Коммунизм битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{коммунизм}}
'''Коммуни́зм''' ({{lang-la|commūnis}} — ''коммуна'', [[урыҫ теле|урыҫса]] ''«общий»'', [[башҡорт теле|башҡортса]] ''«дөйөм, уртаҡ»'') — [[марксизм]] тәғлимәтендә — фаразланған, гипотезаға нигеҙләнгән социаль тигеҙлекле һәм етештереү саралары йәмғиәт милке булған ижтимағи һәм иҡтисади ҡоролош<ref>Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б. [http://www.vocable.ru/dictionary/88/word/komunizm Коммунизм] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150701013559/http://www.vocable.ru/dictionary/88/word/komunizm |date=2015-07-01 }} Экономический словарь, М.: ИНФРА-М, 1999</ref>.
[[XIX быуат]]тан һуң был аңлатма [[марксизм|марксистарҙың]] теоретик хеҙмәттәрендә күҙәлланған етештереү сараларына йәмғиәт милке булған ижтимағи-иҡтисад формацияһына ҡарата ҡулланыла. [[Марксизм]]ға нигеҙ һалыусылар фекеренсә, бындай йәмғиәт ҡоролошо ныҡ үҫешкән етештереү көстәре булыуын, социаль синыфтарҙың юҡлығын, дәүләттең аҡрынлап юҡҡа сығыуын, [[аҡса]]ның, тәғәйенләнеше үҙгәреп, шулай уҡ юҡ булыуын күҙ уңында тота<ref name="Engels">Частная собственность должна быть также ликвидирована, а её место заступит общее пользование всеми орудиями производства и распределение продуктов по общему соглашению, или так называемая общность имущества. Уничтожение частной собственности даже является самым кратким и наиболее обобщающим выражением того преобразования всего общественного строя, которое стало необходимым вследствие развития промышленности. Поэтому коммунисты вполне правильно выдвигают главным своим требованием уничтожение частной собственности. ([[Фридрих Энгельс]] «[http://www.avtonom.org/lib/theory/marx-engels/com-principles.html Принципы коммунизма]»)</ref>. Марксизм классиктары фекеренсә, коммунистик йәмғиәттә «Һәр кем һәләтенә ҡарап, һәр кемгә ихтыяжы буйынса!» тигән принцип тормошҡа ашырыла<ref>С введением социалистического общественного строя государство само собой распускается и исчезает. <…> [Рабочий] получает от общества квитанцию в том, что им доставлено такое-то количество труда (за вычетом его труда в пользу общественных фондов), и по этой квитанции он получает из общественных запасов такое количество предметов потребления, на которое затрачено столько же труда. <…> Когда вместе с всесторонним развитием индивидов вырастут и производительные силы, и все источники общественного богатства польются полным потоком, лишь тогда можно будет совершенно преодолеть узкий горизонт буржуазного права, и общество сможет написать на своём знамени: "Каждый по способностям, каждому по потребностям! « (К. Маркс „Критика готской программы“)</ref>.

== Коммунизмдың төрлө билдәләмәләре ==
* [[Карл Маркс]] (1844): „…коммунизм — ул хосуси милекселекте юҡ итеүҙең ''ыңғай'' кәүҙәләнеше; тәүге осорҙарҙа ул ''дөйөм'' хосуси милекселек булып күренә“<ref name="m1">Маркс. ''Экономическо-философские рукописи 1844 года'', часть „Коммунизм“  // К. Маркс и Ф. Энгельс. ''Сочинения''. Изд. 2-е, Т. 42, стр. 114, 116 (курсив — как в источнике).</ref>.»''Коммунизм'' «хосуси милекселекте» — ''кешенең үҙ-үҙенән ситләшеүен'' — ''ыңғай'' юҡ итеү булараҡ <…> ''кеше менән тәбиғәт, кеше менән кеше, йәшәйеш менән асыл һәм төп нигеҙ, ирек һәм зарурлыҡ, айырым кеше һәм ырыу араһындағы бәхәсте һәм ҡаршылыҡтарҙы «ғәмәлдә»'' хәл итеү. Ул — тарих серҙәрен сисеү, һәм ул үҙенең нәҡ ошо сисеш икәнен белә"<ref name="m1" />.

* [[Фридрих Энгельс]] Коммунистар союзы программаһы «Коммунизм принциптары» проектында" (1847 йылдың октябрь аҙағы): "Коммунизм — ул [[пролетариат]]ты азат итеү шарттары хаҡындағы тәғлимәт.<ref>{{книга
|автор        = [[Фридрих Энгельс]]
|часть        = [http://www.avtonom.org/lib/theory/marx-engels/com-principles.html Принципы коммунизма]
|заглавие     = Маркс К., Энгельс Ф. Избранные Сочинения
|оригинал     = 
|ссылка       = 
|издание      = 
|место        = М.
|издательство = Государственное издательство политической литературы
|год          = 1985
|том          = 3
|страницы     = 122
|страниц      = 
|серия        = 
|isbn         = 
}}</ref>

* ''[[Даль Владимир Иванович| Владимир Даль]]'' «Толковый словарь живого великорусского языка» («Бөйөк урыҫ йәнле теленең аңлатмалы һүҙлеге», [[1881]]): «Коммунизм — мал-мөлкәттең тигеҙлеге, биләмәләрҙең уртаҡлығы һәм һәр кемдең сит-ят милеккә хоҡуғы тураһындағы сәйәси тәғлимәт»<ref>''Толковый словарь живаго великорускаго языка'' Владиміра Даля. — Второе изданіе. СПб, 1881, Том II, стр. 149, статья «Комуникація».</ref>

* [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] (1919 йылдың декабре): «Коммунизм [[социализм]] үҫешенең иң юғары баҫҡысы: кешеләр дөйөм файҙаға эшләргә кәрәклекте аңлап эшләй»<ref>В. И. Ленин. ''Речь на I съезде земледельческих коммун'' (ПСС, т. 39, стр. 380.)</ref>.

