Вольфганг Борхерт битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҙыусы
 |Исеме             = Во́льфганг Бо́рхерт
 |Төп исеме         =  Wolfgang Borchert
 |Рәсеме            =  Wolfgang Borchert cropped.jpg
 |Киңлек            = 
 |Рәсем аңлатмаһы   =
 |Тыуған ваҡыттағы исеме = 
 |Псевдонимдары     = 
 |Тыуыу датаһы      = 20.05.1921
 |Тыуған урыны      = [[Веймар Республикаһы]], {{ТыуғанУрыны|Гамбург}}
 |Вафат булыу датаһы = 20.11.1947
 |Вафат булған урыны = [[Швейцария]], {{ВафатБулыуУрыны |Базель|Базелдә}}
 |Гражданлығы       = {{GER}}
 |Эшмәкәрлек төрө   = драматург, новеллист, шағир, яҙыусы
 |Әүҙемлек йылдары  = 
 |Йүнәлеше          = 
 |Жанр              = [[драматургия]]
 |Әҫәрҙәренең телдәре = [[немец теле|немец]]
 |Дебют             = 
 |Премиялары        = 
 |Наградалары       = 
 |Ҡултамғаһы        = 
 |Lib               = 
 |Сайты             = 
 |Викикитапхана     = 
 |Викиөҙөмтә        = 
 |Викимилек        = 
}}

'''Во́льфганг Бо́рхерт''' ({{lang-de|Wolfgang Borchert}}; [[20 май]] [[1921 йыл]], [[Гамбург]] — [[20 ноябрь]] [[1947 йыл]], [[Базель]]) — немец шағиры һәм яҙыусыһы, уның «Тегендә, ишек артында» («Там, за дверью») тигән пьесаһы XX быуаттағы [[Германия]]ның әҙәби документы булып тора, ә шағир үҙе [[Икенсе донъя һуғышы]] тамамланғас, ''«ноль сәғәт»'' һуҡҡандан һуң, немец мәҙәниәте өсөн ауыр ваҡытта һиҙелерлек роль уйнай.

== Биографияһы ==

=== Йәшлеге ===
Вольфганг Борхерт шиғырҙарында мөһим урын алып торған Гамбург ҡалаһында тыуған. Тәүге шиғырын ул ун биш йәштә яҙа. Йәш кенә сағында гестапоны ҡыҙыҡһындырырлыҡ шиғырҙар яҙа һәм баҫтыра, улар империя идеологияһына тап килмәй. Вольфганг иртә немец экспрессионизмы шағирҙары (Готфрид Бенн, Георг Тракль, Георг Гейм) ижады менән ҡыҙыҡһына. Үҙенең уҡытыусылары тип Борхерт Гёльдерлин менән Райнер Рилькене атай.

1941 йылдың мартында ул Ганновер һәм Люнебургтағы театрҙар актеры булып китә. Ошо өс айҙы ул һуңыраҡ ғүмеренең иң бәхетле сағы тип иҫкә ала.

