Дзюдо битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Боевое искусство
| Имя = Дзюдо
| Оригинал имени = 柔道
| Фото =Judo.svg
| Ширина =50px
| Подпись =Дзюдо һүҙе иероглифтар менән яҙылған
| Девиз = 
| Название = Дзюдо
| Другие названия = 
| Страна = Япония
| Дата основания = 1882
| Основатель = Дзигоро Кано
| Глава школы = 
| Предшественники = ''Джиу-джитсу''ның төрлө мәктәптәре, тәү сиратта Тэндзин Синъё-рю һәм Кито-рю
| Потомки = Бразилия джиу-джитсуһы, Каваиси Рю дзюдзюцу, Косэн дзюдо, самбо
| Организации = Халыҡ-ара дзюдо федерацияһы (IJF), Кодокан дзюдо
| Последователи = Томита Цунэдзиро,<br>Мицуё Маэда,<br>Кюдзо Мифунэ,<br>Кэйко Фукуда,<br>Масахико Кимура,<br>Антон Гесинк,<br>Ясухиро Ямасита,<br>Хидэхико Ёсида,<br>Косэй Иноуэ,<br>[[Владимир Путин]],<br>Пётр Порошенко,<br>Гай Ричи,<br>Антонио Ходриго Ногейра,<br>Фёдор Емельяненко,<br>Хабил Бикташев,<br>Абдулла Тангриев,<br>Тошихико Кога,<br>Ришод Собиров,<br>Марат Азимбаев,<br>Йон Блюминг 
}}
[[Файл:Judo01cropped.jpg|справа|мини|197x197пкс|''Ташлау '']]
'''Дзюдо́''' ([[Япон теле|яп.]] 柔道; һүҙмә-һүҙ — «Йомшаҡ юл»; Рәсәйҙә шулай уҡ «Һығылмалы юл» атамаһы йыш ҡулланыла) — [[Япония|япон]] [[яугирлыҡ сәнғәте]], философия һәм ҡоралһыҙ спорт көрәше. [[XIX быуат]] аҙағында дзюдзюцу нигеҙендә япон яугирлыҡ сәнғәте оҫтаһы ''Дзигоро Кано'' ([[Япон теле|яп.]]嘉納 治五郎, 1860—1938) уйлап тапҡан. Ул шулай уҡ ҡағиҙәләр, күнекмәләр тәртибен һәм ярыштар ойоштороуҙы тасуирлаған.

Дзюдоның барлыҡҡа килгән ваҡыты тип 1882 йылда Кано нигеҙләгән Кодокан ([[Япон теле|яп.]] 講道館, «Юлды өйрәнеү институты») мәктәбе асылған ваҡыт тип һанайҙар. Японияла ҡабул ителгән классификациялау буйынса, дзюдо заманса яугирлыҡ сәнғәте төрөнә ҡарай (''гэндай будо'', ғәҙәти сәнғәт төрҙәренә ҡаршы — ''корю будзюцу'')<ref name="Koryu">{{Cite web|author=Diane Skoss|url=http://www.koryu.com/koryu.html|title=A Koryu Primer|publisher=Koryu Books|accessdate=2010-07-11|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619BBy8q9|archivedate=2011-08-23}}</ref>.

Бокс, [[карате]] һәм башҡа көрәш төрҙәренән айырмалы рәүештә, дзюдо партнерға ҡаршы ''ташлау'', ''ауырттырыу'', ''тотоп тороу'' һәм ''быуыу'' кеүек алымдарға нигеҙләнгән. Башҡа көрәштәрҙән (грек-рим көрәше, ирекле көрәш) физик көстө әҙерәк ҡулланыу һәм рөхсәт ителгән үҙенсәлекле техник хәрәкәттәр төрлөлөгө менән айырыла.

Дзюдола фәлсәфәүи яҡ та оло әһәмиәткә эйә, һәм ул өс төп принципҡа нигеҙләнгән: ''юғарыраҡ уңышҡа өлгәшеү үҙ-ара ярҙам һәм бер-береңде аңлау''; ''тән һәм йәнде иң яҡшы файҙаланыу''; ''еңер өсөн бирешеү''. Дзюдо менән шөғөлләнеүсе алдында физик тәрбиә, ҡул көрәшенә әҙер булыу, аңды яҡшыртыу маҡсаттары тора. Бының өсөн тәртипле, ныҡышмал, әҙәпле, уңышҡа ирешер өсөн тырыш булыр кәрәк<ref name="Горбылёв. Хидэн 1">{{Мәҡәлә|автор=Кано Дзигоро.|заглавие=Общие сведения о дзюдо и его ценности в деле воспитания|язык=ru|издание=Хидэн. Боевые искусства и рукопашный бой|тип=Научно-методический сборник под редакцией Горбылёва А. М.|место=М.|издательство=ФГУП Издательство «Известия» УД П РФ|год=2008|выпуск=1|страницы=118—173|isbn=|issn=}}
</ref>.

