Бәсра битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}'''Бәсра''' ({{Lang-ar|البصرة}}; {{lang-ru|Басра}}) — [[Ираҡ]]тың көньяҡ-көнсығышында урынлашҡан [[ҡала]], илдең төп порты, Шатт-әл-Ғәрәп йылғаһы буйында, [[Күвейт]] менән [[Иран]] араһында урынлашҡан. Исеме шундай уҡ исемле мөхәфазаның административ үҙәге. [[Бағдад]]тан һуң ҙурлығы буйынса икенсе һәм Ираҡта иң күп халыҡлы ҡала<ref name="Iraq Information Portal">{{Cite web|title=Basra Governorate Profile|url=http://www.jauiraq.org/documents/378/GP-Basrah%202013.pdf|publisher=UN Joint Analysis Unit|accessdate=5 December 2014|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926015108/http://www.iau-iraq.org/documents/378/GP-Basrah%202013.pdf|archivedate=2015-09-26}}</ref>, шулай уҡ йәйгеһен температураһы 50 °C градустан юғары булған донъялағы иң эҫе ҡалаларҙың береһе.

== Тарихы ==
Был ҡала [[Шумер|Шумерҙың]] тарихи өлкәһенең бер өлөшө булып тора. Ул Синдбад-диңгеҙсенең тыуған ере һәм [[Библия]]лағы Эдем баҡсаһы урынлашҡан тип күҙалланған урындарҙың береһе тип һанала.

Исламға тиклемге дәүерҙә был төбәк ғәрәптәргә ''Әл-Хариба'' исеме менән билдәле булған, сөнки боронғо Әл-Харба ҡалаһы эргәһендә урынлашҡан булған. Хәҙерге Бәсра рәсми булмаған күп кенә исемдәр менән атала, шул иҫәптән «Ираҡ әсәһе», «ғәрәп бишеге», «Шәреҡ Венецияһы» тигән атамалары ла бар<ref>{{Cite web|url=http://www.csmonitor.com/2007/0918/p11s02-wome.html|title=In the 'Venice of the East,' a history of diversity|author=Sam Dagher|work=In the 'Venice of the East,' a history of diversity|date=18 September 2007|publisher=The Christian Science Monitor|access-date=2015-12-22|archive-date=2018-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20180620024504/https://www.csmonitor.com/2007/0918/p11s02-wome.html|deadlink=no}}</ref>.

Бәсраға 636 йылда йәки 637 йылда [[Ғүмәр ибн әл-Хәттаб]] үҙе яулап алған [[Месопотамия]]ла ғәрәптәрҙең терәк пункты булараҡ нигеҙ һала.

