Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Карточка выборов
|название          = Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар
|подпись названия  = [[Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы]]ның 808 депутатынан<br /><small>707 депутат һайланған</small>
|дата              = 12 (25) ноябрь 1917 йыл<br /><small>(илдең төп территорияһында)</small>
|предыдущие        = Рәсәй империяһының 4-се Дәүләт Думаһына һайлауҙар
|год предыдущих    = 1912 (Дума)
|следующие         = РСФСР Юғары Советына һайлауҙар (1938)
|год следующих     = 1938 (ВС)

<!-- для флага -->
|территория        = Рәсәй
|вариант флага     = 
<!-- если нужный флаг не ставится -->
|изображение флага = 
|ширина флага      = 50px
|описание флага    =

|явка избирателей  = 48,44 %

<!-- кандидат или партия № 1 -->
|портрет1          = [[Файл:Viktor Mikhaylovich Chernov.jpg|100px]]
|цвет1             = #FF4040
|глава партии1     = [[Чернов Виктор Михайлович|Виктор Чернов]]
|партия1           = [[Социалисттар-революционерҙар партияһы|ПСР]] 
|мест получено1    = {{Партия/Места|347|767|#FF4040|black}}
|число голосов1    = 17 943 000
|доля голосов1     = 40,4 %
 
<!-- кандидат или партия № 2 -->
|портрет2          =[[Файл:Vladimir Lenin.jpg|100px]] 
|цвет2             = {{Цвет партии|КПРФ}}
|глава партии2 = [[Владимир Ленин]]
|партия2 = [[Рәсәй социал-демократик эшселәр партияһы (большевиктар)|РСДРП(б)]]
|мест получено2 = {{Партия/Места|180|767|{{Цвет партии|КПРФ}}|black}}
|число голосов2 = 10 661 000
|доля голосов2 = 24,0 %

<!-- кандидаты или партии № 3 -->
|портрет3 = [[Файл:Oleksandr Sevryuk.jpg|100px]]
|цвет3 = #FF4040
|глава партии3 = [[Севрюк Александр Александрович|Александр Севрюк]]
|партия3 = [[Украина социалисттары-революционерҙары партияһы|УПСР]]
|мест получено3 = {{Партия/Места|81|767|#FF4040|black}}
|число голосов3 = 3 433 000
|доля голосов3 = 7,7 %

<!-- кандидаты или партии № 4 -->
|портрет4 = [[Файл:Pavel Miliukov3.jpg|100px]]
|цвет4 = {{цвет партии/Яблоко}}
|глава партии4 = [[Милюков Павел Николаевич|Павел Милюков]]
|партия4 = [[Конституцион-демократик партия|ПНС]]
|мест получено4 = {{Партия/Места|18|767|{{цвет партии/Яблоко}}|black}}
|число голосов4 = 2 088 000
|доля голосов4 = 4,7 %

<!-- кандидаты или партии № 5 -->
|портрет5 = [[Файл:MartovW.jpg|100px]]
|цвет5 = {{цвет партии/АПР}}
|глава партии5 = [[Мартов Юлий Осипович|Юлий Мартов]]
|партия5 = [[Рәсәй социал-демократик эшселәр партияһы (меньшевиктар)|РСДРП(м)]]
|мест получено5 = {{Партия/Места|17|767|{{цвет партии/АПР}}|black}}
|число голосов5 = 1 144 000
|доля голосов5 = 2,6 %

<!-- кандидаты или партии № 6 -->
|портрет6 = [[Файл:Nikolay ('Karlo') Chkheidze (1864-1926), Georgian Menshevik politician (small).jpg|100px]]
|цвет6 = {{цвет партии/АПР}}
|глава партии6 = [[Чхеидзе Николай Семёнович|Николай Чхеидзе]]
|партия6 = [[Грузияның социал-демократик партияһы (меньшевиктар)|СДПГ(м)]]
|мест получено6 = 
|число голосов6 = 662 000
|доля голосов6 = 1,5 %

