Казачий стан (мәмерйә) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Orphan|date=сентябрь 2021}}

{{Пещера
 |Название         = Казачий стан
 |Национальное название  = 
 |Изображение       = 
 |Подпись         = 
 |Координаты        = 54/34/25/N/61/6/18/E
 |CoordScale       = 
 |Горная система      = Көньяҡ Урал
 |Глубина         = 29
 |Длина          = 265
 |Объём          = 
 |Год открытия       = 
 |Тип           = карст
 |Вмещающие породы     = эзбизташк
 |Число входов       = 3 һәм күберәк
 |Категория сложности   = 
 |Доступно для посетителей = 
 |Освещение        = 
 |Сайт           = 
 |Страна          = Рәсәй
 |Регион         = Силәбе өлкәһе
}}
'''Казачий стан''' — [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Уйылға районы]]ндағы ике ҡатлы [[мәмерйә]], [[Карст|карст күренештәре]] барлыҡҡа килтергән. Мәмерйә [[Сухарыш]] йылғаһы [[Уйылға]] йылғаһына ҡойған ерҙән 2,13 км көньяҡтараҡ, Красносельское ҡасабаһынан 6 км көнбайышта һәм Подгорный ҡасабаһынан 7 км алыҫлыҫта урынлашҡан. Силәбенән алыҫлығы – 80 км, Уйылғанан – 40 км, Ҡостанайҙан – 263 км.

== Тарихы ==
Мәмерйә шулай уҡ «Пугачев», «Лисья», «Кичигинский»<ref name=":0">{{Китап|заглавие=Пещеры: Межвузовский сборник научных трудов|ссылка=https://books.google.com/books?id=f7jSCQAAQBAJ|издательство=Пермский государственный университет|год=1961-01-01|страниц=261}}</ref>, «Оло һәм Кесе Ҡуййылға» исемдәре аҫтында билдәле. [[Уйылға районы]]ндағы мәмерйәләр тураһында беренсе тапҡыр [[XVIII быуат]]та телгә алына. [[1762 йыл]]да тикшеренеүсе [[П. И. Рычков]] үҙенең «Топография Оренбургской губернии» китабында [[Иҫәт провинцияһы]]ның ике мәмерйәһенең тасуирламаһын бирә. XVIII быуат уртаһы — XIX быуат аҙағында расколсы-иҫке тәртип православтары мәмерйәне йәшенеү һәм дини йолалар башҡарыу урыны итеп файҙаланғандар.
Казачий стан ер өҫтө һәм ер аҫты карст формаларының берҙәм комплексы булып тора, был дала зонаһында һирәк осрай<ref>[http://pochel.ru/c/article/5656-peschera-kazachij-stan/Пещера Казачий стан]</ref>.

== Тасуирлама ==
Мәмерйә карст соҡорҙары системаһы аҫтында урынлашҡан. Мәмерйә палеозой эраһының иртә ташкүмер дәүеренең визей осорона ҡараған асыҡ-һоро эзбизташтарынан тора<ref name="autogenerated1">{{Мәҡәлә|заглавие=Пещера Казачий стан|ссылка=http://www.карта74.рф/nature/mountains/kazachiy_stan_peshchera/}}</ref>. Өс соҡорҙан мәмерйәгә уңайлы инеү урыны бар. Шулай уҡ мәмерйәне асыҡ киңлек менән 8,5 метр бейеклектәге текә убылған соҡор һәм ҙур булмаған тишек бәйләй. Был мәмерйәгә беренсе топографиялау 1972 йылда үткәрелә. Был топографиялау мәғлүмәттәре буйынса мәмерйәнең дөйөм оҙонлоғо 265 метр, дөйөм тәрәнлеге — 32 м, уртаса киңлеге — 3,4 м, уртаса бейеклеге — 2,2 м, иҙәненең майҙаны — 901 м<sup>2</sup>; ҡыуышлыҡтың күләме — 1982 м<sup>3</sup>. Мәмерйәлә 4 ҙур мәғәрә, бер нисә юл, шулай уҡ 6 метр тәрәнлектәге бер ҡоҙоҡ бар.
[[Файл:Схема_пещеры_Казачий_стан_дополненная_Сидоровым_ДА.jpg|слева|мини|600x600пкс|Сидоров Д. А. тулыландырған Казачий стан мәмерйәһенең схемаһы]]

