Карл Корренс битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{| style="float:right"
|-
|
{{Учёный
| Имя                  = Карл Корренс
| Оригинал имени       = {{lang-de|Carl Correns}}
| Изображение = Carl Correns.jpg
| Ширина =
| Описание изображения =
| Дата рождения = 19.9.1864
| Место рождения = {{МестоРождения|Мюнхен}}, [[Германский союз]]
| Дата смерти = 14.2.1933
| Место смерти = {{МестоСмерти|Берлин}}, [[Веймарская республика]]
| Гражданство = {{флагификация|Германский союз}}<br />{{флагификация|Германская империя}}<br />{{флагификация|Веймарская республика}}
| Научная сфера = [[биология]], [[ботаника]], [[генетика]], [[микология]]
}}
{{Систематик
| Ширина       = 
| Ботаник      = Correns
| IPNI         = 17445-1
| List IPNI    = +
| wikispecies  = Carl Correns
| Викисклад      = 
}}
|}
'''Карл Корренс'''<ref name="wordweb">[http://wordweb.ru/sto/58.htm Грегор Мендель (1822—1884)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200127143124/http://wordweb.ru/sto/58.htm |date=2020-01-27 }}</ref> йәки '''Эрих Карл Корренс'''<ref name="энциклопедия">[[Большая советская энциклопедия]]: В 30 т. — М.: «Советская энциклопедия», 1969—1978.</ref><ref name="Большой">Большой Энциклопедический словарь. — 2000.</ref><ref name="Энциклопедический">Энциклопедический словарь. — 2009.</ref><ref name="Большая">Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия. — «Кирилл и Мефодий», 1998—2011.</ref> ({{Lang-de|Carl Correns}}<ref name="info">[http://d-nb.info/gnd/118676938/about/html DNB, Katalog der Deutschen Nationalbibliothek: Carl Correns]</ref><ref>[http://viaf.org/viaf/74647052/ Virtual International Authority File: Carl Correns]</ref> йәки {{Lang-de|Carl Erich Correns}}<ref name="uni-leipzig">[http://www.uni-leipzig.de/unigeschichte/professorenkatalog/leipzig/Correns_774 Carl Erich Correns]</ref><ref name="bbaw">[http://www.bbaw.de/die-akademie/akademiegeschichte/mitglieder-historisch/alphabetische-sortierung?altmitglied_id=499 Carl Erich Correns]</ref> йәки {{Lang-de|Кarl Correns}}<ref name="runeberg">[http://runeberg.org/nfco/0101.html 169—170 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 35. Supplement. Cambrai — Glis): Кarl Correns]</ref> йәки {{Lang-de|Carl Erich Franz Joseph Correns}} йәки {{Lang-de|Carl Franz Joseph Erich Correns}}<ref name="info" /><ref name="ipni">[http://www.ipni.org/ipni/idAuthorSearch.do?id=17445-1&back_page=%2Fipni%2FeditAdvAuthorSearch.do%3Ffind_abbreviation%3DCorrens%26find_surname%3D%26find_isoCountry%3D%26find_forename%3D%26output_format%3Dnormal International Plant Names Index: Carl Franz Joseph Erich Correns (1864—1933)]</ref>, [[19 сентябрь]] 1964  — [[14 февраль]] [[1933 йыл|1933]]) — [[Германия|немец]]<ref name="энциклопедия" /><ref name="info" /> [[Биология|биологы]]<ref name="info" />, [[Ботаника|ботаник]]<ref name="энциклопедия" /><ref name="info" />, [[Микология|миколог]]<ref name="ipni" />, профессор<ref name="info" /><ref name="uni-leipzig" />, ботаника профессоры <ref name="bbaw" /> почетлы профессоры [[Гумбольдт исемендәге Берлин университеты|Берлин университетының]] почетлы профессоры, биология профессоры <ref name="bbaw" />,  Германияла иң тәүге [[Генетика|генетиктар]]<nowiki/>ҙың<ref name="uni-leipzig" /> береһе,  Мендель закондарын ҡабатлап асыусыларҙың береһе<ref name="wordweb" /><ref name="энциклопедия" /><ref name="uni-leipzig" />.