<!-- прочие кандидаты или партии -->
|прочие кандидаты =
|прочие партии =

<!-- данные социологических опросов -->
|опрос1 дата =
|опрос1 ссылка =
|опрос1 за1 =
|опрос1 за2 =
|опрос1 за3 =
|опрос1 за4 =
|опрос1 за5 =
|опрос1 за6 =

<!-- опрос2…5 -->

|карта = Силы, набравшие наибольшее количество голосов по регионам на выборах во Всероссийское учредительное собрание в ноябре 1917.jpg
|ширина карты = 500px
|альт. текст карты = 
|подпись карты = 
|результат =
}}

{{main|Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы}}
'''Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар''' 1917 йылдың 12 (25) ноябрендә уҙғарылған.

== Һайлауҙарға әҙерләнеү ==
[[Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы]]на һайлауҙарға әҙерләнеү [[Февраль инҡилабы]]нан һуң уҡ башланған. Әммә Ойоштороу йыйылышы саҡырылышына тиклем генә эшмәкәрлек итергә тейеш булған [[Рәсәйҙең Ваҡытлы хөкүмәте]] һайлауҙарҙы уҙғарырға ҡабаланмаған. 1917 йылдың 14 июнендә Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар датаһы тип 17 сентябрь билдәләнгән, ә Ойоштороу йыйылышына саҡырылыш 30 сентябргә тәғәйенләнгән. Ләкин 9 августта [[Керенский Александр Фёдорович|А. Ф. Керенский]] рәйеслегендәге Ваҡытлы хөкүмәт һайлауҙарҙы 12 ноябргә, ә Ойоштороу йыйылышы саҡырылышын 28 ноябргә тәғәйенләргә ҡарар иткән.

[[Октябрь инҡилабы]]нан һуң уҡ 1917 йылдың 27 октябрендә Халыҡ Комиссарҙары Советы [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] ҡултамғаһы менән Ойоштороу йыйылышына һайлауҙарҙы тәғәйенләнгән мөҙәттә — 1917 йылдың 12 ноябрҙә уҙғарыу тураһында ҡарар ҡабул иткән һәм сығарған. Был ҡарарға ярашлы барлыҡ һайлау комиссиялары, урындағы үҙидара учреждениелары, эшселәр, һалдаттар һәм крәҫтиәндәр депуттары Советтары һәм фронттағы һалдат ойошмалары билдәләнгән мөҙәттә Ойоштороу йыйылышына һайлауҙарҙы ирекле һәм дөрөҫ уҙғарыуҙы тәьмин итер өсөн «бөтә көстәрен һалырға» тейеш булған. Шулай итеп, Совет хөкүмәте Ойоштороу йыйылышы саҡырылышына тиклем ваҡытлыса булып ҡалған.

== Һайлауҙар тураһында ҡарарҙы төҙөү ==
{{Викитека-текст|ru|Положение о выборах в Учредительное собрание|Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар тураһында ҡарар}}
1917 йылдың 25 мартында Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар тураһында ҡарарҙың ({{lang-ru|Положение о выборах в Учредительное собрание}}) проектын әҙерләү өсөн Махсус кәңәшмә булдырыу тураһында ҡарар ҡабул ителгән. Был органдың составы бер айҙан ашыу дауам иткән һәм ул тик 25 майҙа үҙ эшен башлаған. Махсус кәңәшмә составына (июлдә унда 82 ағза иҫәпләнгән) дәүләт хоҡуғы буйынса 12 белгес (шул иҫәптән В. М. Гессен, С. А. Котляревский һәм башҡалар) индерелгән.

Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар тураһында ҡарарҙың проекты өҫтөндә эш 1917 йылдың авгусында тамамланған.

