Бөтә донъя банкы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Организация
| название = Бөтә донъя банкы
| альтернативное = <!-- Место для официальных языков ООН -->
{{lang-en|'''World Bank'''}} <br>
{{lang-fr|Banque mondiale}} <br>
{{lang-es|Banco Mundial}} <br>
{{lang-de|Weltbank}} <br>
<!-- Место для официальных языков ООН -->| логотип = The World Bank logo.svg
| подпись = 
| тип = [[Халыҡ-ара ойошма]]
| членство = 189 (188 халыҡ-ара танылған дәүләт һәм [[Косово]])<ref>[http://www.worldbank.org/en/about/leadership/members Member Countries]</ref><ref>[http://www.vsemirnyjbank.org/ru/about/leadership/members Страны-члены]</ref>
| тип_центра = Штаб-квартира
| центр = {{USA}},<br>[[Вашингтон (Колумбия округы)]]<br>Өҫтәмә офистары:<br>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTABOUTUS/EXTANNREP/EXTANNREP2K6/0,,contentMDK:21046854~menuPK:2915768~pagePK:64168445~piPK:64168309~theSitePK:2838572,00.html#NOTE002 төрлө илдәрҙә<br> 100-ҙән артыҡ вәкилдәре,] <br>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTRUSSIANHOME/EXTRUSSIANCOUNTRIES/ECAINRUSSIANEXT/RUSSIAINRUSSIANEXT/0,,menuPK:447376~pagePK:141159~piPK:64152516~theSitePK:447318,00.html шул иҫәптән Мәскәүҙә]<!--:<br> World Bank <br>Russian Country Office<br>The World Bank (IBRD)<br>
Б. Молчановка, 36-1<br>
121069 Москва,<br>
tel: (495)745-70-00<br>
fax: (495) 745-70-02<br>
e-mail: moscow@worldbank.org-->
| язык = [[инглиз теле|инглиз]]
| должность_руководителя1 = '''Президент'''
| имя_руководителя1 = {{флаг|USA}} [[Дэвид Малпасс]]
| событие_основания1 = 
| дата_основания1 = [[27 декабрь]] [[1945 йыл]]
| событие_основания2 = 
| дата_основания2 = [http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTRUSSIANHOME/EXTRUSSABOUTUS/0,,contentMDK:21489439~pagePK:51123644~piPK:329829~theSitePK:2871872,00.html Бәйләнеш өсөн мәғлүмәт]
| событие_основания3 = 
| дата_основания3 = 
| событие_основания4 = 
| дата_основания4 = 
| сайт = http://www.worldbank.org/
  |lat_dir =N |lat_deg =38.8990
  |lon_dir =W |lon_deg =77.0425
  |CoordScale = 20000
  |region =US
}}
'''Бөтә донъя банкы''' (шулай уҡ '''Донъя банкы''', {{Lang-en|The World Bank}}) — финанс һәм техник ярҙам ойоштороу маҡсатында булдырылған халыҡ-ара финанс ойошмаһы<ref>[http://www.worldbank.org/eca/russian/ Официальный сайт Всемирного банка на русском языке]</ref>.

Үҫеш процесында Бөтә донъя банкы һәр төрлө структура үҙгәрештәрен кисергәнгә күрә, төрлө этаптарҙа Бөтә донъя банкы термины аҫтында төрлө ойошмалар күҙаллана.

Баштараҡ Бөтә донъя банкы [[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң [[Көнбайыш Европа]] һәм [[Япония]]ға тергеҙеүҙә ярҙам иткән Халыҡ-ара реконструкция һәм үҫеш банкы менән ассоциациялана. Һуңғараҡ, 1960 йылда, Халыҡ-ара үҫеш ассоциацияһы ойошторола, ул әлеге банктың сәйәсәте менән бәйле функцияларҙың бер өлөшөн үҙ өҫтөнә ала.

Ысынында әлеге ваҡытта Бөтә донъя банкы аҫтында ике ойошманы күҙ алдында тоталар:

* Халыҡ-ара реконструкция һәм үҫеш банкы;
* Халыҡ-ара үҫеш ассоциацияһы.

Төрлө ваҡытта Бөтә донъя банкы проблемаларын хәл итеү өсөн булдырылған тағы ла өс ойошма ҡушыла<ref>[https://archive.is/20120630221225/web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTRUSSIANHOME/EXTFAQSRUSSIAN/0,,contentMDK:20692067~menuPK:1805709~pagePK:98396~piPK:51137780~theSitePK:1805315,00.html ЧАВО о Всемирном банке]</ref>:

* Халыҡ-ара финанс корпорацияһы;
* Инвестициялар гарантиялары буйынса күп яҡлы агентлыҡ;
* Инвестиция бәхәстәрен көйләү буйынса халыҡ-ара үҙәк.

Биш ойошма ла Бөтә донъя банкы ойошмалары төркөмөнә инә һәм Бөтә донъя банкы төркөмө тип атала.
Айырым осраҡтарҙа Бөтә донъя банкы аҫтында элеккесә Бөтә донъя банкы эшмәкәрлеге нигеҙен тәшкил иткән Халыҡ-ара реконструкция һәм үҫеш банкы күҙаллана.

== Тарихы ==
[[Файл:WhiteandKeynes.jpg|справа|мини|[[Джон Мейнард Кейнс]] (уңда) һәм Гарри Декстер Уайт Бреттон-Вудс конференцияһында.]]
Бөтә донъя банкы АҠШ-та 1944 йылда Бреттон-Вудс конференцияһы һөҙөмтәләре буйынса төҙөлгән ике эре финанс ойошмаһының ([[Халыҡ-ара валюта фонды]] менән бер рәттән) береһе булып тора. 45 илдән килгән делегаттар, шул иҫәптән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|Советтар Союзы]] вәкилдәре, [[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуңғы донъя хужалығы ҡоролошон һәм иҡтисадын тергеҙеү мәсьәләләрен тикшерәләр<ref>Goldman, Michael. ''Imperial Nature: The World Bank and Struggles for Social Justice in the Age of Globalization''. New York: Yale University Press, 2005 pp. 52-54</ref>.