* ''КПСС-тың Өсөнсө Программаһы'' (1961): «Коммунизм — етештереү саралары берҙәм дөйөм халыҡ милкендә һәм йәмғиәттең бар ағзалары ла тулы социаль тигеҙлектә булған синыфһыҙ ижтимағи ҡоролош. Унда кешеләрҙең төрлө яҡлы үҫеше менән бер рәттән даими үҫеүсе фән һәм техника нигеҙендә етештереү көстәре лә үҫә бара. Йәмғиәт байлыҡтарының бөтә сығанаҡтары ла тулы ағымлы һәм „һәр кем һәләтенә ҡарап, һәр кемгә ихтыяжы буйынса!“ тигән бөйөк принцип тормошҡа ашырыла. Коммунизм — ул ирекле һәм аңлы хеҙмәтсәндәрҙең юғары ойошҡан йәмғиәте, унда йәмәғәт үҙ идараһы ҡабул ителә, йәмғиәт өсөн хеҙмәт барыһы өсөн дә беренсел тормошсан ихтыяжға әйләнә, һәр кемдең һәләте халыҡ өсөн иң ҙур файҙа менән ҡулланыла»<ref>http://roii.ru/images-of-time/roii-images-of-time.pdf с. 336</ref>.

* ''[[Инглиз теле]]ндәге Merriam-Webster һүҙлеге'' (мәғәнәләрҙең береһе): "Дәүләт милкендә булған етештереү сараларын берҙән-бер [[авторитар]] [[сәйәси  фирҡә]] контролдә тотҡан [[тоталитар]] идара системаһы "<ref>[http://www.m-w.com/dictionary/communism ''communism''] Словарь ''Merriam-Webster Online Dictionary''{{ref-en}}.</ref>

== Этимология ==
Хәҙер ҡулланылған «коммунизм» төшөнсәһе [[XIX быуат]]тың 40-сы йылдарында [[француз теле]]ндәге ''communisme'' һүҙенән алынған, ул үҙ сиратында был телдәге ''commun'' һүҙенән килә — урыҫса «общий, общественный», башҡортса «дөйөм, уртаҡ, йәмәғәтсел» тигән мәғәнәне бирә)<ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/shansky/article/1/sha-2091.htm Коммунизм. Школьный этимологический словарь русского языка]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. [[1848]] йылда «[[Коммунистар партияһы манифесы]]» баҫылып сыҡҡандан был һүҙ атама булараҡ нығынып ҡала. Быға тиклемге «коммуна» һүҙе барлыҡ йәмғиәтте түгел, ә ни бары уның бер өлөшөн йәғни барлыҡ ағзалары ла дөйөм мөлкәтте һәм барыһының да уртаҡ хеҙмәтен ҡулланған төркөмдө генә ҡылыҡһырлаған (аңлатҡан).

== Коммунистик идеялар тарихы ==
Кешелек үҫешенең тәүге осорҙарында мөлкәттең уртаҡлығына нигеҙләнгән ''тәүтормош коммунизмы'' йәмғиәттең берҙән-бер формаһы була. Тәүтормош—община ҡоролошоноң мөлкәт һәм социаль яҡтан ҡатламдарға бүленеүе һәм синфи йәмғиәт ойошоуы нәтижәһендә быға тиклем ғәмәлдә булған коммунизм бары тик ''хыялдағы ғәҙел йәмғиәткә'', [[Мифология|мифологик]] «Алтын быуат»ҡа һәм башҡа ошо төр күҙаллауҙарға әйләнә.     

Барлыҡҡа килгән саҡта коммунистик ҡараштар мөлкәт уртаҡлығы нигеҙендә социаль тигеҙлекте талап итеүгә йүнәлтелә. 

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|3}}

== Әҙәбиәт ==
{{Навигация
|Тема         = Коммунизм
|Портал       = :ru:Коммунизм
|Викисловарь  = :ru:коммунизм
|Викицитатник = Коммунизм
|Викитека     = 
|Викисклад     = Category:Communism
}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Коммунизм}}
* [http://tapemark.narod.ru/kommunizm/068.html Коммунизм] / Научный коммунизм: Словарь под редакцией академика А. М. Румянцева (1983)
* Каутский Карл. Из истории культуры. [[Платон]]овский и древнехристианский коммунизм (пер. Львовича, СПб., 1905),
* ''[[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]]''. [http://www.communi.ru/matireals/university/origins/lenin/3sources_3parts_marksizm.htm Три источника и три составных части марксизма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071223094050/http://www.communi.ru/matireals/university/origins/lenin/3sources_3parts_marksizm.htm |date=2007-12-23 }}
* ''С. Платонов''. [http://www.ckp.ru/biblio/p/platonov/ac/index_ac.htm После коммунизма] : М., 1990
* Резолюция ПАСЕ № 1481 «О необходимости международного осуждения преступлений тоталитарных коммунистических режимов» (25 января 2006 года)

== KONTOL ==
* [http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/08/110815_communism_world_overview.shtml Би-Би-Си: «Коммунизм: проект, пытавшийся изменить мир»]

{{Polit-stub}}
[[Категория:Коммунизм]]
[[Категория:Политология]]
[[Категория:Сәйәси теориялар]]