Европа берлеге битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{бутамаҫҡа|Европа иҡтисади берләшмәһе}}
{{Карточка
 |вверху      = Европа берлеге
 |стиль_вверху= background:#003399; color:#FFCC00
 |изображение = [[File:Flag of Europe.svg|Европа берлеге флагы|thumb]]
 |подпись     = Флаг<hr>'''Девизы''': Согласие в многообразии<hr>'''Гимн''': Ода к радости<br /><center>{{Listen
|Имя_файла= Anthem of Europe (US Navy instrumental long version).ogg
|Название = Европа берлеге гимны
|Описание = Ода к радости <small>(инструментальная версия)</small>
|простой  = да
|выравнивание = center
|float        = center
}}</center><hr>
|изображение2 = [[Файл:Global European Union.svg|220px]]
|подпись2     = <div style="text-align:center; padding-left:1em; font-size:90%">{{legend|#006400|Государства — члены Европейского союза}}</div>
|стиль_подписи=
|стиль_заголовков= background:#003399; color:#FFCC00
|стиль_меток  =
|стиль_текста =
|заголовок1= Төп мәғлүмәт
|метка2    = Политик үҙәктәр
|текст2    = [[Брюссель]]<br />[[Люксембург (город)|Люксембург]]<br />[[Страсбург]]
|заголовок5= Етәкселек
|метка6 =  — Европа советы<br />— [[Председатель Европейской комиссии|Комиссия]]<br />— [[Председатель Европейского парламента|Парламент]]<br />— [[Государство — председатель Совета Европейского союза|Министрҙар советы]]
|текст6 = [[Мишель, Шарль|{{nobr|Шарль Мишель}}]]<br />[[Ляйен, Урсула фон дер|{{nobr|Урсула фон дер Ляйен}}]]<br />[[Давид-Мария Сассоли]]<br />[[Португалия]]
|заголовок7= Нигеҙе
|метка8 = — Париж договоры<br />— Рим договоры<br />— Маастрихт договоры
|текст8 =23 июль 1952<br />1 ғинуар 1958<br />1 ноябрь 1993
|заголовок9= Географик ҡылыҡһырламаһы
|метка10= Территория
|текст10= донъяла 7-се<ref name="euascountry" group="nb">Если рассматривать как единое целое.</ref><br />4 236 351 км²<!--В CIA 4,236,351 Если меняете данные, то меняйте и источник.--><ref name="ciafactbook">{{cite web |title=European Union |publisher=[[Центральное разведывательное управление|Central Intelligence Agency]] |work=[[Справочник ЦРУ по странам мира|The World Factbook]] |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html |date=2010-11-03 |accessdate=2010-11-01 |lang=en |quote=Because of the great differences in per capita income among member states (from $7,000 to $78,000) and historic national animosities, the EU faces difficulties in devising and enforcing common policies.}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200611111527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html |date=2020-06-11}}</ref>

|метка11= [[Халыҡ]] (2020)<br />— оценка<br />— [[Халыҡ тығыҙлығы]]
|текст11= донъяла 3-сө<ref name="euascountry" group="nb" /><br />453 007 803<ref name="ciafactbook" /><ref name="eupopulation" /><br />106,9 чел/км²
|метка12= [[Эске тулайым продукт]] (ВВП) (по [[Паритет покупательной способности|ППС]], 2018)<br />— барлығы<br />— ВВП/кеше
|текст12= донъяла 2-се<ref name="euascountry" group="nb" /><br />21,7 трлн долл.<ref name="gdp" /><br />42 460 долл.<ref name="gdp" />
|метка13=ВВП (номинал, 2018)<br />— всего<br />— ВВП/кеше
|текст13= донъяла 2-се<ref name="euascountry" group="nb" /><br />18,4 трлн долл.<ref name="gdp" /><br />35 940 долл.<ref>{{cite web |date=2013-04 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=98&pr.y=20&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=998&s=NGDPD,PPPGDP,PPPPC&grp=1&a=1 |title=World Economic Outlook Database (Gross domestic product for European Union) |publisher=[[Международный валютный фонд|International Monetary Fund]] |accessdate=2013-08-27|lang=en |archiveurl=https://www.webcitation.org/6Jde75szA?url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=21 |archivedate=2013-09-15}}</ref><ref>{{cite web |date=2013-04 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=28&pr.y=16&sy=2011&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=941,946,137,122,181,124,918,138,964,182,968,423,935,128,936,939,961,172,184,132,134,174,144,944,178,136,112&s=LP&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database (Population for the European Union countries) |publisher=[[Международный валютный фонд|International Monetary Fund]] |accessdate=2013-08-27 |lang=en |archiveurl=https://www.webcitation.org/6Jde7jiD0?url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=28 |archivedate=2013-09-15}}</ref>
|метка14= [[Валюта]]
|текст14= евро
|метка15= [[Сәғәт бүлкәте]]<br />— [[йәйге ваҡыт]]<br /><small>{{nobr| — дингеҙ аръяғы ерҙәре менән}}</small>
|текст15= [[Всемирное координированное время|UTC]] от 0 до +2<br />UTC от +1 до +3<br /><small>UTC от −4 до +4</small>
|метка16= [[Үрге&nbsp;кимәл &nbsp;домены]]
|текст16= [[.eu]]
|метка17= [[Список телефонных кодов стран|Телефон коды]]
|текст17= [[Список телефонных кодов стран#.D0.97.D0.BE.D0.BD.D0.B0 3_.E2.80.94 .D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D0.B0|см. список]]
|заголовок120= Официаль сайты
|внизу       = http://europa.eu/
}}

'''Европа берлеге''' ('''ЕБ''') — 27 Европа дәүләтенең иҡтисади һәм сәйәси берләшмәһе.<ref>{{Cite web |lang=en |url=https://www.britannica.com/topic/European-Union |title=European Union|author= |website=Encyclopedia Britannica |date= |publisher= |accessdate=2020-08-22}}</ref><ref>{{Cite web|lang=|url=https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_en |title=Countries |author= |website=Официальный веб-сайт Европейского союза |date=|publisher= |quote=The Union currently counts 27 EU countries. The United Kingdom withdrew from the European Union on 31 January 2020}}</ref><ref>{{книга|автор= Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б.|заглавие= Современный экономический словарь|ссылка = http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=67315;div=LAW;dst=101351 |издание= 5-е изд., перераб. и доп|место = М.|издательство= ИНФРА-М|год = 2006}}</ref>