== Хайуандар һәм үҫемлектәр донъяһы ==
Был мәмерйәлә дала ҡара йыланын, [[серәкәйҙәр]]ҙе, [[Тәңкә ҡанатлылар|күбәләк]]тәрҙе осратырға мөмкин. Мәҡәләлә<ref name="autogenerated1"/> мәмерйәлә ярғанаттар йәшәй тип телгә алына. Мәмерйәнең көн яҡтыһы төшкән стеналары лишай, мүк һәм ҡаҙаяҡтың һирәк төрҙәре менән ҡапланған. Йәшел коридор үҫемлектәрҙең был төрҙәренең үҙенсәлекле картиналар галереяһы <ref>[http://www.карта74.рф/nature/mountains/kazachiy_stan_peshchera/Пещера Казачий стан-2]{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 
[[Файл:Вид_на_зеленый_коридор_в_пещере_Казачий_стан.jpg|мини|285x285пкс|Яҡты мәғәрәнән йәшел тарлауыҡ күренеше]]

== Ғәжәйеп факттар ==
- Мәмерйә үткәүелдәренең береһендә конус формаһында боҙ торба бар. Бөтә йыл дауамында торба үҙгәрә, ҡыш уртаһынан алып ул үҫә башлай. Конустың түбәһенән һәм аҫҡы нигеҙенән башлап боҙ стеналары яһала башлай. Бер ни тиклем ваҡыттан конструкция тоташа, шулай итеп, кеше боҙ торбаға инә ала. Һуңынан иреү процесы башлана һәм көҙ аҙағына торбаның яҫы нигеҙе һәм ҙур күләүек кенә тороп ҡала;

- ваҡыты менән мәмерйәнең үткәүелдәренең береһендә боҙлоҡ барлыҡҡа килә, ул көнсығыш мәғәрәне төп мәмерйәнән айыра. 2001 йылда боҙлоҡ тулыһынса юлды ҡаплай һәм 15 йылдан ашыу иремәй;

- мәғәрәлә йәшел тарлауыҡ артында йәшел серәкәйҙәр ҡышлайҙар;

- төньяҡ соҡорға яҡын мәғәрәлә ҡыуышлыҡтар (яҡты ҡыуышлыҡ) геокешингтың йәшерен урыны бар;

- мәғәрәлә йәшел тарлауыҡ артында ғәйәт ҙур бармаҡты һәм телде хәтерләткән ғәжәйеп таш сығынтылар бар;

- ҡышҡы-яҙғы осорҙа мәмерйәлә боҙ сталагмиттар һәм боҙло түбә һыҙаттары барлыҡҡа килә.

[[Файл:Ледяные_формы_в_пещере_Казачий_стан_весной.jpg|мини|380x380пкс|«Казачий стан» мәмерйәһенең төп мәғәрәһендә боҙбармаҡ]]
[[Файл:Ледяные_полосы_в_пещере_Казачий_стан.jpg|мини|285x285пкс|Тәбиғәт күренеше, «Казачий стан» мәмерйәһенең түшәмендә оҙон юлаҡтар рәүешендә боҙ ҡатламдары (юлаҡтарҙың бейеклеге 5-7 см, оҙонлоғо 3 метрҙан ашыу)]]

== Мәмерйәнең координаталары ==
* Киңлеге 54°34’25"Н (54.573542)
* Оҙонлоғо 61°6’18"Е (61.105092)

[[Файл:Казачий_стан_-_Северный_вход_весной.jpg|мини|285x285пкс|Төньяҡ карст соҡоро, «Казачий стан» мәмерйәһенә төп инеү урыны]]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Карстовая воронка
* [[Карст]]
* Большой Жемерякский лог

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.kp74.ru/peshhera-kazachij-stan.html Сайт kp74.ru]
* [http://pochel.ru/c/article/5656-peschera-kazachij-stan/Пещера Казачий стан]
* [http://www.карта74.рф/nature/mountains/kazachiy_stan_peshchera/Пещера Казачий стан-2]{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Категория:Силәбе өлкәһе мәмерйәләре]]
[[Категория:Уйылға районы]]
[[Категория:Эзбизташ мәмерйәләр]]
[[Категория:Карст мәмерйәләре]]
[[Категория:Силәбе өлкәһе географияһы]]
[[Категория:Көньяҡ Урал]]
[[Категория:Алфавит буйынса мәмерйәләр]]
[[Категория:Тарихи Башҡортостан ерҙәре топонимикаһы]]