Дравид телдәре битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Языковая группа
|название = Дравид телдәре
|прародина =
|таксон = ғаилә
|статус = дөйөм танылған
|ареал =көньяҡ һәм үҙәк [[Һиндостан]], [[Белуджистан]]
|число носителей = 200+ млн
|исчезла =
|категория = [[Евразия телдәре]]
|классификация =
[[Ностратик телдәр|Ностратик макроғаиләһе]] (гипотеза)
|делится на = гондвана, төньяҡ-көнсығыш, төньяҡ-көнбайыш, үҙәк, көньяҡ-көнбайыш, көньяҡ-көнсығыш, көньяҡ
|время распада ={{б.э.т.}} IV мең йыллыҡ
|процент совпадений =
|ГОСТ 7.75–97 = дра 185
|ISO2=dra
|ISO5=dra
}}
[[Файл:Dravid-ru.png|thumb|upright=1.5|Төп дравид телдәренең таралыуы]]
'''Дравид телдәре''' (шулай уҡ '''дравидий телдәре''') — башлыса [[Һиндостан]]да (айырыуса көньяҡ өлөшөндә), шулай уҡ [[Пакистан]]да, көньяҡ [[Афғанстан]]да, көнсығыш [[Иран]]да (брахуи теле), өлөшләтә [[Шри-Ланка]]ла, [[Көньяҡ-Көнсығыш Азия]] илдәрендә, [[Һинд океаны|Һинд]] һәм [[Тымыҡ океан]]дары утрауҙарында һәм Көньяҡ [[Африка]]ла һөйләшкән Көньяҡ Азия ([[Һиндостан ярымутрауы|Һиндостан]]) субконтинентындағы телдәр ғаиләһе.

85 дравид телендә<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=1282-16|title=Ethnologue report for Dravidian|accessdate=2013-01-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7KDtlFq?url=http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=1282-16|archivedate=2013-02-01}}</ref> аралашыусыларҙың дөйөм һаны — 200 миллиондан ашыу. Әммә уларҙың 95 проценттан ашыуы [[Телугу теле|телугу]], [[Тамил теле|тамил]], [[Каннада теле|каннада]] һәм [[Малаялам теле|малаялам]] телдәрен ҡуллана.

== Классификацияһы ==
М. С. Андронов буйынса телдәр ғаиләһенең классификацияһы:
* ''төньяҡ-көнбайыш төркөм''
** [[брауи]] (брагуи, брахуи)
* ''төньяҡ-көнсығыш төркөм''
** [[Курух (тел)|курух]]
** [[Малто (тел)|малто]]
* ''үҙәк төркөм''
** [[Гадаба (тел)|гадаба]]
** [[Колами (тел)|колами]]
** [[Найки (тел)|найки]]
** [[Парджи (тел)|парджи]]
* ''гондвана төркөмө''
** [[Гонди (тел)|гонди]]
** [[Конда (тел)|конда]]
** [[Куви (тел)|куви]]
** [[Куи (тел)|куи]]
** [[Манда (тел)|манда]]
** [[Пенго (тел)|пенго]]
* ''көньяҡ-көнсығыш төркөм''
** [[Телугу теле|телугу]]
* ''көньяҡ-көнбайыш төркөм''
** [[Тулу (тел)|тулу]]
* ''көньяҡ төркөм''
** [[каннада|каннара]], йәки [[каннада]]
** [[Кодагу (тел)|кодагу]]
** [[Кота (Һиндостанда тел)|кота]]
** [[малаялам]]
** [[Тамил теле|тамил]]
** [[Тода (тел)|тода]]

Дравид телдәренең ҡайһы берҙәре (ерукала, кайкади, курумба, беллари, корага һәм башҡалар) насар өйрәнелгән, һәм теге йәки был төркөмгә ҡарауы аныҡланмаған. Дравил телдәрендә һөйләшеүселәрҙең дөйөм һаны әлеге ваҡытта 200 миллиондан ашыу. Шул уҡ ваҡытта уларҙың 90 проценттан ашыуын «ҙур дравид дүртәүе» — [[Телугу теле|телугу]], [[Тамил теле|тамил]], [[Каннада теле|каннада]] һәм [[Малаялам теле|малаялам]] телдәренә тура килә. Уларҙың мең йылдан ашыу яҙма һәм әҙәби традициялары (иң боронғо тамил ҡомартҡылары беҙҙең эраға тиклем II—I быуаттар менән билдәләнә) һәм Һиндостандың [[Андхра-Прадеш]], [[Тамилнад]], [[Керала]] һәм [[Карнатака]] штаттарының рәсми телдәре статусы бар.