=== Көнсығыш фронт ===
1941 йылдың июнь айында бер йыл элек театр мәктәбен тамамлаған, театр тураһында хыялланған егерме йәшлек шағирҙы армияға алалар — Көнсығыш фронтҡа, мотоуҡсылар ғәскәренә ебәрәләр. Немец ғәскәрҙәре баҫып алған Советтар Союзы территорияһында (Рәсәйҙә) ул йәрәхәтләнә һәм дифтерия йоҡтора. Уны башта симуляцияла ғәйепләйҙәр, һуңынан аҡлайҙар. Начальниктар, уның сирен, армиянан ҡасыу уйы менән эшләнгән мутлыҡ тип, һалдатты [[Германия]]ға, Нюрнберг төрмәһенә оҙаталар. Суд уны «һуғышта еңелеү теләүҙә» ғәйепләп, үлем язаһына хөкәм итә. Бер «алдан уйлап» эләктергән сир өсөн генә түгел. Хаттарында Борхерт нацистар партияһын, дәүләтте һәм вермахтты тәнҡитләй. Ләкин уны яҡлашып йөрөүселәр табыла, үлем язаһы төрмә менән алмаштырыла. Тик бер аҙҙан уны төрмәнән сығаралар — һуғышҡа һалдаттар кәрәк. 1942 йылдың ноябрь айында уны [[Смоленск]] янынан, туңған һәм ҡаты сирле килеш, Германияға дауалау өсөн ебәрәләр. 1943 йыл башында уны һаулығы буйынса хәрби хеҙмәттән азат итәләр. Лазареттан сыҡҡас, ул фронт театры труппаһына ҡушыла. Ләкин Геббельсҡа пародия күрһәткәндән һуң, уны яңынан ҡулға алалар, һалдаттарҙың һуғышсан рухын төшөрөүҙә ғәйепләп, туғыҙ айға иркенән мәхрүм итәләр һәм Моабит төрмәһенә ебәрәләр (унда шағир [[Муса Йәлил]] язаланған , ГДР-ҙың буласаҡ етәксеһе Эрих Хонеккер ултыра). Был төрмәне 1945 йылдың апрелендә [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы|16-сы гвардия ( 112-се) Башҡорт кавалерия дивизияһы]] ала һәм тотҡондарҙы азат итә.

Борхертты француздар 1945 йылдың яҙында азат итә (һәм яңынан хәрби әсирҙәр өсөн лагергә яба, унан Борхерт ҡаса). Барлығы ул 17 ай ултыра; был уның һаулығын ныҡ ҡаҡшата. Һуғыштан һуң Борхерт Гамбург театрында эшләй.

=== Ғүмеренең һуңғы йылдары, ижадының иң юғары нөктәһе ===
1946 йылда Борхерт «Фонарь, төн һәм йондоҙҙар» («Laterne, Nacht und Sterne») исемле шиғырҙар йыйынтығын баҫтыра, хикәйәләр (мәҫәлән, «Бәпембә» («Одуванчик»)) һәм мәҫәлдәр яҙа, унда кешеләрҙең һуғыш осорондағы һәм һуғыштан һуңғы яҙмыштарын һүрәтләй.
 
1947 йыл аҙағында үлем хәлендәге Борхерт бер аҙна эсендә үҙенең иң мөһим әҫәрен, «Тегендә, ишек артында» («Там, за дверью», «Draußen vor der Tür») пьесаһын яҙа, был әҫәр — рухы һынған, бөтә нимәһен юғалтҡан элекке фронтовиктың йөрәк әрнеткес тарихы. Ни өсөн һуғышһа, михнәт сикһә, шуларҙың береһе лә инде юҡ. Пьесаның премьераһы (Гамбург театрының радиопостановкаһы) Борхерттың вафатының икенсе көнөндә ҡуйыла. Яҙыусы 20 ноября 1947 йылдың 20 ноябрендә вафат була.

[[Файл:Wolfgang Borchert Grab Ohlsdorf.jpg|мини|250px|Могила Борхерта и его родителей на [[Ольсдорфское кладбище|Ольсдорфском кладбище]]]]
Борхерттың  ҡыҫҡа  һәм ялҡынлы   әйтер һүҙе барыһынан да бигерәк « Тик шул ҡала» («Остаётся лишь одно»- «Dann gibt es nur eins») манифестында  аңлайышлы  итеп еткерелә:
{{начало цитаты}}Ты. Мужчина у машины и в мужчина в мастерской. Если они завтра прикажут тебе делать не водопроводные трубы и не посуду, а стальные каски и пулемёты, остаётся лишь одно:

Скажи НЕТ!

…

Ты. Селянин и горожанин. Если они завтра придут к тебе с призывной повесткой, остаётся лишь одно:

Скажи НЕТ!