== Биографияһы ==
Карл Корренс 1864 йылдың 19 сентябрендә [[Мюнхен]]<nowiki/>да тыуған. Уның атаһы рәссам булған. Бәләкәй сағында уҡ ата-әсәһен юғалтҡан. Уны инәйе  тәрбиәләп үҫтергән. Башланғыс белемде   [[Швейцария]]<nowiki/>ла Санкт-Галлендә алған.

1885 йылдан 1888 йылға тиклем ул Грацта, [[Берлин]]<nowiki/>да һәм [[Лейпциг]]<nowiki/>та ботаника буйынса белем алған.

1885 йылда Корренс Мюнхен университетына уҡырға инә. Унда ботаника буйынса  Карл Вильгельм фон Негели уҡытҡан; Корренстың ата-әсәһе булмауын белеп, ул уға уҡыуҙа бар яҡлап  ярҙам итергә тырышҡан.

Негели Карлда  үҫемлектәрҙең [[Нәҫелсәнлек|нәҫеллек]] билдәләрен өйрәнеүгә ҡыҙыҡһыныу уятҡан. Шулай уҡ Корренсҡа диссертация яҙыуҙа ярҙам күрһәткән.

1892 йылда Карл Корренс  Карла Вильгельм фон Негелиның туғаны Элизабетҡа өйләнгән. 

Корренстың ике улы ла билдәле ғалимдар: минералог Вильгельм Карл Корренс (1893-1980) һәм Эрих Корренс химияһының (1896-1981)

Мюнхен университетын тамамланғандан һуң, диссертацияһын  да тамамлап,  1889 йылда  Карл Корренс доктор дәрәжәһен ала һәм Тюбинген университетында уҡытыусы вазифаһына тәғәйенләнә. 

1897 йылдан ул Тюбинген университеты профессоры була. 1899 йылда Карл Корренс Тюбингены университетында ботаника профессоры була. 1902 йылда Мюнстера университетында ботаника профессоры дәрәжәһенә  һәм Ботаника институты директоры вазифаһына эйә була. 

1903-1907 йылдарҙа Карл Корренс Лейпциг университеты профессоры, ә 1909-1914 йылдарҙа Мюнстер университеты профессоры  дәрәжәһенә өлгәшә. Ул шулай уҡ Берлин университетының почетлы профессорыла  булып торған.

Карл Корренс Германияның "Леопольдин" тәбиғәтте  өйрәнеүселәр йәмғиәте ағзаһы була. 

1914-1933 йылдарҙа Корренс Берлиндағы биология институты директоры булып эшләй. 1920 йылда ул биология профессоры булып китә. 

1915-1919 йылдарҙа   Берлинда Пруссияның Король Фәндәр академияһы ағзаһы.

1919-1933 йылдарҙа Берлинда Пруссия Фәндәр академияһы ағзаһы һәм Пруссия фәндәр академияһы ағзаһы була.

1932 йылда Корренс Лондондағы король йәмғиәте тарафынан [[:ru:Медаль_Дарвина|Дарвин]] [[:ru:Медаль_Дарвина|Медалы]]   менән бүләкләнә. Шул уҡ йылда Гарнака миҙалына ({{Тәржемәһеҙ 5|Медаль Гарнака||de|Harnack-Medaille}}<ref>[http://www.tutorgigpedia.com/markl_es.html Encyclopedia results for markl]</ref>) лайыҡ була.

Карл Корренс 1933 йылдың 14 февралендә Берлинда вафат була. Ул  Берлиндың көньяҡ-көнбайышында, Штеглиц-Целендорф округына ҡараған Далем урман зыяратында ерләнгән. 
[[Файл:Ehrengrab_Hüttenweg_47_(Dahl)_Carl_Erich_Correns.jpg|слева|мини|200x200пкс|Карл Корренстың Далемда ҡәбере,  25 октябрь, 2010]]
1938 йылда уның хөрмәтенә  Кайзер институтынан алыҫ түгел ерҙә өс мөйөшлө парк асылған. Корренстың күп кенә эштәре баҫылып өлгөрмәгән һәм 1945 йылда Берлинды  бомбаға  тотҡанда  юҡ ителгән.

== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Карл Корренс [[Мүктәр|мук]] һымаҡтарҙы, [[ылымыҡтар]]<nowiki/>ҙы, орлоҡло үҫемлектәрҙе өйрәнеү  һәм [[микология]] буйынса  махсуслаша.

Корренстың төп   ҡаҙанышы  голланд Xуго де Фриз һәм Австрия ғалимы  Эрих Чермак менән бер үк ваҡытта Мендель тарафынан асылған  нәҫеллек ҡанундарын ҡабатлап  асыуға һәм раҫлауға ҡайтып ҡала.. Үҫемлектәр нәҫеллеге хаҡында Корренстың тикшереү эштәренең тәүге һөҙөмтәләре 1900 йылда баҫылып сыға. 

Карл Корренстың хеҙмәттәре [[үҫемлектәр]]<nowiki/>ҙә нәҫеллек билдәләренән: ксения күренештәрен, [[Енес (биология)|енес]] билдәләре формалашыуын, сыбар япраҡлылыҡ һәм   плазматик нәҫеллеккә эйә булыу күренештәрен артабан өйрәнеүгә арналған.<ref name="энциклопедия">[[Большая советская энциклопедия]]: В 30 т. — М.: «Советская энциклопедия», 1969—1978.</ref>. 

Плазматик нәҫеллеккә эйә булыу күренештәренең тәүге дәлилдәрен Корренс 1909 йылда Mirabilis jalapa үҫемлегенең  сыбар япраҡлылығына арналған хеҙмәтендә  килтерә. Был нәҫеллек  нигеҙендә хлоропластарҙың ([[фотосинтез]] процесын башҡарған органоидтар) әсәлек линияһы буйынса ғына күсеүе ята. 1908 йылда Карл тәүге тапҡыр [[Күҙәнәк ядроһы|ядро]] геномы составына инмәгән генды  тасуирлап бирә.

Корренс [[хромосома]]<nowiki/>ларҙа (1902) гендар алмашыныу (кроссинговер) һәм гендар эләгешеү ҡанундарын һәм үҫемлектәрҙә  енес билдәләренең Мендель   закондарына  ярашлы нәҫелгә күсеү сәбәптәрен бик күптәрҙән алда уҡ аңлау дәрәжәһенә өлгәшкән ғалимдарҙың береһе.

== Фәнни эштәре ==

* ''Nachkommenschaft über der Rassenbastarde das der Verhalten Mendels Regel G.'', 18 Berichte Deutschen Gesellschaft der Botanischen ([[1900 йыл|Бер мең туғыҙ йөҙ]]), 158-168.
* ''Levkojenbastarde Über – der der Kenntnis Mendelschen Grenzen Regeln Zur'', 84 Botanisches Centralblatt ([[1900 йыл|Бер мең туғыҙ йөҙ]]), 1-16 (der erstmalige Beschreibung Genkopplung)
* ''Über auf der Entstehung Untersuchungen botanischem Experimentelle Arten Gebiet die'', Für Rassen Archiv - und Gesellschafts-1 Biologie ([[1904 йыл|Бер мең туғыҙ дүрт]]), 27-52.
* ''Des Bestimmung Vererbung Geschlechtes Die und, mit höheren Pflanzen Versuchen nach'', Deutscher Verhandlungen Gesellschaft Naturforscher Ärzte und der [[1907 йыл|Бер мең туғыҙ йөҙ ете]], 794-802.
* ''Vererbung Rolle Plasma und der der Kenntnis Kern von bei Zur'', Zeitschrift induktive Abstammungs für - 1 und Vererbungslehre ([[1909 йыл|Бер мең туғыҙ девятьсот]]), 291-328.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|3}}

