Куба битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
 |Статус                  = 
 |Башҡортса исеме        = Куба Республикаһы
 |Оригиналь исеме   = República de Cuba
 |Эйәлек килеш       = Куба
 |Флаг                    = 
 |Герб                    = Coat_of_Arms_of_Cuba.svg
 |Герб урынына            = 
 |Девиз                   = Тыуған ил йәки үлем!
({{lang-es|Patria o Muerte}})
 |Гимн исеме          = La Bayamesa
 |Аудио                   = 
 |Идара итеү төрө         = [[Социализм|Социалистик]] [[республика]]
 |Дәүләт дине = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 22|lat_min = 1|lat_sec = 0
  |lon_dir = W|lon_deg = 79|lon_min = 1|lon_sec = 0
  |region                 = CU
  |CoordScale             = 4000000
 |Картала                = Cuba (orthographic projection).svg
  |картаға яҙыу        = 
 |Картала2               = 
 |Рәсми тел             = [[Испан теле|испан]]
 |Нигеҙләнгән       = 
 |Бойондороҡһоҙлок датаһы      = [[10 декабрь]] [[1898]]<br>[[Испан-Америка һуғышы]]<br> нәтижәһенде.
 |тан бойондороҡһоҙлоҡ        = [[Испания]]
 |Баш ҡала                 = [[Гавана]]
 |Эре ҡалалар       = [[Гавана]], [[Сантьяго-де-Куба]]
 |Территория буйынса урыны     = 105
 |Территория              = 110 860
 |% һыу өҫтө            = -
 |Этнохороним             = 
  |Халҡы буйынса урыны     = 73
  |Халыҡ              = {{спад}}11 451 652
  |Баһа йылы             = 
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп алыу йылы           = 2009
  |Халыҡ тығыҙлығы    = 102
  |Тығыҙлыҡ буйынса урыны     = 
 |ЭТП (ҺАМП)               = 
 |ЭТП (ҺАМП)-ны иҫәпләү йылы   = 
 |ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны      = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны = 
 |ЭТП (номинал)             = 
 |ЭТП-ны (номинал) иҫәпләү йылы = 
 |ЭТП (номинал) буйынса урыны    = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) буйынса урыны = 
 |КПҮИ                    = 
 |КПҮИ-ны иҫәпләү йылы        = 
 |КПҮИ буйынса урыны           = 
 |КПҮИ-ны кимәле            = 
 |Валюта                  = [[Куба песо|Песо]] ([[ISO 4217|CUP, 37]])
 |Домен            = [[.cu]]
 |ISO                     = 
 |МОК                     = 
 |Телефон коды          = 53
 |Сәғәт бүлкәте           = -5
 |Иҫкәрмәләр              = 
}}
'''Куба''' ({{Lang-es|Cuba}} {{Ipa|[ˈkuβa]}}), рәсми исеме — '''Куба Республикаһы''' ({{Lang-es|República de Cuba}} {{Ipa|[reˈpuβlika ðe ˈkuβa]}}) — [[Латин Америкаһы]]нда, Кариб диңгеҙендәге утрауҙағы дәүләт. Куба, Хувентуд утрауҙарында һәм Оло Антил утрауҙарының 1600-ҙән ашыу һәм ваҡ утрауҙар төркөмөндә урынлашҡан (Сабан, Лос-Канарреос, Лос-Колорадос, Камагуэй, Хардинес-де-ла-Рейн архипелагтары; Сан-Фелипе утрауҙары.). Көнсығышта [[Атлантик океан]], көньяҡта — [[Кариб диңгеҙе]] менән йыуыла. [[Төньяҡ Америка]] көнбайышта [[Юкатан боғаҙы]], төньяҡта — [[Флорида боғаҙы]] менән айырыла. Унитар дәүләт. Баш ҡалаһы һәм эре ҡалаһы — Гавана. Аҡса берәмеге — песо (1994 йыылдан 2021 йылға тиклем әйләнештә конвертацияланыусы песо)<ref name="автоссылка1">[https://bigenc.ru/geography/text/2117615 КУБА • Большая российская энциклопедия — электронная версия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201123020223/https://bigenc.ru/geography/text/2117615 |date=2020-11-23 }}</ref>. Рәсми теле — [[испан теле]].

Куба — [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]] (1945), Ҡушылмау хәрәкәте (1961), Кариб дәүләттәре ойошмаһы (1994), [[Бөтә донъя сауҙа ойошмаһы]] (1995) ағзаһы.

== Этимологияһы ==
«Куба» атамаһы Оло Антил утрауҙарында йәшәгән индеецтарҙың хәҙер үле таино теленән килеп сыҡҡан. Атама мәғәнәһе билдәһеҙ, «уңдырышлы ере мул булған урын» (''cubao'')<ref>{{Cite web|url=http://www.alfredcarrada.org/notes8.html|title=The Dictionary of the Taino Language (plate 8) Alfred Carrada|accessdate=2016-06-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090219192148/http://alfredcarrada.org/notes8.html|archivedate=2009-02-19}}</ref> йәки «яҡшы урын» (''coabana'')<ref>{{Cite web|url=http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm|title=Dictionary — Taino indigenous peoples of the Caribbean Dictionary --|accessdate=2016-06-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080430163856/http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm|archivedate=2008-04-30}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430163856/http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm |date=2008-04-30 }}</ref> тигәнде аңлатыуы мөмкин тигән күҙаллау бар.

Шулай уҡ [[Христофор Колумб]] утрауҙы Португалияла Бежа утрауындағы Куба ауылы хөрмәтенә атаған тигән фараз да бар<ref>Augusto Mascarenhas Barreto: O Português. Cristóvão Colombo Agente Secreto do Rei Dom João II. Ed. Referendo, Lissabon 1988. English: The Portuguese Columbus: secret agent of King John II, Palgrave Macmillan, ISBN 0-333-56315-8</ref><ref>da Silva, Manuel L. and Silvia Jorge da Silva. (2008). ''Christopher Columbus was Portuguese'', Express Printing, Fall River, MA. 396pp. ISBN 978-1-60702-824-6.</ref>.

== Географияһы ==

=== Географик урыны ===
Куба [[Төньяҡ Америка|Төньяҡ]], Үҙәк һәм [[Көньяҡ Америка]] киҫелешендә, Куба утрауында (Вест-Һиндостанда иң ҙур), Хувентуд утрауында, шулай уҡ уның йәнәшәһендәге Оло Антил утрауҙары төркөмөнә ҡараған 1600 самаһы ваҡ утрауҙарҙа һәм мәрйен рифтарында урынлашҡан. Яр буйы өсөн тәрән ҡултыҡтар һәм күп уңайлы бухталар хас. Утрау рифтар һәм мәрйен ҡатламдары менән уратып алынған.

Кубаның майҙаны — 110 860 км²<ref>Central America :: Cuba — The World Factbook — Central Intelligence Agency</ref>. Көнбайыштан көнсығышҡа 1250 километрға һуҙылған утрауҙы, йыш ҡына башы [[Атлантика]] яғына ҡараған, ә ҡойроғо [[Мексика ҡултығы]]нда булған кеҫәртке менән сағыштыралар. Көньяҡта Кубаны [[Кариб диңгеҙе]] һыуҙары, төньяҡ-көнбайышта Мексика ҡултығы, ә төньяҡ-көнсығышта [[Атлантик океан]] һыуҙары йыуа. Кубанан алып [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]-ҡа тиклем аралыҡ иң тар [[Флорида боғаҙы]] урынында — 180 км тиклем, [[Гаити (утрау)|Гаити утрауына]] Елгә ҡаршы яҡ (Наветренный) боғаҙы аша — 77 км тиклем, Ямайка утрауына тиклем Колон боғаҙы аша — 140 км, [[Мексика]]ға тиклем [[Юкатан боғаҙы]] аша — 210 км.

=== Рельефы ===
Куба рельефы башлыса тигеҙлек. Тауҙар һәм ҡалҡыулыҡтар территорияһының өстән бер өлөшө самаһын биләй. Төп өс тау системаһы — көнбайышта Кордильера-де-Гуанигуанико һәм үҙәк өлөштә Эскамбрай һәм көнсығышта Сиерра-Маэстра. Иң бейек тау массивы Сиеррала-Маэстра көньяҡ-көнсығыш яр буйы буйлап 250 км һуҙылған. Иң юғары нөктәһе — Туркино түбәһе (1972 м). Көнбайышта урынлашҡан утрауҙар матур һәм бейек булмаған тауҙар менән йырғыланған.

Кубала бөтә ерҙә карст, шул иҫәптән киң билдәле мәмерйәләр күп. Мәҫәлән, көнбайышҡа табан Санто-Томас мәмерйәһе 25 км оҙонлоҡтағы ер аҫты галереяһының күп тармаҡлы селтәренә эйә. Йыш ҡына «моготес» тип аталған тропик карст формалары осрай, улар вертикаль тиерлек битләүҙәр һәм яҫы түбәләр менән ҡалҡыулыҡтар тәшкил итә. Тигеҙлектәрҙә халыҡ күберәк ултырған. Ярҙар, ҡағиҙә булараҡ, тәпәш, ҡайһы береһе һаҙлыҡланған, күп осраҡта мангр ҡыуаҡлыҡтары үҫә. Йыш ҡына ҡомло пляждар сорай, улар күп километрҙарға һуҙыла (мәҫәлән, Икакос ярымутрауында, унда билдәле Варадеро курорты урынлашҡан).

=== Файҙалы ҡаҙылма байлыҡтар ===
Куба донъяла никель запасы буйынса өсөнсө урынды биләй ([[Австралия]] һәм [[Яңы Каледония]]нан һуң, 2007)<ref>{{БРЭ|статья=Куба|id=2117615|автор=|том=16|страницы=197}}</ref>, уны сығарыу 1943 йылда башлана һәм 1959 йылғы революциянан һуң осорҙа һиҙелерлек арта.

Куба [[кобальт]]тың ҙур запастарына эйә һәм уны сығарыу һәм етештереү күләме буйынса донъяла өсөнсө урынды биләй<ref>[https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/1997/9509097.pdf Ivette E. Torres. «The Mineral Industry of Cuba». U.S. Geological Survey. 1997]</ref>.

Кубала шулай уҡ [[баҡыр]] (Орьенте һәм Пинар-дель-Рио провинцияларында), [[марганец]] мәғдәне (Орьенте провинцияһы), хромит (Камагуэй провинцияһы), каолин (Пинос утрауҙары)<ref>''Э. А. Гриневич, Б. И. Гвоздарёв''. Вашингтон против Гаваны: кубинская революция и империализм США. М., «Международные отношения», 1982. стр. 40-42</ref>, [[тимер]] мәғдәне, асбест, [[Аш тоҙо|таш тоҙ]], фосфориттарҙың ҙур ятҡылыҡтарына эйә. Күмер ятҡылығы юҡ.

1984 йылда илдең көнбайышында нефть һәм газ ятҡылығы асыла. 2006 йылда утрауҙан төньяҡҡа ҡарай, Флорида яры буйынан алыҫ түгел газ ятҡылыҡтарын үҙләштереү башлана<ref>Wayne S. Smith. [http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2006/nov/01/comment.cuba After 46 years of failure, we must change course on Cuba] // «The Guardian», 1 ноября 2006</ref> .
Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, Куба шельфында нефть запастары 5 миллиард баррелдән артыҡ (Гавана 20 миллиард баррель тип ныҡыша), ә газ запасы — 300 миллиард м³, 2010 йылда дөйөм раҫланған нефть запасы 178,9 миллион баррель тәшкил итә, тәбиғи газ — 70,9 млрд м³<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html CIA The World Fact Book. Cuba] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160210152814/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html |date=2016-02-10 }}{{ref-en}}</ref>.

=== Климаты ===
Куба климаты тропик, пассат. Уртаса йыллыҡ температура 25,5 °C тәшкил итә. Иң һалҡын айҙың уртаса температураһы (ғинуар) 22,5 °C тиң һәм иң эҫе (август) — 27,8 °C тәшкил итә. Ҡышын яр эргәһендә һыу өҫтө температураһы 22-24 °C, йәй — 28-30 °C. Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм күләме, ғәҙәттә, ҡойма ямғырҙар рәүешендә — 1400 мм, әммә йыш ҡына ҡоро йылдар ҙа була.