Һөҙөмтәлә Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар тураһында иң демократик закон ҡабул ителән: йәшерен тауыш биреүҙә һайлауҙар дөйөм, тиң һәм тура булғандар. Ҡабул ителгән закон башҡа илдәрҙәге һайлау хоҡуҡиәтенең социаль үҫешенән күпкә алдараҡ һәм Рәсәй өсөн инҡилаби булған:
* Ҡатын-ҡыҙҙарға һайлау хоҡуҡтары бирелгән.
* Был ваҡыт өсөн иң түбән йәш сикләүе урынлаштырылған — 20 йәш ([[Бөйөк Британия]]ла, [[Италия]]ла, [[АҠШ]]-та, [[Франция]]ла — 21 йәш, [[Бельгия]]ла, [[Германия]]ла, [[Нидерланд]]та, [[Испания]]ла — 25 йәш).
* Хәрби хеҙмәткәрҙәргә һайлау хоҡуҡтары бирелгән.
* Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар тураһында ҡарар милек цензын, ултыраҡ һәм белемлелек цензын, дин тотоу йәки милли билдәләр буйынса сикләүҙәрҙе танымаған.

== Һайлауҙарҙы уҙғарыу ==
1917 йылдың 12 ноябрендә һайлауҙар башланған. Ғәмәлдә бөтә урындарҙа ла һайлауҙар тәғәенләнгән мөҙәттә уҙғарылмаған һәм ҡайһы бер округтарҙа декабргә һәм хатта ғинуарға күсерелгән. Был башлыса техник һәм ойоштороу сәбәптәренә бәйле булған. Электораль әүҙемлек тауыш биреүселәрҙең йәшенә ҡарап тирбәлгән. Мәҫәлән, Мәскәү губернаһы ҡалаларында һайлауҙарға килеүҙең иң түбән күрһәткесе йәштәр араһында күҙәтелгән (20-йәшлектәрҙә ул 45,5 % тәшкил иткән), ә иң юғары күрһәткес 40—49 йәштәге һайлаусылар төркөмөндә булған (59,2 %).

Һайлауҙар уҙғарыу ваҡытында [[Петроград]]ҡа большевиктарға тоғро булған ғәскәрҙәр тупланған. Һайлауҙарҙан һуң большевиктар кадеттарға ҡаршы репрессиялар башлаған. Конституцион-демократик партия рәсми рәүештә «халыҡ дошманы» партияһы тип иғлан ителгән һәм уның ағзаларын ҡулға алыуҙар башланған. Йыйылыш депутаттарының 2 %-нан әҙерәген тәшкил иткән кадеттар бөтөрөлгән һәм уның эшмәкәрлегендә ҡатнашмағандар.

Ричард Пайпс билдәләүенсә, большевиктарға Ойоштороу Йыйылышына һайлауҙар тураһында эштәр буйынса бөтә Рәсәй комиссияһы (''Всевыборы'') өҫтөнән тулыһынса контроль урынлаштыра алмаған. Был комиссия Ваҡытлы хөкүмәт тарафынан 1917 йылдың июлендә-авгусында булдырылған, уның етәксеһе кадет Н. Н. Авинов булған. Комиссия Октябрь инҡилабын хупламаған һәм большевистик Халыҡ Комиссарҙары Советының властҡа килеүе законһыҙ тип белдергән. Халыҡ Комиссарҙары Советының 1917 йылдың 23 ноябрендәге ҡарарына ярашлы «комиссия өҫтөнән» комиссар итеп М. С. Урицкий тәғәйенләнгән, комиссарҙың комиссия ағзаларын сығарыу һәм яңыларын тәғәйенләү хоҡуғы булған<ref>{{статья |автор= |заглавие= Постановление о назначении М. С. Урицкого комиссаром…|ссылка=|издание= Декреты советской власти: сб. док. / Ин-т марксизма-ленинизма при ЦК КПСС; Ин-т истории АН СССР|тип=[многотомное изд.]|место=М.|издательство= Политиздат|год=1957—1997|выпуск= |том=1: 25 октября 1917 г. — 16 марта 1918 г. / подгот. С. Н. Валк и др|страницы=584|isbn=5-250-00390-7|ref=}} (ISBN т. 1 отсутствует. Привязано к: Декреты советской власти: [многотомник]. М., 1957—1997.)</ref>. М. С. Урицкий менән берлектә эшләүҙән баш тартҡан комиссия рәйесе, 15 ағзаһы һәм 6 «ағзалыҡҡа кандидат» Халыҡ Комиссарҙары Советының 1917 йылдың 29 ноябрендәге ҡарары менән комиссия составынан сығарылған, был ҡарар 30 ноябрҙә үҙ көсөнә ингән<ref>{{статья |автор= |заглавие= Постановление о смещении членов Всероссийской по делам о выборах в Учредительное собрание комиссии|ссылка=|издание= Декреты советской власти: сб. док. / Ин-т марксизма-ленинизма при ЦК КПСС; Ин-т истории АН СССР|тип=[многотомное изд.]|место=М.|издательство= Политиздат|год=1957—1997|выпуск= |том=1: 25 октября 1917 г. — 16 марта 1918 г. / подгот. С. Н. Валк и др|страницы=167—168|isbn=5-250-00390-7|ref=}} (ISBN т. 1 отсутствует. Привязано к: Декреты советской власти: [многотомник]. М., 1957—1997.)</ref>. Был ҡарарға ярашлы, яңы ағзалар тәғәйенләнгә тиклем комиссияның барлыҡ эштәре менән идара итеүгә М. Урицкий күсә. Был ваҡытҡа тиклем һайлауҙар фактик рәүештә уҙғарылған булған.

