Бржецлав битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
 |статус                  = Ҡала
 |русское название        = Бржецлав
 |оригинальное название   = Břeclav
 |изображение = Kostel sv. Václava (Břeclav).JPG
 |подчинение              = 
 |вид региона             = Край
 |регион                  = Южноморавский край{{!}}Южноморавский
 |регион в таблице        = 
 |вид района              = 
 |район                   = Бржецлав (район){{!}}Бржецлав
 |вид общины              = Историческая область
 |община                  = 
 |община в таблице        = 
 |карта региона           = 
 |карта района            = 
 |внутреннее деление      = 
 |вид главы               = Староста
 |глава                   = 
 |дата основания          = 
 |прежние имена           = Лунденбург
 |статус с                = 1872
 |вид высоты              =
 |климат                  = 
 |официальный язык        = 
 |официальный язык-ref    = 
  |агломерация            = 
  |национальный состав    = 
  |конфессиональный состав= 
  |этнохороним            = 
 |часовой пояс            = +1
 |DST                     = есть
 |вид идентификатора      = 
 |цифровой идентификатор  = 
 |язык сайта 2            = 
 |язык сайта 3            = 
 |язык сайта 4            = 
 |язык сайта 5            =  
}}


[[Файл:Pohansko_expozice_08.jpg|мини|«Моравия Поганьско» күргәҙмәһендә төймә-гомбиктар етештереү реконструкцияһы Бржецлав музейындағы һунарсылар өйөндә]]
'''Бржецлав''' ({{Lang-cs|Břeclav}} {{Ipa|[ˈbr̝ɛtslaf]}}), немец телендә Лунденбург ({{Lang-de|Lundenburg}}) — [[Чехия]]ның, көньяҡ-көнсығышындағы ҡала, Броно ҡалаһынан 50 км көньяҡ-көнсығыштараҡ. Дие йылғаһы буйында урынлашҡан. Көньяҡ Моравия крайы Бржецлав районының административ үҙәге булып тора. Туран-тура [[Австрия]] сигендә урынлашҡан һәм [[Словакия]] сигенә яҡын. Мөһим тимер юл узелы. Тимер юлдары Бржецлавты 10 Европа илдәре менән — [[Германия]], [[Польша]], [[Белоруссия]], [[Рәсәй]], [[Украина]], [[Словакия]], [[Венгрия]], [[Австрия]], [[Италия]], [[Франция]] һәм [[Монако]] кенәзлеге менән бәйләй.

== Тарихы ==
[[Файл:Pohansko_04.jpg|мини| Поганьскола изге мәжүсиҙәрҙе реконструкциялау ]]

Лана торағында (Lány) күп һанлы славян-авар ҡомартҡыларын тоташтырғыс<ref>[https://archeo-muzeo.phil.muni.cz/en/research/vyzkumne-skupiny/pohansko-near-breclav Pohansko near Břeclav]</ref> рун яҙмаһы менән ҡабырға фрагменты табылған. Йыл ваҡыты радиоуглерод ысулы менән ~600 йыл, тип яҙылған. Йәше таушалыу анализ ярҙамында СЭМ-микроскопия менән бергә раҫлана. Һөйәктең фрагменты соҡорҙоң өҫкө өлөшөндә 25 хайуан һөйәктәре һәм Прага төркөмө керамикаһы эргәһендә табылған. Моғайын, был иҙәне емерелгән өй ҡалдығы булғандыр. Рунна һөйәгенең Митохондриаль ДНК- һы эре мөгөҙлө мал һөйәгенең европа линияһына тура килә<ref name="Махачек2021">''{{Тәржемәһеҙ 5|Махачек, Иржи|Jiří Macháček|cs|Jiří Macháček (archeolog)}}'' et al. [https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305440321000030 Runes from Lány (Czech Republic) — The oldest inscription among Slavs. A new standard for multidisciplinary analysis of runic bones], 2021</ref><ref>[https://www.em.muni.cz/en/science/13680-mu-archaeologists-reveal-oldest-writing-system-among-slavs-to-be-germanic-runes MU archaeologists reveal oldest writing system among Slavs to be Germanic runes], 11 February 2021</ref>.

IX [[быуат]]та бөйөк моравия ҡаласығы Поганьскола Бржецлавтан 2 саҡрым көньяҡта Морава һәм Дие йылғаларының ҡушылған болонло-урманлы өлкәләһендә вельможаның нығытылған усадьбаһы — каролинг curtis тибындағы ихата-усадьбаһы булып тора. Ул вельможаның хужалыҡ усадьбаһы менән бәйләнгән һәм имениеһы үҙәге булып торған иртә феодаль резеденцияның береһен күрһәтеп тора.<ref>{{Тәржемәһеҙ 5|Достал, Бордживой|''Бордживой Достал''|cs|Bořivoj Dostál}}. (1975) [https://digilib.phil.muni.cz/bitstream/handle/11222.digilib/121346/SpisyFF_208-1975-1_13.pdf БРЖЕЦЛАВ—ПОГАНСКО IV. Усадьба великоморавского вельможи]. Перевод Т. Б. Цабликовой (Dostál, B. 1975: Břeclav-Pohansko IV. Velkomoravský velmožský dvorec. Brno.)</ref>