Кубала ике климат миҙгеле: ямғырлы (май-сентябрь) һәм ҡоро (октябрь-апрель) билдәләнә. Ямғыр миҙгеленә йыллыҡ яуым-төшөм суммаһының 3/4 тура килә.

Кубаның климат шарттарына йыл дауамында юғары дымлылыҡ хас. Юғары температура һәм дымлылыҡ һаулыҡ өсөн насар, әммә диңгеҙ яры буйында ел эҫелекте кәметә һәм саф һауа, ә кистәрен һалҡынлыҡ килтерә. Кубала ел тотороҡлоғо менән айырыла, шуға күрә йыш ҡына ағастарҙың, уның олондарының ауыш булыуын күрергә мөмкин.

Куба тропик циклондар йоғонтоһонда, улар йәйге-көҙгө ваҡыттарҙа була (июнь — ноябрь уртаһы), Кесе Антил утрауҙарынан алып һәм Кариб диңгеҙенең көнбайышына, һуңынан Флорида яғына күсә. Циклондар хужалыҡҡа һәм утрау халҡына күп зыян килтереүсе мул ямғырҙар һәм көслө елдәр менән оҙатыла. Йылғалар Кубала ҡыҫҡа, аҙ һыулы. Урмандар территорияның 10 % ҡаплай, улар таулы һәм һаҙлыҡлы урындарҙа һаҡланып ҡалған. Ҡоро ер хайуандары донъяһы сағыштырмаса ярлы. Шул уҡ ваҡытта Кубаны уратып алған һыуҙарҙа ҡиммәтле промысла балыҡтары, моллюскылар, лангустар, диңгеҙ ҡыҫалалары, ҡаусалар күп.

== Тарихы ==
XVI быуат аҙағына тиклем Кубала индей ҡәбиләләре, башта гуанахатабей (б.э. тиклем VI быуатта), һуңғараҡ аравактар ҡәбиләләре йәшәгән. Индейҙар игенселек һәм һунарсылыҡ менән шөғөлләнгән.

Бында килгән беренсе европалы диңгеҙ йөҙөүсеһе һәм сәйәхәтсе [[Христофор Колумб|Колумб]] була, ул 1492 йылдың октябрь айында архипелагтың көнсығышына төшә. 1511 йылда Диего Веласкес де Куэльяр утрауҙарҙың ерле халҡын буйһондороп, Баракоа фортын төҙөй һәм Кубаның беренсе испан губернаторы була. 1515 йылға Куэльяр штаб-фатирын Кубаның беренсе баш ҡалаһы булып киткән Сантьяго де Кубаға күсерә. Колонизациялау утрауҙың 75 % тәшкил иткән ерле халҡы — таино индейҙары менән көрәш шарттарында үтә. Колумб миллионлаған индейҙарҙың үлтерелеүе тураһында хәбәр итә. Куба халҡы XV быуатта яҡынса 1 800 000 кеше тәшкил иткән.

* [[1823 йыл]]да Испаниянан бойондороҡһоҙлоҡ алыу өсөн башланған беренсе ихтилал баҫтырыла.
* [[1868 йыл]]да Кубала бойондороҡһоҙлоҡ өсөн ун йыллыҡ һуғыш башлана; баш күтәреүселәргә [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]] ярҙам итә. Ихтилал 1872—1873 йылдарҙа иң юғары нөктәһенә етә, тик һуңынан баш күтәреүселәр хәрби хәрәкәттәрҙе тик көнсығыш провиницяларҙа, Камагуэй һәм Орьентела алып бара. 1878 йылда тыныслыҡ килешеүенә ҡул ҡуйыла, ул утрау халҡы өсөн уңайһыҙ закондарҙы юҡ итә.

[[Файл:Jose_Marti_head.jpg|мини|Хосе Марти]]

* [[1895 йыл]]да Кубаға Хосе Марти етәкселегендә Куба патриоттары отряды төшә. Был ваҡиға испандар менән яңы һуғыштың башы була, уның барышында кубалылар ҙур ҡалаларҙан тыш, утрауҙың бөтә тиерлек территорияһы өҫтөнән контролгә өлгәшә.
* [[1898 йыл]]да [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]] [[Испания]] менән һуғыш башлай һәм уны еңә (ҡара: Испания-Америка һуғышы). Куба АҠШ-тан бойондороҡһоҙлоҡ ала. Конституцияла АҠШ-тың Куба територияһына ғәскәрҙәр индереү хоҡуғы тураһында әйтелә. Был пункт 1934 йылда бөтөрөлә.
* [[1933 йыл]]да сержант Фульхенсио Батиста-и-Сальдивар етәкселегендәге революционерҙар ойошторған түңкәрелеш һөҙөмтәһендә, диктатор Херардо Мачадо-и-Моралес ҡолатыла һәм демократик режим урынлаштырыла.
* 1940 йылда конституция ҡабул ителә.

[[Файл:Fulgêncio_Batista_e_esposa,_1955_(cropped).tif|мини|Ф. Батиста]]

* [[1952 йыл]]дың [[10 март]]ында Фульхенсио Батиста дәүләт түңкәрелеше яһай һәм Кубала шәхси диктатураһын урынлаштыра.
* [[1953 йыл]]дың [[26 июль|26 июлендә]] [[Кастро Фидель|Фидель Кастро]] башлығында революционерҙар төркөмө Монкада казармаларын баҫып алырға маташа. Маташыу уңышһыҙ була, һәм штурмда ҡатнашыусылар төрмәгә эләгә, әммә был ваҡиға Куба революцияһының башланғысы була. Ошо ваҡиғаларҙан һуң шунда уҡ сәйәси репрессиялар (ҡара: [[:ru:Репрессии в период правления Батисты|Репрессии в период правления Батисты]]) башлана. 1955 йылда революционерҙар амнистиялана. 1956 йылдың 2 декабрендә революционерҙарҙың яңы төркөмө утрауҙың көнсығышында «Гранма» яхтаһынан төшә һәм Батиста хөкүмәтенә ҡаршы хәрби хәрәкәттәр башлай.
* [[1959 йыл]]дың [[1 ғинуар]]ында диктатор Батиста Кубанан ҡаса. Шул мәлдә баш күтәреүселәр Санта-Клара ҡалаһын баҫып ала һәм баш ҡалаға туранан-тура хәүеф янамаһа ла, Батиста ҡарамағында ҙур хәрби көстәр ҡалғанлыҡтан, көнсығышта урындың ҙур участкаларын контролдә тота. Батистаның ҡасыу һөҙөмтәһендә буш ҡалған хакимиәт шарттарында баш күтәреүселәр колоннаһы Гаванаға инә, халыҡ уларҙы шатланып ҡаршы ала.

[[Файл:Fidel Castro, Havana, 1978 (9609361).jpg|мини|Ф. Кастро]]
Революция еңеүе һөҙөмтәһендә Куба хакимиәтен [[Кастро Фидель|Фидель Кастро]] башлығында «һул» ориентациялы хөкүмәт ала, ул һуңынан [[социализм]] төҙөлөшө юлына ауыша. Илдең берҙән-бер етәксе һәм рөхсәт ителгән партияһы булып Куба Коммунистар партияһы ҡала. [[Кастро Фидель|Фидель Кастро]] хөкүмәте аграр реформа үткәрә, сәнәғәт активтарын национализациялай, киң социаль үҙгәртеп ҡороуҙар йәйелдерә. Был халыҡтың бер өлөшөнөң ризаһыҙлығын тыуҙыра һәм  илдән күпләп, башлыса АҠШ-ҡа, китә, унда Кастро һәм уның сәйәси оппоненттарының ҙур диаспораһы ойошторолған була. Эмиграцияға шулай уҡ [[1966 йыл]]да АҠШ конгресы ҡабул иткән «Куба Акты» булышлыҡ итә, уға ярашлы АҠШ-ҡа килгән теләһә ниндәй, йәшерен йәки асыҡтан-асыҡ килгән кубалыға даими йәшәү өсөн урын бирелә.

[[1959 йыл]]ғы революцияһы еңеү менән бергә, тәү сиратта ҡолатылған Батиста режимы эшмәкәрҙәренә һәм ЦРУ агенттарына ҡаршы йүнәлтелгән (ҡара: [[:ru:Репрессии в период правления Кастро|репрессии в период правления Кастро]]) сәйәси репрессиялар башлана.

1960 йылда эре предприятиелар национализациялана.

* [[1961 йыл]]дың 12-14 апрелендә куба эмигранттары АҠШ ярҙамында, утрауҙың көньяҡ ярына яңы хөкүмәт сәйәсәтенә ҡаршы күмәк сығыштар ойоштороп һәм Фидель Кастро режимын ҡолатыу маҡсатында, Плайа-Хирон бухтаһына хәрби десант төшөрә (1926—2016), әммә интервенция тиҙ туҡтатыла, Куба армияһы һәм милицияһы дошманға етди ҡаршы тора, һөжүм итеүселәрҙең күп өлөшө юҡ ителә, 1113 кеше әсирлеккә алына, ә көтөлгән социаль шартлау килеп сыҡмай. Аҙаҡ эмигрант ойошмалары Кубаға ҡаршы йүнәлтелгән террористик акттар һәм аҙ күләмле десанттарын йыш ойоштора, тик һөҙөмтәгә ирешә алмай.

1961 йылда [[Америка Ҡушма Штаттары|мерика Ҡушма Штаттары]] Куба менән дипломатик мөнәсәбәттәрҙе өҙә.

1962 йылдың октябрендә Кариб көрсөгө һәм АҠШ-тың Куба блокадаһы саҡ өсөнсө донъя һуғышына килтермәй. [[СССР]]-ҙың ядро ракеталары Азатлыҡ утрауына сығарыла, Америка лидеры Кеннеди һәм СССР башлығы Н. С. Хрущевтың мөнәсәбәттәре сиктән тыш ҡыҙған була.

1963 йылда аграр реформа үткәрелә. Куба лидеры Фидель Кастроға Советтар Союзы Геройы исеме бирелә. Кастро [[Мәскәү]]гә килә. 1968 йылда шәхси предприятиелар национализациялана.

1967 йылдың 9 октябрендә 40-сы йәшендә Фидель Кастроның 1953-1959 йылдарҙағы көрәштәше, дуҫы [[Че Гевара]] үлтерелә.

1976 йылда Кубала конституция ҡабул ителә.

1960 йылдар башынан алып 1990 йылдар башына тиклем Куба СССР-ҙың союздашы була һәм донъялағы марксистик баш күтәреүселәрҙе һәм Латин Америкаһында һәм Азияла марксистик хөкүмәттәрҙе әүҙем хуплай ([[Пуэрто-Рико]], [[Гватемала]], [[Сальвадор]], [[Никарагуа]], [[Панама]], [[Боливия]], [[Перу]], [[Бразилия]], [[Аргентина]], [[Чили]]), Африкала ([[Эфиопия]], [[Ангола]], шулай уҡ донъяның төрлө илдәренә гуманитар ярҙам күрһәтеү йүнәлешендә сәйәсәт алып бара. 1980 йылдар аҙағында сит илдәрҙә хәрби һәм гуманитар миссияһы сиктәрендә 70 мең кубалы була. Шул уҡ ваҡытта йыш ҡына тышҡы сәйәсәт координаторы сифатында сығыш яһап һәм теге йәки был ҡораллы конфликттарҙа ҡатнашыуҙы билдәләп, СССР уға ҙур финанс һәм сәйәси ярҙам күрһәтә<ref>[https://www.rosbalt.ru/posts/2016/11/28/1571085.html Глеб Кузнецов. Похороны Кастро — это очередные похороны СССР]</ref>.

[[Кастро Фидель|Кастро]] СССР-ҙа үҙгәртеп ҡороуҙар сәйәсәтенә ҡырҡа ҡаршы килә һәм хатта Кубала бер нисә СССР баҫмаларының («Московские новости», «Новое время» һ.б.) таратылыуын тыя.

1991 йылда [[СССР тарҡалыуы|СССР тарҡалғандан]], Кубаның иҡтисади хәле һиҙелерлек ҡаҡшай ([[Эске тулайым продукт|ЭТП]]-ның кәмеүе 1990—1993 йылдарҙа 33 %<ref>Brundenius, Claes. Revolutionary Cuba at 50: Growth with Equity revisited Latin American Perspectives Vol. 36 No. 2 March 2009 pp.31-48</ref>), аналитиктар Кастро хөкүмәтенең ҡолауы тураһында күҙаллай, әммә 1994 йылда хәл яйға һалына.

