=19.5|Ноя_ср_макс=19.2|Мар_а_мин=-5|Ноя_ср_мин=8.3|Окт_ср_макс=19.1|Окт_ср_мин=8.2|Сен_ср_макс=19|Сен_ср_мин=7.6|Авг_ср_макс=18.6|Авг_ср_мин=7.9|Мар_а_макс=25|Апр_а_макс=25|Июл_ср_мин=8.2|Сен_а_мин=-0.2|Год_а_макс=25.8|Дек_а_мин=-4|Дек_а_макс=25.6|Ноя_а_мин=0|Ноя_а_макс=24|Окт_а_мин=-1.1|Окт_а_макс=24.4|Сен_а_макс=23.3|Апр_а_мин=-1.1|Авг_а_мин=-2.2|Авг_а_макс=23.6|Июл_а_мин=-1.1|Июл_а_макс=23.4|Июн_а_мин=0|Июн_а_макс=25|Май_а_мин=0.7|Май_а_макс=25.4|Июл_ср_макс=18.3|Июн_ср_макс=18.8|Город_род=Боготы|Апр_ср_осад=98|Авг_ср=13.4|Июл_ср_осад=44|Июл_ср=13.3|Июн_ср_осад=56|Июн_ср=13.7|Май_ср_осад=99|Май_ср=14|Апр_ср=13.8|Сен_ср=13.3|Мар_ср_осад=75|Мар_ср=13.7|Фев_ср_осад=50|Фев_ср=13.5|Янв_ср_осад=34|Янв_ср=13|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate2/80222.htm Погода и климат]|Авг_ср_осад=42|Сен_ср_осад=60|Июн_ср_мин=8.7|Фев_ср_мин=7.5|Май_ср_макс=19.2|Май_ср_мин=9.2|Апр_ср_макс=19.3|Апр_ср_мин=9.2|Мар_ср_макс=19.6|Мар_ср_мин=8.2|Фев_ср_макс=19.6|Янв_ср_макс=19.8|Окт_ср=13.4|Янв_ср_мин=6.2|Год_ср_осад=835|Год_ср=13.5|Дек_ср_осад=67|Дек_ср=13.2|Ноя_ср_осад=96|Ноя_ср=13.3|Окт_ср_осад=113|Год_а_мин=-6.4}}

== Халҡы ==
{| align="right"
| align="center" |'''Халыҡ һаны<br><br><br><br><small>1800-2011 йыл, млн кеше</small>'''<ref>По данным ''Biblioteca Luis Angel Arango''</ref>
|-
|<timeline>
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:canvas value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)

ImageSize = width:300 height:200
PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:8000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late

ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:2000 start:0
BackgroundColors = canvas:canvas

BarData=
 bar:1800 text:1800
 bar:1912 text:1912
 bar:1951 text:1951
 bar:1973 text:1973
 bar:1985 text:1985
 bar:1999 text:1999
 bar:2011 text:2011

PlotData=
 color:barra	width:15 anchor:till align:center shift:(0,5)
 bar:1800	from:0 till:22 text:0,02
 bar:1912	from:0 till:121 text:0,1
 bar:1951	from:0 till:715 text:0,7
 bar:1985	from:0 till:4236 text:4,2
 bar:1973	from:0 till:2855 text:2,9
 bar:1999	from:0 till:6276 text:6,3
 bar:2011	from:0 till:7364 text:7,4

TextData=
 pos:(10,196) fontsize:XS text:
 pos:(145,1) fontsize:XS text:
 pos:(30,15) fontsize:S text:
 pos:(25,49) fontsize:S text:
 pos:(25,83) fontsize:S text:
 pos:(25,115) fontsize:S text:
 pos:(25,148) fontsize:S text:

</timeline>
|-
| align="center" |
|}
Богота һәм уның биҫтәләрендә 7 миллион кеше йәшәй, был Колумбия халҡының алтынсы өлөшө. Ҡала космополит. Колумбиялыларҙан тыш, баш ҡалала күп һанлы сит ил граждандары һәм Колумбия гражданлығын алған кешеләр йәшәй. Колумбияның баш ҡалаһында метисдар, йәғни аҡ тәнлеләр һәм индейҙар араһындағы ҡатнаш никахтарҙан сыҡҡан тоҡомдар өҫтөнлөк итә. Халыҡ һанының ҙур булмаған өлөшөн европалылар, таҙа тоҡомло индеецтар, ҡара тәнлеләр, мулатттар һәм самбо — ҡара тәнлеләр һәм индейҙар араһындағы ҡатнаш никахтарҙан сыҡҡан тоҡомдар тәшкил итә. Шулай итеп, баш ҡала халҡының яҡынса дүрттән өс өлөшө «ҡатнаш ҡанға» эйә.

1960 йылда телде һаҡлау тураһында указ ҡабул ителә, уға ярашлы рәсми документтар әҙерләгәндә испанса булмаған һүҙҙәр ҡулланыу тыйыла, әммә был указ үҙенең мәғәнәһеҙлеге арҡаһында, бер ҡасан да көсөнә инә алмай.

Боготаның күпселек диндар халҡы Рим-католик сиркәүенә ҡарай. Ҡалала бер нисә [[Протестантизм|протестант]] сиркәүе бар, улар үҙ сафтарына яңы ағзалар йәлеп итеү буйынса әүҙем эш алып бара. Билдәле булыуынса, һуңғы йылдарҙа протестант вәкилдәре бер нисә тапҡыр [[католик]] руханиҙар менән низағҡа инә. 2013 йылда ҡаланың төньяҡ өлөшөндә ҙур [[мәсет]] төҙөлөшө дауам итә. Бер нисә христиан сиркәүе һәм синагогалары бар.

Боготала енәйәтселек кимәле Колумбияның башҡа ҡалалары менән сағыштырғанда сағыштырмаса түбән (2007 йылда 100 000 кешегә 19 кеше үлтереү булған)<ref>Страница 19: {{Cite web|author=|date=|url=http://ovsyg.ujed.mx/docs/biblioteca-virtual/Prevencion_de_la_criminalidad_seguridad_cotidiana.pdf|title=Prevencion de la criminalidad y seguridad cotidiana: tendencias y perspectivas. 2010|publisher=// ovsyg.ujed.mx|accessdate=2013-9-7}}</ref>.

Нигеҙҙә, үлтереүҙәр трущобаларҙа — таулы райондарҙағы үҙ белдеге менән урынлашҡан ер биләмәләрендә була. Төнөн тау битләүҙәрендә һәм тау битләүҙәренә ҡаҙып төҙөлгән йорттарҙың уттары асыҡ күренә. Көньяҡта төньяҡҡа ҡарағанда хәүефлерәк. Үҙ белдеге менән урынлашыу ярым законлы характерҙа — бер яҡтан йорттарҙың законһыҙ төҙөлөүе таныла, икенсе яҡтан, улар быға күҙ йомоп ҡарай, сөнки был райондарҙа йәшәүселәр яңы биләмәләр үҫтерә. Артабан бындай трущобалар «нормаль» өлкәләр категорияһына күсерелә. Мәҫәлән, 50 йыл элек Боготаның төньяҡ өлөшө һәм Гуаймораль аэропорты трущоба була, хәҙер 3-4 баҫҡыслы әүҙем төҙөлөш бара, ә төньяҡҡараҡ элиталы район — урындағы «рублёвка», унда йорт хаҡы 400 000 долларҙан башлана.

Шуныһы иғтибарға лайыҡ: был райондарға һыу, газ һәм электр тәьминәте килтерелә, әммә халыҡ улар өсөн аҡса түләмәй. Бының ике сәбәбе бар. Беренсенән, фәҡирҙәр яғынан сыуалыштар ҡурҡынысы, уларҙың теүәл һаны билдәле түгел, икенсенән, Колумбияла коммуналь хеҙмәттәр өсөн түләүҙең ''страт'' системаһы. Райондың «стратаһы» ни тиклем юғарыраҡ булған, шул тиклем юғарыраҡ хаҡ. Ни бары 6 страт. Шуға ярашлы, ҡиммәтерәк участкаларҙа йәшәүселәр ярлы биҫтәләрҙә йәшәүселәрҙең коммуналь сығымдарын ҡаплай.