Дзюдоға нигеҙләнеп, самбо, Бразилия джиу-джитсуһы, Каваиси Рю дзюдзюцу, Косэн дзюдо кеүек яңғыҙ көрәш төрҙәре үҫешә<ref>{{Ref-en}}(англ.</ref>.

== Тарихы ==
[[Файл:Kano_Jigoro.jpg|слева|мини|186x186пкс|Дзюдоға нигеҙ һалыусы Дзигоро Кано]]
Дзюдо 1880-се йылдарҙа, [[Мэйдзи реставрацияһы]]нан һуң, һуғыш сәнғәте өсөн ауыр мәлдә үҫешә<ref name="Горбылёв, Додзё № 6">{{Мәҡәлә|автор=Горбылёв А. М.|заглавие=Очерк истории дзюдо. Начало пути|язык=ru|издание=Додзё. Воинские искусства Японии|тип=Научно-популярный методический сборник|издательство=ООО «Будо-спорт»|год=2001|выпуск=6|страницы=7—15|isbn=|issn=}}</ref>. Ул ваҡытта Япония башлыҡтары араһында көнбайыш мәҙәниәтен үҙләштереү сәйәсәте өҫтөн була, ғәҙәти көрәш төрҙәре ҡыйынлыҡ кисерә. Өлкән уҡытыусылар дәрестәрен туҡтата, ҡайһылары ярлылыҡта үлә<ref name="Косоротов, Горбылёв, Додзё № 6">{{Мәҡәлә|автор=Сергей Косоротов, Алексей Горбылёв.|заглавие=Кодокан дзюдо. Сущность и структура|язык=ru|издание=Додзё. Воинские искусства Японии|тип=Научно-популярный методический сборник|издательство=ООО «Будо-спорт»|год=2001|выпуск=6|страницы=2—6|isbn=|issn=}}</ref>.

Дзюдоның иртә тарихы уны барлыҡҡа килтереүсе Дзигоро Кано тормошонан айырылғыһыҙ<ref name="Order of the Rising Sun">{{Cite web|url=http://www.nndb.com/honors/288/000130895/|title=Order of the Rising Sun|publisher=NNDB|accessdate=2010-03-02|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619BCQgpx|archivedate=2011-08-23}}</ref>. Дзигоро Кано бала сағынан дзюдзюцу менән ҡыҙыҡһына, йәш сағында дзюдзюцу төрҙәрен Тэндзин Синъё-рю һәм Кито-рю мәктәптәрендә өйрәнә. Уларҙың нигеҙендә Кодокан дзюдо тип аталған яңы көрәш системаһын уйлап сығара.

Ул ваҡытта ''дзюдо'' атамаһын ''дзюдзюцу (джиу-джитсу) ''синонимы итеп йөрөткәндәр<ref>{{Китап|автор=Сугавара Садамото.|заглавие=Новый учебник по дзюдо, объясняющий сокровенные секреты|место=М.|издательство=Издательский дом «Будо-Спорт»|год=2007|страницы=126|страниц=138|isbn=5-90-182626-4}}</ref>, Дзигоро Кано уны яңы эстәлек менән тулыландыра, йәғни нигеҙ итеп техника (дзюцу) түгел, ә «юл» (''до'') алына<ref name="Горбылёв. Хидэн 1"/>. Был исем менән Кано дзюдоның, дзюдзюцунан айырмалы, кешелекле йүнәлешле икәнен күрһәтергә теләй<ref name="Горбылёв. Хидэн 1"/>.