Советтар Союзы Конференцияның иң әүҙем ҡатнашыусыларының береһе булып тора, ләкин һуңынан Халыҡ-ара валюта фонды һәм Бөтә донъя банкы эшмәкәрлегендә ҡатнашыуҙан баш тарта, сөнки уның уставына ярашлы, Америка ҡушма Штаттарынан айырмалы рәүештә, ҡабул ителә торған ҡарарҙарға СССР-ҙың йоғонто яһау мөмкинлеге булмай.

1945 йылдан алып 1968 йылға тиклем эшмәкәрлегенең башланғыс стадияһында Бөтә донъя банкы кредит алыусыларға талаптарҙың артыуы арҡаһында әүҙем кредитлауҙы тормошҡа ашырмай. Банктың икенсе президенты Джон Мак-Клой етәкселегендә Франция беренсеүтескә алыусы итеп һайлана, уға $250 млн кредит бирелә. Бынан тыш, [[Франция|Францияға]] кредит биреү шарты булып коммунистарҙың коалицион хөкүмәтендә ҡатнашмау тора.<ref name="WI">[https://books.google.ru/books?id=KODdZ4fux5UC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=Credit+France+in+1947+250&source=bl&ots=_4-KMs4gFm&sig=L-Z71LPNkBOfn7TRD5bABq49gJo&hl=ru&ei=xpbNSsSFCofA-Qb1t4WBAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2#v=onepage&q=Credit%20France%20in%201947%20250&f=false Wall, Irwin M. The United States and the making of postwar France, 1945—1954] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120105053627/http://books.google.ru/books?id=KODdZ4fux5UC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=Credit+France+in+1947+250&source=bl&ots=_4-KMs4gFm&sig=L-Z71LPNkBOfn7TRD5bABq49gJo&hl=ru&ei=xpbNSsSFCofA-Qb1t4WBAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2#v=onepage&q=Credit%20France%20in%201947%20250&f=false |date=2012-01-05 }} {{Недоступная ссылка|число=21|месяц=05|год=2013|url=https://books.google.ru/books?id=KODdZ4fux5UC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=Credit+France+in+1947+250&source=bl&ots=_4-KMs4gFm&sig=L-Z71LPNkBOfn7TRD5bABq49gJo&hl=ru&ei=xpbNSsSFCofA-Qb1t4WBAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2#v=onepage&q=Credit%20France%20in%201947%20250&f=false|id=20091008}}</ref>. Тағы ике дәғүәсе ([[Польша]] һәм [[Чили]]) ярҙам ала алмай. Артабан Бөтә донъя банкы, Маршалл планын тормошҡа ашырып, Икенсе донъя һуғышы арҡаһында емерелгән иҡтисадты тергеҙеүсе [[Көнбайыш Европа]] илдәрен кредитлауҙа әүҙем ҡатнаша. Был планды финанслауҙы күбеһенсә Бөтә донъя банкы тәьмин итә.

1968—1980 йылдарҙа Бөтә донъя банкы эшмәкәрлеге үҫештәге илдәргә ярҙам итеүгә йүнәлелә. Бирелгән кредиттарҙың күләме һәм структураһы арта, ул иҡтисад инфраструктуранан алып социаль мәсьәләләрҙе хәл итеүгә тиклемге төрлө тармаҡтарын үҙ эсенә ала. Был осорҙа Бөтә донъя банкын етәкләгән Роберт Макнамара банк эшмәкәрлегенә технократик идара итеү стилен алып килә, сөнки уның АҠШ-тың оборона министры һәм «Форд» президенты вазифаһында етәкселек тәжрибәһе була. Макнамара потенциаль кредит алыусыларға мәғлүмәт биреүҙең яңы системаһын булдыра, был кредит шарттарын хәл итеү ваҡытын ҡыҫҡарта.

1981 йылда АҠШ-тың ул саҡтағы президенты [[Рональд Рейган]] тәҡдиме буйынса Клаузен Макнамараны Бөтә донъя банкы президенты вазифаһында алмаштыра. Был осорҙа башлыса өсөнсө донъя илдәренә финанс ярҙам күрһәтелә. 1980—1989 йылдар осоронда кредитҡа бәйлелекте кәметеү маҡсатында өсөнсө донъя илдәренең иҡтисадын үҫтереүгә йүнәлтелгән кредитлау сәйәсәте үткәрелә. Бындай сәйәсәт социаль маҡсаттарҙы хәл итеүгә бирелгән кредиттарҙы кәметеүгә килтерә.

1989 йылдан алып Бөтә донъя банкы сәйәсәте төрлө хөкүмәткә ҡарамаған ойошмаларҙың , атап әйткәндә, тирә-яҡ мөхитте һаҡлау менән бәйле булғандарҙың, тәнҡит йоғонтоһо аҫтында һиҙелерлек үҙгәрештәр кисерә. Һөҙөмтәлә төрлө маҡсаттарҙа бирелгән кредиттар даирәһе киңәйә.