Европа берлеге 1992 йылда [[Европа иҡтисади берләшмәһе]] нигеҙендә Маастрихт килешеүе менән ойошторола, 1993 йылдың 1 ноябрендә үҙ көсөнә инә һәм төбәк интеграцияһына йүнәлтелә<ref>{{cite web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/treaties_maastricht_en.htm |title=Treaty of Maastricht on European Union |accessdate=2010-09-06 |lang=en |publisher=Europa portal |archiveurl=https://www.webcitation.org/617OAxTys?url=http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/treaties_maastricht_en.htm |archivedate=2011-08-22}}</ref>.

ЕБ — халыҡ-ара ойошма (дәүләт-ара дәүләтселек) һәм дәүләттең билдәләрен берләштергән халыҡ-ара берәмек, әммә юридик яҡтан икелә түгел<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html|title=European Union|work=[[Справочник ЦРУ по странам мира|The World Factbook]]|quote=Although the EU is not a federation in the strict sense, it is far more than a free-trade association such as ASEAN, NAFTA, or Mercosur, and it has many of the attributes associated with independent nations: its own flag, anthem, founding date, and currency, as well as an incipient common foreign and security policy in its dealings with other nations.|publisher=[[Центральное разведывательное управление|Central Intelligence Agency]] |accessdate=2010-11-01}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200611111527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html |date=2020-06-11}}</ref><ref>{{книга|автор=Anneli Albi. |часть=Implications of the European constitution |заглавие=EU enlargement and the constitutions of Central and Eastern Europe |ссылка=https://books.google.com/?id=GXDxmx_1RmcC&pg=PA204&dq=%22European+union%22+%22Sui+generis%22+%22supranational+organisation%22 |год=2005|издательство=Cambridge University Press, 2008 |место=Cambridge, UK|isbn=9067042854|pages=204}}</ref>.

[[Файл:Belgique - Bruxelles - Schuman - Berlaymont - 01.jpg|thumb|Европа комиссияһы]]
Союз илдәрендә көсө булған стандартлаштырылған закондар системаһы ярҙамында, кешеләр, тауарҙар һәм булышлыҡтарҙың ирекле хәрәкәтен гарантиялаусы<ref>{{cite web|url=http://europa.eu/pol/singl/index_en.htm|title=Activities of the European Union: Internal Market |work=[[Европейская комиссия|European Commission]] |publisher=Europa portal |lang=en |accessdate=2010-09-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/617ODalO8?url=http://europa.eu/pol/singl/index_en.htm |archivedate=2011-08-22}}</ref>, шул иҫәптән илдәр-ағзалар һәм башҡа Европа илдәре ингән Шенген зонаһы сиктәрендә паспорт контролен туҡтатҡан<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/home-affairs/policies/borders/borders_schengen_en.htm|title=Schengen area |work=[[Европейская комиссия|European Commission]]|publisher=Europa portal |lang=en |accessdate=2010-09-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/617OENLLZ?url=http://ec.europa.eu/home-affairs/policies/borders/borders_schengen_en.htm|archivedate=2011-08-22}}</ref> дөйөм баҙар<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm |title=European Commission: Internal Market|work=[[Европейская комиссия|European Commission]] |publisher=Europa portal |lang=en |accessdate=2010-09-08 |archiveurl= https://www.webcitation.org/617OC7R71?url=http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm |archivedate=2011-08-22}}</ref> булдырылған.

Халыҡ-ара асыҡ хоҡуҡ субъекты булараҡ, Европа берлеге халыҡ-ара мөнәсәбәттәрҙә ҡатнашыу һәм халыҡ-ара килешеүҙәр төҙөү вәкәләтенә эйә. Берҙәм тышҡы һәм оборона сәйәсәтен уҙғарыуын күҙ уңында тотҡан дөйөм тышҡы хәүефһеҙлек сәйәсәте ойошторолған.<ref>{{статья|автор=Sari, Aurel.|заглавие=The Conclusion of International Agreements by the European Union in the Context of the ESDP|ссылка=http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1317669|год=2008|издательство=Social Science Electronic Publishing|издание=International and Comparative Law Quarterly|accessdate=2010-10-30|язык=en|том=57|страницы=53—86}}</ref>

Бөтә донъя буйынса ЕБ-ның даими дипломатик миссиялары ойошторолған, [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]]нда, [[Бөтә донъя сауҙа ойошмаһы]]нда, Ҙур Етәүҙә (Большая Семёрка) һәм Егерме ил төркөмөндә (группа Двадцатки) вәкиллектәре эшләй. ЕБ делегациялары ЕБ илселәре менән етәкләнә.

Европа берлегенең институттары булып Европа советы, Европа комиссияһы (хөкүмәт), Европа берлеге советы (рәсми исеме — Совет, Министрҙар Советы), Европа берлеге Суды, Европа иҫәпләү палатаһы, Европа үҙәк банкы һәм Европа парламенты торалар. Европа парламенты ЕБ граждандары менән һәр биш йыл һайын һайлана.