Тантаналы ерләү йолаһы характеры һәм деталдәре буйынса бура камералы, мәйет көнбайышҡа ҡаратып һалынған. Киевтағы һәм Урта Днепрҙағы иртә христиан ҡомартҡылары менән Бөйөк Моравиялағы Поганьско<ref>''Petr Dresler, Vít Beran''. Zemědělské nástroje raně středověkého obyvatelstva Pohanska u Břeclavi</ref><ref>''Vladimir Sladek, Antonin Prichystal, Renáta Přichystalová Švecová, Jiri Machacek, Eliška Schuplerová, Adéla Balcárková, Petr Dresler''. [https://www.academia.edu/9675500/Velkomoravsk%C3%A1_rotunda_z_Pohanska_u_B%C5%99eclavi_THE_GREAT_MORAVIAN_ROTUNDA_AT_POHANSKO_NEAR_B%C5%98ECLAV Velkomoravská rotunda z Pohanska u Břeclavi = THE GREAT MORAVIAN ROTUNDA AT POHANSKO NEAR BŘECLAV]</ref> (Бржецлав янында<ref>''Sotáková M.'', 2007: Břeclav-Pohansko, poloha Lesní hrúd. Spracovanie a analýza fragmentov mazanice z výskumu r. 2003 a 2004</ref>), Иҫке урында (Старое место), Микульчица, Скалица, Стара-Коуржим, Колин һәм Желенка ҡомартҡылары араһында туранан -тура оҡшашлыҡ бар<ref>''Ширинский С. С.'' Археологические параллели к истории христианства на Руси и в Великой Моравии // Славяне и Русь: Проблемы и идеи: Концепции, рожденные трехвековой полемикой, в хрестоматийном изложении / Сост. А. Г. Кузьмин. 2-е изд., М., 1999. С. 393—394).</ref> .

Поганьско һарайы (замок) XI быуат башында ([[:cs:Pohansko (zámek)]]) боронғо славяндар йәшәгән урында чех кенәзе Бржетислав I кенәз тарафынан төҙөлә. Ҡала уның исеме менән йөрөтөлә. XIII быуаттың өсөнсө сирегенән, шул быуаттың беренсе яртыһынан һарай Венгрия Констанцияһы Пржемысл I ҡатынының бирнәһе була. Ул ҙур роман ҡәлғәһе итеп яңынан төҙөлгән.

Һарай хужаларын йыш үҙгәртә, 1426—1434 йылдарҙа ихтилалға күтәрелгән гуситтар ҡулында була. Гуситтарҙың һуғышынан һуң, һарай эргәһендә тораҡ барлыҡҡа килә, Ул XVI быуаттың 20-се йылдарында абруйлы Жеротиндар (ырыу) тарафынан һатып алына һәм һарай [[Яңырыу|ренессанс]] стилендә үҙгәртелеп ҡорола.

XVII быуат башында Жеротиндарҙың Бржецлав биләмәләре тартып алына, сөнки Ладислав Велен Жеротиндан, ҡала хужаһы, 1618 йылда [[Габсбургтар]]ға ҡаршы Моравияла башланған ихтилалды хуплай.

Бржецлав [[Утыҙ йыллыҡ һуғыш]] ваҡытында тулыһынса емерелә, халҡы 20 %-ҡа кәмей.

1638 йылда Бржецлавты Лихтенштейндар һатып ала. Улар шулай уҡ һарайҙы тулыһынса үҙгәртеп ҡоралар, һәм ул үҙенең хәрби функцияһын юғалта.

1845 йылдағы ташҡын һөҙөмтәһендә (тимер юл өйөмө дөрөҫ проектланмаған була), ҡаланы һыу баҫа. Был хәл артабанғы тимер юл объекттарын проектлауҙа иҫәпкә алына.

1872 йылда император указы тарафынан Бржецлавҡа ҡала статусы бирелә, был XIX быуаттың тәүге сирегендә үткәрелгән тимер юлы ғауғаһына бәйле була. Тиҙҙән ҡала мөһим тимер юл үҙәгенә әйләнә, сәнәғәт үҫешә башлай. Ҡала халҡы йылдам арта: 1872 йылда ҡалала 5 853 кеше йәшәй, ә 1880 йылда — 7 130 кеше иҫәпләнә.

1918 йылдан ҡала [[Чехословакия|Чехословакияның]] бер өлөшө була. 1920 йылда уға Вальтице ҡалаһы тирәләй булған һәм элек [[Австрия|Австрияға]] ингән ерҙәр ҡушыла.

[[Мюнхен]] килешеүе буйынса [[1938 йыл]]да ҡала [[Өсөнсө рейх|Германияның]] бер өлөшө булып ҡала, шулай булыуға ҡарамаҫтан, халҡының күпселеге чехтар була. 1930 йыл иҫәбе буйынса ҡалала 13 689 кеше йәшәй, шуларҙың 11 220 чехтар, 1 582 — [[немецтар]], яҡынса 4,3 % — [[Йәһүдтәр|йәһүд милләтенән]]. 1945 йылдың 15-17 апрелендә ҡала совет ғәскәрҙәре тарафынан азат ителә. Ҡаланың немец халҡы Бенеш декретына ярашлы депортациялана, йәһүд общинаһы [[Икенсе донъя һуғышы|һуғыш]] ваҡытында уҡ юғала.