== Маҡсаттары һәм бурыстары ==
 
Хәҙерге ваҡытта Мең йыллыҡ декларацияға ярашлы, Бөтә донъя банкы мең йыллыҡ үҫеш маҡсаттарына өлгәшеүгә иғтибарын йүнәлтә<ref>[http://go.worldbank.org/0JT7UJLI10 Всемирный банк. Цели]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. Өсөнсө мең йыллыҡҡа күсеү осоронда БМО эгидаһы аҫтында халыҡ-ара ойошмаларҙың тырышлығын йүнәлтеү өсөн һигеҙ маҡсат билдәләнә. 2015 йылға ҡарата мең йыллыҡ үҫеш маҡсаттарына өлгәшееү өсөн түбәндәгеләр инә:

# фәҡирлекте һәм аслыҡты бөтөрөү;
# гендер тигеҙлеген пропагандалау һәм ҡатын-ҡыҙҙарҙың хоҡуҡтарын һәм мөмкинлектәрен киңәйтеүҙе ҡеүәтләү;
# дөйөм башланғыс белем биреүҙе тәьмин итеү;
# балалар үлемен кәметеү;
# әсәләр һаулығын яҡшыртыу;
# ВИЧ/СПИД, [[малярия]] һәм башҡа ауырыуҙар менән көрәш;
# тирә-яҡ мөхиттең тотороҡло үҫешен тәьмин итеү;
# үҫеш өсөн глобаль партнерлыҡ төҙөү.

Кеше үҫешенең глобаль проблемаларын хәл итеү маҡсатында Бөтә донъя банкы,МБРР кредитлау механизмын ҡулланып, урта килемле илдәргә был илдәрҙең баҙар кимәленә тап килгән [[процент]] ставкалары буйынса кредит бирә. Бөтә донъя банкының тағы бер финанс учреждениеһы — МАР аҙ тәьмин ителгән илдәргә минималь процент ставкалары буйынса кредит бирә.

== Эшмәкәрлек йүнәлештәре һәм төрҙәре ==
Бөтә донъя банкы составындағы тығыҙ бәйләнештә булған ике учреждение — Халыҡ-ара реконструкция һәм үҫеш банкы (МБРР) һәм Халыҡ-ара үҫеш ассоциацияһы (МАР) — түбән процентлы, нуль процентлы йәки халыҡ-ара капитал баҙарына сығыу мөмкинлеге булмаған йәки бындай уңайһыҙ шарттарҙа инеү мөмкинлеге булмаған илдәргә гранттар рәүешендә кредиттар бирә. Башҡа финанс ойошмаларынан айырмалы рәүештә, Бөтә донъя банкы табыш эҙләмәй. МБРР баҙар нигеҙендә эшләй, үҙенең юғары кредит рейтингы менән файҙалана, был уға үҫештәге илдәрҙәге клиенттары иҫәбенән түбән процентлы ставкалар буйынса аҡса алырға мөмкинлек бирә. Банк был эшмәкәрлеккә ҡағылышлы эксплуатация сығымдарын, был маҡсатта тышҡы финанслау сығанаҡтарын ҡулланмайынса, үҙ аллы ҡаплай<ref name="PS">[http://go.worldbank.org/YGC42BLUW0 Продукты и услуги Всемирного банка]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>.

Бөтә донъя банкы төркөмө өс йылға бер ил менән хеҙмәттәшлегк нигеҙе булараҡ ҡулланылған документ әҙерләй: «Бөтә донъя банкы төркөмө стратегияһы». Стратегия банктың кредит һәм аналитик һәм консультация хеҙмәттәре программаларын аныҡ үҫеш маҡсаттары менән бергә һәр кредит алыусы илдең аныҡ үҫеш маҡсаттары менән бәйләргә ярҙам итә. Стратегия фәҡирлек мәсьәләһен хәл итеүгә мөмкин тиклем ҙур йоғонто яһай алған һәм динамик социаль-иҡтисади үҫешкә булышлыҡ иткән проекттарҙы һәм программаларҙы үҙ эсенә ала. Бөтә донъя банкының директорҙар советына тәҡдим ителгәнгә тиклем стратегия бурыслы ил хөкүмәте һәм башҡа подразделениелар менән тикшерелә.

=== Аҡса туплау ===
МБРР-ҙың үҫештәге илдәргә биргән кредиттары башлыса донъя финанс баҙарында ААА ышаныслылыҡ рейтинглы облигацияларҙы һатыу иҫәбенә финанслана. Кредитлауҙан ҙур булмаған табыш алып, МБРР үҙ [[капитал]]ынан байтаҡ килем ала. Был капитал күп йылдар дауамында тупланған резервтарҙан һәм Бөтә донъя банкы ағзаһы булған 189 дәүләттең иғәнәләренән туплана. МБРР табышты операция сығымдарын ҡаплау, өлөшләтә МАР-ға күсереү һәм илдәрҙең бурыс йөкләмәһен еңеләйтеү өсөн ҡуллана<ref name="Oper"/>.

Донъяның иң ярлы илдәрен процентһыҙ кредиттар һәм гранттар буйынса финанслауҙың донъялағы иң ҙур сығанағы булған МАР өс йылға бер тапҡыр 40 донор ил тарафынан тулыландырыла. МАР өҫтәмә аҡса ала, сөнки илдәр процентһыҙ кредиттарҙы 35 йылдан 40 йылға тиклем ҡайтара ала .Был сара һуңынан тағы кредит биреү өсөн ҡулланыла. Бөтә донъя банкы кредитлау буйынса дөйөм операцияларҙың яҡынса 40 проценты МАР-ға тура килә.

=== Кредиттар ===
МБРР һәм МАР аша Бөтә донъя банкы кредиттарҙың ике төп төрөн бирә: инвестиция кредиттары һәм үҫеш кредиттары.<ref name="Oper"/>.

Төрлө тармаҡтарҙа социаль-иҡтисади үҫеш проекттары сиктәрендә тауарҙар, эштәр һәм хеҙмәттәр етештереүҙе финанслау өсөн инвестиция кредиттары бирелә.