1998 йылда Гаванаға Рим Папаһы Иоанн Павел II килә.

[[2008 йыл]]дың [[19 февраль|19 февралендә]] «Гранма» гәзите аша [[Кастро Фидель|Фидель Кастро]] Дәүләт Советы президенты һәм Куба ғәскәрҙәре командующийы вазифаһынан отставкаға китәсәге хаҡында иғлан итә<ref>Фидель Кастро уходит в отставку с поста руководителя Кубы. РИА Новости(19 февраля 2009).<small>Дата обращения: 18 октября 2009.</small></ref>. Дәүләт Советы Президент булып Мигель Диас-Канель тора<ref>[https://ria.ru/20180419/1518994138.html Новым лидером Кубы стал Мигель Диас-Канель, РИА новости]</ref>.

2016 йылдың 25 ноябрендә, оҙайлы ауырыуҙан һуң 91-се йәшендә, Фидель Кастро вафат була. Юғары баш командующий вазифаһын ҡустыһы Рауль Кастро ала.

2019 йылдың 10 апреленән яңы конституция үҙ көсөнә инә, ул конституция халыҡ референдумында ҡабул ителә. Ул Куба Республикаһы Президенты вазифаһын билдәләй, 5 йылға икенсе срокка кандидатураһын ҡуйыу хоҡуғын, шулай уҡ граждандарҙың шәхси милеген һәм ваҡ бизнес менән шөғөлләнеүен таный.

== Административ бүленеше ==
Куба унитар дәүләт булып тора. Милли территорияһы сәйәси-административ маҡсаттарҙа [[2011 йыл]]ға тиклем 15 провинцияға һәм махсус Хувентуд утрауы муниципияһына бүленә, провинциялар муниципияларға бүленә. 2011 йылдың 1 ғинуарында Гавана провинцияһын Артемис һәм Маябеке провинцияларына бүлеү үҙ көсөнә инә һәм провинциялар һаны 16-ға тиклем арттырыла. Провинциялар, үҙ сиратында,169 муниципалитетҡа бүленә.
[[Файл:CubaSubdivisions.png|центр|400x400пкс]]
{| align="center"
|
# Пин-дель-Рио ({{Lang-es|Pinar del Rio}})
# Артемис ({{Lang-es|Artemisa}})
# Гавана Ҡалаһында ({{Lang-es|Ciudad de La Habana}})
# Маябеке ({{Lang-es|Mayabeque}})
# Матансас ({{Lang-es|Matanzas}})
|
# Сьенфуэгос ({{Lang-es|Cienfuegos}})
# Панч-Клара ({{Lang-es|Villa Clara}})
# Санкти-Спиритус ({{Lang-es|Sancti Spiritus}})
# Сьего-де-Авила ({{Lang-es|Ciego de Avila}})
# Камагуэй ({{Lang-es|Camagüey}})
|
# Лас-Тунас ({{Lang-es|Las Tunas}})
# Гранма ({{Lang-es|Granma}})
# Ольгина ({{Lang-es|Holguin}})
# Сантьяго-де-Куба ({{Lang-es|Santiago de Cuba}})
# Гуантанамо ({{Lang-es|Guantanamo}})
# Хувентуд Утрауҙары ({{Lang-es|Isla de la Juventud}})
|}
Провинцияларҙың вәкәләтле органдары — халыҡ власының провинциаль ассамблеялары, халыҡ власының муниципаль ассамблеялары тарафынан һайлана, провинцияларҙың башҡарма комитеттары — халыҡ власының провинциаль ассамблеяһының башҡарма комитетттары халыҡ власының провинция ассамблеялары тарафынан һайлана.

Муниципияларың вәкәләтле органдары — халыҡ власының муниципаль ассамблеяларын халыҡ һайлай, муниципияларҙың башҡарма органдары — халыҡ властарының муниципаль ассамблеяһы башҡарма комитеты халыҡ власының муниципаль ассамблеяһы һайлай.

== Транспорты ==
[[Файл:Cuban_transport.jpg|мини|Варадеро, 1994 йыл]]
[[Файл:Ferrocarriles_de_cuba_map.gif|слева|мини|250x250пкс|Кубала тимер юлдар схемаһы]]
Куба утрауында тимер юлдар бар, әммә эске төп транспорт төрө булып автомобиль тора. Башҡа илдәр менән диңгеҙ һәм һауа бәйләнеше яйға һалынған. Кубаның төп Cubana de Aviación авиакомпанияһының 32 илдә вәкиллектәре бар.
[[Файл:Ponte_de_Bacunayagua.JPG|справа|мини|200x200пкс|Кубала күпер, ул Матансас провинцияһы менән Маябеке провинцияһын тоташтыра]]
[[Файл:Cuba_police_car_01.JPG|мини|300x300пкс|Полиция машинаһы Lada Riva]]

== Халҡы ==
[[Файл:Cuba-demography.png|справа|мини|300x300пкс|Кубаның демографик хәле. ФАО мәғлүмәттәре, 2005 йыл.]]
Кубалылар — ҡатнаш сығышлы халыҡ. Бында Кубаға [[испандар]]ҙың килеүе мәленә сибонейҙар, аравак төркөмө [[индейҙар]]ы, гуанаханабейҙар һәм Гаитиҙан күсеп килгән индейҙар йәшәгән була. Әммә испан колонизацияһы һөҙөмтәһендә индейҙарҙың күпселеге юҡ ителә.

Испан колонистары, плантацияларҙа эшсе ҡулдар кәрәк булғанлыҡтан, [[Үҙәк Африка]]нан ҡолдар индерә башлай. 350 йыл эсендә 1 миллиондан ашыу Африка ҡолдары индерелә, уларҙың вариҫтары хәҙер халыҡтың 40 %-н тәшкил итә. Бынан тыш, ҙур булмаған күләмдә Юкатандан, Үҙәк һәм [[Көньяҡ Америка]]нан ҡол индейҙар индерелә. Ошо осорҙа [[Испания]]нан 850 000 күскенсе-«гальего», башлыса галисиялылар, кастилиялылар, наварра халҡы, каталондар килә, әммә уларҙың барыһы ла Кубала йәшәргә ҡалмай. XVIII быуат аҙағынан бында [[Гаити (утрау)|Гаити]] һәм Луизиананан француздарҙың ҙур ағымы килә. Шулай уҡ йылдам күскенселәр ағымы [[Германия]], [[Италия]] һәм Британиянан да була.

1847 йылдың 3 июнендә утрауға тәүге 200 [[Хань (халыҡ)|ҡытай]] индерелә<ref>{{Cite web|url=http://russian.news.cn/world/2012-05/04/c_131568009.htm|title=На Кубе пройдёт ряд мероприятий, посвящённых 165-летию прибытия на остров первых китайских эмигрантов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514145416/http://russian.news.cn/world/2012-05/04/c_131568009.htm|archivedate=2012-05-14}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514145416/http://russian.news.cn/world/2012-05/04/c_131568009.htm |date=2012-05-14 }} // информагентство «Синьхуа» от 4 мая 2012</ref>, артабан 1853 йылдан 1874 йылға тиклем осорҙа Азиянан 125 000 ҡытай индерелә. Әлегә тиклем булған Гаванала «Чайна-таун» һаҡланған.

XX быуат башында Кубала күп американдар төпләнә, улар Пинос утрауында үҙ колонияһын ойоштора. Бик көслө иммиграция тулҡыны Кубаға Беренсе һәм Икенсе донъя һуғышы ваҡытында була, беренсе сиратта бында [[йәһүдтәр]] күсеп килә.

1953 йылда халыҡтың аҡ тәнлеләр өлөшө 84 % тәшкил итә, әммә һуңынан кәмей, башлыса, революциянан һуң эмиграция һөҙөмтәһендә<ref name="gazeta.ru">[https://www.gazeta.ru/comments/2008/07/28_a_2794761.shtml Рауль Кастро: Между Дэн Сяопином и Горбачёвым]</ref>.
[[Файл:2012-02-Pinar_del_Rio_Strassenszene_anagoria_04.JPG|слева|мини]]
Кубаның раса составы тураһында мәғлүмәттәр ҡаршылыҡлы. 2002 йылда халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Куба халҡы аҡ тәнлеләрҙән тора — 65,1%-ы (271 7 926), мулаттар — 24,8 % (2 778 923), негрҙар — 10,1 % (1 126 894), 1 % — ҡытайҙар (828 113). Майами университеты ҡарамағындағы Куба тикшеренеүҙәре институты мәғлүмәттәре буйынса, 68 % кубин — негрҙар һәм мулаттар<ref name="barrier">{{Cite web|url=http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html|title=A barrier for Cuba's blacks - New attitudes on once-taboo race questions emerge with a fledgling black movement|archiveurl=https://www.webcitation.org/6171rjIUn?url=http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-04-27}}</ref>. Аҙсылыҡтар хоҡуғын яҡлаусы халыҡ-ара төркөм раҫлауынса, халыҡтың 51 процентын мулаттар тәшкил итә<ref>{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/refworld/docid/49749d342c.html|title=World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Cuba : Afro-Cubans}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/refworld/country,,,COUNTRYPROF,CUB,4562d94e2,4954ce3123,0.html|title=World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Cuba : Overview}}</ref>.

Халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, 2012 йылдың сентябрендә Кубаның дөйөм халҡы һаны 11 163 934 кеше тәшкил итә<ref>[https://rg.ru/2012/12/04/kuba-anons.html На Кубе озвучили предварительные итоги переписи населения] // «Российская газета» от 4 декабря 2012</ref>.

=== Халыҡтың ҡартайыуы ===
[[Файл:Cuba_single_age_population_pyramid_2020.png|мини|300x300пкс| 2020 йылға Куба халҡының йәш-енси пирамидаһы]]
Куба 1970 йылға тиклем яҡынса иң ҙур ғына түгел, шулай уҡ Кариб бассейнында кеше иң күп йәшәгән утрау була, әммә диктатура урынлаштырыу һөҙөмтәһендә тормош кимәленең түбәнәйеүе тыуымдың ныҡ кәмеүенә килтерә (2020 йылға Куба халҡы күрше утрау халҡына ҡарағанда ике тапҡыр аҙыраҡ). Британияның ''[[The Economist]]'' журналы мәғлүмәттәре буйынса Куба Латин Америкаһында халыҡтың кәмеүе буйынса берҙән-бер булып ил булып тора<ref name="econ_pop">[https://www.economist.com/node/21550420 ''The Economist'' «Hasta la vista, baby»]{{ref-en}}</ref>. Куба халҡының ҡартайыуы шулай уҡ төбәктә иң юғары булып ҡала. ''The Economist'' фекере буйынса был тыуымдың ҡырҡа кәмеүе арҡаһында килеп сыға. Мәҫәлән, 1963 йылда бер ҡатын-ҡыҙға биш бала тура килһә, 1978 йылда 1,9 бала һәм 2004 һәм 2008 йылдар араһында 1,5 бала тура килә. Икенсе яҡтан, һаулыҡ һаҡлауҙың яҡшы кимәле оло йәштәге кешеләр һаны артыуына килтерә<ref name="econ_pop" />. Ошо процестар арҡаһында 2008 йылда тәүге тапҡыр ил тарихында 14 йәшлектәрҙең өлөшө 60 йәшлектәр өлөшө менән тигеҙләшә — яҡынса һәр береһе 18-шәр процент була. ''The Economist'' фекере буйынса был хәл Куба пенсия системаһының тотороҡлоғон ҡурҡыныс аҫтына ҡуя<ref name="econ">[https://www.economist.com/node/21550418 The Economist «Revolution in retreat»]{{ref-en}}</ref>.

=== Дине ===
Кубала сиркәү дәүләттән айырылған. Ил конституцияһы халҡына дин тотоу азатлығын гарантиялай. Иң таралған дин — [[католицизм]]<ref name="autogenerated1">[http://liva.com.ua/felix-leon-carballo.html «Мы не называем нашу политику реформами»]</ref>.
[[Файл:Havana_Cathedral.JPG|мини|Гавана кафедраль соборы]]
Католиктар сиркәүҙәре бөтә ил буйынса бар. Куба коммунистар партияһы ағзаларына сиркәүгә йөрөүҙе тыймайҙар. Илдә шулай уҡ Йәһәвә шаһиттары дини ойошмаһының 96 000 ағзаһы бар.