Союз хоҡуҡи суд һәм эске эштәр өлкәһендә закондар сығарыу акттарын (директивтарҙы, закондарҙы һәм ҡарарҙарҙы) ҡабул итә, шулай уҡ сауҙа<ref>{{cite web|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/commercial_policy_en.htm|title=Common commercial policy |work=Glossary|publisher=Europa portal |lang=en |accessdate=2010-09-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/617OF6eFw?url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/ |archivedate=2011-08-22}} {{Webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110829003408/http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/ |date=2011-08-29}}</ref>, ауыл хужалығы, балыҡсылыҡ<ref>{{cite web|url=http://consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=414&lang=en |title=Consilium: Agriculture and Fisheries |work=[[Совет Европейского союза|Consilium]]|publisher=Europa portal |lang=en |accessdate=2010-09-08 |archiveurl= https://www.webcitation.org/617OFz7VC?url=http://consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=414 |archivedate=2011-08-22}} {{Webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110223050044/http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=414&lang=en |date=2011-02-23}}</ref> һәм төбәк үҫеш<ref>{{cite web |url=http://europa.eu/pol/reg/index_en.htm |title=Activities of the European Union: Regional Policy|work=[[Европейская комиссия|European Commission]]|publisher=Europa portal |lang=en |accessdate=2010-09-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/617OGaVIK?url=http://europa.eu/pol/reg/index_en.htm |archivedate=2011-08-22}}</ref> өлкәһендә дөйөм сәйәсәт эшләй.

450 миллион кеше һаны<ref name="eupopulation">{{cite web |url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 |title="Eurostat-Tables,Graphs and Maps Interface（TGM）table|work=[[Евростат|Eurostat]]|publisher=Europa portal |accessdate=2015-08-28 |lang=en}}</ref> менән Европа берлеге илдәре 2018 йылда донъяның тулайым эске продуктында тотош ЕБ өлөшө һатып алыу мөмкинлеге паритету буйынса 23 процент самаһы һәм номиналь ЭТП буйынса 19 процент самаһы (16,1 триллион доллар) тәшкил иткән.<ref name="gdp">{{cite web |date=2013-04|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=001,998&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,PPPPC,PPPSH&grp=1&a=1&pr.x=36&pr.y=15|title=World Economic Outlook Database |publisher=[[Международный валютный фонд|International Monetary Fund]] |accessdate=2013-08-27 |lang=en |archiveurl= https://www.webcitation.org/6Jde9B4La?url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2010 |archivedate=2013-09-15}}</ref>

Европа берлегенең ун туғыҙ иле берҙәм валюта — евроны әйләнешкә индереләр, ул Европа иҡтисади союзын — еврозонаны булдыра.

2012 йылда Европа берлегенә Тыныслыҡ өсөн Нобель премияһы бирелә<ref>{{cite news|title=Нобелевская премия мира присуждена Европейскому союзу|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/10/121012_nobel_peace_prize_eu.shtml|work=[[Русская служба Би-би-си]]|publisher=[[Би-би-си]]|date=2012-10-12|accessdate=2014-04-02|quote=Нобелевская премию мира за 2012 год присуждена Европейскому союзу за шесть десятилетий усилий по укреплению мира в Европе|author=}}</ref>. 2017 йылда ЕБ Астурий принцессаһы премияһына лайыҡ була.<ref>[http://www.fpa.es/en/princess-of-asturias-awards/laureates/2017-european-union.html European Union — Laureates — Princess of Asturias Awards — The Princess of Asturias Foundation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170928060044/http://www.fpa.es/en/princess-of-asturias-awards/laureates/2017-european-union.html |date=2017-09-28 }}</ref>

== Дәүләт-ағзалар ==
Европа берлегенә 27 ил ҡушылған:
{|class="wikitable sortable"
!Номер ||Дәүләт ||Ҡушылған йылы
|-
|1 ||{{Флаг|Австрия}} [[Австрия]] ||1995
|-
|2 ||{{Флаг|Бельгия}} [[Бельгия]] ||1957
|-
|3 ||{{Флаг|Болгария}} [[Болгария]] ||2007
|-
|4 ||{{Флаг|Венгрия}} [[Венгрия]] ||2004
|-
|5 ||{{Флаг|Германия}} [[Германия]]<ref group="nb">Западный Берлин посылал своих депутатов в Европарламент, с 1994 года вся Германия посылала своих депутатов в Европарламент</ref>
|1957
|-
|6 ||{{Флаг|Греция}} [[Греция]] ||1981
|-
|7 ||{{Флаг|Дания}} [[Дания]] ||1973
|-
|8 ||{{Флаг|Ирландия}} [[Ирландия]] ||1973
|-
|9 ||{{Флаг|Испания}} [[Испания]] ||1986
|-
|10 ||{{Флаг|Италия}} [[Италия]] ||1957
|-
|11 ||{{Флаг|Кипр}} [[Кипр Республикаһы|Кипр]]<ref name="Кипр" group="nb">До вступления в силу урегулирования [[Кипрский конфликт|Кипрского конфликта]] и начала применения правил ЕС на территории всего острова его [[Турецкая Республика Северного Кипра|северные районы]] находятся за пределами таможенной и налоговой территории ЕС, но это не влияет на личные права [[Турки-киприоты|турок-киприотов]] как граждан ЕС</ref>
|2004
|-
|12 ||{{Флаг|Латвия}} [[Латвия]] ||2004
|-
|13 ||{{Флаг|Литва}} [[Литва]] ||2004
|-
|14 ||{{Флаг|Люксембург}} [[Люксембург]] ||1957
|-
|15 ||{{Флаг|Мальта}} [[Мальта]] ||2004
|-
|16 ||{{Флаг|Нидерланды}} [[Нидерланды]] ||1957
|-
|17 ||{{Флаг|Польша}} [[Польша]] ||2004
|-
|18 ||{{Флаг|Португалия}} [[Португалия]] ||1986
|-
|19 ||{{Флаг|Румыния}} [[Румыния]] ||2007
|-
|20 ||{{Флаг|Словакия}} [[Словакия]] ||2004
|-
|21 ||{{Флаг|Словения}} [[Словения]] ||2004
|-
|22 ||{{Флаг|Финляндия}} [[Финляндия]] ||1995
|-
|23 ||{{Флаг|Франция}} [[Франция]] ||1957
|-
|24 ||{{Флаг|Хорватия}} [[Хорватия]] ||2013
|-
|25 ||{{Флаг|Чехия}} [[Чехия]] ||2004
|-
|26 ||{{Флаг|Швеция}} [[Швеция]] ||1995
|-
|27 ||{{Флаг|Эстония}} [[Эстония]] ||2004
|}