Тәүге дзюдо залының майҙаны 22 м² булған<ref name="Горбылёв, Додзё № 6"/>, әммә Дзигоро Каноның юғары ойоштороу һәләте арҡаһында дзюдо бик тиҙ киң билдәлелек яулай. Быға будоны тергеҙеү<ref name="Косоротов, Горбылёв, Додзё № 6"/> һәм дзюдзюцу мәктәптәре менән ярыштар үткәреү булышлыҡ итә<ref name="Горбылёв, Додзё № 7">{{Мәҡәлә|автор=Горбылёв А.М.|заглавие=Очерк истории дзюдо. «Смертельная битва» с дзю-дзюцу|язык=ru|издание=Додзё. Воинские искусства Японии|тип=Научно-популярный методический сборник|издательство=ООО «Будо-спорт»|год=2001|выпуск=7|страницы=5—14|isbn=|issn=}}</ref>. Ул ярыштарҙа ҡатнашыусылар араһында «дзюдо генийы» исеме менән билдәле Сайго Сиро ла була<ref name="Горбылёв, Додзё № 7"/>.
[[Файл:Jigoro_Kano_and_Kyuzo_Mifune.jpg|мини|194x194пкс|Дзигоро Кано (уңдан) уҡыусыһы Кюдзо Мифунэ (һулдан) менән]]
1887 йылға Кано Кодокан дзюдо стиленең техник базаһын төҙөй, ә 1900 йылда ярыштарҙа судьялыҡ ҡағиҙәләре барлыҡҡа килә<ref name="Пархомович">{{Китап|автор=Г. Пархомович.|заглавие=Основы классического дзюдо|издательство=«Урал-Пресс»|год=1993|страниц=302|isbn=5-86610-037-1}}</ref>.

1888 йылдың сентябренән Ясиро Рокуро ярҙамы менән дзюдоны Хәрби-диңгеҙ училищеһы курсанттары өйрәнә башлай<ref name="Горбылёв. Додзё № 8">{{Мәҡәлә|автор=Горбылёв А.М.|заглавие=Очерк истории дзюдо. От национального признания к олимпийскому виду спорта|язык=ru|издание=Додзё. Воинские искусства Японии|тип=Научно-популярный методический сборник|издательство=ООО «Будо-спорт»|год=2001|выпуск=8|страницы=5—13|isbn=|issn=}}</ref>.

1907 йылда урта мәктәптәр программаһына дзюдоны индереү йәмәғәт иғтибарын йәлеп итә<ref name="Косоротов, Арабаджиев. Каноны дзюдо">{{Китап|автор=С. А. Косоротов, А. Д. Арабаджиев.|заглавие=Каноны дзюдо|место=М.|издательство=Издательский дом «Будо-Спорт»|год=2007|страницы=20|страниц=128|isbn=5-901826-12-4}}</ref>.

1909 йылда Дзигоро Кано, иң абруйлы япон спорт ойошмаһы етәксеһе булараҡ, Халыҡ-ара Олимпия комитеты ағзаһы итеп һайлана<ref name="Горбылёв. Додзё № 8"/>. 1911 йылдаКано Япон спорт берләшмәһен ойоштора һәм уның президенты була<ref name="Пархомович"/>. 1926 йылда Кодоканда ҡатын-ҡыҙҙар өсөн дзюдо секцияһы асыла.

Дзигоро Кано үлеменән тиклем (1938 йыл) дзюдоны Японияла һәм донъяла таратыуға күп көс һала<ref name="Горбылёв. Додзё № 8"/>. Дзигоро Каноға бер ниндәй ҙә дан (оҫталыҡ дәрәжәһе) бирелмәй, сөнки дзюдоға нигеҙ һалғас, үҙе башҡаларға дан тапшыра<ref>{{Cite web|url=http://www.judoinfo.com/gandoy.htm|title=Kodokan Judo facts and history|accessdate=2009-11-20|lang=en|description=История Кодокан дзюдо и факты|archiveurl=http://www.webcitation.org/619BCwmur|archivedate=2011-08-23}}</ref>.

[[Икенсе донъя һуғышы]] һәм Японияның капитуляцияһы артынан килгән һуғыш сәнғәтен тыйыу дзюдо үҫешенә ҡамасаулай. 1948 йылда, тыйыу кире алынғас, дзюдо дәрестәре мәктәп программаһына кире индерелә.