Утрауға ҡара тәнле ҡолдар килеү менән Африка сығышлы төрлө диндәр таралған<ref>Статья, посвящённая Кубе на сайте «Pink Slon»(недоступная ссылка).<small>Дата обращения: 15 декабря 2013.</small><small>Архивировано 31 октября 2013 года.</small></ref>.

Һуңғы йылдарҙа, айырыуса провинцияларҙа, протестанттар сиркәүе күренә башлай.

16-нан алып 47 % халыҡ үҙен бер ниндәй ҙә конфессияға индермәй<ref name="автоссылка1"/>.

Гаванала берешәр Рус православие сиркәүе һәм Константинополь православие сиркәүе бар. [[2008 йыл]]дың [[19 октябрь|19 октябрендә]] Гаванала Кубала беренсе Рус православие сиркәүенең ҡорамы — Ҡазан Божьей Матери икона соборы изгеләндерелә.

Кубалылар башлыса АҠШ-ҡа ҡаса, сөнки АҠШ президенты Джон Кеннеди «Ҡушма Штаттарға бер аяғы менән баҫҡан теләһә ниндәй кубалы бында сәйәси һыйыныу урыны табасаҡ» тип белдерә. Кубанан 150 километр алыҫлыҡта урынлашҡан Майамиҙа 1,5 миллион кубалы йәшәй, улар бында «бәләкәй Куба» ойошторған<ref>Леонид Велехов. [http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/7290/ Куба напротив Кубы]// «Вокруг света», № 12 (2843), декабрь 2010</ref>.

=== Куба эмиграцияһы ===
[[Файл:Guillermo_cabrera_infante.png|справа|мини|221x221пкс|Яҙыусы Гильермо Кабрера Инфанте]]
'''Өстөнлөктәре''': туризм тармағы сит ил инвесторҙарын үҙенә йәлеп итә. Никель һәм шәкәр экспорты. Элиталы сигара. Банк секторы нығына. Нефть вышкалары.

1965 йылда элек Кубаны ташлап киткән Куба эмигранттарының туғандарына Камариока портынан сығыу рөхсәт ителә. Ике ай эсендә, порт асылған ваҡытта, илде 250 000 артыҡ кеше ташлап китә<ref>Анна Папченко. [http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/6609/ Дорогами революции. 50 лет спустя] // «Вокруг света», № 2 (2821), февраль 2009</ref>.

1980 йылда Фидель Кастро Кубаны ташлап китергә теләүселәр өсөн Мариэль портын аса.<ref>«''Фидель Кастро позволил свободный выезд кубинцев через порт Мариэль и за полгода во Флориду прибыло 125000 беженцев''»<br><br>{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/opinion/news/5274891/immigraciya_politicheskaya_problema?full#cut|title=Сергей Гуриев, Олег Цывинский: Иммиграция — не экономическая, а политическая проблема|accessdate=2019-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140709025757/http://www.vedomosti.ru/opinion/news/5274891/immigraciya_politicheskaya_problema?full#cut|archivedate=2014-07-09}} // «Ведомости» от 23 октября 2012</ref>.

2012 йылдың 16 октябрендә 1976 йылғы Миграция тураһында законға үҙгәрештәр индерә, ул [[2013 йыл]]дың [[14 ғинуар]]ында көсөнә инә. Әгәр элегерәк Куба халҡы өсөн сығыуға махсус рөхсәт йәки күсмә виза һәм сит илгә сығыу өсөн документтарҙы рәсмиләштереүгә $300 түләргә кәрәк булһа<ref name="bbc_ru">Сара Рейнсфорд. [https://www.bbc.co.uk/russian/international/2013/01/130114_cuba_migration_restrictions_dream.shtml Мечты сбываются: кубинцы впервые получают загранпаспорта] // «Русская служба Би-Би-Си», 15 января 2013</ref>), ә табип кеүек, граждандар категорияһына «рөхсәт булмай», 2013 йылдың 14 ғинуарынан инде бәлиғ булған кубиндарға сит илгә сығыу өсөн тик паспорт, авиабилет һәм тәғәйенләнеш иле визаһы кәрәк була. Сит илгә сығыу билдәле спортсылар, «сер йөрөтөүселәр», тикшереү аҫтындағы кешеләр, шулай уҡ, «дәүләт өсөн мөһим» һөнәрле кешеләр өсөн рөхсәт бирелмәй<ref name="ria.ru/world/20130114/917979157">[https://ria.ru/world/20130114/917979157.html «Выездные визы» отменены на Кубе] // РИА «Новости» от 14 января 2013</ref>. Матбуғат хәбәрҙәре буйынса, Куба хөкүмәте үҙ граждандарының яңы күнекмәләр алып һәм ил иҡтисадына аҡса һалып, һуңынан тыуған иленә ҡайтыуҙарына өмөт итә<ref name="bbc_ru" />.

Дөйөм алғанда, 1959 йылдан алып 2013 йылдың ғинуарына тиклем яҡынса 2 миллион Куба гражданы илен ташлап китә, 86 % эмигрант АҠШ-та йәшәй<ref>«Выездные визы» отменены на Кубе // РИА «Новости» от 14 января 2013</ref>.

== Дәүләт ҡоролошо ==
[[Дәүләт идара итеү формаһы]] буйынса Куба президент-парламент (2019 йылдан) төрөндәге социалистик республика булып тора
[[Файл:Comité_Central_PCC.jpg|мини|350x350пкс|Куба Коммунистар партияһының үҙәк комитеты бинаһы]]
Коммунистар партияһы, Конституцияға ярашлы (ст. 5), Куба дәүләтенең етәксе көсө булып тора. Парламентта күпселек депутаттар Куба коммунистар партияһы вәкилдәре. Башҡарма власты президент ғәмәлгә ашыра (дәүләт башлығы), ул бер үк ваҡытта куба Коммунистар партияһы Үҙәк комитетының беренсе секретары була. Хөкүмәт Дәүләт советы һәм Министрҙар советынан тора. Хөкүмәт Республиканың бер палаталы парламенттан формалаша, ул Халыҡ власының милли ассамблеяһы тип атала. Парламент шулай уҡ президентты һайлай. Шулай итеп, Кубала дәүләт власының юғары органы булып тап Милли ассамблея тора.

Адимнистратив яҡтан республика 16 провинцияға бүленгән, улар составына 169 муниципия инә. Муниципияларҙың береһе — Хувентуд — үҙәк власть органдарына туранан-тура буйһона, ҡалғандары — урындағы административ структураларға.

== Хоҡуҡ системаһы ==
Юғары суд инстанцияһы — Халыҡ Юғары Суды, халыҡ власының Милли ассамблеяһы тарафынан тәғәйенләнә, апелляция инстанцияһы суды — провинциаль судтар, халыҡ власының провинциаль ассамблеялары тарафынан тәғәйенләнә, беренсе инстанция суды — муниципаль судтар, халыҡ власының муниципаль ассамблеялары тарафынан тәғәйенләнә.

== Иҡтисады ==
[[Файл:Vista_Varadero_calle_38.jpg|мини|Кубала Варадеро ҡалаһы янындағы пляж ]]
1960 йылға тиклем Куба Кариб төбәгендә иҡтисади яҡтан иң уңышлы район булып тора (хатта АҠШ-ҡа ингән Пуэрто-Рико һәм көнбайыш Европа илдәренең алыҫ утрауҙары менән сағыштырғанда). 1960 йылғы революциянан һуңғы осорҙа Кубаның иҡтисади үҫешенә АҠШ хөкүмәте булдырған иҡтисади бойкот, АҠШ менән иҡтисади бәйләнештәрҙе өҙөү ҙур зыян килтерә. 1968 йылдың 13 мартында хөкүмәт «революция һөжүме» башлай һәм шәхси хужалар ҡулында булған бөтә предприятиеларҙы конфискациялау тураһында иғлан итә. Рәсми мәғлүмәттәр буйынса, 2010 йылдың декабрь башына ҡарата иҡтисади бойкоттан туранан-тура иҡтисади зыян 104 миллиард АҠШ доллары тәшкил итә (ә 1961 йылдан һуң алтынға ҡарата долларҙың төшөүе, — 975 миллиард АҠШ доллары)<ref>К 50-летию американской торгово-экономической блокады Кубы // «Зарубежное военное обозрение», № 3 (780), 2012. стр. 104</ref>.

'''Көсһөҙ яҡтары:''' АҠШ эмбаргоһы арҡаһында инвестиция һәм мөһим баҙарҙарға инеү мөмкинлеге юҡ. Валютаға ҡытлыҡ. Никель һәм шәкәргә донъя хаҡтары тирбәлеше. Ҡатмарлаштырылған сауҙа сикләүҙәре инвестицияларға ҡамасаулыҡ итә. Насар инфраструктура. Яғыулыҡ, ашламалар һәм запчастарға дефицит.
[[Файл:Cuba_canna_da_zucchero.jpg|мини|Шәкәр ҡамышы плантациялары]]
[[Файл:Havana_-_Cuba_-_2756.jpg|мини|Гавана]]
[[Файл:Bodeguita2.jpg|мини]]
Куба Латин Америкаһы илдәре араһында БМО классификацияһы буйынса кеше үҫешенең кимәле буйынса 4-5-се урында ([[Бразилия]]нан юғары) һәм донъяла 67-сы урынды биләй.

Революцияға тиклемге Кубаның үҫеш кимәленә ҡарата төрлө ҡараштар бар. Ҡайһы бер сығанаҡтар буйынса, халыҡтың йән башына тулайым милли продукт (ТМП) кимәле буйынса Куба [[Испания]] һәм [[Япония]]нан алда бара. Робин Блэкберн Кубаның аҙ үҫешкән илдәр араһында иң бай ил булып тора, тип яҙа<ref name="Rob">{{Cite web|url=https://www.essex.ac.uk/sociology/people/staff/blackburn.shtm|title=Robin Blackburn|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080924054620/http://www.essex.ac.uk/sociology/people/staff/blackburn.shtm|archivedate=2008-09-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080924054620/http://www.essex.ac.uk/sociology/people/staff/blackburn.shtm |date=2008-09-24 }}. The economies oh the Cuban revolution// Fidel Castro’s Personal Revolution in Cuba: 1953—1973. Edited with an Introduction by James Nelson Goodsell, The Christian Science monitor. Consulting Editor Lewis hanke, University of Massachusetts, Amherst. New York, 1975, p. 134</ref>. Революциянан һуң Кубала эшләгән профессор Морис Гальперин Кубаны урта үҫешкән ил тип атарға тәҡдим итә<ref name="Гальерин">«Semidevelopment», «Intermediate stage of development» — Maurice Halperin. The Rise and Decline of Fidel Castro. An Essay in Contemporary History by Maurice Halperin. University of California Press. Berkley/Los Angeles/London., 1972, p. 25</ref>. Икенсе яҡтан Growth and Development Centre Groningen үҙ ретроспектив иҫәп-хисаптарын үткәреп, Кубаның 1958 йылда бер нисә Латин Америкаһы илдәренән ҡалышыуы тураһында раҫлай.
{| class="standard"
!Сығанағы
!Robin Blackburn
!Humberto (Bert) Corzo
!NationMaster
! colspan="3" |Angus Maddison
|-
!Үлсәү берәмеге
| АҠШ
доллары
|АҠШ доллары методикаһы буйынса
|АҠШ доллары
| colspan="3" |Geary доллар-Khamis
|-
!Йыл
| align="center" |1953-1954
| align="center" |1958
| align="center" |1960
| align="center" |1960
| align="center" |1953
| align="center" |1960
|-
!Куба
|360
|356
|4399
|1900
|2363
|2052
|-
!Испания
|250
|180
|396
|396
|2528
|3150
|-
!Мексика
|
|284
|353
|353
|2439
|3025
|-
!Чили
|
|360
|551
|551
|4112
|4392
|-
!Коста-Рика
|
|230
|381
|381
|2353
|2605
|-
!Япония
|254
|
|471
|471
|2474
|3289
|-
!АҠШ
|
|
|2881
|2793
|{{Num|10613|}}
|{{Num|11328|}}
|}
Статистика буйынса, [[1951 йыл]]да Кубала 5,5 миллион халыҡҡа 122 мең автомобиль, йәғни 41 кешегә бер автомобиль тура килгән<ref>БСЭ, 2 изд., т. 23, стр. 581.</ref>. Шул уҡ ваҡытта, Handbook for Area Cuba авторҙары фекере буйынса, «был факт булараҡ бер ниндәй әһәмиәткә эйә түгел, сөнки Кубаның ике де-факто бар, береһендә элита бик яҡшы йәшәй, ә икенсе ғаиләлә йәшәү өсөн кәрәкле әйберҙәрҙе лә алыу мөмкин булмай»<ref>Area Handbook for Cuba. Washington, 1976. p.185</ref>.
[[Файл:Комбайн_КТП-1.jpg|справа|мини|Шәкәр ҡамышын йыйыу өсөн механизацияланған КТП −1 комбайны, ул 1970 йылдарҙың икенсе яртыһында Кубала эш өсөн һәм һуңғараҡ Ольгин ҡалаһында лицензия буйынса А. В. Ухтомский исемендәге [[Люберцы]] ауыл хужалығы машиналары төҙөү заводында эшләнгән. ]]
1960 йылда шәхси секторҙарҙы национализациялау көслө була. Хәҙерге ваҡытта Куба донъяла иң дәүләтләштерелгән иҡтисадҡа эйә. 1960 йылдың икенсе яртыһында хөкүмәт тармаҡлы планлаштырыу файҙаһына үҙәкләштерелгән планлаштырыуҙан баш тартырға маташа. Хеҙмәтте мораль стимуллаштырыу һәм килемһеҙ мотлаҡ хеҙмәт ҡулланыу менән киң эксперименттар үткәрелә. Производство кимәленең түбән төшөүе һәм эштән ҡасыу совет өлгөһөнөң үҙәкләштерелгән планлаштырыуына кире ҡайтырға мәжбүр итә. 1970 — 80 йылдарҙа социалистик блоктағы илдәр ярҙамы менән Кубала индустрия нигеҙҙәре ойошторола<ref name="kru">{{Кругосвет|https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/KUBA.html|title=Куба}}</ref>.