Берлектә ҡатнашҡан илдәр һаны тәүге алтынан — Бельгия, Көнбайыш Германия, Италия, Люксембург, Нидерланд һәм Франция — бөгөнгө киңәйтеү юлы менән 27 илгә тиклем артҡан: Һөйләшеүҙәргә ҡушылыу менән илдәр үҙ суверенитеттарын дөйөм рәүештә эшләгән берлек институттарындағы вәкиллеккә алмашыу өсөн сикләйҙәр.<ref>{{Книга:Кашкин С. Ю., Калиниченко П. А., Четвериков А. О.: Введение в право Европейского Союза|22|1}}</ref>

Европа берлегенә инеү өсөн ил-кандидат 1993 йылдың июнендә [[Копенгаген]]да Европа советы ултырышында ҡабул ителгән һәм 1995 йылдың декабрендә [[Мадрид]]та Европа советы ултырышында раҫланған Копенгаген критерийҙарына тап килергә тейеш. Критерийҙар дәүләттә демократик принциптар, кеше хоҡуҡтарын яҡлау һәм хөрмәт принциптары, шулай уҡ хоҡуҡи дәүләт принцибы үтәлеүен талап итәләр. Шулай уҡ илдә конкурентлыҡҡа һәләтле баҙар иҡтисады булырға һәм ЕБ-ның дөйөм ҡәғиҙәләре һәм стандарттары, шул иҫәптән сәйәси, иҡтисади һәм валюта союзы маҡсаттарына бирелгәнлек танылырға тейеш.<ref>{{cite web|work=European Commission|title=Conditions for Enlargement|publisher=Europa portal |url=http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/conditions-for-enlargement/index_en.htm |lang=en |accessdate=2010-08-18 |archiveurl=https://www.webcitation.org/617OHKCte?url=http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/conditions-for-enlargement/index_en.htm |archivedate=2011-08-22}} {{Webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110822203316/http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/conditions-for-enlargement/index_en.htm |date=2011-08-22}}</ref>

[[Дания]]ның автономиялы биләмәһе [[Гренландия (административ берәмек)|Гренландия]] 1985 йылда Европа берләшмәһе составынан сыға. Лиссабон килешеүе дәүләтең берлектән сығыу шарттарын һәм процедураһын күҙ уңында тота. Был процедура менән 2020 йылдың 31 ғинуарында берлек составынан сыҡҡан [[Бөйөк Британия]] файҙалана.<ref>{{Cite news |accessdate=2020-02-01 |date=2020-01-27 |website=BBC News|title=A really simple guide to Brexi |url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-32810887}}</ref>

Әлеге ваҡытта 5 ил кандидат статусына эйә һәм ағзалыҡ тураһында һөйләшеүҙәр алып бара:
{|class="wikitable sortable"
!Номер ||Дәүләт ||Кандидат статусын алыу йылы ||Һөйләшеүҙәр башланыу йылы
|-
|1 ||{{Флаг|Албания}} [[Албания]]
|2014 ||2020
|-
|2 ||{{Флаг|Төньяҡ Македония}} [[Төньяҡ Македония]]
|2005 ||2020
|-
|3 ||{{Флаг|Сербия}} [[Сербия]]
|2012 ||2014
|-
|4 ||{{Флаг|Төркиә}} [[Төркиә]]
|1999 ||2005
|-
|5 ||{{Флаг|Черногория}} [[Черногория]]
|2010 ||2012
|}
[[Файл:European Single Market integration.svg|thumb|upright=1.35|{{legend|#039|Европа берлегенең ил-ағзалары}}{{legend|#a050ff|ЕБ-нан ситтәге илдәр — Европа дөйөм баҙар ҡатнашыусылары}}{{legend|#c39467|ЕБ-нан ситтә Европа дөйөм баҙарына өлөшләтә ҡушылған дәүләт территориялары}}{{legend|#46a43b|ЕБ-нан ситтәге илдәр— тотороҡландырыу һәм ассоциация процесы ҡатнашыусылары}}{{legend|#F29527|ЕБ-нан ситтәге илдәр — тәрәнәйтелгән һәм бөтөнөһөн эсенә алған сауҙа зонаһы ҡатнашыусылары}}{{legend|#ffd617|ЕБ-нан ситтәге илдәр — Европа берлегенең таможня союзы ҡатнашыусылары}}]]

[[Босния һәм Герцеговина]] киңәйтеү рәсми программаһына инә (2016 йылдың февралендә ил ЕБ-ға инеүгә заявка биргән). [[Косово]] шулай уҡ был программаға инә, ләкин Европа комиссияһы уны бойондороҡһоҙ дәүләттәргә индермәй, сөнки илдең [[Сербия]]нан бойондороҡһоҙлоғо бөтә берлек ағзалары менән танылмаған.