Проектты финанслау өсөн кредит алыусынан алынған ғариза проекттың иҡтисади, финанс, социаль һәм экологик яҡтан яраҡлы булыуын тәьмин итеү өсөн баһалана. Кредит буйынса һөйләшеүҙәр стадияһында Банк һәм кредит алыусы проект сиктәрендә хәл ителергә тейешле үҫеш бурыстары, проект компоненттары, көтөлгән һөҙөмтәләр, проектты тормошҡа ашырыуҙың һөҙөмтәлелеге эталондары һәм уны тормошҡа ашырыу планы, шулай уҡ кредит средстволарын бүлеү графигы тураһында килешә. Проектты тормошҡа ашырыу барышында Банк средстволарҙы файҙаланыуҙы күҙәтә һәм проект һөҙөмтәләрен баһалай. Банк хеҙмәткәрҙәренең яҡынса 30 проценты даими вәкиллектәрҙә эшләй, вәкиллектәрҙең һаны бөтә донъяла 100-гә яҡын.

МАР-ҙың оҙайлы мөҙҙәтле кредиттары процентһыҙ, әммә уларға бирелгән аҡсаның 0,75 проценты күләмендә ҙур булмаған йыйым һалына. МАР йыйымы ҡулланылмаған кредит суммаһының нулдән 0,5 процентҡа тиклем тәшкил итә; 2006 финанс йылында әлеге йыйымдың ставкаһы 0,33 процент кимәлендә билдәләнә. Бөтә донъя банкы ҡаҙнаһы МБРР-ҙың бөтә кредитлау һәм кредитлау операциялары менән идара итә һәм Бөтә донъя банкы төркөмө составындағы башҡа учреждениеларҙы хеҙмәтләндерә.

=== Гранттар ===
Бөтә донъя банкы гранттар рәүешендә финанс ярҙам күрһәтә<ref name="Oper">[http://go.worldbank.org/NKSPL8N520 Операции Всемирного банка]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. Гранттарҙың маҡсаты — инновацияларҙы дәртләндереү, ойошмаларҙың хеҙмәттәшлеге һәм проекттар өҫтөндә эшләүҙә урындағы подразделениеларҙың ҡатнашыуы иҫәбенә проекттарҙы эшләүҙе еңелләштереү. Һуңғы йылдарҙа туранан-тура финансланған йәки партнерлыҡ мөнәсәбәттәр сиктәрендә идара ителгән МАР гранттары киләһе маҡсаттарҙа ҡулланылған:

* юғары бурыслы илдәр өсөн бурысты еңеләйтеү;
* канализация һәм һыу хеҙмәтенең һөҙөмтәлелеген күтәреү;
* [[малярия]] кеүек йоғошло ауырыуҙарҙы кәметеү өсөн иммунизация һәм вакцинациялау программаларына булышлыҡ итеү;
* ВИЧ/СПИД пандемияһы менән көрәш;
* граждандар йәмғиәте ойошмаларына ярҙам итеү;
* парник газдарын сығарыуҙы кәметеү өсөн стимулдар булдырыу.

=== Башҡа хеҙмәттәр ===
Бөтә донъя банкы ағза — илдәргә финанс ярҙамын ғына күрһәтеп ҡалмай. Уның эшмәкәрлеге шулай уҡ үҫештәге илдәргә кәрәкле аналитик һәм консультация хеҙмәттәре күрһәтеүгә йүнәлтелгән.<ref name="Oper"/>. Ил сәйәсәтен анализлау һәм илдәрҙә социаль-иҡтисади хәлде яҡшыртыу һәм халыҡтың йәшәү шарттарын яҡшыртыу буйынса тейешле тәҡдимдәр әҙерләү Бөтә донъя банкы эшенең бер өлөшө булып тора. Банк тирә-яҡ мөхит, фәҡирлек, сауҙа һәм глобалләшеү, иҡтисади һәм тармаҡ тикшеренеүҙәре кеүек мәсьәләләрҙең киң спектры буйынса тикшеренеүҙәр үткәрә. Банк илдәрҙең иҡтисади перспективаларын, шул иҫәптән, мәҫәлән, банк йәки финанс секторы, сауҙа, фәҡирлек һәм социаль яҡлау системаларын анализлай.

Донъя банкы үҙ көсөн шулай уҡ мәғарифҡа һәм илдең үҫеш проблемаларын хәл итеүгә йүнәлтә.

Бөтә донъя банкы институты ({{Lang-en|[http://go.worldbank.org/53LOBQ2OK0 World Bank Institute]}}) сәйәсмәндәр, бизнесмендар, техник белгестәр, граждандарҙың башҡа категориялары менән, шулай уҡ юғары уҡыу йорттары, төрлө илдәрҙән уҡыу үҙәктәре менән эшләй.<ref>[http://go.worldbank.org/53LOBQ2OK0 Сайт Института Всемирного банка]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>.

Бөтә донъя банкы өлкәһендәге эшмәкәрлек төрҙәре:

=== Эшмәкәрлек йүнәлештәре ===
Әлеге ваҡытта Банк үҫештәге илдәрҙең иҡтисадының бөтә тармаҡтарында тиерлек 1800-ҙән ашыу проектты финанслау менән шөғөлләнә. Мәҫәлән, [[Босния һәм Герцеговина]]ла микрокредит үҫеше, [[Гвинея]]ла СПИД-ты иҫкәртеүҙе камиллаштырыу, [[Бангладеш]]та ҡыҙҙарҙың белем алыуына булышлыҡ итеү, [[Мексика]]ла һаулыҡ һаҡлауҙы яҡшыртыу, иғлан ителгән [[Көнсығыш Тимор|Көнсығыш Тиморҙы]] тергеҙеүгә булышлыҡ итеү һәм [[Һиндостан|Һиндостанға]] Гуджаралағы емергес ер тетрәүҙән ҡотолорға ярҙам итеүт<ref name="Pp">[http://go.worldbank.org/4SRHW0N560 Всемирный банк. Проекты]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>.{{Col-begin}}
{{Col-break}}
* [[Фаҡирлек]] проблемалары
* [[Аҙыҡ-түлек]] менән тәьмин итеү проблемалары
* [[Ауыл хужалығы]], [[урман хужалығы]] һәм ерҙе ҡулланыу менән бәйле <br> иҡтсадтың башҡа секторҙарының үҫеше
* [[Коррупция]] менән көрәш
* [[Вируслы ауырыуҙар]]ҙың таралыуы менән көрәш
* [[Малярия]] менән көрәш
* Балалыҡ һәм үҫмерлек проблемалары
* Балаларҙы эксплуатациялау проблемалары
* [[Энергетика]] үҫеше һәм <br> яңы энергия сығанаҡтарын эҙләү проблемалары
* [[Иҡтисади сәйәсәт]] үҫештәге илдәрҙең бурыс проблемалары
* Үҫеш стратегияларҙы булдырыу
* Үҫешкән илдәрҙә [[инвестиция]]лар проблемалары
* [[мөғариф]] проблемалары
* Тирә-яҡ мөхите проблемалары
* [[Климат]] үҙгәрештәре проблемалары һәм уның кеше тормошона йоғонтоһо
* Кешелек үҫешенең һәм айырым төбәктәрҙең стратегик проблемалары
{{Col-break}}
* Иҡтисад үҫеше, [[һалым һалыу]], бурыстар проблемалары
* [[Финанс көрсөгө]]
* Банк системаһының, [[финанс баҙары]], түләү системалары үҫеше
* [[Глобалләшеү]]
* Хаҡтарҙың артыуы, [[доно]] илдәр проблемалары
* [[Урбанизация]]
* [[Муниципаль финанстар]]
* Мираҫты һаҡлау проблемалары
* [[Транспорт]]
* [[Сауҙа]]
* [[Һыу менән тәьмин итеү]] һәм йыуынты һыуҙар канализацияһы проблемалары
* Публикациялар, семинарҙар
* [[Гендер]] айырмалары
* [[Миграция]] проблемалары
* [[Газ]], [[нефть]]
* [[Тау тоҡомдарын сығарыу сәнәғәте]]
* [[Интернет]] һәм [[коммуникациялар]]
* [[Хоҡуҡ]] һәм үҫеш
* Иҡтисадтың шәхси секторы үҫеше
{{Столбцы/конец}}
Әлеге ваҡытта Банк үҫештәге илдәрҙең иҡтисадының бөтә тармаҡтарында тиерлек 1800-ҙән ашыу проектты финанслау менән шөғөлләнә. Төрлө эшмәкәрлек өлкәләрендәге проекттар финанслана. Мәҫәлән, [[Босния һәм Герцеговина]]ла микрокредитлау үҫеше, Гвинеяла СПИД профилактикаһы һөҙөмтәләренең артыуы, Бангладешта ҡыҙҙарҙың белем алыуына булышлыҡ итеү, Мексикала һаулыҡ һаҡлау һөҙөмтәләрен арттырыу, бойондороҡһоҙлоғон иғлан иткән [[Көнсығыш Тимор|Көнсығыш Тиморҙың]] тергеҙелеүе һәм Һиндостанға ер тетрәү эҙемтәләрен бөтөрөүҙә ярҙам күрһәтеү<ref name="Pp"/>.

== Банк эшмәкәрлеге менән идара итеү ==
[[Файл:Jim_Yong_Kim_(cropped).jpg|мини|Бөтә донъя банкы президенты Джим Ен Ким]]
Бөтә донъя банкы — акционерҙар йәмғиәте, ойошмаға 188 илдең акционерҙары инә<ref name="O">[http://go.worldbank.org/Y8LP9WLI60 Всемирный банк. Организационная структура]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. Ҡатнашыусы илдәрҙең тауыштар һаны уларҙың Банк капиталындағы өлөшөнә бәйле, ә был үҙ сиратында уларҙың глобаль иҡтисадтағы өлөшө менән билдәләнә. Был акционерҙар Идарасылар советына инә, Идарасылар Советы Банктың ҡарарҙар ҡабул итеү һәм сәйәсәт алып барыу буйынса иң юғары органы булып тора.Ҡағиҙә булараҡ, финанстар министрҙары идарасы вазифаһын биләйҙәр. губернаторҙар — ҡатнашыусы илдәрҙең финанс министрҙары. Идарасылар советы үҙенең кәңәшмәләрен Бөтә донъя банкы һәм [[Халыҡ-ара валюта фонды]] идарасылары советтары ваҡытында йылына бер тапҡыр үткәрә.

Идарасылар советы ултырыштары араһында Банк менән идара итеү буйынса аныҡ вәкәләттәр Банктың [[Вашингтон (Колумбия федераль округы)|Вашингтондағы]] штаб-фатирында туранан-тура эшләгән 25 башҡарма директорға бирелгән<ref name="O"/>. Башҡарма директорҙар Директорҙар советын ойоштора, уны Банк Президенты етәкләй. Директорҙар советы иң ҙур акциялар пакетына эйә булған ағза дәүләттәрҙең мәнфәғәттәрен сағылдырған биш башҡарма директорҙан тора: [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]], [[Япония]], [[Германия]], [[Франция]] һәм [[Бөйөк Британия]]. Ҡалған башҡарма директорҙар илдәр төркөмөн булдыра..