[[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] тарҡалғандан һуң Куба шәкәрен һатып алыу ҡыҫҡара һәм иҡтисади ярҙам туҡтай. 1989—1993 йылдар өсөн ЭТП өстән бер өлөшкә кәмей. Илде сит ил инвестицияларын индустрияға һәм туризмға асыу менән Куба иҡтисади һәләкәттән ҡотолоуға ирешә.

ЦРУ белешмәһе мәғлүмәттәре буйынса [[2017 йыл]] реаль эске тулайым продукт үҫеше 1,6 % тәшкил итә<ref name="face">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html Cuba] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160210152814/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html |date=2016-02-10 }} at the World Facebook{{ref-en}}</ref>.

Кубаның иҡтисадында төп тармаҡ булып шәкәр сәнәғәте тора. Шәкәр заводтарының ҡеүәте тәүлегенә 670 мең тонна шәкәр ҡамышы эшкәртеүгә һәләтле (йылына 9-9,5 миллион тонна шәкәр етештерелә). Былтыр тармаҡ Үҙ-ара иҡтистади ярҙам советы илдәре арҡаһында экстенсив үҫеште.

Сит ил инвестицияларын йәлеп итеү маҡсатында Куба хөкүмәте ирекле иҡтисади зоналар булдыра (СЭЗ). 1996 йылда ирекле иҡтисади зоналар булдырыу һәм уларҙың эшмәкәрлек тәртибе тураһында закон ҡабул ителгән. Концессияның ирекле иҡтисади зоналарҙа эшмәкәрлеге срогы — 50 йыл. 1997 йылда өс ирекле иҡтисади зона эшләй башлай (Мариэль, Гавана һәм Вахай).
[[Файл:Табачная_долина,_Виньялес,_Куба.jpg|мини|Тәмәке плантациялары үҙәненә күренеш, Виньялес, Куба.]]
Шәкәр, никель, тәмәке, диңгеҙ продукттары, медицина тауарҙары, цитрус, кофе (2017 йылда 2,63 млрд доллар) экспортлай. Экспорт буйынса төп партнерҙары — [[Венесуэла]] (17,8 %); Испания (12,2 %); [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] (7,9 %); [[Ливан]] (6,1 %); [[Индонезия]] (4,5 %); [[Германия]] (4,3 %).

[[2004 йыл]]дың ноябрендә Кубаға сәфәре барышында ҠХР рәйесе Ху Цзиньтао менән килешеү төҙөлә, уға ярашлы Ҡытай Кубаның никель сәнәғәтенә 500 миллион доллар инвестициялай<ref name="bbc">{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/business/newsid_4037000/4037321.stm|publisher=BBC|title=Китай вложит $500 млн в экономику Кубы|date=24 ноября 2004|accessdate=2009-10-18}}</ref>. 2008 йылдың ғинуарында Кубаға килеүсе Бразилия президенты Лула да Силва һәм дәүләт нефть компанияһы Petrobras башлығы Жозе Габриелли Сержио Мексика ҡултығында углеводород ятҡылыҡтарын разведкалау һәм Кубала техник майҙар етештереү буйынса завод төҙөлөшөнә 500 миллион доллар инвестициялау ниәте тураһында белдерә<ref name="exp">{{Cite web|url=https://www.expert.ru/printissues/expert/2008/04/news_teper_i_brazilia/|publisher=Эксперт Online|title=Теперь и Бразилия|date=28 января 2008|accessdate=2009-10-18}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080131113021/http://www.expert.ru/printissues/expert/2008/04/news_teper_i_brazilia/ |date=2008-01-31 }}</ref>.
[[Файл:Tobacco_Roller_on_Plantation_Near_Pinar_del_Rio_-_Cuba.JPG|мини|Куба сигараһы]]
Куба (2017 йылда 11,06 млрд доллар) — нефть продукттары, аҙыҡ-түлек, сәнәғәт ҡорамалдары, химия продукттары һатып ала. Импорт буйынса төп партнерҙар — [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытай]] (22 %); [[Испания]] (14 %);[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] (5 %); [[Бразилия]] (5 %); [[Мексика]] (4,9 %); [[Италия]] (4,8 %); АҠШ (4,5 %).

Кубаның тышҡы сауҙаһында мөһим ролде [[Венесуэла]] уйнай, ул табиптары, уҡытыусылары һәм тренерҙары хеҙмәтенә алмашҡа Гавананы «[[:ru:Петрокарибе|Петрокарибе]]» программаһы буйынса арзан нефть менән тәьмин итә (нефть өлөшөн Куба аҙаҡ кире һата). 2011 йылда ике ил араһындағы тауар әйләнеше 8,3 миллиард долларға етә.<ref name="autogenerated3">Ивановский З. В. Внутренняя и внешняя политика Венесуэлы в условиях кризиса // Латиноамериканский исторический альманах. — 2014. — Т. 14. — № 14. — С. 240</ref>. 2013 йыл башынан энергетика, транспорт, коммуникациялар, туризм, ауыл хужалығы, төҙөлөш, нефть сығарыу сәнәғәте Куба-Венесуэла энергетика өлкәһе предприятиелары, транспорт, бәйләнеш, туризм, ауыл хужалығы, төҙөлөш, нефть сығарыу сәнәғәте өлкәһендә 36 Куба- Венесуэла предприятиеһы эшләй<ref name="autogenerated3" />.

Кубаның банк системаһы Кубаның Үҙәк банкынан, 8 коммерция банкы, 13 банк булмаған финанс учреждениеһынан, 13 сит ил вәкиллеге һәм 4 сит ли финанс ойошманың вәкиллегенән тора. Кубала ике төр валюта бар. Куба граждандары аҡ-ҡара төҫтәге Куба песоһын, сит ил кешеләре валюта алмаштырғанда төҫлө (конвертацияланыусы) песо ала. Көнбайыш [[киң мәғлүмәт саралары]] Кубаның юғары етәкселеге һәм Ф.Кастро ғаиләһенең валюта махинациялары тураһында хәбәр итә<ref>[http://www.left.ru/2004/16/castro115.html Послание Главнокомандующего Фиделя Кастро Руса].</ref>.

[[1962 йыл]]да Кубала карта системаһы эшләй, аҙыҡ-түлек бөтә ил өсөн берҙәм норма буйынса бирелә. Куба белгестәре баһалауы буйынса, таратма карталар буйынса әлеге ваҡытта аҙыҡ-түлек иҫәбенә, халыҡ 40 проценттан алып 54 процентҡа тиклем минималь кәрәкле калория ала. Һөт дәүләт тарафынан 6 йәшкә тиклем балаларға бушлай бирелә йәки ул баҙарҙа халыҡ тарафынан һатып алына. Революциянан һуңғы бөтә йылдар дауамында Кубала ҡара баҙар булған. Карточкалар менән бүленгән тауарҙар даими булмағанлыҡтан йәки льгота алыусыларға ғына булғанлыҡтан, бер нисә тауар элекке кеүек баҙарҙа һатып алына<ref>http://www.explan.ru/archive/2001/04/s3.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208093905/http://www.explan.ru/archive/2001/04/s3.htm |date=2008-12-08 }} Александр Трушин. НЭП по-кубински. Эхо планеты. Общественно-политический еженедельник ИТАР-ТАСС.</ref>.

[[2008 йыл]] Куба халҡына кеҫә телефондары, компьютер һәм DVD-плеер, 19 һәм 24 дюймлы диогональ менән телевизор, электровелосипед, автомобиль сигнализацияһы һәм микротулҡынлы мейес (тик конвертацияланыусы валюталар өсөн) һатып алыдға рөхсәт ителә<ref>{{Cite web|url=https://www.rambler.ru/news/world/cuba/561817916.html|title=Mass Media : Персональные компьютеры впервые стали продаваться на Кубе|accessdate=2019-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080519192537/http://www.rambler.ru/news/world/cuba/561817916.html|archivedate=2008-05-19}}</ref>.

Уртаса айлыҡ эш хаҡы 2011 йыл ғинуарҙан Кубала 300—350 песо тәшкил итә (23-25 песо бер доллар өсөн). Әммә ил эсендә етештерелгән тауарҙың эске хаҡы урта донъя хаҡтарынан ныҡ айырылыуы мөмкин. Бушлай хеҙмәт күрһәтеү һәм дәүләт пособиеларының үҫешкән системаһы бар. Мәҫәлән, эшселәргә бушлай кейем бирелә. Бушлай медицина ярҙамы системаһы эшләй, урта һәм юғары белем бушлай.

=== 2010 йылғы реформа ===
[[2010 йыл]]дың октябрь айында ил хөкүмәте эшҡыуарлыҡ эшмәкәрлеге төрҙәренең рөхсәт ителгән һанын күпкә артып, шәхси бизнесты көйләүсе закон һәм норматив акттар ҡабул итте<ref>[http://www.buenolatina.ru/news.php?id=530 BuenoLatina. Куба начала реформу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229183100/http://www.buenolatina.ru/news.php?id=530 |date=2012-02-29 }}</ref>. Куба президенты Рауль Кастро ватандаштарына иҡтисади үҙгәрештәрҙең радикаль программаһын хуплауын саҡырып мөрәжәғәт итә, «революцияның киләсәге ҡылда ғына эленеп тора» тип белдерә<ref name="bbc_dec">[https://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2010/12/101218_rn_cuba_reform.shtml Экономическая реформа спасёт кубинский социализм] // «Русская служба Би-би-си» от 19 декабря 2010</ref>. Уның һүҙҙәре буйынса, шәхси эшҡыуарлыҡ ролен арттырыу реформаһы капитализмға кире ҡайтыу түгел, ә социалистик ҡоролошто ҡотҡарыуға йүнәлтелгән. Коммунистар партияһы үҙенең элекке хаталарын төҙәтергә тейеш һәм ваҡ шәхси бизнесҡа кире ҡарашынан баш тартырға тейеш, тип белдерә<ref name="bbc_dec" />.

=== Шәхси бизнес ===
2016 йылдың май аҙағында Кубала властар бәләкәй һәм урта бизнестың шәхси предприятиеларын легализация тураһында иғлан итә<ref name="bbc_25_May_2016">[https://www.bbc.com/russian/news/2016/05/160524_cuba_small_business_legalize «На Кубе решено легализовать малый и средний бизнес»]</ref>.

== Тышҡы сәйәсәт ==
Әлеге ваҡытта иң күләмле хеҙмәттәшлек [[Венесуэла]] менән тормошҡа ашырыла<ref name="autogenerated1"/>.