=== Донъяла дзюдо үҫеше ===
1887 йылда Кодоканда беренсе сит ил уҡыусылары — бер туған Истлэйк дзюдо менән даими шөғөлләнә башлай<ref name="Горбылёв. Додзё № 8"/>. XX быуат башында дзюдо клубтары АҠШ, Франция, Бөйөк Британияла асыла<ref name="Горбылёв. Додзё № 8"/>. 1903 йылда япон дзюдосыһы Ёсиаки Ямасита АҠШ президенты Теодор Рузвельт өсөн дзюдо алымдарын күрһәтә һәм ике йыл дауамында АҠШ Хәрби-диңгеҙ академияһында дзюдо уҡыта.

1904 йылда Кано АҠШ-ҡа дзюдоны үҫтерер өсөн уҡыусылары Цунэдзиро Томиту һәм Мицуё Маэдуны ебәрә. Улар күрһәтмә сығыштарын Вест-Пойнтта һәм Аҡ йортта күрһәтә. Мицуё Маэда артабан бер үҙе Америка буйла турне менән сығып китә, юл буйы төрлө ярыштарҙа ҡатнаша, һуңынан [[Бразилия]]ла төпләнә һәм Бразилия джиу-джитсуһы мәктәбен аса<ref name="Горбылёв. Додзё № 8"/>.

1910 йылдан [[Лондон]]да Гундзи Коидзуми йәшәй, ул 1918 йылдың 26 ғинуарында «Будоквай» (Budokwai) һуғыш сәнғәтен өйрәнеүсе ойошманы нигеҙләй<ref name="Budokwai">{{Cite web|author=Richard Bowen|url=http://www.budokwai.org/articles.htm|title=Origins|publisher=Budokwai.org|accessdate=2010-07-04|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CX4tnM|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110903004727/http://www.budokwai.org/Articles.htm |date=2011-09-03 }}</ref>.

1929 йылда [[Рабиндранат Тагор]] һорауы буйынса Кано уҡыусыларын [[Һиндостан]]ға [[Мумбай|Бомбей университетына ебәрә]]<ref name="Горбылёв. Додзё № 8"/>.

1951 йылда Халыҡ-ара дзюдо федерацияһы төҙөлә (IJF).

1956 йылда Токиола дзюдо буйынса беренсе донъя чемпионаты үтә. Ауырлыҡ буйынса бүленеү булмай. Чемпионатта 21 ил вәкиле ҡатнаша<ref name="History of Judo">{{Cite web|author=Национальный союз дзюдо и Федерация дзюдо России|url=http://judo.ru/index.php?id=12|title=История дзюдо|publisher=Judo.ru|accessdate=2010-06-30|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CYkaFS|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726062308/http://www.judo.ru/index.php?id=12 |date=2011-07-26 }}</ref>.

Йәйге [[Олимпия уйындары]] программаһына ирҙәр араһындағы дзюдо ярыштары тәүге тапҡыр [[Токио]]ла индерелә ([[Летние Олимпийские игры 1964|1964 йыл]]).

1980 йылда ҡатын-ҡыҙҙар араһында тәүге донъя чемпионаты үҙғарыла.

1988 йылда дзюдо тәүге тапҡыр Сеулда Паралимпия уйындары программаһына индерелә.

1988 йылғы Олимпия уйындарында тәүге тапҡыр ҡатын-ҡыҙҙар күрһәтмә сығышы үтә, ә 4 йылдан һуң Барселоналағы 1992 йылғы Олимпия уйындарында ҡатын-ҡыҙҙар араһындағы дзюдо рәсми программаға инә.

2004 йылда ҡатын-ҡыҙҙар ярыштары [[Афина]]лағы йәйге Паралимпия уйындарында рәсми таныла һәм уҙғарыла.

=== Дзюдо Рәсәйҙә ===
1914 йылға тиклем Рәсәйҙә билдәһеҙ була, 1902 йылдан ҡайһы бер хәрәкәттәр Америка офицеры Ганкок китабы буйынса [[Санкт-Петербург|Петербург]] полиция мәктәбендә өйрәнелә<ref name="Пархомович"/>.

Рәсәй һәм [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ҙа дзюдоны Василий Сергеевич Ощепков тарата. Ул бала сағын Японияла үткәрә һәм Кодоканда данды алыусы тәүге европалылар араһында була. 1917 йылда уға икенсе дан бирелә.

1930-сы йылдарҙа В. С. Ощепков дзюдоны СССР-ҙа таратыуҙы Алыҫ Көнсығыштан башлай (1914, 1917—1925), унан Новосибирскта (1928) һәм [[Мәскәү]]ҙә дауам итә (1930 йылдан)<ref name="Пархомович"/>.