Комиссияның һаҡланып ҡалған мәғлүмәттәренә ярашлы һайлауҙар 15 ноябрҙә 81 округтан 46 округында була, уларҙың ҡайһыларында һайлауҙар бер нисә аҙнаға һуҙылған. 20 округта һайлауҙар 15-26 ноябрҙә башланған, 12 округта һайлауҙар 1917 йылдың декабренә — 1918 йылдың ғинуарына күсерелгән. 3 округ буйынса (Таврия, Урал, Францияла һәм Балҡанда рус ғәскәрҙәре) комиссияның бөтөнләй мәғлүмәттәре булмай.

== Һайлауҙар һөҙөмтәләре ==
Һайлауҙар һөҙөмтәләре буйынса социалист-революционерҙар (эсерҙар) партияһы еңеү яулаған, улар большевиктарға ҡарағанда 16 %-ҡа күберәк тауыш йыйған (рәсми мәғлүмәттәр буйынса 40 %).

Шул уҡ ваҡытта Ойоштороу йыйылышына һайлауҙарҙа һул эсерҙары партияһы эсерҙар партияһы менән дөйөм исемлектәр менән ҡатнашҡан, сөнки һул һәм уң эсерҙар 1917 йылдың 2—11 декабрендәге (19—28 ноябрендәге) һул эсерҙарҙың съезына ҡәҙәр берҙәм партияны хасил иткәндәр.

Исемлектәр төҙөгән мәлдә һул эсерҙар үҙ партияһында әҙселекте тәшкил иткәндәр, улар ҡағиҙә булараҡ урындағы ойошмаларҙа ла күп булмағандар, исемлектәрҙе уң күпселеге төҙөгән һәм үҙҙәренең һул оппоненттарын исемлек аҙағына ҡуйғандар. Һөҙөмтәлә һул эсерҙарға өҫтөнлөк биреп дөйөм исемлек өсөн тауыш биргән крәҫтиәндәрҙең өлөшө уң эсерҙарҙы мандаттар менән тәьмин иткән.

Октябрь инҡилабынан һуң сәйәси төркөмдәрҙең удел көсөн сағылдырмаған исемлектәр буйынса уҙғарылған һайлауҙар Ойоштороусылар йыйылышы ағзаларының партия составына йоғонто яһаған.