Европа берлегенә ҡушылырға йыйынмаған йәки уның менән интеграция процесында булған, өлөшләтә берлек иҡтисадында ҡатнашҡан һәм ҡайһы бер директиваларҙы үтәгән Европа илдәре исемлеге:
* [[Исландия]] (1994 йылдан алып), [[Лихтенштейн]] (1995 йылдан алып) һәм [[Норвегия]] (1994 йылдан алып) Европа иҡтисад зонаһы аша дөйөм баҙарға инәләр, [[Швейцария]] (2002 йылдан алып) ике яҡлы килешеүҙәр төҙөп оҡшаш бәйләнештәргә эйә.
* Төньяҡ Ирландия (2021 йылдан алып) Бөйөк Британия Европа берлегенән сыҡҡандан һуң өлөшләтә дөйөм баҙарға бәйләнгән;
* Дөйөм баҙарҙың ҡайһы бер секторҙарында ҡатнашалар:
** Тотороҡландырыу һәм ассоциация процесы аша: [[Албания]] (2009 йылдан), [[Босния һәм Герцеговина]] (2015 йылдан алып), [[Косово]] (2016 йылдан алып), [[Төньяҡ Македония]] (2004 йылдан алып), [[Сербия]] (2013 йылдан алып) һәм [[Черногория]] (2010 йылдан алып);
** Тәрәнәйтелгән һәм бөтөнөһөн эсенә алған сауҙа зонаһы аша: [[Грузия]] (2016 йылдан алып), [[Молдавия]] (2016 йылдан алып) һәм [[Украина]] (2016 йылдан алып);
* [[Андорра]] (1991 йылдан алып), [[Монако]] (1963 йылдан алып), [[Сан-Марино]] (1991 йылдан), [[Төркиә]] (1995 йылдан алып) һәм Британия диңгеҙ аръяғы биләмәһе Акротири һәм Декелия (2004 йылдан) Европа берлегенең Таможня союзына инәләр.
* [[Андорра]] (2012 йылдан алып), [[Монако]] (1999 йылдан алып), [[Сан-Марино]] (1999 йылдан) һәм Британия диңгеҙ аръяғы биләмәһе Акротири һәм Декелия (2008 йылдан алып) еврозонаға инәләр һәм кооперация тураһында төрлө килешеүҙәр аша берлек менән мөнәсәбәттәрҙе терәкләйҙәр. Черногория (2002 йылдан алып) һәм өлөшләтә танылған Косово Республикаһы / UNMIK (2002 йылдан алып) әммә ЕБ менән рәсми килешеүҙәрһеҙ милли валюта сифатында евро ҡулланалар. Мальта ордены (2005 йылдан алып) Мальта скудоһы рәсми валюта сифатында ҡалған саҡта евроға почта маркаһы эмиссияһын етештерә.

Шулай уҡ берлек иҡтисадында, Рим килешеүенең 4-се өлөшө һәм ике яҡлы килешеүҙәр сиктәрендә, берлектә булмаған һәм Дания, Нидерланд һәм Франция менән айырым мөнәсәбәттәр менән бәйләнгән
илдәр һәм территориялар ҡатнашалар<ref>[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A12002E%2FTXT Treaty establishing the European Community (Consolidated version 2002)]//Portal of the Publications Office of the EU</ref>:
* Дания менән ассоциацияланғандар: Гренландия;
* Нидерланд менән ассоциацияланғандар: Аруба, Кюрасао, Синт-Мартен, Бонэйр, Синт-Эстатиус и Саба;
* Франция менән ассоциацияланғандар: Яңы Каледония, Франция Полинезияһы, Франция Төньяҡ һәм Антарктик территорилар, Уоллис һәм Футуна, Сен-Пьер һәм Микелон, Сен-Бартелеми.

Ҡайһы бер дәүләттәр-ағзалар территорияларына ҡарата ҡайһы бер дөйөм Европа сәйәсмәне һәм ҡағиҙәләренән ситкә китеү ҡаралған<ref>[https://ec.europa.eu/taxation_customs/business/vat/eu-vat-rules-topic/territorial-status-eu-countries-certain-territories_en erritorial status of EU countries and certain territories]//European Commission</ref>:
* Германиялағы Бюзинген-ам-Хохрайн ҡалаһы һәм Гельголанд архипелагы;
* [[Греция]]лағы Святая гора автономиялы монахлы дәүләте;
* Испаниялағы автономиялы Сеута һәм Мелилья ҡалалары, автономиялы Канар утрауҙары берләшмәһе;
* [[Италия]]ла Ливиньо, Кампионе-д’Италия коммуналары, Лугано күле һыуҙары;
* [[Финляндия]]ла автономиялы Аланд утрауҙары өлкәһе;
* Францияның Гвиана, Гваделупа, Мартиника, Реюньон, Майотта дингеҙ аръяғы департаменттары һәм Сен-Мартен диңгеҙ аръяғы биләмәһе.

Шул уҡ ваҡытта берлек иҡтисадынан ситтә башҡа дәүләт-ағзалар территориялары тора:
* Фарер утрауҙары—Данияның автономлы регионы, ул 1973 йылда ЕБ-ға ҡушылыуҙан баш тарта.
* Төньяҡ Кипр — уның менән Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы контроль итә<ref name = "Turkish Cypriot Community">[https://ec.europa.eu/cyprus/about-us/turkish-cypriots_en Turkish Cypriot Community]//European Commission</ref>.

== Тарихы ==
[[Файл:EC-EU-enlargement animation.gif|thumb|1957—2020: ЕБ-ның сиктәренең үҙгәреүе]]
Европа тарихы дауамында күп йылдар аҡыл эйәләре тәҡдим иткән панъевропеизм идеялары [[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң айырыуса ҙур көс менән яңғырай. Һуғыштан һуң континентта бер нисә ойошма барлыҡҡа килә: [[Европа советы]], [[НАТО]], Көнбайыш Европа берлеге.

=== Тыныс Европа — берләшеү башы (1945—1959) ===
Заманса Европа берлеген булдырыу яғына тәүге аҙым 1951 йылда эшләнә: Бельгия, Көнбайыш Германия, Нидерланд, Люксембург, Франция, Италия Европа күмер берләшмәһен (ECSC — European Coal and Steel Community) булдырыу тураһында килешеүгә ҡул ҡуялар һәм 1952 йылдың июлендә үҙ көсөнә инә. Уның маҡсаты күмер һәм ҡорос етештереү буйынса европа ресурстарын берләштереү була.

1957 йылда ошо уҡ алты дәүләт иҡтисади интеграцияны тәрәнәйтеү маҡсаты менән Европа иҡтисади берләшмәһен (EEC — European Economic Community) һәм атом энергияһы буйынса Европа берләшме (Евратом, Euratom — European Atomic Energy Community) ойоштора.
Был өс Европа Берләшмәһе араһында иң мөһиме һәм компетенция яғынан киңе — ЕИБ.

Был Европа берләшмәләрен заманса Европа берлегенә үҫеү һәм әүерелдереү процесы, беренсенән, идара итеү функциялары милли кимәл өҫтөнә тапшырыу һәм, икенсенән, интеграцияла ҡатнашыусылар һанын арттырыу юлы менән бара.