Директорҙар советы, ҡағиҙә булараҡ, аҙнаһына ике тапҡыр йыйыла һәм банк операцияларына дөйөм идара итеүҙе тәьмин итә, шул иҫәптән бөтә кредиттарҙы раҫлау һәм Банк операцияларына ҡағылышлы башҡа ҡарарҙар ҡабул итеү өсөн яуаплылыҡты ла үҙ эсенә ала:

* кредиттарҙы һәм гарантияларҙы раҫлау;
* банк эшмәкәрлегенең дөйөм принциптарын билдәләү;
* Банк бюджетын раҫлау;
* илдәргә ярҙам итеү стратегияларын формулировкалау;
* бурыс алыуға һәм башҡа финанс мәсьәләләренә ҡағылышлы ҡарарҙар ҡабул итеү.

Бөтә донъя банкы президенты (әлеге ваҡытта Давид Милпас) идара ултырыштарына рәйеслек итә һәм Банк менән дөйөм идара итеү өсөн яуаплы. Йола буйынса Бөтә донъя банкы Президенты Банктың иң эре акционеры булған АҠШ гражданы була. Президент идарасылар советы тарафынан биш йыллыҡ мөҙҙәткә һайлана һәм ҡабаттан һайлана ала. Төбәктәр, секторҙар, эшмәкәрлек һәм башҡа аныҡ функциялар өсөн биш вице-президент, шул иҫәптән өс өлкән вице-президент һәм ике башҡарма вице-президент яуаплылар. Өлкән вице-президент — бөтә донъя банкының баш экономисы банк үҫеш стратегияһы өҫтөндә эшләй.

Бөтә донъя банкы донъяның йөҙҙән ашыу илендә офистар булдырған, унда яҡынса 10 000 кеше эшләй.<ref name="О нас">[http://go.worldbank.org/WYOV717GD0 Всемирный банк. Основные факты]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>.

=== Бөтә донъя банкы президенттары<ref name="Presidents">[http://www.rulers.org/intorgs2.html#worldbank World Bank. Presidents]</ref> ===
{| class="standard" style="text-align:center" width="75%"
! align="center" width="60%" |Президент
! align="center" |Вазифаны биләгән осор
|-
| align="left" |Юджин Мейер ([[:en:en:Eugene Meyer|Eugene Meyer]])
|18 июнь 1946 — 17 март 1947
|-
| align="left" |Джон Макклой ([[:en:en:John Jay McCloy|John Jay McCloy]])
|17 март 1947 — 1 июль 1949
|-
| align="left" |Р Юджин Блэк ([[:en:en:Eugene R. Black, Sr.|Eugene «Gene» Robert Black, Sr.]])
|1 июль 1949 — 1 ғинуар 1963
|-
| align="left" |Джордж Д. Вудста ([[:en:en:George D. Woods|George D. Woods]])
|1 ғинуар 1963 — 1 апрель 1968
|-
| align="left" |Роберт С. Макнамара ([[:en:en:Robert S. McNamara|Robert S. McNamara]])
|1 апрель 1968 — 1 июль 1981
|-
| align="left" |В Элден Клозный ([[:en:en:Alden W. Clausen|Clausen Алдрин W.]])
|1 июль 1981 — 1 июль 1986
|-
| align="left" |В Барбер Конэбла ([[:en:en:Barber B. Conable|B. Barber Conable]])
|1 июль 1986 — 1 сентябрь 1991
|-
| align="left" |Льюис Та. Преста ([[:en:en:Lewis T. Preston|T. Lewis Preston]])
|1 сентябрь 1991 — 4 май 1995
|-
| align="left" |Фрэнк Ричард ([[:en:en:Richard Frank|Richard Frank]]), и. о.
|1995 4 май — 1 ғинуар 1995
|-
| align="left" |Д Джеймс Вулфенсон ([[:en:en:James David Wolfensohn|James David Wolfensohn]])
|1 июнь 1995 — 1 июнь 2005
|-
| align="left" |Иҙән Вулфовица ([[:en:en:Paul Wolfowitz|Wolfowitz Paul]])
|1 июнь 2005 — 1 июль 2007
|-
| align="left" |Роберт Зеллика ([[:en:en:Robert Zoellick|Robert Zoellick]])
| 1 июль 2007 — 1 июль 2012
|-
| align="left" |Джим Ен Ким ([[:en:en:Jim Yong Kim|Jim Yong Kim]])
| 1 июль 2012 — 1 февраль 2019
|-
| align="left" |Дэвид Малпасс ([[:en:en:David Malpass|David Malpass]])
|5 апрель 2019
|}

== Ағзалыҡ ==
Бөтә донъя банкы ағзаһы булыу өсөн [[Халыҡ-ара валюта фонды]]нда ағза булыу шарты булып тора, йәғни МБРР ағзаһы иң тәүҙә Халыҡ-ара валюта фонды ағзаһы булырға тейеш.

Халыҡ-ара реконструкция һәм үҫеш банкы 189 ағза илдән тора, Халыҡ-ара үҫеш ассоциацияһының 173 ағзаһы бар.<ref>{{Cite web|url=http://www.worldbank.org/ru/about/leadership/members#1|title=Страны-члены|publisher=www.worldbank.org|accessdate=2016-05-11}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.worldbank.org/ru/about/leadership/members#2|title=Страны-члены|publisher=www.worldbank.org|accessdate=2016-05-11}}</ref>. Халыҡ-ара реконструкция һәм үҫеш банкы Уставына ярашлы, һәр илдең устав капиталында билдәле бер квотаһы бар, тауыштар ҡарарҙар ҡабул иткәндә квотаға пропорциональ бүленә. 2006 йылға ҡарата ошолай тауыштар ошолай бтрелә:
{|
 |
 {| class="standard"
 !Ил
!Өлөшө, %
 |-
 |АҠШ
|16,39
 |-
 |Япония
|7,86
 |-
 |Германия
|4,49
 |-
 |Франция
|4,30
 |-
 |Бөйөк Британия
|4,30
 |-
 |Ҡытай
|2,78
 |-
 |Һиндостан
|2,78
 |-
 |Италия
|2,78
 |}
 |
|
 |
 {| class="standard"
 !Ил
!Өлөшө, %
 |-
 |Канада
|2,78
 |-
 |Рәсәй
|2,78
 |-
 |Сәғүд Ғәрәбстаны
|2,78
 |-
 |Нидерланд
|2,21
 |-
 |Бразилия
|2,07
 |-
 |Бельгия
|1,81
 |-
 |Испания
|1,75
 |-
 |Швейцария
|1,66
 |}
 |
|
 |
 {| class="standard"
 !Ил
!Өлөшө,%
 |-
 |Австралия
|1,53
 |-
 |Иран
|1,48
 |-
 |Венесуэла
|1,27
 |-
 |Мексика
|1,18
 |-
 |Аргентина
|1,12
 |-
 |Башҡа илдәр 164
|29,90
 |-
 |Барыһы
|100,00
 |}
 |}