Һайлауҙарҙа тауыштарҙың таралыуы тураһында төрлө ҡараштар бар, әммә большевиктар ҡалаларҙа, ә эсерҙар ауылдарҙа еңгән тип иҫәпләнә. Мәҫәлән, [[Петроград]]та большевиктар — 45 %, кадеттар — 27 %, эсерҙар — 17 % тауыш йыйған<ref name="энцик">[http://encspb.ru/object/2804022934 Энциклопедия Санкт-Петербурга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150428031629/http://encspb.ru/object/2804022934 |date=2015-04-28 }}</ref>. [[Мәскәү]]ҙә большевиктар 48 % тауыш йыйған. Армия ла большевиктарға ҙур хуплау күрһәткән: Төньяҡ фронтта — 56 %, Көнбайыш фронтта — 67 %; Балтик флотында — 58,2 %; төньяҡ-көнбайыш һәм үҙәк сәнәғәт райондарыныңы 20 округында дөйөм алғанда һайлаусыларҙың 53,1 % большевиктарға тауыш биргән<ref>{{БСЭ3|заглавие=Выборы во Всероссийское учредительное собрание}}</ref>.

Эсерҙар исемлеге сәнәғәт булмаған райондарҙа һәм көньяҡ фронттарҙа тауыштарҙың абсолют күпселеген алған: Ставрополь (Кавказда) — 90 %, Алтай — 86 %, Кавказ фронты — 86 %, Томск — 85 %, Курск — 82 %, Пенза — 82 %, Воронеж — 80 %, Тобольск — 78 %, Вологда — 75 %, Тамбов — 71 %, Харьков — 71 %, Могилёв — 70 %, Архангельск — 69 %, Енисей — 66 %, Сембер — 64 %, Орёл — 63 %, Байкал аръяғы — 61 %, Псков — 61 %, Румыния фронты — 59 %, Һамар — 58 %, Вятка — 57 %, Рязань — 57 %, Амур буйы — 55 %, Түбәнге Новгород — 54 %, Таврия — 53 %, Иркутск — 53 %, Әстерхан — 52 %, Пермь — 52 %, Һарытау — 52 %, Херсон — 51 %.<ref name="historyuchsobr">[http://www.history.perm.ru/uploads/uchsobr.rar Всероссийское Учредительное собрание в документах и материалах]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{</ref>

Кадеттарҙың уңыштары ҙур ҡалаларҙа сағыштырмаса яҡшы булған. Петроградта улар икенсе урынға сыҡҡан (тауыштарҙың 27 %), ә 38 губерна ҡалаларынан 11-ндә кадеттар большевиктарҙы ҡыҫырыҡлап хатта беренсе урынға сығырға ирешкән (айырым әйткәндә, [[Воронеж]]да — 58 %, [[Калуга]]ла — 49 %). Шул уҡ ваҡытта Рәсәйҙә крәҫтиән күпселегенең ҙур өҫтөнлөккә эйә булғанға күрә кадеттар илдә уртаса тик 4,8 % тауыш йыйғандар.

Дөйөм алғанда һайлауҙарҙа тауыш биреүсеүләрҙең 50 %-нан кәмерәге (90 миллиондан 44,5 миллионы) ҡатнашҡан. Һайлауҙарға килеүҙең түбән күрһәткесе II Бөтә Рәсәй эшселәр һәм һалдаттар депутаттары советтары съезының һайлауҙар ваҡытына тиклем бөтә мөһим декреттарҙы ҡабул иткән һәм үҙаллы Советтар власы идаралығы формаһын урынлашырылыуы менән аңлатырға мөмкин.

Һул эсерҙар бөтә властың Советтарға тапшырылыуы мәсьәләһендә большевиктарҙы хуплаған. Шулай итеп, большевиктар һәм һул эсерҙар барлыҡ тауыштарҙың 30 %-ан күберәген алған. Һайлауҙар һөҙөмтәләре буйынса күпселек тауыштарҙы (яҡынса 80 %) социалистик партиялар алыуын күрһәткән.

Тарихсы Эрик Лэндис фекеренсә, ҡайһы бер осраҡтарҙа һайлауҙарҙа «өйөр тауыш биреүе» ({{lang-en|herd voting}}) күҙәтелгән: мәҫәлән, Тамбов губернаһының Моршанск өйәҙе берҙәм тауыш менән большевиктарҙы хуплаған, ә ике күрше һайлау округтарында коммунистар 3000 тауыштан тик 98 тауыш алған{{sfn|Протасов|1997|с=232—236}}{{sfn|Landis|2008|p=288}}.

