Данте Алигьери битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҙыусы
 |Исеме                  = Данте Алигьери
 |Төп исеме       = Dante Alighieri
 |Рәсеме          = Portrait de Dante.jpg
 |Рәсем аңлатмаһы = 
|Тыуған урыны       = {{ТУ|Флоренция}}, [[Тоскана]], [[Италия]]
|Вафат булған урыны          = {{ВБУ|Равенна}}, [[Эмилия-Романья]], [[Италия]]
 |Страна          = [[Файл:Flag of Florence.svg|border|22px]] [[Флорентия республикаһы]]
 |Эшмәкәрлек төрө     = прозаик, {{поэт|Италия|XIV быуат}}
 |Әүҙемлек йылдары      = 1292—1321
 |Йүнәлеше          = 
 |Жанр                 = 
 |Әҫәрҙәренең телдәре    = [[итальян теле|изге итальян]], [[латин теле|латин]]
 |Викикитапхана             = Данте Алигьери
|Вафат булыу датаһы = 1321}}
'''Данте Алигьери''' ({{lang-it|Dante Alighieri}}), тулы исеме ''Дуранте дельи Алигьери'' (1265 йыл, майҙың икенсе яртыһы — 14 сентябрг 1321 йыл) — бөйөк итальян әҙәбиәте шиғриәте шағиры, аҡыл эйәһе, дин белгесе, итальян әҙәбиәтенә нигеҙ һалыусыларҙың береһе, итальян композиторы, сәйәси эшмәкәр. Ул "Комедия"ла (һуңыраҡ «Божественная комедия» тип [[Джованни Боккаччо|Боккаччо]] атаған әҫәрендә) [[Урта быуаттар]]ҙың һуңғы дәүере мәҙәниәтенең синтезын күрһәткән<ref>{{Cite web|url=http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le3/le3-1472.htm|title=ДАНТЕ АЛИГИЕРИ|author=А. Дживелегов|date=|publisher=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.oracle-today.ru/articles/13919/|title=Тайна Данте Алигьери|author=Борис Пясик|date=(июнь)/2010|publisher=Оракул №6}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160312010428/http://www.oracle-today.ru/articles/13919/ |date=2016-03-12 }}</ref>.

== Биографияһы ==

=== Флоренцияла ===
Ғаилә риүәйәттәре һүрәтләүенсә, Дантеларҙың ата-бабалары римлеләрҙең [[Флоренция]] ҡалаһына нигеҙ һалыусы Элизейҙар ырыуынан сыҡҡан булған. Данте ҡартатаһының ҡартатаһы Каччагвида Конрад III (1147—1149) [[Икенсе тәре походы|Тәре походында]] ҡатнашҡан һәм рыцарлыҡҡа ҡабул ителгән булған. Ул мосолмандарға ҡаршы һуғышта һәләк булған. Каччагвида ломбардсы Альдигьери да Фонтан ғаиләһенән сыҡҡан ҡыҙға өйләнгән. «Алигьери» исеме «Альдигьери» тигән һүҙҙән ябайлаштырыу арҡаһында килеп сыҡҡан. Уның бер улы шул исемде йөрөткән. Алигьериҙың улы, Беллинчоне, Дантеның ҡартатаһы, гвельфтар һәм гибеллиндар алышы ваҡытында Флоренциянан ҡыуылған. Сицилиялы Манфредтың Беневинто янында тармар ителеүе арҡаһында ул тыуған ҡалаһы Флоренцияға 1266 йылда әйләнеп ҡайта. Дантеның атаһы, сәйәси алыштарҙа ҡатнашмайынса, Флоренцияла ҡалған.
[[Файл:DanteFresco.jpg|left|thumb|Данте Кардуччо Андреа дель Катстаньо виллаһы фрескаһында (1450, Уффици Галереяһы)]]

Дантеның дөрөҫ кенә яҙылған тыуған көнө билдәһеҙ. [[Джованни Боккаччо|Бокаччо]] әйтеүе буйынса, Данте 1265 йылдың май айында тыуған. Данте үҙен Игеҙәктәр йондоҙлоғонда тыуған тип иҫәпләй (Комедия, Рай, 22). Хәҙерге заман сығанаҡтарында уның тыуған ваҡыты итеп 1265 йылдың май урталары күрһәтелгән. Шулай уҡ билдәле булыуынса, Данте 1265 йылдың 26 майында (үҙе тыуғандан һуң беренсе, страстная шәмбеһендә) Дуранте тигән исем аҫтында суҡындырылған.