Ощепковты ҡулға алыу һәм үлеменән һуң, 1937 уҡыусылары дзюдо нигеҙендә яңы көрәш төрө — самбоны уйлап табалар. 1938 дзюдо атамаһы рәсми документтарҙан юғала. Рәсәй ҡул һуғышы тарихсыһы М. Н. Лукашев фекеренсә, быны ҡайһы бер спортсылар был спорт төрөнөң Ощепков менән бәйле түгеллеген күрһәтер өсөн эшләй<ref>{{Cite web|author=Лукашев М. Н.|url=http://sambo.spb.ru/history/hist1_3.htm|title=Сотворение САМБО. Родиться в царской тюрьме, чтобы умереть в сталинской|publisher=Борьба САМБО (www.sambo.spb.ru)|accessdate=2010-03-02|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CaMYcJ|archivedate=2011-08-23}}</ref>.

Рәсәй дзюдо федерацияһы [http://www.eju.net/ Европа дзюдо берекмәһе] ағзаһы булып тора, ул, үҙ сиратында, [http://www.ijf.org/Халыҡ-ара дзюдо федерацияһы бүлексәһенә]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} инә.

=== Дзюдо донъяла ===
2010 йыл мәғлүмәттәренә ҡарағанда, Халыҡ-ара дзюдо федерацияһына 198 милли дзюдо федерацияһы инә<ref name="International Judo Federation">{{Cite web|url=http://www.intjudo.eu/index.php|title=International Judo Federation|accessdate=2010-06-30|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/658frdeOS|archivedate=2012-02-02}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120130025012/http://www.intjudo.eu/index.php |date=2012-01-30 }}</ref>. Дзюдо менән донъяла яҡынса 28 миллион кеше шөғөлләнә, уларҙың 8 миллионы — Японияла<ref name="History of Judo"/> һәм 200 мең тирәһе — Рәсәйҙә<ref name="History of Judo in Russia">{{Cite web|author=Национальный союз дзюдо и Федерация дзюдо России|url=http://judo.ru/index.php?id=14|title=История отечественного дзюдо|publisher=Judo.ru|accessdate=2010-06-30|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CbesAG|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902070516/http://judo.ru/index.php?id=14 |date=2011-09-02 }}</ref>. Халыҡ-ара һәүәҫкәрҙәр көрәш федерацияһы <span>(</span>''[[:en:International Federation of Associated Wrestling Styles|инг.]]''<span>)</span> (FILA) хәбәренсә, дзюдо, грек-рим көрәш, ирекле көрәш һәм самбо менән бер рәттән, донъяла иң билдәле дүрт спорт төрө араһына инә<ref name="FILA">{{Нихонго|''рандори''|乱取り|рандори|букв. «свободные захваты», борьба по предварительно заданным правилам с целью обучения каким-либо техническим приёмам}}</ref>.

== Дзюдо техникаһы ==
[[Файл:Judo_Morote_Seoi_Nage_by_Bryan_small.gif|справа|мини|150x150пкс|''Ташлауҙы өйрәнеү'']]
Дзюдоның Кодокан стиленә өс техник бүлек инә: {{нихонго|''[[ката]]''|形 |ката|һүҙмә-һүҙ «форма», парлы башҡарылған формаль күнекмәләр йыйылмаһы}}, {{нихонго|''рандори''|乱取り|рандори|һүҙмә-һүҙ «ирекле алымдар», техник алымдарға өйрәтер өсөн, алдан билдәле ҡағиҙәләр буйынса көрәшеү}}, {{нихонго|''сиай''|試合|сиаи|«ярыштар»}}.

Шулай уҡ дзюдоны уҡытыу программаһына {{нихонго|''[[кихон]]''|基本|кихон|«нигеҙҙәр», база стойкаларына (''сисэй''), урын алмаштырырға (''синтай'' һәм ''тайсабаки''), үҙеңде страховкалау (''укэми''), шулай уҡ ''кумиката'' — алымға яуап биреү ысулдары}} һәм ''каппо'' — реанимация техникаһы.

=== Форма ===
Дәрестәр татами өҫтөндә үтә, дзюдосылар ялан аяҡ шөғөлләнә. Күнегеүҙәр өсөн күнекмә костюмын (кэйо) — дзюдоги кейәләр. Дзюдоги куртка, ыштан һәм билбауҙан тора. Ғәҙәти дзюдоги аҡ төҫтә, әммә халыҡ-ара ярыштарҙа ҡатнашыусылар аҡ һәм зәңгәр төҫлө дзюдоги кейә<ref name="judogi">Введено Международной федерацией дзюдо с 1986 года по предложению Антона Гесинка.</ref>.