Ты. Мать в Нормандии и мать на Украине, ты, мать во Фриско и Лондоне, ты, на Хуанхэ и на Миссисипи, ты, мать в Неаполе и Гамбурге, в Каире и Осло — матери во всех частях света, матери мира, если они завтра прикажут вам рожать медсестёр для военных госпиталей и новых солдат для новых битв, матери мира, остаётся лишь одно:

Скажите НЕТ! Матери, скажите НЕТ!
{{oq|de|Du. Mann an der Maschine und Mann in der Werkstatt. Wenn sie dir morgen befehlen, du sollst keine Wasserrohre und keine Kochtoepfe mehr machen - sondern Stahlhelm und Maschinengewehre, dann gibt es nur eins:

Sag NEIN! 

...

Du. Mann auf dem Dorf und Mann in der Stadt. Wenn sie morgen kommen und dir den Gestellungsbefehl bringen, dann gibt es nur eins:

Sag NEIN!

Du. Mutter in der Normandie und Mutter in der Ukraine, du, Mutter in Frisko und London, du am Hoangho und am Missisippi, du, Mutter in Neapel und Hamburg und Kairo und Oslo - Muetter in allen Erdteilen, Muetter in der Welt, wenn sie morgen befehlen, ihr sollt Kinder gebaeren, Krankenschwestern fuer Kriegslazarette und neue Soldaten fuer neue Schlachten, Muetter in der Welt, dann gibt es nur eins:

Sagt NEIN! Muetter, sagt NEIN!}}{{конец цитаты|источник=}}

« Ике кеше» ( «Двое мужчин») мәҫәле кеше алдында бөтә  ысынбарлыҡты  асып һала:
{{начало цитаты}}Жили-были два человека. Когда им было по два года, они дрались голыми руками.

Когда им было двенадцать, они дрались палками и бросали камни.

Когда им было двадцать два, они стреляли друг в друга из пулемётов.

Когда им было сорок два, они бросали бомбы.

Когда им было шестьдесят два, они использовали бактерии.

Когда им было восемьдесят два, они умерли. Они были похоронены рядом друг с другом.

Когда через сто лет их в могилах жрал червь, он не замечал, что здесь похоронены два разных человека. Это была та же земля. Всё было землёй.
{{oq|de|Es waren einmal zwei Menschen. Als sie zwei Jahre alt waren, da schlugen sie sich mit den Händen.

Als sie zwölf waren, schlugen sie sich mit Stöcken und warfen mit Steinen.

Als sie zweiundzwanzig waren, schossen sie mit Gewehren nach einander.

Als sie zweiundvierzig waren, warfen sie mit Bomben.

Als sie zweiundsechzig waren, nahmen sie Bakterien.

Als sie zweiundachtzig waren, da starben sie. Sie wurden nebeneinander begraben.

Als sie nach hundert Jahren ein Regenwurm durch beide Gräber fraß, merkte er gar nicht,
daß hier zwei verschiedene Menschen begraben waren. Es war dieselbe Erde. Alles dieselbe Erde. }}{{конец цитаты|источник=}}

[[Файл:Wolfgang Borcherts 'Sag Nein' an der Friedenseiche in Hamburg-Eppendorf.jpg|мини|250px|Памятник «Скажи нет!» в гамбургском округе [[Hamburg-Eppendorf|Эппендорф]] с отрывком из «Остаётся лишь одно»]]

== Библиография ==

=== Немец телендә ===
* 1946 Laterne, Nacht und Sterne

=== Рус телендә ===
* 1962 Рассказы
* 1977 Избранное. М.: Художественная литература

=== Вольфганг Борхерт тураһында ===
* Человек и время в мировой литературе (к 90-летию со дня рождения Вольфганга Борхерта): Сборник материалов Международной заочной научной конференции / Отв. ред. Н. И. Платицына. Тамбов: ТГУ им. Г. Р. Державина, 2012. — 403 с., 500 экз., ISBN 978-5-89016-781-1

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{lib.ru|http://lib.ru/INPROZ/BORHERT/}}
* [http://www.borchertgesellschaft.de/start/русский/ Международное общество Вольфганга Борхерта]

{{библиоинформация}}

[[Категория:Германия шағирҙары]]
[[Категория:Немец шағирҙары]]
[[Категория:Немец яҙыусылары]]
[[Категория:Пацифистар]]