=== Башҡортостанда ===
[[Башҡорт мәркәз шураһы]] [[башҡорттар]]ҙан Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына депутатлыҡҡа кандидаттарҙың һайлау алды кампанияһын ойоштора. 1917 йылдың 25—29 авгусында [[Өфө]]лә уҙған [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|II Бөтә башҡорт ҡоролтайында]] [[Өфө губернаһы|Өфө]], [[Пермь губернаһы|Пермь]], [[Һамар губернаһы|Һамар]] һәм [[Ырымбур губернаһы|Ырымбур]] губерналары башҡорттарынан Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына депутатлыҡҡа кандидаттар исемлеге раҫлана<ref name="БЭ" >{{БЭ|2618|Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|автор=[[Ҡасимов Салауат Фитрат улы|Ҡасимов С. Ф.]]}}</ref>.

Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлауҙар 1917 йылдың 12—14 ноябрендә Өфө һайлау округында һәм 26—28 ноябрҙә Ырымбур һайлау округында үтә<ref name="БЭ" />.

Өфө һайлау округында 13 депутат һайлана:
* А. И. Бриллиантов, Н. К. Осинцев, В. Е. Трутовский, В. А. Филатов, И. З. Штейнберг (Социал-революционерҙар партияһы һәм Өфө губерна крәҫтиән депутаттары советы; тауыштарҙың 34 %‑ы),
* [[Ибраһимов Ғәли Ғизетдин улы|Ғ. Ғ. Ибраһимов]], Ғ. В. Ильясов, Ә. М. Мөхәмәтдинов, [[Шәриф Сөнчәләй|Ш. Сөнчәләй]] һәм М. Ғ. Әхмәров (Өфө губерна крәҫтиән депутаттары советы, Өфө губерна мосолман милли советының һул фракцияһы, татар социал-революционерҙарҙың Өфө губерна ойошмаһы һәм Өфө мосолман хәрби шураһы; 32 %),
* [[Вәлидов Әхмәтзәки Әхмәтшаһ улы|Ә. Ә. Вәлидов]] һәм [[Ҡыуатов Ғүмәр Ғәлим улы|Ғ. Ғ. Ҡыуатов]] ([[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның Өфө губерна секретариаты (федералист башҡорттар); 14 %),
* Ғ. Х. Тереғолов (Өфө губерна мосолман милли советы; 9 %)<ref name="БЭ" />.

Ырымбур һайлау округында 11 депутат һайлана:
* [[Боғҙанов Ғәбдрәүеф Ғабдулла улы|Ғ. Ғ. Боғҙанов]], [[Дутов Александр Ильич|А. И. Дутов]], А. И. Кривощёков һәм В. А. Матушкин (Ырымбур казак ғәскәре; тауыштарҙың 31 %‑ы), А. А. Коростелёв, [[Цвиллинг Самуил Моисеевич|С. М. Цвиллинг]] һәм С. Е. Чуцкаев (РСДРП(б); 24 %),
* [[Манатов Шәриф Әхмәтйән улы|Ш. Ә. Манатов]] һәм [[Фәхретдинов Ғабдрахман Ризаитдин улы|Ғ. Р. Фәхретдинов]] ([[Башҡорт мәркәз шураһы]] (федералист башҡорттар); 18 %),
* М. Х. Поляков һәм И. С. Сорокин (социал-революционерҙарҙың Ырымбур губерна съезы һәм Ырымбур губерна крәҫтиән депутаттары съезы; 16 %)<ref name="БЭ" >{{БЭ|2624|Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы|автор=Мордвинцев Г. В.}}</ref>.