== Әҙәбиәт ==
* Большая советская энциклопедия: В 30 т. — М.: «Советская энциклопедия», [[1969]]—[[1978]].{{ref-ru}}
* Большой Энциклопедический словарь. — [[2000]].{{ref-ru}}
* Энциклопедический словарь. — [[2009]].{{ref-ru}}
* Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия. — «Кирилл и Мефодий», [[1998]]—[[2011]].{{ref-ru}}
* ''Гайсинович А. Е.'' Зарождение генетики. — М.: «Наука», [[1967]]. — 196 с.{{ref-ru}}
* Brummitt RK; Powell CE. ([[1992]]). ''Authors of Plant Names''. Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-085-4.{{ref-en}}
* {{статья
|заглавие=Erwin Baur or Carl Correns: who really created the theory of plastid inheritance?
|издание={{Нп3|Journal of Heredity}}
|том=91
|номер=6
|страницы=435—440
|pmid=11218080
|doi=10.1093/jhered/91.6.435
|язык=en
|тип=journal
|автор=Hagemann, R.
|год=[[2000]]
|издательство=Oxford University Press
}}{{ref-en}}
* {{статья
|заглавие=The Carl Correns papers
|издание=The Mendel newsletter; archival resources for the history of genetics & allied sciences
|том=21
|страницы=1—6
|pmid=11615874
|язык=und
|автор=Saha, M S.
|месяц=11
|год=[[1981]]}}{{ref-en}}
* {{статья
|заглавие=[Carl Correns' experiments with Pisum, 1896–1899.]
|издание=History and philosophy of the life sciences
|том=22
|номер=2
|страницы=187—218
|pmid=11488142
|язык=und
|автор=Rheinberger, H J.
|год=[[2000]]}}{{ref-en}}
* {{статья
|заглавие=Mendelian inheritance in Germany between 1900 and 1910. The case of Carl Correns (1864–1933)
|издание={{Нп3|Comptes rendus de l'Académie des Sciences|C. R. Acad. Sci. III, Sci. Vie||Comptes rendus de l'Académie des Sciences}}
|том=323
|номер=12
|страницы=1089—1096
|pmid=11147095
|язык=en
|тип=journal
|автор=Rheinberger, H J.
|месяц=12
|год=[[2000]]}}{{ref-en}}
* {{статья
|заглавие=Correns, an independent discoverer of Mendelism? I. An historical/critical note
|издание={{Нп3|Journal of Heredity}}
|том=78
|номер=5
|страницы=330
|pmid=3316376
|язык=en
|тип=journal
|автор=Corcos, A F; Monaghan F V.
|год=[[1987]]
|издательство=Oxford University Press
}}{{ref-en}}

== Һылтанмалар ==
* [http://wordweb.ru/sto/58.htm Мендель Грегор (1822-1884)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200127143124/http://wordweb.ru/sto/58.htm |date=2020-01-27 }}{{Ref-ru}}
* [http://d-nb.info/gnd/118676938/about/html DNB, Katalog Deutschen Nationalbibliothek der: correns carl]{{Ref-de}}
* [http://www.uni-leipzig.de/unigeschichte/professorenkatalog/leipzig/Correns_774 Correns Erich Carl]{{Ref-de}}
* [http://www.bbaw.de/die-akademie/akademiegeschichte/mitglieder-historisch/alphabetische-sortierung?altmitglied_id=499 Correns Erich Carl]{{Ref-de}}
* [http://viaf.org/viaf/74647052/ Virtual Authority International File: Correns Carl]{{Ref-en}}
* [http://runeberg.org/nfco/0101.html 169-170 (familjebok Nordisk / Uggleupplagan. 35. Supplement. Cambrai — Glis): Correns Кarl]{{Ref-sv}}

[[Категория:Берлин университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Бавария ФА ағзалары]]
[[Категория:Пруссия фәндәр академияһы ағзалары]]
[[Категория:Леопольдина ағзалары]]
[[Категория:Германия ботаниктары]]
[[Категория:Алфавит буйынса ботаниктар]]
[[Категория:Германия биологтары]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:Берлинда вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1933 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:14 февралдә вафат булғандар]]
[[Категория:1864 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 сентябрҙә тыуғандар]]