== Административ бүленеш ==
[[Файл:Bogota_Capital_District.png|справа|590x590пкс]]
{| class="wikitable" align="center" width="450px"
! width="10px" |№
! width="300px" |Район
! width="50px" |Майҙаны,<br>км2
! width="50px" |Халыҡ, кеше (2005)
|-
|Бер
|Усакен (Usaquén)
|65,31
|449 621
|-
|Ике
|Чапинеро (Chapinero)
|38,99
|991 122
|-
|Өс
|Санта-Фе (Santa Fe)
|44,87
|107 044
|-
|Дүрт
|Сан Кристобаль (San Cristóbal)
|48,16
|460 414
|-
|Биш
|Усме (Usme)
|215,56
|267 423
|-
|А.
|Тунхуэлито (Tunjuelito)
|10,28
|367 204
|-
|Ер
| Боса (Bosa)
|23,92
|475 694
|-
|Һигеҙ
|Кеннеди (Kennedy)
|38,57
|332 973
|-
|Туғыҙ
|Фонтибон (Fontibón)
|33,26
|312 629
|-
|Ун
|Энгатива (Engativá)
|35,56
|781 138
|-
|Унбер
|Суба (Suba)
|100,54
|267 780
|-
|Ун ике
|Барриос Унидос (Unidos Barrios)
|11,90
|176 552
|-
|Өс
|Теусакильо (Teusaquillo)
|14,21
|126 125
|-
|Ун дүрт
|Лос Мартирес (Los Mártires)
|6,55
|541 95
|-
|Унбиш
|Антонио Нариньо (Antonio Nariño)
|4,93
|355 98
|-
|Уналты
|Аранан Пуэнте (Puente Aranda)
|17,24
|282 491
|-
|Айына
|Ла Канделарий (La Candelaria)
|1,84
|985 23
|-
|Остальных
|Рафаэль Урибе Урибе (Uribe Uribe Rafael)
|13,44
|711 376
|-
|Туғыҙ
|Боливар Сьюдад (Bolívar Ciudad)
|129,98
|658 477
|-
|Егерме
|Сумапас (Sumapaz)
|780,96
|478 2
|}

== Иҡтисад ==
[[Файл:V._DESDE_COLPATRIA.JPG|слева|мини| Боготаның эшлекле үҙәге]]
Богота — [[Колумбия]]ның иң эре иҡтисади үҙәге (Меделлин, Кали һәм Барранкилья менән бергә) һәм Көньяҡ [[Америка]]
ның иң мөһим иҡтисади үҙәктәренең береһе. Баш [[ҡала]]
ның дөйөм ЭТП -һы 86 миллиард доллар тәшкил итә, был бөтә Колумбия эске тулайым продуктының дүрттән бер өлөшөн тәшкил итә, йән башына уртаса $10 000, ә Богота Көньяҡ Америка ҡалалары араһында 6-сы урынды биләй. Колумбияның күпселек компаниялары штаб-фатиры Боготала. Богота шулай уҡ Колумбияның иң мөһим сәнәғәт һәм финанс үҙәге булып тора, бында Колумбияның күпселек шәхси банктарының штаб-фатиры, Республика банкы һ. б.

Глобаллек индексы буйынса 2010—2012 йылдарҙа Богота Көньяҡ Американың башҡа ҡалаларынан түбәнерәк була: Буэнос-Айрес, Сан-Паулу һәм Рио-де-Жанейро, әммә Каракасты уҙып китә<ref>Страница 3: {{cite web|author=|date=|url=http://www.atkearney.com/documents/10192/dfedfc4c-8a62-4162-90e5-2a3f14f0da3a|title=2012 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook|publisher=// atkearney.com|accessdate=2013-9-8|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131020223227/http://www.atkearney.com/documents/10192/dfedfc4c-8a62-4162-90e5-2a3f14f0da3a|archivedate=2013-10-20}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020223227/http://www.atkearney.com/documents/10192/dfedfc4c-8a62-4162-90e5-2a3f14f0da3a |date=2013-10-20 }}</ref>.