1974 һәм 1976 йылдарҙа ҡалаға Пошторн, Харватск-Нов-Вес ауылдары һәм 2006 йылдан яңынан үҙ аллы тораҡ пунктҡа әйләнгән Ладн ҡушыла. Улар 1920 йылға тиклем Австрия составында була.

== Халҡы ==
{{Wikidata/Population}}
{| align="center"
|
{| cellpadding="5" style="display: inline-block; vertical-align: bottom;"
| align="center" valign="top" |
{| class="wikitable"


|-


|}
|}
|}
2009 йылда 25 664 кешенең ир-егеттәр — 25 %, ҡатын-ҡыҙҙар — 51,38 % тәшкил итә.

== Иҫтәлекле урындары ==
* Бржецлав замогы XVI быуатта; XIX быуатта неоготик стилдә яңынан төҙөү ;
* Изге Вацлав сиркәүе, 1944 йылда емерелә, 1995 йылда яңынан төҙөлә.;
* [[Кирилл һәм Мефодий|Изге Кирилл һәм Мефодий]] капеллаһы, 1853—1856 йылдарҙа Лихтенштейн кенәзенең һауығыу хәтеренә төҙөлә ;
* Изге Рох капеллаһы;
* Воскресения капеллаһы (1875 йыл);
* Поганско ҡаласығы (Поганско Бржецлав ҡалаһы аръяғында) — IX быуаттарҙағы славян ҡаласығы<ref>[http://cyberleninka.ru/article/n/afrikanskiy-sposob-proizvodstva-v-velikoy-moravii-zametki-na-polyah-stati-ivo-shtefana ''Алимов Д. Е.'' «„Африканский способ производства“ в Великой Моравии? (заметки на полях статьи Иво Штефана)»] Петербургские славянские и балканские исследования, № 1(11), стр. 183, 2012.</ref>. Эргәһендә 1812 йылда ампир стиле менән төҙөлгән Погансконың һунар замогы урынлашҡан, .

Ҡаланан алыҫ түгел [[ЮНЕСКО]] тарафынан һаҡланған Леднице-Вальтице мәҙәни ландшафты урынлашҡан.

== Туғанлашҡан ҡалалар ==
* Приверно,[[Италия]]
* [[Трнава]],[[Словакия]]

== Фотогалерея ==
<gallery>
Břeclav, Dyje.JPG| Бржецлавта Дие йылғаһы
Břeclav church of st wenceslas.jpg|Хәҙерге заман Изге Вацлав сиркәүе
Pohled na interiér Břeclav.jpg|Изге Вацлав сиркәүенең интерьеры
Kostel Navštívení Panny Marie (1).JPG|Дева Мария сиркәүе
Fara (Poštorná) 1.JPG|Сиркәү руханийы йорты
Breclav Kapelle Bahnhofsplatz3.jpg| Кирилл һәм Мефодий часовняһы
2007-05 Břeclav 06.jpg| Рох часовняһы

Břeclav_synagogue_(2).jpg|Элекке синагога
Břeclav synagogue (3).jpg|Синагога интерьеры
Břeclav cemetery (4).jpg|Йәһүд зыяраты
Břeclav cemetery (1).jpg|Йәһүд зыяратының тантана залы
Areal muzea v prirode pohansko.jpg|Поганьско ҡаласығы
Pohansko_(1).jpg|{{Iw|Поганьскола һунарсылар һарайы
Railway station Postorna.jpg|Пошторно тимер юл станцияһы
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* ''B. Dostál'' 1977/1978: 's Zemnice hradiska Břeclavi valem pod depotem-Pohanska. SPFFBU E22/23, 103-134.
* ''B. Dostál'' 1979: hradiska Břeclavi opevnění K-Pohanska, 24 E SPFFBU, 73-93.
* ''B. Dostál'' 1982: Břeclavi slovanskému osídlení časně K-Pohanska. Praha.
* ''B. Dostál'' 1984: hradiska Pohanska brána Východní, 29 E SPFFBU, 143-166.
* ''B. Dostál'' 1988: let výzkumu Třicet Břeclavi archeologického-Pohanska, 40 moravský v věstník Vlasti ědný, 307-332.
* ''B. Dostál'' 1990: Břeclavi řemeslnického areálu Velkomoravské studny z-Pohanska, 42,376 AR–390.
* ''B. Dostál'' 1993: areál Velkomoravský Břeclavi řemeslnický v-Pohansku, Morava Jižní 29,31–53.

== Һылтанмалар ==
{{Commonscat-inline|Břeclav|Бржецлав}}
* [http://www.breclav.eu/ Официальный сайт]{{Ref-cs}}


[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:Чехия  ҡалалары]]
[[Категория:Чехия географияһы]]