== Билбау һәм дәрәжәләр ==
Дзюдосы квалификацияһына ҡарап, уға уҡыусы (''кю'') йәки оҫта (дан) дәрәжәһе бирелә. Бөтәһе Кодокан дзюдоһында 6 кю бар, иң бәләкәйе — 6-сы кю. Иң өлкәне — 1-се кю. Хәҙерге ваҡытта дзюдола 10 дан бар: кесеһе — 1-се дан, иң өлкәне — 10-сы дан. Әммә Дзигоро Кано васыяты буйынса, теоретик яҡтан 11-се һәм 12-се данды алып була.

Һәр дәрәжә билбауының үҙ төҫө бар. Төҫтәр ил һәм дзюдо федерацияһына ҡарап, үҙгәрә ала<ref name="Judo Ranks and Grading">{{Cite web|author=|authorlink=|datepublished=|url=http://www.mardb.com/judo-ranks-and-grading/|title=Judo Ranks and Grading|accessdate=2010-07-07|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619Cg5fgR|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005030518/http://www.mardb.com/judo-ranks-and-grading/ |date=2011-10-05 }}</ref><ref name="Belt colors and ranking tradition">{{Cite web|author=Don Cunningham|url=http://www.e-budokai.com/articles/belts.htm|title=Belt colors and ranking tradition|accessdate=2010-07-07|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CggJCE|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100710034422/http://www.e-budokai.com/articles/belts.htm |date=2010-07-10 }}</ref><ref name="The Judo Rank System">{{Cite web|author=Neil Ohlenkamp|url=http://judoinfo.com/new/alphabetical-list/judo-competition/141-judo-rank-system-by-neil-ohlenkamp|title=The Judo Rank System|accessdate=2010-07-07|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619ChG7ko|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110807191618/http://judoinfo.com/new/alphabetical-list/judo-competition/141-judo-rank-system-by-neil-ohlenkamp |date=2011-08-07 }}</ref><ref name="Ranking System and Belt Colors">{{Cite web|url=http://www.judopedia.com/index.php?title=Ranking_System_and_Belt_Colors|title=Ranking System and Belt Colors|publisher=Judopedia|accessdate=2010-07-07|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619ChpAjP|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101008215101/http://judopedia.com/index.php?title=Ranking_System_and_Belt_Colors |date=2010-10-08 }}</ref>.

Юғары оҫталыҡ дәрәжәһе алған спортсылар ҡыҙыллы-аҡлы билбау (6—8-се дан) һәм ҡыҙыл (9-сы, 10-сы дан, дзюдо үҫеше өсөн бирелә)<ref>{{Китап|автор=Marine Corps Combat Development Command|заглавие=Fundamentals of Marine Corps aArtial Arts|ссылка=http://www.judoinfo.com/pdf/Marine_Martial_Arts.pdf|место=Quantico, Virginia 22134|издательство=United States Marine Corps. Martial Arts Center of Excellence. The Basic School.|страниц=149|isbn=}}</ref>. Юғары дан спортсылары күнекмәләр ваҡытында аҡ-ҡыҙыл йәки ҡыҙыл билбау урынына ҡара билбау таға.
{| class="wikitable collapsible collapsed"
! colspan="2" |Кодокан дзюдоһында билбау төҫтәре<br>
|-
|Аҡ (6—4-се кю)
| style="background: white none repeat scroll 0% 0%;" | [[Файл:Judo white belt.svg|65x65пкс]]
|-
|Һоро (3—1-се кю)
| style="background: white none repeat scroll 0% 0%;" | [[Файл:Judo brown belt.svg|65x65пкс]]
|-
|Ҡара (1—5-се дан)
| style="background: white none repeat scroll 0% 0%;" | [[Файл:Judo black belt.svg|65x65пкс]]
|-
|Ҡыҙыл-аҡ (6—8-се дан)
| style="background: white none repeat scroll 0% 0%;" | [[Файл:Judo red white belt.svg|65x65пкс]]
|-
|Ҡыҙыл (9—10-сы дан)
| style="background: white none repeat scroll 0% 0%;" | [[Файл:Judo red belt.svg|65x65пкс]]
|}

== Дзюдо спорт төрө булараҡ ==
[[Файл:Judo_pictogram.svg|слева|50x50пкс]]
[[Файл:石井と鈴木.jpg|справа|мини|175x175пкс|Дзюдо буйынса Япония чемпионаты финалы, 2007 йыл]]
Барлыҡҡа килгән ваҡыттан алып, Дзигоро Кано дзюдоны һаулыҡты нығытыу өсөн спорт төрө итеп пропагандалаған.