* Ҡытай-Куба мөнәсәбәттәре

=== Венесуэла ===
Ике ил араһында хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә 2000 йылда Уго Чавес ваҡытында ҡул ҡуйыла<ref>Дабагян Э. Внешняя политика Венесуэлы в начале XXI века: основные направления // Вестник Московского университета. Серия 25: Международные отношения и мировая политика. — 2012. — № 1. — С. 100</ref>. Ә инде 2009 йылда Венесуэлала 98 мең кубин эшләй<ref>Будаев А. В. «Мягкая сила» Боливарианской республики Венесуэла: мифы и реальность // Государственное управление. Электронный вестник. — 2015. — № 50. — С. 96</ref>. 2011 йылда Венесуэланан Кубаға утрауҙы интернет менән тәьмин итеүсе һыу аҫты кабеле һуҙыла<ref>[https://ru.euronews.com/2016/02/01/cuba-europe-s-new-market/ Куба: новые перспективы для европейского бизнеса &#x7C; euronews, мир]</ref>.

=== Европа союзы ===
1993—2003 йылдарҙа Евросоюз Кубаға 145 млн евро күләмендә ярҙам күрһәтә (шул иҫәптән 90 млн евро гуманитар ярҙам)<ref name="autogenerated2">{{Cite web|url=http://www.ieras.ru/pub/monografii/coseuropa.pdf|title=Институт Европы РАН|accessdate=2015-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924033033/http://www.ieras.ru/pub/monografii/coseuropa.pdf|archivedate=2015-09-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924033033/http://www.ieras.ru/pub/monografii/coseuropa.pdf |date=2015-09-24 }}</ref>. 2003 йылда ЕС Гаванаға ҡаршы санкциялар индерә, улар Европа илдәрен «дөйөм позиция» сиктәрендә ике яҡлы Хөкүмәт визиттарын сикләргә, Европа дәүләттәренең Куба менән мәҙәни бәйләнештәрҙә ҡатнашыуын ҡыҫҡартырга мәжбүр иттеләр, хакимиәт оппозиционерҙары менән бәйләнештәрҙе әүҙемләштерергә, Куба диссиденттарын Кубала һәм башҡа илләрҙә үҙ илселектәренә сараларға саҡырырға тәҡдим иттеләр<ref name="autogenerated2" />. 2005 йылда санкциялар өлөшләтә алына, ә 2008 йылда тулыһынса юҡҡа сығарыла.<ref name="autogenerated2" />.

=== Мексика ===
1976 йылдың 26 июлендә [[Мехико]]ла Куба һәм [[Мексика]] араһында Куба-Мексика диңгеҙ сиге секторында айырым иҡтисади зона сикләү тураһында килешеүгә ҡул ҡуйыла<ref>{{Cite web|url=https://www.un.org/depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/STATEFILES/CUB.htm|title=Maritime boundary delimitation agreements and other material}}</ref>.

=== СССР, Рәсәй ===
[[Файл:Vladimir_Putin_in_Cuba_14-17_December_2000-2.jpg|мини|Рәсәй Президенты [[Путин Владимир Владимирович|В. В. Путин]] һәм [[Кастро Фидель|Фидель Кастро]], 2000 й.]]
Кубала революция башланғандан алып алып КПСС етәкселегенең яңы Куба хөкүмәтенә ҡарашы төрлөсә була. Беренсенән, ағалы-ҡустылы Кастро, уларҙың көрәштәштәре, формаль рәүештә ленинсылар булмай. Уларҙың теоретик базаһы Маркс һәм Энгельс мираҫы менән сикләнә. Икенсенән, башҡалар араһында, Куба принципиаль хәрби блоктарға инмәй. Азатлыҡты юғары баһалап, Куба, Белград конференцияһынан башлап (Югославия 1961 йылдың 1-6 сентябрендә) Ҡушылмау хәрәкәтенең иң әүҙем ҡатнашыусыларының береһе булып тора. Үҙ-ара иҡтисади ярҙам советына ла бары тик [[1972 йыл]]да инә.
[[Файл:Dmitry_Medvedev_in_Cuba_28_November_2008-4.jpg|мини|Рауль Кастро һәм [[Рәсәй Президенты]] [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Дмитрий Медведев]] ([[28 ноябрь]] [[2008 йыл]])]]
[[1964 йыл]]дың [[21 ғинуар]]ында — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] һәм Куба СССР-ға шәкәр һатыу тураһында оҙайлы килешеүгә ҡул ҡуя.

Куба менән [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] араһындағы мөнәсәбәттәр [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] тарҡалғандан һуң үҙгәрә, был башлыса, Кубаға иҡтисади ярҙам туҡтатылыуы һәм утрауҙа совет хәрбиҙәренең ҡыҫҡарыуы сәбәп була. Бында совет хәрби базалар [[1960 йыл]]дар башында урынлашҡан була. Уларҙың булыуы [[1962 йыл]]да "кариб кризисы"нан һуң өлгәшелгән СССР һәм Америка етәкселеге килешеүе етәкселегенә нигеҙләнә.

2001 йылда Кубала Рәсәйҙең һуңғы хәрби базаһы ябыла һәм Рәсәй ғәскәрҙәре сығарыла. Һуңғы ваҡытта, 2008 йылдың ноябренән башлап Рәсәй һәм Куба араһында иҡтисади, сәйәси, фәнни һәм социаль характерҙа мөнәсәбәттәрҙе яйға һалыуға ҡыҙыҡһыныу күҙәтелә башлай.

2014 йылда Рәсәй Кубаға 31,7 млрд $ бурысты кисерә.

=== Америка Ҡушма Штаттары ===
[[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]-ҡа Гуантанамо хәрби базаһы ҡарай, ул АКШ-тың 1901 йылда килешеүе буйынса 100 йылға төҙөлгән көньяҡ-көнсығыш Куба территорияһында урынлашҡан. Әммә 2001 йылда американдар территорияны ташлап китеүҙән баш тартҡан. Һәм [[2002 йыл]]дың ғинуарында АҠШ базаһында халыҡ-ара террорсылыҡта ғәйепләнеүселәр өсөн төрмә ойошторола, бында [[Афғанстан]]дан тәүге 20 кеше килә, улар талибандар яғында хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыуҙа ғәйепләнә.

1961 йылда АҠШ Кубаға ҡарата эмбарго режимын индерә, Куба менән бәйләнештәр тыйыла, АҠШ-тың Кубаға ҡаршы санкциялары дауам итә; был блокадаһы [[БМО-ның Генераль Ассамблеяһы]] даими хөкөм итә<ref>{{Cite web|url=https://www.rambler.ru/news/events/cuba/11498871.html|title=Генассамблея ООН в 16-й раз призвала США прекратить блокаду Кубы|accessdate=2019-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071102112024/http://www.rambler.ru/news/events/cuba/11498871.html|archivedate=2007-11-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/463/97/PDF/N0746397.pdf|title=Резолюция ГА ООН A/RES/62/3 от 30.10.2007 «Необходимость прекращения экономической, торговой и финансовой блокады, введённой Соединёнными Штатами Америки против Кубы»}}{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, принята 184 голосами «за», 4 «против», при одном воздержавшемся</ref>.

[[1962 йыл]]да АҠШ [[АҠШ Оборона департаменты|оборона министрлығы]] «Нортвудс» операцияһын планлаштыра, уның маҡсаты -Америка ижтимағи фекерен Кубаға ҡорал менән бәрелешеүгә әҙерләү һәм Фидель Кастро Хөкүмәтен тар-мар итеү ине. Операция Америка президенты Джон Кеннеди инициативаһы буйынса АҠШ хөкүмәте тарафынан әҙерләнгән Кубаға ҡаршы «Мангуст» операцияһының өлөшө була һәм АҠШ, Куба һәм башҡа илдәр территорияһында уйҙырма йәки реаль ҡорбандар менән террористик акттарҙы тормошҡа ашырыуҙы күҙаллай. Әммә Кеннеди был проектты кире ҡаға.

[[1977 йыл]]дың 16 декабрендә [[Вашингтон (Колумбия федераль округы)|Вашингтонда]] Куба һәм АҠШ араһында диңгеҙ сиген билдәләүсе килешеүгә ҡул ҡуйыла.

[[2001 йыл]]да АҠШ-та Кубаның биш агенты оҙайлы срокка төрмәгә ябыуға хөкөм ителә («Куба бишәүһе»). Уларҙы һүҙҙәре буйынса, Кубаға ҡаршы әҙерләнә торған теакттар тураһында мәғлүмәтте тпашырған.
[[Файл:Press_conference,_Havana.jpg|мини|250x250пкс|Обама һәм Кастро]]
[[2006 йыл]]да [[АҠШ Дәүләт департаменты]]нда комитет булдырыла, уның бурысына [[Кастро Фидель|Фидель Кастро]] үлгән осраҡта Кубаға ҡарата АҠШ сәйәсәтен төҙөү тора.

[[2014 йыл]]дың 17 декабрендә АҠШ президенты [[Барак Обама]] һәм Куба Дәүләт советы рәйесе Рауль Кастро 1961 йылда өҙөлгән дипломатик мөнәсәбәттәрҙе яңыртыу тураһында иғлан итә<ref name="LifeNews">[http://lifenews.ru/news/147198 Обама объявил о возобновлении отношений США с Кубой].[[LifeNews]], 20:46 / 17.12.2014.</ref><ref name="RT">[https://russian.rt.com/article/64979 США и Куба официально объявили о нормализации отношений]. [[Russia Today]], 17.12.2014, 20:59.</ref>.

[[2016 йыл]]дың 21 мартында АҠШ президенты Барак Обама Кубаға рәсми сәфәр менән килә, уның барышында Куба Дәүләт советы һәм Министрҙар Советы рәйесе Рауль Кастро менән консультациялар үткәрә. АҠШ президенты Барак Обама Кубаға 1928 йылдан һуң беренсе килгән президент була<ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2757418 ТАСС: Международная панорама — Обама совершает исторический визит на Кубу]</ref>.

=== Халыҡ-ара ойошмаларҙа ҡатнашыуы ===
Куба [[Бөтә донъя сауҙа ойошмаһы]] ағзаһы булып тора. Халыҡ-ара килешеүҙәрҙә — халыҡ-ара арбитраж тураһында Нью-Йорк конвенцияһында, Париж конвенцияһы һәм Мадрид протоколында ҡатнаша. [[Африка]], Кариб бассейны һәм Тымыҡ океан төбәге илдәренең халыҡ-ара ойошмаһына инә.
[[Файл:Lula_and_Raul_Castro.jpg|мини|250x250пкс| Рауль Кастро һәм Лула да Силва]]

=== Халыҡ-ара социаль программалар ===
1992 йылдан алып 2011 йылдың 1 декабренә тиклем осорҙа Кубаға Украинанан Чернобыль АЭС-ындағы һәләкәт һөҙөмтәһендә зарар күргән 24 мең бала дауалау үтә. Балаларға медицина яарҙамы күрһәтеү хаҡы 400-ҙән ашыу миллион доллар тәшкил итә, әммә Куба яғы дауалауҙы бушлай башҡара, Украины яғы балаларҙың осоуы өсөн генә түләй<ref>[http://censor.net.ua/news/200022/25_tysyach_ukrainskih_deteyi_poluchili_besplatnoe_lechenie_na_kube_eto_bespretsedentnaya_v_mirovoyi 25 тысяч украинских детей получили бесплатное лечение на Кубе — это беспрецедентная в мировой практике программа] // «Цензор.нет» от 13 марта 2012</ref>.

Куба «Мөғжизә операцияһы» программаһы түбән килемле сирлеләргә арзан медицина ярҙамы күрһәтеүҙән ғибәрәт, уның сиктәрендә 16 илдә 63 офтальмология үҙәге, 84 хирургия пункты эшләй, уларҙа 821 Куба белгесе эшләй, хәҙерге вакытта Латин Америкаһы илдәрендә был программа буйынса 2 миллионнан ашыу кешегә операция яһалған.

Икенсе программа, «Эйе, мин булдыра алам» программаһы Латин Америкаһы илдәрендә наҙанлыҡты бөтөрөүгә йүнәлтелгән, уның ярҙамында 28, 5 млн ашыу кеше уҡый һәм яҙырға өйрәнгән. Бөгөн проект 19 илдә эшләй, унда 690 ашыу белгес шөғөлләнә. Был программа арҡаһында [[Венесуэла]], [[Никарагуа]] һәм [[Боливия]] территориялары наҙанлыҡтан ҡотолған тип иғлан ителә<ref>[http://krasnoe.tv/node/20112 Права человека на Кубе]</ref>.