Дантеның беренсе остазы ул ваҡытта билдәле шағир һәм ғалим Брунетто Латини була. Дантеның ҡайҙа уҡыуы билдәле түгел, шулай ҙа ул үҙ заманында боронғо һәм урта быуаттар әҙәбиәтен, тәбиғи фәндәрҙе бик шәп белгән, хатта ул замандың еретик тәғлимәттәре менән дә таныш булған.

1286—1287 йылдарҙа Данте бер нисә ай Болоньела, хәҙерге ваҡытҡа тиклем һаҡланып ҡалған Гаризенд һәм Азинелли башнялары янында, йәшәгән. Бының сәбәптәре булып, ҡайһы бер ғалимдар әйтеүенсә, Дантеның ул ваҡытта билдәле булған университетта уҡыуы торған{{Sfn|Marco Santagata|2015|pp=73-74}}.

Дантеның иң яҡын дуҫы шағир Гвидо Кавалькада булған. Данте уға бик күп шиғырҙар һәм «Яңы тормош» поэмаһын бағышлаған.

Беренсе тапҡыр Данте Алигьериҙы йәмәғәт эшмәкәре 1296 −1297 йылдарҙа ҡарай башлағандар, ә 1300 йәки 1301 йылда ул приор булған. 1302 йылда ул үҙенең аҡ гвельфтар партияһы менән<ref>Malcolm Moore [http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/howaboutthat/2145378/Dante's-infernal-crimes-forgiven.html «Dante’s infernal crimes forgiven»,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080622172200/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/howaboutthat/2145378/Dante%27s-infernal-crimes-forgiven.html |date=2008-06-22 }} ''Daily Telegraph'', June 17, 2008.</ref> Флоренциянан ҡыуылған һәм бер ҡасан да кире әйләнеп ҡайтмайынса, һөргөнлөктә үлгән.

=== Һөргөнлөк йылдары ===
[[Файл:Dante_Alighieri-Florence_2.jpg|right|thumb| Дантеға 1865 йылда Флоренцияла ҡуйылған һәйкәл. Һынсы Э. Пиацци эше.]]
Данте һөргөнлөктә булған сағында күскенсе булып күп йөрөгән. Ул Тоскананың «яны стиль» менән яҙыусы Пистойанан Чино, Гвидо Кавальканти һәм башҡа шағирҙар араһында лирик шағир булып танылған. Уның «La Vita Nuova» (Яңы тормош) шул саҡта яҙыла. Һөргөнлөктә йәшәү уны бик етди, талапсан булырға өйрәтә. «Пир»(«Convivio») тигән әҫәрендә ун дүрт канцонға аллегорик-схоластик комментарий яҙа башлай. Әммә «Convivio» тамамланмай ҡалған, тик өс канцонға ғына баш һүҙ һәм аңлатма яҙылған. Икенсе китабының 14-се бүлегендә латин теле тураһындағы трактаты ла («De vulgari eloquentia») яҙылып бөтөлмәгән.