== Бөтә донъя банкы һәм Рәсәй ==
[[Файл:Vladimir_Putin_4_April_2002-1.jpg|мини| [[Путин Владимир Владимирович|В.]] [[Путин Владимир Владимирович|Путин]] менән Дж. Вулфенсондың осрашыуы]]
[[Файл:Structura_Kredita_WB.jpeg|мини|Рәсәйгә кредит биргән Бөтә донъя банкы структураһы<ref name="CiG"/>]]
[[1991 йыл|1991 йылдың]] көҙөндә Бөтә донъя банкы үҙенең ваҡытлыса вәкиллеген [[Мәскәү|Мәскәүҙә]] аса.

1992 йылдың 7 ғинуарында Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте Халыҡ-ара валюта фондына һәм Бөтә донъя банкы төркөмөнә ҡушылыу тураһында ғариза бирә. 1993 йылдың башында банк Мәскәүҙә даими вәкиллек аса, әлеге ваҡытта унда 70-кә яҡын кеше эшләй, башлыса Рәсәй граждандары..

1993 йылдың июнендә банк [[Париж]]да Рәсәйҙә иң юғары өҫтөнлөклө реформаларҙы тикшереү һәм уға бәйле сит ил ярҙамын координациялау маҡсатында күп яҡлы кәңәшмә ойоштора. Бөтә донъя банкы Рәсәйгә структура реформалары үткәреү өсөн бөтәһе 13 миллиард долларҙан ашыу суммаға кредиттар бирә<ref name="CiG"/>.

1995 йылдың 1 ғинуарынан 2005 йылдың 1 июненә тиклем Джеймс Д. Вольфенсон Бөтә донъя банкы президенты вазифаһын биләй. Рәсәй Федерацияһында беренсе тапҡыр 1995 йылдың октябрендә була һәм шул ваҡыттан алып йыл һайын Рәсәйгә рәсми визит менән килә.2005 йылдың 1 июненән 2007 йылдың 30 июненә тиклем Бөтә донъя банкы президенты Пол Вольфовиц булаул шулай уҡ ул Рәсәйҙә була. 2007 йылдың 30 июненән 2012 йылдың 1 июленә тиклем Роберт Золлик Донъя банкы президенты була.

Хеҙмәттәшлек барышында Бөтә донъя банкы Рәсәйгә төрлө өлкәләрҙә дөйөм суммаһы 10,5 миллиард долларҙан ашыу суммаға 70-тан ашыу проектты тормошҡа ашырыу өсөн аҡса биреүҙе хуплай<ref>{{Cite web|author=|datepublished=1 ноября 2016|url=https://www.mid.ru/vsemirnyj-bank-vb-/-/asset_publisher/km9HkaXMTium/content/id/2511066|title=Сотрудничество России со Всемирным банком|publisher=Министерство иностранных дел Российской Федерации|accessdate=2020-01-27}}</ref>.

Башҡа илдәрҙәге кеүек үк, Бөтә донъя банкы үҙ бурыстары сиктәрендә аналитик эшмәкәрлеккә һәм консультацияларға ҙур иғтибар бүлә.<ref name="TenFacts">[http://digitalmedia.worldbank.org/tenthings/eca/russianfederation/index-russia-lang.html 10 фактов: Чего Вы не знали о деятельности Всемирного банка в России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120618010750/http://digitalmedia.worldbank.org/tenthings/eca/russianfederation/index-russia-lang.html |date=2012-06-18 }}</ref>.

Рәсәйҙәге иҡтисади хәл тураһында отчеттарҙы даими баҫтырып сығара<ref name="ДЭР">[http://go.worldbank.org/PZ2F2MIH00 Доклады Всемирного банка об экономики России]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref name="RER">[http://go.worldbank.org/6HBRBYQ7G0 Russian Economic Reports]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. Бынан тыш, Мәскәүҙә урынлашҡан Глобаль үҫеш проблемаларын өйрәнеү үҙәге һәм Банктың Йәмәғәт мәғлүмәт үҙәге Рәсәй партнерҙары менән тәжрибә һәм белем уртаҡлашырға ярҙам итә.

2021 йылдың сентябрендә Быға тиклем Төркиә һәм Көнсығыш Тимор өсөн ошондай уҡ вазифа биләгән Давид Хэйт Апурва Санги урынына Бөтә донъя Рәсәй банкының баш иҡтисадсыһы итеп тәғәйенләнә.<ref>{{Cite web|url=https://www.banki.ru/news/lenta/?id=10952358|title=Дэвид Найт назначен главным экономистом Всемирного банка по России|publisher=[[Банки.ру]]}}</ref>.