== Тарихы ==
Боронғо заманда дравид телле ҡәбиләләр [[Фарсы ҡултығы]]нан ([[Элам]]) алып [[Бенгал ҡултығы]]на тиклем, төньяҡта [[Урта Азия]]ның көньяҡ-көнбайыш төбәктәренә тиклем киң таралған булған<ref>{{Cite web |url=http://bibliotekar.ru/polk-17/28.htm |title=ИРАН И СРЕДНЯЯ АЗИЯ В ДРЕВНОСТИ |access-date=2010-02-11 |archive-date=2010-03-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100317202412/http://bibliotekar.ru/polk-17/28.htm |deadlink=no }}</ref>; уларҙың боронғо төйәге [[Иран]] территорияһы булған тигән фраз бар<ref>{{Cite web |url=http://garshin.ru/linguistics/languages/nostratic/index.html |title=Ностратические языки |access-date=2010-02-11 |archive-date=2010-09-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100922052925/http://garshin.ru/linguistics/languages/nostratic/index.html |deadlink=no }}</ref>. Дравид телдәре иҫәбенә шулай уҡ элам теле (брауи теле был ваҡытта элам һәм башҡа дравид телдәре араһындағы аралаш звено булып тора) һәм бәлки (һаҡланып ҡалған ҡомартҡыларҙың шифрланған хәле насар булыу сәбәпле) [[Мохенджо-Даро]] һәм Хараппаның — [[Һинд (йылға)|Һинд]] йылғаһы үҙәнендәге «боронғо һинд» мәҙәниәттәре теле инә.

Донъя фәне кире ҡаҡҡан ностратик гипотеза яҡлы Георгий Старостин тикшеренеүҙәренә ярашлы, элам теле дравид телдәре менән яҡын туғанлыҡта түгел, ә бәлки, ностратик һәм [[афразия телдәре]] араһында бәйләүсе звено булып тора<ref>{{Cite web |url=http://starling.rinet.ru/Texts/elam.pdf |title=ON THE GENETIC AFFILIATION OF THE ELAMITE LANGUAGE |access-date=2007-05-27 |archive-date=2020-11-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112042426/http://starling.rinet.ru/Texts/elam.pdf |deadlink=no }}</ref>.

== Яҙмаһы ==
Дравид телдәрен яҙыу өсөн башлыса һинд яҙмаһының төрлө варианттары ҡулланыла.

== Башҡа ғаиләләр менән туғанлыҡ ==
Дравид телдәре төньяҡ [[Һиндостан]] телдәренең ([[Һинд теле|һинд]], [[Бенгал теле|бенгал]], [[Пенджаб теле|пенджаб]] һәм башҡалар) күпселегенә яҡын түгел. Улар [[һинд-европа ғаиләһе]]нә ҡарай һәм Һиндостан территорияһына сағыштырмаса һуңыраҡ — моғайын, беҙҙең эраға тиклем 2-се мең йыллыҡтың аҙағына, үтеп ингән.

Дравид телдәрендә һөйләшеүселәр Һиндостанда йәшәүсе, шулай уҡ [[индуизм]] нигеҙенә ятҡан мифологик системаны үҫтергән [[Һинд (йылға)|Һинд]] йылғаһы үҙәнендәге цивилизация булдырыусы булған, тигән фараздар күп булған. Шулай уҡ дравид телдәре Һиндостанда һәм [[Иран таулығы]]нда таралыу алғандыр, моғайын. Шуға ҡарамаҫтан, был өлкәләге күпселек гипотезалар бөгөнгө көндә лә фәнни бәхәстәр тыуҙыра.