== Транспорт ==
Йәмәғәт транспортының төп формаһы булып ТрансМиленио селтәре метробусы тора, уның айырым һыҙаттары бар.

«Эльдорадо» халыҡ-ара аэропорты ҡала үҙәгенән көнбайышҡа табан 15 км алыҫлыҡта урынлашҡан; бында «Авианка» Колумбия авиакомпанияһы самолетының урынлашҡан.
[[Файл:Entrada_Principal_del_Museo_Nacional_de_Colombia.jpg|мини|240x240пкс|Колумбия милли музейы]]
Боготала Колумбияның төп музейҙары тупланған. Шуларҙың туғыҙы: Археология музейы, халыҡ сәнғәте һәм халыҡ традициялары музейы, Алтын музейы, ҡала төҙөлөшө музейы, Колониаль художество музейы, Дини сәнғәт музейы, Колумбия милли музейы, хәҙерге заман сәнғәте музейы, аҡса һуғыу йорто — Республика банкының нумизматик коллекцияһы, Симон Боливарҙың йорт-музейы.

Боготалағы алтын музейы алтындан яһалған колумба дәүеренә тиклемге предметтарҙың донъялағы иң ҙур коллекцияһын үҙ эсенә ала. Бынан тыш, ҡалаға билдәле Колумбия рәссамы һәм скульпторы Фернандо Ботеро бүләк иткән музей бар, унда рәссамдың үҙенә ҡараған картиналар һәм скульптуралар коллекцияһы һаҡланған, шулай уҡ уның Европа рәссамдарының шәхси картиналар йыйынтығы — импрессионизм, кубизм вәкилдәре һәм башҡа һынлы сәнғәт йүнәлештәре (Ботеро музейы).

Боготаның мәҙәни тормошо байлығы менән айырылып тора. Бында Көньяҡ Америкала икенсе китапхана асыла, шулай уҡ Колумбия академияһы урынлашҡан, Колумбия милли университеты (1867 йылда асыла) һәм башҡа юғары уҡыу йорттары. 1910 йылда Милли консерваторияға, 1936 йылда Милли симфоник оркестрға нигеҙ һалына. 1791 йылда Боготала Колумбиялағы тәүге аҙналыҡ гәзит сыға башлай. 20 йылдан һуң баш ҡалала дүрт гәзит баҫыла. Бынан һуң XIX быуат дауамында матбуғаттың йылдам үҫеше күҙәтелә. 1954 йылда Милли радио һәм телевидение ойошмаһы ойошторола. «Колпренса» милли мәғлүмәт агентлығы эшләй. Театрҙар һәм сәнғәт галереялары күп. Боготала апрель айында һәр 2 йылға бер үткәрелгән Иберо-Америка театр фестивале, бөгөн донъялағы иң ҙур театр фестивале тип һанала.

Ҡалала ботаника баҡсаһы бар, унда экзотик үҫемлектәрҙең күп төрҙәре бар. Баш ҡаланың йыл һайын үткәрелә торған һәм иң мөһим спорт тамашаһы — үгеҙҙәр алышы, 100 меңдән алып 150 меңгә тиклем тамашасы йыйыла.

Йыл һайын ҡалала Богота ярыммарафоны үтә. «Миллонариос» һәм «Санта-Фе» футбол клубтарының базаһы бар.