== Һөҙөмтәләрҙең төрлөлөгө ==
Төрлө сығанаҡтар һайлау һөҙөмтәләре буйынса төрлө мәғлүмәттәр бирә; улар тураһында мәғлүмәттәр күп йылдар дауамында төрлө тикшеренеүселәр тарафынан төҙәтелгәндәр, һәм 1930 йылда нәшер ителгән «Всероссийское Учредительное собрание. 1917 год в документах и материалах» тигән документтар йыйынтығында 5 ғинуарҙағы ултырыштың стенографик отчетына инеш һүҙҙә ошолай билдәләп үтелгән: ҡайһы бер һайлау округтары буйынса һан мәғлүмәттәрҙең төрлөлөгө айырым осраҡтарҙа бик ҙур булған.<ref name="historyuchsobr" /> Быларҙы хәҙерге сығанаҡтарҙа бөтөрә алмай, мәҫәлән, ҡайһыларында, эсерҙарҙан, социал-демократтарҙан һәм халыҡ социалистарынае тыш йәнә бер «социалистар» бар, һәм был урында кем булырға тейешлеге аныҡ билдәле түгел.<ref>См., например: [http://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F&stable=0#II_.D0.92.D1.81.D0.B5.D1.80.D0.BE.D1.81.D1.81.D0.B8.D0.B9.D1.81.D0.BA.D0.B8.D0.B9_.D1.81.D1.8A.D0.B5.D0.B7.D0.B4_.D0.A1.D0.BE.D0.B2.D0.B5.D1.82.D0.BE.D0.B2 Россия. Выборы во Всероссийское учредительное собрание, 1917]</ref> Башҡаларҙа (түбәндә ҡарағыҙ), эсерҙарҙың дөйөм һайлау исемлеге булғанда был һандарҙың ҡайҙан алыныуын аңлатмайынса һул эсерҙарға бирелгән тауыштар күрһәтелгән.

''[http://www.gmu.edu/departments/economics/bcaplan/museum/his1d.htm George Mason University Website]'' сайтынан һөҙөмтәләр:

{| class="wikitable"
|-
!Партия !! Тауыштар иҫәбе !! Тауыштар өлөшө, % !! Мандаттар һаны (767-нән)
|-
|Эсерҙар|| 17 943 000 || 40,4 || 347
|-
|Большевиктар|| 10 943 000 || 24 || 180
|-
|Украина эсерҙары || 3 433 000 || 7,7 || 81
|-
|Кадеттар || 2 088 000 || 4,7 || 15
|-
|Меньшевиктар || 1 144 000 || 2,6 ||
|-
|Грузия меньшевиктары || 662 000 || 1,5 ||
|-
|Мусаватистар ([[Әзербайжан]]) || 616 000 || 1,4 ||
|-
|Дашнакцутюн ([[Әрмәнстан]]) || 560 000 || 1,3 ||
|-
|Һул эсерҙар || 451 000 || 1,0 ||
|-
|Алаш Урҙа ([[Ҡаҙағстан]]) || 407 000 || 0,9 ||
|-
|Төрлө либераль партиялар || 1 261 000 || 2,8 ||
|-
|Рәсәй халыҡтарының төрлө партиялары || 407 000 || 0,9 ||
|-
|Төрлө һул партиялар || 401 000 || 0,9 ||
|-
|Бойондороҡһоҙҙар || 4 543 000 || 10,2 ||
|}

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
   |автор=Протасов Л. Г.
   |заглавие=Всероссийское Учредительное собрание: История рождения и гибели
   |ссылка = http://library6.com/index.php/library6/item/516416
   |место = М.
   |издательство = РОССПЭН
   |год = 1997
   |страниц = 368
   |isbn = 5-86004-117-9
   |ref = Протасов
}}
* {{книга|автор={{comment|Landis E. C.|Landis, Erik C.}}|заглавие=Bandits and Partisans: The Antonov Movement in the Russian Civil War|ответственный=|место=|издательство=University of Pittsburgh Press|год=2008|allpages=381 |isbn=9780822971177 |isbn2=0822971178|серия=Series in Russian and East European studies|ref=Landis}}

{{Общероссийские голосования}}

[[Категория:Рәсәйҙә һайлауҙар]]
[[Категория:1917 йыл Рәсәйҙә]]
[[Категория:Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы]]