Шул һөргөн йылдарында «Илаһи комедияның» өс кантиғы ла бик оҙаҡ ваҡыт яҙылған. «Рай» Равеннала яҙылған. Данте Алигьери үлгәс, уның улдары аталарының һуңғы ун өс йырын таба алмаған. Легендаларға ярашлы, Данте Алигьери, Якопо исемле улының төшөнә инеп, йырҙарының ҡайҙа ятҡанын үҙе әйтеп биргән.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
[[File:De vulgari eloquentia.tif|thumb|''De vulgari eloquentia'', 1577]]
* {{ВТ-ЭСБЕ|Данте Алигьери}}
* {{ВТ-МЭСБЕ|Данте Алигиери}}
* {{ВТ-ЕЭБЕ|Данте, Алигьери}}
* Баренбойм П. Д. «Конституционные идеи Данте», Законодательство и экономика, № 6, 2005, C. 64—69
* {{статья
| автор    = Генон Р.
| заглавие = Эзотеризм Данте
| ссылка   = http://ec-dejavu.ru/e/Esoterism.html
| издание  = Философские науки 
| год      = 1991
| номер    = 8
| страницы = 132—170
}}
* {{китап
 |автор          = Голенищев-Кутузов И. Н.
 |заглавие       = Творчество Данте и мировая культура
 |ссылка       
 |ответственный  = Под редакцией и послесловием академика В. М. Жирмунского
 |место         
 |издательство   = Наука
 |год            = 1971
 |страницы      
 |тираж     
}}
* {{китап
 |автор          = Голенищев-Кутузов И. Н.
 |заглавие       = Данте
 |ссылка       
 |ответственный  = 
 |место         
 |издательство   = Молодая Гвардия
 |год            = 1967
 |страницы      
 |тираж    
}}
* Данте и всемирная литература. М., 1967.
* ''Дживелегов А. К.'' Данте, 1933. — 176 с. (Жизнь замечательных людей)
* ''Доброхотов А. Л.'' Данте Алигьери.- М.: Мысль, 1990.- 207,[1]c.-(Мыслители прошлого) ISBN 5-244-00261-9
* ''Елина Н. Г.'' Данте. М., 1965.
* ''Зайцев Б. К.'' Данте и его поэма. М., 1922.
* ''Рабинович В. Л.'' «Божественная Комедия» и миф о философском камне // Дантовские чтения. М., 1985.
* {{книга
 |автор          = [[:it:Marco Santagata|Santagata M.]]
 |заглавие       = Dante. Il romanzo della sua vita
 |ссылка       
 |ответственный  = 
 |место          = Milano
 |издательство   = Oscar Mondadori
 |год            = 2015
 |allpages       = 467
 |тираж    
 |isbn           = 978-88-04-63182-8
 |ref            = Marco Santagata
}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Тема = Данте Алигьери
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викиөҙөмтә =ru:Данте Алигьери
|Викикитапхана =ru:Данте Алигьери
}}
* [http://nevmenandr.net/scientia/gkutuzov-dantevrossii.php Голенищев-Кутузов И. Н. Данте в России]
* [http://www.worldofdante.org/ World of Dante ]
* [http://mobook.ru/book/select/book/8632 Божественная комедия с комментариями Лозинского и иллюстрациями Гюстава Доре в библиотеке mobook.ru]{{Недоступная ссылка|date=September 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://alighieri.ru  Божественная Комедия с комментариями Лозинского и иллюстрациями Гюстава Доре on line .RU]
* [http://www.centocanti.it/template/contenuto.asp?IDFolder=195&LN=IT  Божественная Комедия on line .IT] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070508211327/http://www.centocanti.it/template/contenuto.asp?IDFolder=195&LN=IT |date=2007-05-08 }}
* [http://worldpoetry.ru/dante/index.php?p=1 Поэма на русском языке] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513020139/http://worldpoetry.ru/dante/index.php?p=1 |date=2013-05-13 }}
* [http://etcweb.princeton.edu/dante/pdp/ Поэма на итальянском и английском языках] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190429113047/http://etcweb.princeton.edu/dante/pdp/ |date=2019-04-29 }}
* [http://www.rvb.ru/links/dante_catalogue.htm DANTE E GLI STUDI DANTESCHI Пильщиков: Аннотированный каталог сетевых ресурсов по Данте и дантоведению]
* [http://mignews.com/news/culture/world/120107_62611_63633.html Создатель «Божественной комедии» обрел лицо] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120125054017/http://mignews.com/news/culture/world/120107_62611_63633.html |date=2012-01-25 }}
* [http://univertv.ru/video/filologiya/literatura/poeziya/dante_aligeri/ Данте Алигьери] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180926155924/http://univertv.ru/video/filologiya/literatura/poeziya/dante_aligeri/ |date=2018-09-26 }}
* {{cite web|author=Елена Сизова.|date=|url=http://www.monsalvat.globalfolio.net/rus/dominator/frederick-II-roman-emperor/sizova_frederick_poetry/index020.php|title=Фридрих II Гогенштауфен и его династия в зеркале литературы|publisher=Историко-искусствоведческий портал "Монсальват"|archiveurl=http://www.webcitation.org/616kTgzjT|archivedate=2011-08-21}}

{{Внешние ссылки}}

[[Категория:XIII быуат яҙыусылары]]
[[Категория:XIV быуат яҙыусылары]]
[[Категория:Итальян яҙыусылары]]
[[Категория:Итальян шағирҙары]]
[[Категория:«Илаһи комедия» персонаждары]]
[[Категория:Италия яҙыусылары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]]