== Архитектура ==
[[Файл:Plaza_de_Bolivar,_Bogota,_Colombia_(5770632336).jpg|слева|мини|240x240пкс|Боливар майҙаны]]
Боготаның тарихи үҙәге — тауҙар буйлап һуҙылған тар урамдар селтәре. Ҡалала XVII—XIX быуаттарҙағы бик күп архитектура ҡомартҡылары һаҡлана. Пласа Боливар майҙанында собор тора, уны төҙөү 1572—1610 йылдарҙа алып барыла. XIX быуат башында классицизм стилендә үҙгәртеп ҡорола. XVI—XVII быуаттарҙа Колумбия архитектураһында һәм сәнғәтендә һуңғы урта быуат һәм Яңырыу дәүере формалары өҫтөнлөк итә. Пластерекс декоратив стиленән тыш, кәкре һыҙыҡтарҙың күплеге һәм ҡатмарлы декоратив конструкциялы ғәҙәти булмаған формалы маньеризм һәм барокко киң таралған. Был һыҙаттар Сан-Игнасио сиркәүе бинаһында сағыу сағылыш таба, төҙөлөш 1577 йылда башланған. Сиркәү интерьеры төрлө биҙәүестәр менән тулы.

XVII быуат уртаһында маньеризмға һәм бароккоға алмашҡа классицизм килә. Боготаның конгресс бинаһы классик грек стилендә төҙөлгән. Юстиция һарайы ла ошо ваҡытҡа ҡарай.

XIX—XX быуаттарҙа Колумбияның баш ҡалаһында шундай ҙур объекттар төҙөлә, бизнес һәм сәнәғәт биналары, Милли Капитолий (1847—1926), «Текендама» ҡунаҡханаһы (1950—1953), Кларк фабрикаһы (1953), киң урамлы яңы райондар барлыҡҡа килә — «Антонио Наригна» һәм «Кристиана» (1967). Пласа Боливарҙа 1842 йылда бойондороҡһоҙ Колумбияның беренсе президенты Симон Боливарға һәйкәле ҡуйыла.

== Галереяһы ==
<gallery>
Файл:The churches in Bogota.jpg|Первые церкви Боготы
Файл:Tarcera church in Bogota (inner view).jpg|Одна из первых церквей (внутренний вид)
Файл:Church of the Veracruz in Bogota (inner view).jpg|Церковь Веракрус (внутренний вид)
Файл:Bogota Cathedral (inner view).jpg|Кафедральный собор (внутренний вид)
Файл:Nuestra Seniora del Carmen church in Bogota (inner view).jpg|Церковь дель Кармен (внутренний вид)
Файл:National Capitol in Bogota.jpg|Капитолий
Файл:View on Bogota from Montsrat hill.jpg|Вид города с холма Монтсерат
Файл:In the Gold Museum (Bogota).jpg|В музее золота
Файл:On the Bolivar Square (Bogota).jpg|На площади Боливара
 
 
</gallery>

== Һылтанмалар ==
{| width="80%"
| width="30%" |
* {{PRY|#}}, [[Асунсьон]]
* {{BRA|#}}, [[Бразилиа]]
* {{ARG|#}}, [[Буэнос-Айрес]]
* {{VEN|#}}, [[Каракас]]
* {{GTM|#}}, [[Гватемала (ҡала)|Гватемала]]
* {{CUB|#}}, [[Гавана]]
* {{BOL|#}}, [[Ла-Пас (Боливия)|Ла-Пас]]
* {{PER|#}}, [[Лим]]а
* {{PRT|#}}, [[Лиссабон]]
* {{UK|#}}, [[Лондон]]
* {{USA|#}}, [[Лос-Анджелес]]
|}

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

** [http://www.bogota.gov.co/ Официальный сайт города Богота]
** [https://web.archive.org/web/20190228114857/http://www.colombia.travel/en/international-tourist/vacations-holidays-where-to-go/bogota-travel-guide/ Bogota Official Tourism guide]

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Богота}}
* {{Китап|автор=Поспелов Е. М.|заглавие=Географические названия мира. Топонимический словарь|издание=2-е изд., стереотип|ответственный=отв. ред. Р. А. Агеева|ссылка=|место=М.|издательство=Русские словари, Астрель, АСТ|год=2002|том=|страниц=512|страницы=|isbn=5-17-001389-2|тираж=3000|ref=Поспелов}}
* Донъя илдәренең баш ҡалалары, {{М.}}, 1967

{{Көньяҡ Америка баш ҡалалары}}
[[Категория:Көньяҡ Америка баш ҡалалары]]
[[Категория:Колумбия ҡалалары]]