[[Евразия телдәре]]нең алыҫ туғанлығы тураһындағы ностратик гипотезаға ярашлы, дравид телдәре [[Һинд-европа телдәре|һинд-европа]], [[Афразия телдәре|афразия]], [[Картвель телдәре|картвель]], [[Урал телдәре|урал]] һәм [[алтай телдәре]] менән бергә ностратик макроғаиләгә инә. Әммә был позицияны төрлө белгестәр тәнҡитләне, ул бик бәхәсле тип иҫәпләнә һәм уның һығымталарын ностратик телдәр теорияһын ҡараған йәки, иң насар осраҡта, тулыһынса хаталы йәки, иң яҡшы осраҡта, ышандырырлыҡ булмаған күп компаративсылар ҡабул итмәй<ref>{{cite web|author=George Starostin|title=Nostratic|url=http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199772810/obo-9780199772810-0156.xml|date=2013-10-29|work=[http://www.oxfordbibliographies.com/ Oxford Bibliographies]|publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/OBO/9780199772810-0156|archiveurl=https://www.webcitation.org/6bVUkl4XD?url=http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199772810/obo-9780199772810-0156.xml|archivedate=2015-09-13|quote=Nevertheless, this evidence is also regarded by many specialists as insufficient to satisfy the criteria generally required for demonstrating genetic relationship, and the theory remains highly controversial among mainstream historical linguists, who tend to view it as, at worst, completely invalid or, at best, inconclusive.}}</ref><ref>{{книга|автор=Нерознак В. П.|часть=Праязык: реконструкт или реальность?|заглавие=Сравнительно-историческое изучение языков разных семей : Теория лингвистической реконструкции|ссылка часть=http://www.philology.ru/linguistics1/neroznak-88.htm|ответственный=Отв. ред. Н. З. Гаджиева|место=М.|издательство=Наука|год=1988|страницы=36—38|isbn=5-02-010869-3}}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Андронов М. С. Дравидийские языки. М., 1965. — 124 с.
* Андронов М. С. Дравидийские языки. — В кн.: Языки Азии и Африки, т. II. М., 1978
* Андронов М. С. Сравнительная грамматика дравидийских языков. М., 1978
* {{статья|автор=Гуров Н.&nbsp;В.|ссылка=http://tapemark.narod.ru/les/139a.html|заглавие=Дравидийские языки|издание=Лингвистический энциклопедический словарь|место=М.|издательство=СЭ|год=1990|страницы=139—140}}
* ''Дыбо В. А., Пейрос И. И.'' Проблемы отдаленного родства языков // Вестник АН СССР. 1985. № 2.
* ''Дьяконов И. М.'' Языки древней Передней Азии. М., 1964.
* ''Старостин С. А.'' Сравнительно-историческое языкознание и лексико-статистика // Лингвистическая реконструкция и древнейшая история Востока. Ч. 1 М., 1989).
* Krishnamurti, B., The Dravidian Languages, Cambridge University Press, 2003. ISBN 0-521-77111-0

== Һылтанмалар ==
{{Викисловарь-кат}}
* [http://www.garshin.ru/linguistics/languages/nostratic/dravidian/dravidistics.html Дравидское языковедение] (дравидоведение, дравидология, дравидистика)
* {{Из|Кругосвет|http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/lingvistika/DRAVIDISKIE_YAZIKI.html|заглавие=Дравидийские языки|}}
* [http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=1282-16 Дравидийские языки. Схема]
* [http://tamil.ivka.rggu.ru/article.html?id=572418 История изучения дравидской литературы в России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220809155627/http://tamil.ivka.rggu.ru/article.html?id=572418 |date=2022-08-09 }}

{{Внешние ссылки}}
{{Дравидийские языки}}
{{Языковые семьи Евразии}}

[[Категория:Дравид телдәре| ]]
[[Категория:Евразия телдәре]]