== Тәнҡит ==
Бөтә донъя банкы эшмәкәрлеген элек-электән төрлө хөкүмәткә ҡарамаған ойошмалар, ғалимдар, улар араһында күренекле урын биләгән иҡтисад буйынса Нобель премияһы лауреаты һәм Бөтә донъя банкының элекке баш иҡтисадсыһы [[Джозеф Стиглиц]], тәнҡитләйҙәр<ref name="ДС">{{Cite web|url=http://www.rusreforms.ru/stigpage.htm#other}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090903232009/http://www.rusreforms.ru/stigpage.htm#other |date=2009-09-03 }}</ref>.

Атап әйткәндә, Дж. Стиглиц ХВФ, Бөтә донъя банкы, АҠШ хөкүмәте иҡтисадсылары әҙерләгән үҫештәге илдәргә ҡарата сәйәсәтте хаталы тип атай<ref name="ДС1">[http://www.rusreforms.ru/st.htm Стиглиц Д. ЧЕЛОВЕЧЕСКОЕ ЛИЦО ГЛОБАЛИЗАЦИИ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091129155540/http://www.rusreforms.ru/st.htm |date=2009-11-29 }}</ref>. Ул шулай уҡ Рәсәйҙең тәҡдимдәргә ҡолаҡ һалыуын һәм халыҡтың реаль килемдәренең кәмеүен кисереүен, шул уҡ ваҡытта Ҡытай артынан эйәрмәүен һәм иҡтисади күтәрелеш кисереүен билдәләне.

Атап әйткәндә, Джозеф Стиглиц Бөтә донъя банкының Рәсәйгә ҡарата сәйәсәтенә ҡырҡа кире ҡараш белдерә, күсеү осорондағы шок терапияһын тәнҡитләй<ref name="ДС1"/>.
[[Файл:Worldbank_protest_jakarta.jpg|мини|Бөтә донъя банкы эшмәкәрлегенә ҡаршы протест демонстрацияһы, [[Джакарта]], 2004 йыл.]]
Донъя иҡтисады үҫешен анализлау бөтә донъя банкы программаларының тотороҡло һәм ғәҙел иҡтисади үҫеште тәьмин итмәүен күрһәтә. Ошо менән бәйле Банкка баҫым көсәйә. Был банк менән бәйле булыуына баҫым көсәйә бара. Милли һәм халыҡ-ара кимәлдәге хөкүмәткә ҡарамаған ойошмалар Бөтә донъя банкы сәйәсәтенә альтернативаларҙы асыҡ һәм демократик рәүештә ҡтикшереүҙе талап итә башлай<ref name="Стуканов">{{Cite web|author=Стуканов А.А.|datepublished=|url=http://www.irex.ru/press/pub/polemika/05/stu/|title=Бедные страны и богатый Всемирный банк|publisher=|accessdate=2009-10-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100213194516/http://www.irex.ru/press/pub/polemika/05/stu/|archivedate=2010-02-13}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100213194516/http://www.irex.ru/press/pub/polemika/05/stu/ |date=2010-02-13 }}</ref>.

2001 йылда АҠШ Конгресы комиссияһы халыҡ-ара финанс ойошмаларының эшмәкәрлеген баһалай һәм Бөтә донъя банкы проекттарының 60 проценты уңышһыҙлыҡҡа осраған тигән һығымтаға килә. Бөтә донъя банкы фәҡирлек менән көрәшкә йүнәлтелгән, әммә һуңғы биш йылда бындай ярҙамға мохтаж «ярлы» дәүләттәр кредиттарҙың 1 процентын ғына алған. Ошо ваҡыт эсендә донъяла фәҡирлек кимәле бер аҙ кәмей, әммә быны Бөтә донъя банкы эшмәкәрлеге менән генә аңлатып булмай. Бөтә донъя банкынан финанс ярҙамы алмаған дәүләттәр уңышҡа өлгәшә. Төп ярҙам пакеттарын алған илдәрҙә фәҡирлек менән менән бәйле хәл тағы ла насарая.<ref name="CiG">[http://www.cig-bc.ru/library/74190/91354/ Всемирный банк: направления деятельности, критика его политики. Информационно-аналитический бюллетень № 98 CiG Business Consulting]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018|bot=InternetArchiveBot}}</ref>.

Foundation Heritage фондының тикшеренеү үҙәге донъя банк кредиттарының иң ярлы илдәргә йоғонтоһон анализланы. 1980 −2003 йылдарҙа 105 «ярлы» дәүләт кредит һәм гранттар ала. Һөҙөмтәлә, 39 илдә [[эске тулайым продукт]] кәмей, 17 илдә — ЭТП үҫеше минималь була (нулдән 1 процентҡа тиклем), 33 илдә — уртаса (1-4 %). Тик 12 алыусы ғына иҡтисади үҫеш темптарын һиҙелерлек арттыра алған. [[Африка]]ла хәл тағы ла хөртөрәккә әйләнә. Бында 48 ил Бөтә донъя банкы аҡсаһын ала, уларҙың өсәүһе генә иҡтисади яҡтан уңышлы үҫешә алған, 23-ендә иҡтисади көрсөк билдәләнгән<ref name="CiG"/>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* 
* [[Халыҡ-ара валюта фонды]]
* [[Глобалләшеү]]

== Һылтанмалар ==
* [https://www.vsemirnyjbank.org/ru/about/leadership/members Страны-члены Всемирного банка]
* [http://www.worldbank.org/eca/russian/ Официальный сайт Всемирного банка на русском языке]
* [https://web.archive.org/web/20090614053452/http://geo.worldbank.org/ Карта деятельности Всемирного банка]{{Ref-en}}
* [https://archive.is/20120716183002/web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/0,,pagePK:158889~piPK:146815~theSitePK:223547,00.html World Bank Data and Analysis on Poverty and Economic Growth in South Asia]{{Ref-en}}.
[[Категория:1945 йылда нигеҙләнгән ойошмалар]]
[[Категория:Халыҡ-ара финанс ойошмалары]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:Бөтә донъя банкы төркөмө]]