=== Киңәйеү тарихы ===
{{legend|#A3EEA3|киңәйеү}}{{legend|#FFAEB9|сығыу}}
{| class="wikitable"
! Дата !! Дәүләт !! Дөйөм<br />ағзалар<br />һаны
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 25 марта 1957
| [[Бельгия]], [[Федеративная Республика Германии (1949—1990)|Көнбайыш Германия]] (ФРГ), [[Италия]], [[Люксембург]], [[Нидерланд]]<ref group="nb">За исключением [[Нидерландские Антильские острова|Нидерландских Антильских островов]], [[Нидерландская Новая Гвинея|Нидерландской Новой Гвинеи]] и [[Суринам (Королевство Нидерланды)|Суринама]]</ref>, [[Четвёртая Французская Республика|Франция]]<ref group="nb">Включая заморские департаменты [[Гваделупа]], [[Мартиника]], [[Реюньон]], [[Французская Гвиана]] и провинцию [[Французский Алжир]]</ref>
| style="text-align:center" | 6
|-bgcolor="#FFAEB9"
! scope="row" | <small>''5 июля 1962''</small>
|<small>''[[Франция Алжиры]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с [[Эвианские соглашения|обретением независимости]] от Франции</ref>
| style="text-align:center" | 6
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 января 1973
| [[Великобритания]]<ref name="Гибралтар" group="nb">Включая [[Гибралтар]]</ref><ref>[http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1972/plain/ukpga_19720068_en European Communities Act 1972 — Акт Великобритании о Европейских сообществах 1972 года]{{ref-en}}</ref>, [[Дания]]<ref group="nb">За исключением [[Фарерские острова|Фарерских остров]]</ref>, [[Ирландия]]
| style="text-align:center" | 9
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | <small>''19 июля 1976''</small>
|<small>''[[Сен-Пьер һәм Микелон]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с обретением статуса [[Заморский департамент Франции|заморского департамента]]</ref>
| style="text-align:center" | 9
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 января 1981
| [[Греция]]
| style="text-align:center" | 10
|-bgcolor="#FFAEB9"
! scope="row" | <small>''1 февраля 1985''</small>
|<small>''[[Гренландия (административная единица)|Гренландия]]'' ([[Дания]])</small><ref group="nb">По итогам референдума 1982 года</ref>
| style="text-align:center" | 10
|-bgcolor="#FFAEB9"
! scope="row" | <small>''11 июня 1985''</small>
|<small>''[[Сен-Пьер һәм Микелон]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с обретением статуса [[Заморское сообщество|заморского сообщества]]</ref>
| style="text-align:center" | 10
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 января 1986
| [[Испания]], [[Португалия]]
| style="text-align:center" | 12
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | <small>''3 октября 1990''</small>
|<small>''[[Новые земли Германии|Көнсығыш Германия]] (элекке [[Германская Демократическая Республика|ГДР]])'' һәм ''[[Көнбайыш Берлин]]''</small><ref group="nb">В связи с [[Объединение Германии (1990)|вхождением в состав]] [[Германия|Федеративной Республики Германия]]</ref>
| style="text-align:center" | 12
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 января 1995
| [[Австрия]], [[Финляндия]], [[Швеция]]
| style="text-align:center" | 15
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 мая 2004
| [[Венгрия]], [[Республика Кипр|Кипр]]<ref name="Кипр" group="nb"/><ref name = "Turkish Cypriot Community"/>, [[Латвия]], [[Литва]], [[Мальта]], [[Польша]], [[Словакия]], [[Словения]], [[Чехия]], [[Эстония]]
| style="text-align:center" | 25
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 января 2007
| [[Болгария]], [[Румыния]]
| style="text-align:center" | 27
|-bgcolor="#FFAEB9"
! scope="row" | <small>''22 февраля 2007''</small>
|<small>''[[Сен-Бартелеми]]'' һәм ''[[Сен-Мартен (владение Франции)|Сен-Мартен]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с выходом из состава [[Гваделупа|Гваделупы]]</ref>
| style="text-align:center" | 27
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | <small>''1 декабря 2009''</small>
|<small>''[[Сен-Бартелеми]]'' һәм ''[[Сен-Мартен (владение Франции)|Сен-Мартен]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с вступлением в силу [[Лиссабонский договор|Лиссабонского договора]]</ref>
| style="text-align:center" | 27
|-bgcolor="#FFAEB9"
! scope="row" | <small>''1 января 2012''</small>
|<small>''[[Сен-Бартелеми]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с обретением статуса [[Заморское сообщество|заморского сообщества]]</ref>
| style="text-align:center" | 27
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | 1 июля 2013
| [[Хорватия]]
| style="text-align:center" | 28
|-bgcolor="A3EEA3"
! scope="row" | <small>''1 января 2014''</small>
|<small>''[[Майотта]]'' ([[Франция]])</small><ref group="nb">В связи с обретением статуса [[Заморский департамент Франции|заморского департамента]]</ref>
| style="text-align:center" | 28
|-bgcolor="#FFAEB9"
! scope="row" | 31 января 2020
| [[Великобритания]]<ref name="Гибралтар" group="nb"/>
| style="text-align:center" | 27
|}