== Һаулыҡ һаҡлау ==
Революция алдынан Кубала 6 мең табип булған, йәки 1000 кешегә 1 табип<ref name="Кастро">{{Cite web|url=http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/2000/rus/f220600r.htm|title=КУБА НЕ ТОРГУЕТ И НЕ ПРОДАЁТ СВОЮ РЕВОЛЮЦИЮ, СТОИВШУЮ КРОВИ И ЖЕРТВ МНОГИХ ЕЁ СЫНОВ}}{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}// Интервью Фиделя Кастро Федерико Майору]</ref> был [[Франция]] күрһәткесе менән тиң<ref>БСЭ, 2 изд., т. 45, стр. 501</ref>. Әммә үҫешкән илдәрҙән айырмалы рәүештә Кубала медицина страховкалау системаһы йәки бушлай социаль медицина юҡ. Шуға күрә, мәҫәлән, бала үлеме кимәле 1000 балаға 100—110 тәшкил итә<ref>БСЭ, 2-е изд., т.23, стр. 583</ref>, был иң артта ҡалған [[Көнбайыш Европа]] илдәре — [[Испания]]<ref>100 на 1000 в 1951 г. — БСЭ, 2-е изд., т. 18, стр. 565</ref> һәм һуғышҡа тиклемге [[Италия]] менән тап килә<ref>111 на 1000 в 1932 г. — БСЭ, 1 изд., т. 30, стр. 270</ref>.

Революциянан һуң шунда уҡ илде 3 мең тирәһе табип ташлап китә. Әммә был етешһеҙлек медицина белеме системаһын ойоштороу иҫәбенә тулыландырыла.
Әлеге ваҡытта Кубала сабыйҙар үлеме Америка континенты илдәре араһында иң түбән кимәлдә тора ([[Канада]]нан) тыш<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2091rank.html?countryName=Cuba&countryCode=cu&regionCode=ca&rank=182#cu CIA — The World Factbook — Country Comparison: Infant mortality rate] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100326233535/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2091rank.html?countryName=Cuba&countryCode=cu&regionCode=ca&rank=182#cu |date=2010-03-26 }}{{ref-en}}</ref>. Медицина ярҙамының бөтә төрҙәре лә бушлай.

2007 йылға табип һөнәре популяр һөнәр була, шул уҡ йылда илдә барлығы 70 мең самаһы дипломлы табип иҫәпләнә<ref>Неонилла Ямпольская. [https://www.rosbalt.ru/piter/2007/10/05/420071.html «Фидель Кастро уже здесь!»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804000235/https://www.rosbalt.ru/piter/2007/10/05/420071.html |date=2020-08-04 }} // информагентство «Росбалт» от 5 октября 2007</ref>.

АҠШ яғынан эмбарго Кубаға дарыуҙар һәм медицина приборҙары индереүгә ҡамасаулай<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7487000/7487889.stm Новости ВВС «Остров бесплатной медицины»]</ref>. 2010 йыл өсөн ЦРУ баһаһы буйынса, уртаса ғүмер оҙонлоғо 77,64 йәш тәшкил итә.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html CIA — The World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160210152814/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html |date=2016-02-10 }}{{ref-en}}</ref>.

Һаулыҡ һаҡлауға бюджет сығымдары: [[ЭТП]]-нан 5,5 процент тәшкил итә (2004).

== Мәғариф һәм фән ==
[[Файл:University_of_Havana.JPG|слева|мини|220x220пкс|Гавана университеты]]
[[XX быуат]] башынан 6 йәштән 14 йәшкә тиклемге балалар өсөн 9 синыфлы элементар белемдең дәүләт бушлай системаһы эшләй (туғыҙынсы класс мәжбүри түгел, ҡалғандары мотлаҡ).

[[1932 йыл]]да башланғыс мәктәпкә (дәүләт һәм сиркәү) мәктәп йәшендәге 90 % бала килгән<ref>БСЭ, 1-е изд., т. 35, стр. 358</ref>.

[[1951 йыл]]да өлкән халыҡтың 22 % наҙан булған<ref>БСЭ, 2-е изд, т.23, ст. «Куба»</ref>.

[[1961 йыл]]да наҙанлыҡты бөтөрөү буйынса кампания башлана. Һөҙөмтәлә [[1980 йыл]]да тик наҙандар һаны 2 % тәшкил итә, ә [[1990 йыл]]да Куба тотош грамоталы ил була. Юғары һәм урта мәктәптәр эшләй. 60 йыл дауамында халыҡтың йылына 1—2 % артыуы иҫәбенә уҡыусылар һаны ике тапҡырға арта (717 меңдән алып 1,5 миллионға тиклем). Бөтәһе, белем биреүҙең барлыҡ стадияларын иҫәпкә алғанда, уҡыусылар һаны өс тапҡыр арта<ref>Area Handbook for Cuba. p. 149<sup class="" style="white-space: nowrap">&#x5B;''[[Википедия:Проверяемость#Бремя доказательства|<span style="" title="Информация перед этим предупреждением нуждается в подтверждении авторитетными источниками">уточнить</span>]]''&#x5D;</sup></ref>.

Куба революцияһы еңеүенән һуң, 1959 йылда белем алыу барлыҡ баҫҡыстарында ла бөтә түләүһеҙ була (башланғыс синыфтан башлап юғары уҡыу йорттарына тиклем), был ил конституцияһы менән нығытыла. Туғыҙ йыллыҡ белем мотлаҡ булып тора (урта 12-синыфлы белем).

Уҡыусылар мәктәп формаһы, уҡыу кәрәк-яраҡтары, ә интернат-мәктәптәрҙә — бушлай туҡланыу һәм бик кәрәкле әйберҙәр менән тәьмин ителә. Насар йәки тулы булмаған ғаиләләрҙән балаларға тигеҙ шарттар тәьмин итеү өсөн матди ярҙам бирелә.

Урта мәктәпте тамамлап шунда уҡ уҡырға ингән студенттар өсөн, юғары уҡыу йорттарында көндөҙгө бүлек, эшләүсе студенттар өсөн ситтән тороп уҡыу һәм киске бүлектәр тәғәйенләнә. Башланғыс, урта, тулы урта мәктәпте һәм техникумды тамамлаусыларға уҡыуын дауам итеү мөмкинлеге гарантиялана, ә юғары уҡыу йортон тамамлаусыларға эшкә инеү хоҡуғы гарантиялана.

2006 йылдың башына ҡарата, Кубала эшләй Фәндәр академияһын (1962 йылда төҙөлгән), 4 университет (Гавана университеты, Гавана Аграр университеты һ. б.) һәм юғары һәм урта-махсус белем биреүҙең 47 белем биреү учреждениеһы эшләй<ref>Куба // Большая энциклопедия (в 62-х тт.). / редколл., гл. ред. С. А. Кондратов. том 24. М., ТЕРРА, 2006. стр. 358—375</ref>.

Илдең төп юғары уҡыу йорто булып Гавана университеты тора, ул баш ҡаланың төрлө өлөшөндә урынлашҡан. [[1999 йыл]]ға тиклем унда төп сит ил теле булараҡ [[урыҫ теле]] уҡытыла (ағалы-ҡустылы Паистар факультеты). Был факультеттың эшен [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның Халыҡ-ара алмашыу үҙәге кураторлыҡ итә. 1999 йылдан һуң [[инглиз теле]] өйрәнеү теле була.
[[Файл:Downtown_Scene_with_Capitolio_-_Centro_Habana_-_Havana_-_Cuba.JPG|мини|240x240пкс|Гавана Капитолийы, Куба Фәндәр академияһы]]
Кубала юғары белем сифатын күтәреү өсөн квалификация күтәреү курстары эшләй. 200-ҙән ашыу уҡыу йорто бар, улар базаһында 100-ҙән артыҡ һөнәр буйынса курстар үтә.

Хәҙерге ваҡытта юғары белемле белгестәрҙең квалификацияһын күтәреүҙең өҫтөнлөклө йүнәлештәре түбәндәгеләрҙән ғибәрәт: мәғариф, ген инженерияһы һәм биотехнология; медикаменттар етештереү; аҙыҡ-түлек продукттары етештереү программаһы; туризм өлкәһе.

Дәүләт мәғариф системаһы структураһы һәм эшмәкәрлеге өсөн яуаплы, шулай уҡ был өлкәләге барлыҡ сығымдарҙы финанслай. Мәғарифҡа бюджет сығымдары (2008): тулайым эске продукттың 13,6 %<ref>{{Мәҡәлә|автор=Е.О. ПОДОЛЬКО.|заглавие=О социальных особенностях системы образования на Кубе|ссылка=www.isras.ru/files/File/Socis/2004-01/podolko.pdf|язык=|издание=Учреждение Российской академии наук Институт социологии РАН|тип=|год=|том=|номер=|страницы=|doi=|issn=}}
</ref>. Мәғариф бюджетында был сығымдар (2008): ЭТП-ның 13,6 проценты тәшкил итә<ref>''UNESCO Institute for Statistics.''Public expenditure on education as % of GDP (англ.).<small>Дата обращения: 25 марта 2011.</small> <small>Архивировано 21 августа 2011 года.</small></ref>.

Илдә 700 000 самаһы кеше юғары белемгә эйә (шуларҙың 630 мең самаһы кеше юғары уҡыу йорттарын 1959 йылдан һуң тамамлаған). Һәр ете хеҙмәтсән кубиндың береһе юғары уҡыу йорто дипломына эйә. Наҙанлыҡ кимәле (ун йәш һәм унан өлкәнерәк халыҡ араһында) 3,8 процент тәшкил итә.

Кубала 170-тән ашыу ғилми-тикшеренеү институты эшләй.

Илдә 1 115 илдән балалар баҡсаһы, унда 145,1 мең бала йөрөй. Балалар баҡсаһы хеҙмәте менән файҙаланып 135 мең эшләүсе әсә файҙалана.

Башланғыс баҫҡыс мәктәп уҡыусыларының дөйөм һаны — 1 028 900 бала, урта мәктәп уҡыусылары — 778 мең; юғары уҡыу йорттары студенттары — 127 мең. Киске һәм ситтән тороп юғары һәм урта белем системаһы 100 меңдән ашыу кешене солғап ала.

Кубала 9 487 башланғыс мәктәп, 1 943 урта мәктәп һәм 48 юғары уҡыу йорто эшләй. Мәктәп база мәҙәни учреждение һанала. Һәр мең уҡыусыға 17,8 уҡытыусы тура килә. Белем биреү маҡсаттарына ЭТП-ның 9 % бүленә. Илдә фәнни тикшеренеүҙәргә, айырым алғанда, кешенең сәләмәтлегенә, биотехнология һәм ген инженерияһы, вакциналар һәм күп һанлы медикаменттар етештереү өлкәһенә шаҡтай аҡса бүленә, был тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһе дөйөм танылыу алған. Былар барыһы ла шаҡтай кеше ресурстары, шул иҫәптән милли мәғариф системаһы сиктәрендә әҙерләнгән юғары квалификациялы белгестәр булыу һөҙөмтәһендә мөмкин.

== Элемтә ==
Куба революцияһы еңеүенән һуң Фидель Кастро хөкүмәте тарафынан радиотапшырыуҙар, телефон һәм радиобәйләнештәрҙе национализациялау буйынса ҡарар ҡабул ителә. Артабан АҠШ ҡуйған сауҙа-иҡтисади блокадаға бәйле телекоммуникациялар үҫеше ҡыйынлаша. Шуға ҡарамаҫтан, 1960—1980 йылдарҙа СССР һәм социалистик дәүләттәр яғынан элемтә системалары үҫешенә урын бирелә.

1991 йылдан һуң осоҙа хәл ҡатмарлаша, әммә 1992 йылда уҡ Куба Usenet компьютер селтәренә тоташтырыла<ref>«''In 1992, CENIAI began uucp data transmission. About twice a week, they receive a dial-up call from Toronto for two-way transfer of mail and news. Their Canadian partner is Web, a part of the Association for Progressive Communications''»<br><br>Larry Press, Joel Snyder. {{Cite web|url=http://som.csudh.edu/cis/lpress/devnat/nations/cuba/cuba3.htm|title=A Look at Cuban Networks|accessdate=2009-04-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080509190456/http://som.csudh.edu/cis/lpress/devnat/nations/cuba/cuba3.htm|archivedate=2008-05-09}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509190456/http://som.csudh.edu/cis/lpress/devnat/nations/cuba/cuba3.htm |date=2008-05-09 }}</ref>.