Спорт дзюдоһы киң таралыш алды, милли, континенталь, донъя чемпионаттары үткәрелә, шулай уҡ кубок турнирҙары уҙғарыла («Ҙур шлем», «Донъя суперкубогы», «Европа клубтары кубогы» һәм башҡалар)<ref>{{Нихонго|«вадза-ари»|技あり|вадза ари|букв. «половина техники»}}</ref>. Шулай уҡ үҫмерҙәр һәм ветерандар араһында ла чемпионаттар үтә.

Дзюдо — олимпия һәм паралимпия спорт төрө<ref>{{Cite web|url=http://www.paralympic.org/Sport/IOSD_Sports/Judo/index.html|title=Judo. International Organization of Sport for the Disabled (IOSD)|publisher=Official Website of the Paralympic Movement|accessdate=2009-11-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CtOktD|archivedate=2011-08-23}}</ref>.

Спортсылар ҡатнашыу төрө буйынса ярыштар :
* шәхси;
* команда;
* шәхси-команда төрлө була.
Ҡатнашыусылар ярыштан төшөп ҡалыу буйынса:
* олимпия системаһы — йыуатыу осрашыуҙары менән;
* олимпия системаһы йыуатыу осрашыуһыҙ;
* әйләнмәле система;
* ҡатнаш система менән ойошторола<ref>{{Cite web|author=Emilio Bruno|datepublished=1972-06-20|url=http://judoinfo.com/new/alphabetical-list/judo-history/152-a-letter-about-judo-weight-classes-by-emilio-bruno|title=The Development of Judo Weight Classes|accessdate=2010-07-07|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619CxvP5k|archivedate=2011-08-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120213071925/http://judoinfo.com/new/alphabetical-list/judo-history/152-a-letter-about-judo-weight-classes-by-emilio-bruno |date=2012-02-13 }}</ref>.
Көрәш техникаһын өс судья хөкөм итә (татамила бер арбитр һәм ике судья ситтән татами, ҙур ярыштарҙа видеоҡабатлау мөмкинлеген ҡулланып була).

== Иҫкәрмәләр ==
{{Навигация 
|Портал= 
|Викисловарь= дзюдо
|Викиучебник= 
|Викицитатник= 
|Викитека= 
|Викивиды= 
|Викиновости= 
|Метавики= 
|Проект= }}
{{Иҫкәрмәләр|2|height=200}}

== Әҙәбиәт ==

=== Урыҫ телендә ===
* {{Cite web|author=|url=http://judoinfo.com/new/alphabetical-list/judo-competition/284-olympic-event-history|title=Olympic Judo Event History|publisher=Neil Ohlenkamp, JudoInfo.com|accessdate=2010-07-03|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D11U5Z|archivedate=2011-08-23}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111010101938/http://judoinfo.com/new/alphabetical-list/judo-competition/284-olympic-event-history |date=2011-10-10 }}
* {{Иҫкәрмәләр|2|height=200}}
* {{Мәҡәлә|автор=Кано Дзигоро.|заглавие=Общие сведения о дзюдо и его ценности в деле воспитания|язык=ru|издание=Хидэн. Боевые искусства и рукопашный бой|тип=Научно-методический сборник под редакцией Горбылёва А. М.|место=М.|издательство=ФГУП Издательство «Известия» УД П РФ|год=2008|выпуск=1|страницы=118—173|isbn=|issn=}}
* {{Мәҡәлә|автор=Горбылёв А.М.|заглавие=Очерк истории дзюдо. От национального признания к олимпийскому виду спорта|язык=ru|издание=Додзё. Воинские искусства Японии|тип=Научно-популярный методический сборник|место=М.|издательство=ООО «Будо-спорт»|год=2001|выпуск=8|страницы=5—13|isbn=}}
* <span class="citation">''Г. Пархомович.'' Основы классического дзюдо. — «Урал-Пресс», 1993. — 302 с. </span><span class="citation">— ISBN 5-86610-037-1.</span>
* {{Китап|автор=С. А. Косоротов, А. Д. Арабаджиев.|заглавие=Каноны дзюдо|место=М.|издательство=Издательский дом «Будо-Спорт»|год=2007|страниц=128|isbn=5-901826-12-4}}