=== Евроинтеграцияны тәрәнәйтеү тарихында төп ваҡиғалар ===
{{Европаның сәйәси картаһы}}
* 1951 — Европа күмер һәм ҡорос берләшмәһен булдырыу тураһында Париж килешеүенә ҡул ҡуйыу.
* 1957 — Европа иҡтисади берләшмә һәм Евроатом булдырыу тураһында Рим договорына ҡул ҡуйыу.
* 1965 — ҡушылыу тураһында килешеүгә ҡул ҡуйыу, уның һөҙөмтәһендә өс европа берләшмәһе ЕБКҠ, ЕИБ һәм Евроатом өсөн берҙәм Совет һәм берҙәм Комиссия төҙөлдө. 1967 йылдың 1 июленән үҙ көсөнә инә.
* 1973 — ЕИБ-нең тәүге киңәйеүе ([[Дания]], [[Ирландия]], [[Бөйөк Британия]] ҡушылалар).
* 1978 — Европа валюта системаһын булдырыу.
* 1979 — Европа парламентына тәүге дөйөм Европа һайлауҙары.
* 1981 — ЕИБ-нең икенсе киңәйтеүе ([[Греция]] ҡушылды).
* 1985 — Шенген килешеүгә ҡул ҡуйыу.
* 1986 — ЕИБ-нең өсөнсө киңәйеүе ([[Испания]] һәм [[Португалия]] ҡушылған).
* 1986 — Берҙәм Европа акты — ЕБ-ның ойоштороу килешеүҙәренең тәүге үҙгәреше.
* 1992 — Европа иҡтисади берләшмәһе нигеҙендә Европа берлеге ойоштороу тураһында Маастрихт килешеүенә ҡул ҡуйыу.
* 1995 — Дүртенсе киңәйеү ([[Австрия]], [[Финляндия]] һәм [[Швеция]] ҡушыла).
* 1999 — берҙәм Европа валютаһын индереү — евро (2002 йылдан алып әйләнештә).
* 2004 — Бишенсе киңәйеү ([[Чехия]], [[Венгрия]], [[Польша]], [[Словакия]], [[Словения]], [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]], [[Кипр]], [[Мальта]] ҡушылалар).
* 2007 — [[Лиссабон]]да Реформа тураһындағы килешеүгә ҡул ҡуйыу.
* 2007 — бишенсе киңәйеүҙең икенсе тулҡыны ([[Болгария]] менән [[Румыния]] ҡушыла). ЕИБ-нең ойоштороуының 50 йыллыҡ юбилейы билдәләнә.
* 2013 — алтынсы киңәйеү ([[Хорватия]] ҡушылған).
* 2020 — берлектән [[Бөйөк Британия]]ның сығыуы.

Әлеге ваҡытта Евросоюз эсендә интеграцияның төрлө дәрәжәһен күҙ уңында тотҡан өс килешеү эшләй: Европа берлеге ағзаһы, евро зонаһында ағзалыҡ һәм Шенген килешеүендә ҡатнашыу. Европа берлегендәге ағзалыҡ Шенген килешеүендә ҡатнашыуҙы мотлаҡ талап итмәй. ЕБ-нең бөтә илдәре лә евро зонаһына инмәй. Интеграцияның төрлө дәрәжә миҫалдары:
* [[Бөйөк Британия]] һәм [[Ирландия]] сикләнгән ағзалыҡ шарттарында Шенген килешеүенә ҡул ҡуялар. [[Бөйөк Британия]] шулай уҡ евро зонаһына инеүҙе кәрәкле тип тапмаған.
* [[Дания]] менән [[Швеция]] референдумдар барышында милли валюталарҙы һаҡлап ҡалырға тип ҡарар итәләр.
* [[Норвегия]], [[Исландия]], [[Швейцария]] һәм [[Лихтенштейн]] ЕБ ағзалары булып тормайҙар, әммә Шенген зонаһына инәләр.

=== Политик перспективалар ===
[[Файл:EU members where more people in favor of the European Federation.png|thumb|Европа илдәре федерацияһын булдырыу идеяһына ЕБ граждандарының мөнәсәбәте<br />
{{legend2|#0e5e1b|border=1px solid #666|ЕБ ағзалары, ҡайҙа халыҡ араһында федерация яҡлылары ҡаршы тороусыларға ҡарағанда күберәк}}]]
2012 йылдың 19 сентябрендә ул ваҡыттағы 27&nbsp;Евросоюз илдәренең 11-нең сит ил эштәре министрлығы башлыҡтары Европа берлегенең буласаҡ мәсьәләләре буйынса төркөм ултырышы йомғаҡтары буйынса ҡабул ителгән реформа проектын тәҡдим итәләр. Буласаҡ Евросоюз һорауҙары буйынса, Австрия, Бельгия, Германия, Дания, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланд, Польша, Португалия һәм Франция сит ил эштәре министрҙары төркөмө дөйөм тауыш биреү юлы менән һайланған президент вазифаһын, сит ил эштәре министрлығын, берҙәм Европа инеү визаһын булдырыуҙы һәм, бәлки, берҙәм армияны формалаштырыуҙы тәҡдим итте<ref>[http://www.geopolitics.ru/2012/09/evrosoyuz-xochet-prevratitsya-v-evrofederaciyu/ Евросоюз хочет превратиться в Еврофедерацию]</ref>. Был төркөмдә Германия һәм Франция төп ролде уйнай, йәғни Евросоюзда иң ҙур һәм иң йоғонтоло дәүләттәр.

2013 йылдың мәғлүмәттәре буйынса, ЕБ граждандарының 44&nbsp;проценты киләсәктә Европа дәүләттәре федерацияһын булдырыу идеяһын хуплай, 35&nbsp;проценты быға ҡаршы сығыш яһай.<ref name="ec.europa.eu">[http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb79/eb79_publ_en.pdf This version of the web site is now archived — Cette version du site web est archivée] {{Webarchive|url= https://web.archive.org/web/20170428055437/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb79/eb79_publ_en.pdf |date=2017-04-28}}</ref>

== Структураһы ==
Түбәндә ЕБ-нең төп органдарының, йәки институттарҙың тасуирламалары бирелгән. Дәүләт өсөн традицион рәүештә закондар сығарыу, башҡарма һәм суд органдарына власты бүлеү ЕБ-нә хас түгел. Әгәр ЕБ-нең Суды суд органы тип иҫәпләнһә, ҡануни функциялар бер үк ваҡытта ЕБ Советына, Европа комиссияһына һәм Европарламентҡа ҡарай, ә башҡарма — Комиссия һәм Советҡа.

=== Европа Советы ===
ЕБ-нең дәүләт һәм хөкүмәт башлыҡтарынан торған юғары сәйәси орган. Европа советы ағзалары булып Европа советы рәйесе һәм Европа комиссияһы рәйесе тора. Европа советын ойоштороу нигеҙе Франция президенты Шарль де Голльдың Европа союзы дәүләттәре лидерҙарының формаль булмаған саммиттарын үткәреү тураһындағы идеяһы була. Рәсми булмаған саммиттар 1961 йылдан алып үткәрелә, 1974 йылда Париждағы саммитта был тәжрибә Валери Жискар д’Эстена тәҡдиме буйынса рәсмиләштерәнә.