== Климаты ==
Бәсраның климаты — тропик сүл. Йәйге айҙарҙа, июндән авгусҡа тиклем, Бәсра планеталағы иң эҫе ҡалаларҙың береһе, температура даими +50 °C арта. Ҡышын Бәсраның уртаса температураһы +20 °C тирәһе, әммә ҡайһы берҙә ҡышҡы төндә температура 0°C-тан түбән төшә. Яуым-төшөм йылына 150 мм, башлыса ҡышын була. Юғары дымлылыҡ — ҡайһы берҙә 90%-тан аша — был Фарсы ҡултығына яҡын булыуы менән аңлатыла.{{Ҡала климаты||Янв_ср=12.5|Янв_ср_осад=30|Фев_ср=15.1|Фев_ср_осад=20|Мар_ср=20.1|Мар_ср_осад=20|Апр_ср=20.4|Апр_ср_осад=21|Май_ср=27.3|Май_ср_осад=10|Июн_ср=31.6|Июн_ср_осад=0|Июл_ср=33.1|Июл_ср_осад=0|Авг_ср=30.4|Авг_ср_осад=0|Сен_ср=30.3|Сен_ср_осад=0|Окт_ср=28.5|Окт_ср_осад=1|Ноя_ср=22.4|Ноя_ср_осад=20|Дек_ср=12.7|Дек_ср_осад=40|Год_ср=23.7|Год_ср_осад=152|Янв_а_макс=27|Янв_а_мин=-4|Фев_а_макс=31|Фев_а_мин=-2|Мар_а_макс=35|Мар_а_мин=2|Апр_а_макс=41|Апр_а_мин=8|Май_а_макс=46|Май_а_мин=9|Июн_а_макс=52|Июн_а_мин=21|Июл_а_макс=51|Июл_а_мин=22|Авг_а_макс=49|Авг_а_мин=20|Сен_а_макс=47|Сен_а_мин=14|Окт_а_макс=46|Окт_а_мин=7|Ноя_а_макс=37|Ноя_а_мин=3|Дек_а_макс=29|Дек_а_мин=-2|Год_а_макс=54|Год_а_мин=-4|Янв_ср_мин=7|Янв_ср_макс=18|Фев_ср_мин=9|Фев_ср_макс=20|Мар_ср_мин=13|Мар_ср_макс=24|Апр_ср_мин=17|Апр_ср_макс=29|Май_ср_мин=24|Май_ср_макс=35|Июн_ср_мин=27|Июн_ср_макс=38|Июл_ср_мин=27|Июл_ср_макс=40|Авг_ср_мин=26|Авг_ср_макс=41|Сен_ср_мин=22|Сен_ср_макс=39|Окт_ср_мин=18|Окт_ср_макс=34|Ноя_ср_мин=14|Ноя_ср_макс=27|Дек_ср_мин=9|Дек_ср_макс=21|Год_ср_мин=17.8|Год_ср_макс=30.4}}

== Иҫтәлекле урындары ==
<gallery>Файл:Basrah_corniche.JPG|мини|Шатт-әл-Ғәрәп
Файл:Alibinabitaleb.JPG|мини|Хәлифә Али мәсете
Файл:Basrah.JPG|мини|Иҫке Бәсра
Файл:Basra_1913_photo_Arne_C_Waern_Sweden.jpg|мини|Бәсра, 1913 йыл.</gallery>

== Туғанлашҡан ҡалалары ==
* {{Флагификация|Ирак}}, [[Бағдад|Багдад]]
* {{Флагификация|Азербайджан}}, [[Баҡы|Баку]]
* {{Флагификация|ОАЭ}}, [[Дубай (ҡала)|Дубай]]
* {{Флагификация|Иран}}, [[Нишапур]]
* {{Флагификация|Иордания}}, [[Ғәҡәбә|Акаба]]
* {{Флагификация|США}}, [[Хьюстон]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* ''Hallaq Wael''. The Origins and Evolution of Islamic Law. Cambridge University Press, 2005
* {{Китап|заглавие=The First Dynasty of Islam: <small>The Umayyad Caliphate AD 661—750</small>|автор={{нп5|Хоутинг, Джеральд|Hawting Gerald R.|en|G. R. Hawting}}|место={{L.}}; {{N. Y.}}|издательство=[[Routledge]]|год=2002|allpages=176|isbn=0-415-24072-7|издание=2nd ed|ref=Hawting}}{{Ref-en}}
* ''Madelung Wilferd''. «Abd Allah b. al-Zubayr and the Mahdi» in the Journal of Near Eastern Studies 40. 1981. pp. 291—305.
* ''Vincent Stephen''. ''Into The Red Zone: A Journey Into the Soul of Iraq''. ISBN 1-890626-57-0.
* {{ВТ-ЭСБЕ|Басра}}
* ''Густерин П. В.'' Ғәрәп Көнсығышындағы Ҡалалар. — М.: Көнсығыш—Көнбайыш, 2007. — 352 б. — (Энциклопедик белешмә). — 2000 экз. — ISBN 978-5-478-00729-4

== Һылтанмалар ==
* {{Commonscat-inline||Басра}}
* [[Густерин Павел Вячеславович|Густерин П. В.]] [https://centrasia.org/news.php?st=1591017000 Роль Басры в религиозной и культурной жизни Арабского халифата].

{{Тышҡы һытанмалар}}

[[Категория:Ираҡ ҡалалары]]
[[Категория:Ислам тарихы]]