=== Башҡа телдәрҙә ===
* {{Китап|автор=Jigoro Kano.|заглавие=Kodokan Judo: The Essential Guide to Judo|издательство=Kodansha International|год=1994|страниц=264|isbn=4770017995}}<span class="citation">Kodokan Judo: The Essential Guide to Judo. — Kodansha International, 1994. — 264 с. — ISBN 4770017995.</span>
* {{Китап|автор=Kyuzo Mifune.|заглавие=The Canon of Judo: Classic Teachings on Principles and Techniques|издание=2nd edition|издательство=Kodansha International|год=2004|страниц=224|isbn=4770029799}}<span class="citation">The Canon of Judo: Classic Teachings on Principles and Techniques. — 2nd edition. — Kodansha International, 2004. — 224 с. — ISBN 4770029799.</span>

== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|author=|url=http://kodokan.org|title=Официальный сайт Кодокан дзюдо|accessdate=2009-11-14|lang=ja|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D5N9uF|archivedate=2011-08-23}}{{Ref-en}}(англ.)
* {{Cite web|author=|url=http://www.judo.ru/|title=Российское дзюдо|accessdate=2009-11-14|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D62LNK|archivedate=2011-08-23}}{{Ref-en}}(англ.)
* {{Cite web|author=|url=http://www.ijf.org/|title=International Judo Federation|accessdate=2009-11-14|lang=en|description=Международная федерация дзюдо|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D75wUn|archivedate=2011-08-23}}
* {{Cite web|author=|url=http://www.europejudo.com/html/frame.html|title=European Judo Union|accessdate=2009-11-17|lang=en|description=Сайт Европейского союза дзюдо|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D7Zf1x|archivedate=2011-08-23}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810074138/http://www.europejudo.com/html/frame.html |date=2011-08-10 }}
* {{Cite web|author=|url=http://www.sports-reference.com/olympics/sports/JUD/|title=Judo Country Medal Leaders|publisher=Sports Reference/Olympic sports|accessdate=2010-02-27|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D4hz5Q|archivedate=2011-08-23}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110819165440/http://www.sports-reference.com/olympics/sports/JUD/ |date=2011-08-19 }}
* {{Cite web|author=|url=http://www.judoinfo.com/|title=The Original Judo Information Site|accessdate=2009-11-17|lang=en|description=Информация о дзюдо на английском языке на сайте Judoinfo.com|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D8A9Rc|archivedate=2011-08-23}}
* {{Cite web|author=|url=http://www.judo-snijders.nl/|title=Judoschool Jan Snijders|accessdate=2009-11-17|lang=en|description=Информация о дзюдо на английском и голландском языках; видео бросков и ката|archiveurl=http://www.webcitation.org/619D8lQzk|archivedate=2011-08-23}}
* {{Cite web|author=|url=http://www.ejudo.info/|title=Ejudo.info|accessdate=2009-11-17|lang=ja|description=История дзюдо|archiveurl=http://www.webcitation.org/619DCu9i6|archivedate=2011-08-23}}
* {{Cite web|author=|url=http://www.ippon.org/|title=Judo Information System|accessdate=2010-07-07|lang=en|description=Информационная мультиязычная система о событиях в мире дзюдо|archiveurl=http://www.webcitation.org/619DAkkSN|archivedate=2011-08-23}}
* {{Cite web|author=|url=http://www.mir-judo.ru/|title=«Мир дзюдо»|accessdate=2010-04-16|lang=ru|description=Российский спортивный журнал о дзюдо|archiveurl=http://www.webcitation.org/619DEfT4v|archivedate=2011-08-23}}
* {{Cite web|author=|url=http://www.ejudo.info/|title=Ejudo.info|accessdate=2009-11-17|lang=ja|description=История дзюдо|archiveurl=http://www.webcitation.org/619DCu9i6|archivedate=2011-08-23}}

[[Категория:Дзюдо| *]]
[[Категория:Алфавит буйынса яугирлыҡ сәнғәте төрҙәре]]