Совет ЕБ-нең үҫешенең төп стратегик йүнәлештәрен билдәләй. Сәйәси интеграцияның генераль линияһын булдырыу — Европа советының төп миссияһы. Министрҙар Советы менән бер рәттән Европа советы Европа интеграцияһының төп килешеүҙәрен үҙгәртеүҙә сәйәси вазифа менән дә билдәләнгән. Уның ултырыштары йылына дүрт тапҡырҙан да кәм булмай — йәки Брюсселдә, йә был ваҡытта Европа союзы Советын етәкләгән дәүләт-ағза булып торған рәйеслек иткән дәүләттә уҙғарыла. Ултырыштар ике көн дауам итә. Совет ҡарарҙары уларға ҡушылған дәүләттәргә мотлаҡ ҡағыла.

Европа советы сиктәрендә «тантаналы» етәкселек башҡарыла, был инде иң юғары кимәлдәге етәкселектең булыуы бер үк ваҡытта ҡабул ителгән ҡарарға әһәмиәт һәм юғары легитимлыҡ өҫтәй. Лиссабон договоры үҙ көсөнә ингәндән алып, йәғни 2009 йылдың декабренән, Европа советы ЕБ институттары структураһына рәсми рәүештә инә. Килешеү положениелары менән Европа советы рәйесе тигән яңы вазифа булдырыла, ул ЕБ ағзаларының дәүләт һәм хөкүмәт башлыҡтарының бөтә ултырыштарында ҡатнаша.

Европа советың ЕБ Советынан һәм Европа Советынан айырырға кәрәк.
<!--=== Европа комиссияһы ===-->

== Бюджеты ==
Евросоюзға ағза булып торған илдәрҙән аҡсалата бүлемдәрҙән, өсөнсө илдәрҙән тауарҙар импортына таможня пошлинаһынан, илдәр-ағзаларҙа йыйылған НДС-таң булған дәүләттәр һәм башҡа ерҙән килгән керемдәрҙән барлыҡҡа килгән үҙ бюджеты бар. ЕБ бюджеты дәүләт-ағзаларҙың эске милли килемдәренең 1&nbsp;проценттан аҙ ғына күберәк тәшкил итә. 2013 йылда ул 150,9&nbsp;миллиард евро булған.<ref>[http://europa.eu/pol/financ/index_en.htm EUROPA — Topics of the European Union — Budget] {{Webarchive|url= https://web.archive.org/web/20160708142721/http://europa.eu/pol/financ/index_en.htm |date=2016-07-08}}</ref> 2020 йылға бюджеттың килем өлөшө — 168,7, ә сығым 153,6&nbsp;миллиард евро тәшкил иткән.<ref>{{cite web|url=https://finance.liga.net/ekonomika/novosti/klimat-bezrabotitsa-turtsiya-evrosoyuz-prinyal-byudjet-na-2020-god |title=Климат, безработица, Турция. Евросоюз принял бюджет на 2020 год |website=LIGA.net |date=2019-11-19 |accessdate=2020-10-11}}</ref>

Дөйөм бюджет сығымдарының төп статьялары — дөйөм ауыл хужалығы сәйәсәте, социаль һәм төбәк сәйәсәте — уларға бөтә сығымдарҙың 80 процентына тиклем сарыф ителә. Ҡалған аҡсалар инновацион, сәнәғәт (конкуренциялы), транспорт, энергетика, экологик, мәҙәни һәм мәғариф сәйәсәте, шулай уҡ уның тышҡы һәм аппаратты тотоу сәйәсәте финанслана.

== Политик партиялар ==
[[Файл:European-parliament-brussels-inside.JPG|thumb|Европа парламенты]]

=== Үтә уңдар ===
* Европа милли хәрәкәттәре альянсы (2009 йылға тиклем — Милләтле Европа өсөн союз) — милләтселек

=== Уңдар ===
* Азатлыҡ һәм демократия өсөн Европа— евроскептик

=== Уң урталыҡ ===
* Европа христианлыҡ политик хәрәкәте— христиан-демократик
* Европа консерваторҙары һәм реформистары альянсы— [[Консерватизм|консерватив]]
* Европа халыҡ партияһы — либераль-консерватив

=== Урталыҡ ===
* Европа өсөн либералдар һәм демократтар альянсы— [[Либерализм|либерал]]
* Европа демократик партияһы — [[Либерализм|либерал]]

=== Һул урталыҡ ===
* Европа социалистары партияһы— [[Социал-демократия|социал-демократик]]
* Йәшелдәр Европа партияһы— [[Экологизм|экологик]], социал-демократтарға конкурентлыҡ хәрәкәте

=== Һулдар ===
* Европа һулдары — [[Коммунизм|коммунистик]], [[Демократический социализм|демосоциалистик]]

=== Үтә һулдар ===
* Европа антикапиталистик һулдар —троцкист

=== Регионалистар ===
* Европа ирекле альянсы — регионалист

== ЕБ-дә коррупция ==
Сесилия Мальмстрём эске сәйәсәт буйынса Европа комиссары докладына ярашлы, коррупция, кәм тигәндә, Европа иҡтисадина йыл һайын 120&nbsp;миллиард евроға төшә. Докладта шулай уҡ коррупцияға ҡаршы көрәшкә етерлек иғтибар бирелмәүе һәм был проблеманың йыш ҡына кәметелеүе билдәләнә.<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/business/2014/02/140203_europe_breathtaking_corruption_report.shtml Еврокомиссия: коррупция в ЕС «поражает воображение» — BBC Russian — Экономика]</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

; Комментари<!--q7fh?-->
{{Примечания|30em|group="nb"}}
{{Европа Берләшмәһе}}
{{G20}}

[[Категория:Европа берләшмәһе]]
[[Категория:Нобель тыныслыҡ премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Халыҡ-ара ойошмалар]]
[[Категория:Сауҙа блоктары]]