Исламда мираҫ хоҡуғы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ислам}}'''Исламда мираҫ хоҡуғы''' ({{Lang-ar-com|علم الفرائض|ғилм әл-фәраид}} йәки {{Lang-ar-com|علم الموارث|ғилм әл-мүвариҫи}}; {{lang-ru|Исламское наследственное право}}) — ислам хоҡуғының (''[[Фиҡһ]]'') мираҫ мәсьәләһен өйрәнгән дисциплиналарының береһе. Мираҫ мәсьәләһен өйрәнгән һәм вариҫтары өлөшөн иҫәпләү менән шөғөлләнгән ислам хоҡуғы (фиҡһ) дисциплинаһы ''ғилм әл-мүвариҫи'' ({{Lang-ar|علم الموارث}}) тип атала<ref name="rajihi2">{{Мәҡәлә|автор=Али ибн Абдуль-Азиз ар-Раджихи|заглавие=Введение в терминологию наследственного права|оригинал=مبادئ ومصطلحات علم الفرائض|ссылка=http://www.saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc|язык=ar|издательство=Saaid.net|archivedate=2013-02-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130220014712/http://saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc}}</ref>. Нәҫелдән күскән мираҫ хоҡуғын тикшереү кифәйә [[фарыз]]ы булып иҫәпләнә, йәғни әгәр мосолмандарҙың бер өлөшө был мәсьәләлә белемгә эйә булһа, башҡа мосолмандарҙан был дисциплинаны өйрәнеү бурысы алына<ref name="rajihi">{{Мәҡәлә|автор=Али ибн Абдуль-Азиз ар-Раджихи|заглавие=Введение в терминологию наследственного права|оригинал=مبادئ ومصطلحات علم الفرائض|ссылка=http://www.saaid.net/Doat/alrajhi/f1.doc|язык=ar|издательство=Saaid.net}}</ref>.

== Нәҫел хоҡуғы сығанаҡтары ==
Мираҫ билдәләү тураһындағы ҡағиҙәләрҙең төп сығанағы булып [[Аллаһ|Аллаһтың]] [[Ҡөрьән|Ҡөрьәндәге һүҙҙәре]] һәм [[Мөхәммәт Пәйғәмбәр|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең]] аңлатмалары [[Сөннәт|(сөннәт)]] иҫәпләнә. Шулай уҡ [[Ижмә]] — [[Ғөләмә|ғөләмәләрҙең]] бер тауыштан сығарылған ҡарарҙары мираҫ мәсьәләләрендә абруйлы һанала<ref name="rajihi2" />

== Мәрхүмдең мөлкәтен бүлеү тәртибе ==
Уның вафатынан һуң мосолмандың мөлкәте тәү сиратта уны ерләүҙе тәьмин итеүгә: тәнен йыуған һәм ҡәбер ҡаҙған кешене бүләкләүгә, [[кәфен]] һатып алыуға һ.б. ерләгәндә ҡотолғоһоҙ сығымдарға йүнәлтелергә тейеш. . Шулай уҡ үлгән кешенең бурысы, [[Зәкәт|түләнмәгән зәкәте]] унын мөлкәтенән түләнелә.Әгәр ҙә мәрхүм мираҫҡа дәғүә итә алмаған кешегә мөлкәтенең бер өлөшөн васыят итһә, васыят үтәлергә тейеш. Ләкин шул рәүешле бөтә мөлкәттең өстән бер өлөшөн генә васыят итеп ҡалдырырға мөмкин , ә туғаны хоҡуғында мираҫҡа дәғүә итеүсегә васыят тҡалдырыу тыйыла ([[харам]]). Һәм һуңғы сиратта милек мәрхүмдең законлы вариҫтарына тапшырыла{{Sfn|Аль-Усаймин|1983}}

== Терминдар ==
Вариҫтарҙың типтарын һәм башҡа төшөнсәләрҙе билдәләү өсөн, ислам нәҫел хоҡуғындағы махсус терминология ҡулланыла.

* Сәһем ({{Lang-ar|سهم}}) — вариҫҡа ҡала торған өлөш.
* Тәрикә ({{Lang-ar|تركة}}) — мәрхүм бер ниндәй шартһыҙ ҡалдырған мөлкәт.
* Мираҫ ({{Lang-ar|ميراث}}) — вариҫтың мираҫ өлөшөнә эйә булыу хоҡуғы.
* Фәр' ({{Lang-ar|فرع}}) — үлгән кешенең туранан-тура вариҫтары (улдары, ҡыҙҙары, ейәндәре һәм башҡалар) . д.).
* Асыл ({{Lang-ar|أصل}} ата-әсәһе һәм олатай-өләсәйҙәре
* Аху ({{Lang-ar|أخ}} бер туған ағай-энеһе, ата-әсәһенең ағай-энеһе
** Бәнү әл-ғаяни ({{Lang-ar|بنو الأعيان}}) — бер атанан һәм әсәнән тыуған ағай-эне.
** Бәнү әл-ғилләт ({{Lang-ar|بنو العلات}}) — атай бер, инә башҡа ағай-эне.
** Бәнү әл-әхйәф ({{Lang-ar|بنو الأخياف}}) — инә бер, атай башҡа ағай-эне.
* Ғәсбә ({{Lang-ar|عصبة}}) — мираҫ тейеш булмаған кешеләр.
* Раддә ({{Lang-ar|ردّ}}) — артыҡ мираҫты был өлөшкә дәғүә итмәгән вариҫтар араһында бүлешеү.
* Тәнзил ({{Lang-ar|تنزيل}}) — мөлкәткә эйә булғандар арҡаһында нигеҙҙә өлөштәре булмағандарғамираҫ өлөшө алыу.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=[[Мухаммад ибн Салих аль-Усаймин]]|заглавие=Облегчение наследственного права|оригинал=تسهيل الفرائض|издание=1-е|место=Эр-Рияд|издательство=Дар Тайиба|год=1983|страниц=117|ref=Аль-Усаймин}}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Фиҡһ|Фикх]]
* Мираҫ хоҡуғы

{{Тышҡы һытанмалар}}
{{Ислам ғаилә хоҡуғы}}
[[Категория:Ислам]]
[[Категория:Ислам хоҡуғы]]
[[Категория:Шәриғәт]]
[[Категория:Мосолмандар]]
[[Категория:Ғаилә һәм мөнәсәбәттәр]]
[[Категория:Ислам ғаилә хоҡуғы]]