2003 йылда утрауҙа 2 интернет-провайдер эшләй. Милли домен .cu.

2009 йылдың июнендә Венесуэла Кариб диңгеҙе төбө буйынса Сантьяго-де-Кубала Венесуэла һәм Сибоней пункты араһында ALBA-1 оптик сүс кабеле һалыу өсөн 70 миллион доллар аҡса бүлә. 2011 йылдың февралендә дөйөм оҙонлоғо яҡынса 1,6 мең км булған кабель һалыу тамамлана<ref>[https://ria.ru/world/20110209/332501947.html Оптоволоконный кабель Венесуэла-Куба достиг кубинского побережья] // РИА «Новости» от 9 февраля 2011</ref>. 25 йыл дауамында файҙаланыуға ҡаралған кабель 640 гигабитҡа эйә — Кубалағы спутник интернет-бәйләнешкә ҡарағанда ул 3 мең тапҡырға ҙурыраҡ<ref>[https://ria.ru/world/20130124/919640698.html Тестовые испытания интернет-кабеля проходят на Кубе] // РИА «Новости» от 24 января 2013</ref>.

2013 йылдың 3 июнендә илдә 118 интернет-кафе асыла<ref>[https://runews24.ru/technology/internet-cafe-in-cuba.html На Кубе 3 июня появились первые 118 интернет-кафе] // служба новостей «RuNews24» от 5 июня 2013</ref>.

Мобиль элемтә операторҙары бар берҙән-кубала — дәүләт компанияһы сауҙа маркаһы аҫтында Cubacel ETECSA. Баштараҡ, сит ил кеҫә телефоны булһа ғына мөмкин, йәки сит ил фирмаһы хеҙмәткәрҙәре кубинец, аппаратының төп дәүләт постарын биләй. Кубинец шул уҡ ваҡытта ябай, әйтергә теләгән кеҫә телефоны, урап тыйыла, сит ил гражданы исемен юллау на телефон<ref>{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/society/28/03/2008/153673.shtml|title=Власти Кубы разрешили гражданам покупать мобильные телефоны|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130317013629/http://top.rbc.ru/society/28/03/2008/153673.shtml|archivedate=2013-03-17}} // РБК от 28 марта 2008</ref>. Куба граждандары ирекле һатырға рөхсәт булғас, 2008 йылдың 14 апрелендә кеҫә телефоны, мобиль элемтәнең киң таралыуына сәбәп булды.

Кубала стандарт GSM 900, ә Гавананың ҡайһы бер райондарында һәм курорт Варадероһында — GSM 850 эшләй<ref>[https://ria.ru/world/20081212/157046424.html?ria=d59c18uv2ngmfjqu19ht825etsa0o9cq Плата за подключение к мобильной связи на Кубе снизилась с $120 до $65] // РИА «Новости» от 12 декабря 2008</ref>.

== Киң мәғлүмәт саралары ==

=== Баҫма матбуғат ===
Көндәлек гәзит «Granma», шул исемдәге яхта исеменән, ул яхтала Фидель Кастро етәкселегендә революционерҙар төркөмө Батиста режимы менән партизандар көрәшен тормошҡа ашырыу өсөн Кубаға төшә. Аҙнаһына бер тапҡыр инглиз телендә «Granma Internacional» гәзите сыға. Башҡа гәзит — «Juventud Rebelde» һәм «Trabajadores».

Шулай уҡ («Bohemia», «Opciones» һ. б.) журналдары сыға.

=== Радио һәм телевидение ===
Кубала берҙән-бер дәүләт тапшырыусыһы — ICRT (''Instituto Cubano de Radio y Televisión''— «Куба радио һәм телевидение институты»), 1962 йылдың 24 майында ойошторолған. Үҙ эсенә ала:

* Радиостанциялар
** Radio Progreso, 1929 йылда эшләй башлай, селтәр партнёрҙары — CMHA, CMIB, CMFC, CMMB, CMKB, CMLA, CMJB, CMAB, CMGB.
** Radio Reloj, 1947 йылда эшләй башлай
** CMBF Radio Musical Nacional, 1948 йылда эшләй башлай
** Radio Rebelde,1959 йылда эшләй башлай
** Radio Havana Cuba, халыҡ-ара радиостанция, 1961 йылда эшләй башлай
** Radio Enciclopedia, 1962 йылда эшләй башлай
** Radio Taíno, 1985 йылда эшләй башлай
** Провинция радиостанциялары — Radio Ciudad de La Habana, Radio Metropolitana, Radio COCO, Radio Cadena Habana (өсөһө лә Гаванала), Radio Guamá, Radio Artemisa и др.
* Телеканалдар
** Cubavisión (1960 йылда националләштерелгәнгә тиклем CMQ-TV, Canal 6), 1962 йылда эшләй башлай
** Tele Rebelde (ранее — Canal 2), 1982 йылда эшләй башлай
** Canal Educativo, 2001 йылда эшләй башлай
** Canal Educativo 2, 2004 йылда эшләй башлай
** Multivisión, 2008 йылда эшләй башлай
** провинция телеканалдары
** Cubavisión Internacional

Элек шулай уҡ CMQ һәм RHC-Cadena Azul (1939 йылда эшләй башлаған) радиостанциялар булған.

== Мәҙәниәт ==
[[Файл:Kubanischer-mojito.jpeg|слева|мини|175x175пкс|<small>'''Мохито''' — Куба кухняһының һәм Куба мәҙәниәтенең традицион коктейле, ром, аш содаһы, лайм һәм бөтнөк япрағынан яһалған. Хәҙерге көндә экзотик халыҡ-ара эмблема булып тора.</small>]]
[[Файл:Cuba_Libre.jpg|справа|мини|175x175пкс|Куба либре]]

[[Файл:Cubanfood.jpg|справа|мини|175x175пкс|Куба блюдоһы: «иҫке кейем» (һыйыр ите), ҡара фасоль, дөгө һәм «мохито» менән юкка.]]
'''Гастрономия. '''Аш-һыуҙар: ҡыҙҙырылған сусҡа ите, моджо менән юкка, дөгө конгри, Chatinos йәки Tostones, Picadillo a la criolla, картуф менән ит, Ajiaco, көнсығыш конгри, Куба сэндвичы, «Иҫке кейем» (һыйыр ите менән) йәшелсәләр менән, Gaceñiga.
[[Файл:Alicia_Alonso_1955.jpg|справа|мини|193x193пкс|Балерина Алисия Алонсо]]

=== Музыка һәм бейеү ===
'''Кубаның күренекле сәнғәт эшмәкәрҙәре'''
* Лауреаное Фуэнтес (1825—1898)-композитор
* Гонсало Роиг (1890—1970)-композитор һәм дирижер
* Эрнесто Лекуон (1895—1963)- композитор һәм пианист
* Амадео Рольдан (1900—1939) — композитор
* Катурл Гарсия һәм Алехандро (1906—1940)- композитор
* Рольдан Амадео-скрипкасы
* Алехандро Гарсиа- музыкант
* Брауэр Лена -гитарасы
* Синдо Гарай (1867—1968)- композитор
* Росендо Руис (1885—1983)- композитор
* Альберто Вильялон (1882—1955)- музыкант
* Баллагас Патрисио (1879—1920)- композитор һәм гитарасы
* Лоренцо Иерресуэло (1907—1993)-музыкант, йырсы, гитарасы һәм композитор
* Карлос Пуэбла (1917—1989)- йырсы, гитарасы, композитор
* Эль Гуаяберо, Орамас Фаустино (1911—2007)- йырсы, гитарасы, композитор

'''Куба традицион халыҡ музыкаһы үҙ эсенә:''' румба, дансон, сон, сальс, гуарача, болеро, конга, трова, нуэваны ала.

'''Әҙәбиәт'''

Эредиа (1803—1839), мөхәббәт, фәлсәфәүи һәм гражданлыҡ-патриотик шиғырҙар авторы.
XIX быуат аҙағында әҙәбиәттә модернизмға нигеҙ һалыусыларҙың береһе, патриот, Куба революцияһы «''апостолы''» Хосе Марти. [[Беренсе донъя һуғышы]]нан һуң, 1920—1930 йылдарҙа патриотик рухтар үҫеше фонында Куба шағирҙарының һәм прозаиктарының «икенсе республика быуыны» үҙе тураһында белдерә, ул төрлө әҙәби ағымдар үҙенә берләштерә<ref>''Субичус Б. Ю.'' Из истории кубинской литературы — /Культура Кубы — М.: Наука, 1979. — 336 с.</ref>. [[Алехо Карпентьер|А. Карпентьерҙың]] «Весна священная» романында — был быуындаң киң билдәле прозиактарының береһенең әҫәрендә егерменсе быуаттың тиҫтәләрсә дауамында донъялағы революцион үҙгәрештәрҙең киң картиналары биреләң<ref>''Карпентьер А.'' Весна священная. — /перевод Р.Сошиной и [[Трауберг, Наталья Леонидовна|Н. Трауберг]] — М.: Радуга, 1982. — 480 с.</ref>.

'''Һынлы сәнғәт'''
Куба һынлы сәнғәте [[XIX быуат]] аҙағында ғына барлыҡҡа килә. 1930 йылдарҙа Европала булып ҡайтҡан рәссамдар унда заманса художество ағымдары менән танышалар һәм уларҙы Кубаға алып киләләр. Мәҫәлән, Марсело Поголотти Куба халҡының ярлылығы менән бәйле темаларҙы һүрәтләү өсөн кубизм ҡуллана. Иң билдәле Куба рәссамы Вифредо Лам сюрреалистик стилдә яҙған. Марио Карреньоға Мексика монументалистарының ижады йоғонто яһаған. Хорхе Арчи стиле буйынса Латин Америкаһының 1930 йылдарҙағы рәссамдарының әҫәрҙәренә оҡшаш үҙенең портреттары менән билдәле.

=== Спорты ===
[[Файл:Cmaguey-baseball-team.jpg|слева|мини|175x175пкс]]
[[Файл:CAPABLANCA,_JOSE_R._CUBAN_CHESS_PLAYER;_WORLD_CHAMPION_LCCN2016866174.jpg|справа|мини|175x175пкс|[[Хосе Рауль Капабланка|Рауль Хосе Капабланка]], шахмат буйынса донъя чемпионы (1921—1927)]]
[[Спорт]] Кубала һәр кем өсөн асыҡ, һәм был киң таралғанлыҡ спорттың төрлө төрҙәре буйынса милли командаларҙы тулыландырырға мөмкинлек бирә, улар бәләкәй Кариб утрауына мөһим донъя һәм олипия наградаларын алып килә. Куба — бөтә донъяға билдәле булған спортсыларҙың тыуған иле. Спорт төрҙәре араһында [[бейсбол]], [[бокс]], [[еңел атлетика]] һәм [[волейбол]] айырылып тора.

2016 йылдың 18 авгусына ҡарата Куба йыйылма командаһы бейсболдағы барлыҡ ваҡыттары эсендә иң күп миҙалдарҙы яулай.

== Ҡораллы көстәр ==
[[Файл:Santiago_de_Cuba_-_Garde_au_Mausolée_José_Marti.JPG|справа|мини|175x175пкс|Хосе Марти мавзолейы янында ҡарауыл]]
Куба революцион ҡораллы көстәре (''Fuerzas Armadas Revolucionarias — FAR'') Кубаның төп ҡораллы формированиелары булып тора, ул милли оборонаны тәьмин итә. Өс төр ғәскәрҙәрҙе: ҡоро ер ғәскәрҙәре, Революцион хәрби флоты һәм Һауа һөжүменә ҡаршы һәм Хәрби-һауа көстәрен үҙ эсенә ала.

* 

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
{{Дерево статей|Куба}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Эмилия Андреевна Гриневич. Куба: еңеү революцияға килеү юлдары. — М.: Наука, 1975. — 240 б.: илл., с 230—238 библиография. — 500 дана 10
* {{Китап|автор=[[Ларин, Евгений Александрович|Ларин Е. А.]]|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|isbn=5-02-008962-1|серия=|страниц=272|страницы=|том=|год=1989|место=М.|часть=|издание=|ответственный=Отв. ред. д-р ист. наук Н. М. Лавров. [[Институт всеобщей истории АН СССР]].|викитека=|ссылка=|оригинал=|заглавие=Куба конца XVIII — первой трети XIX века|ссылка часть=|тираж=1300}}
[[Категория:Куба]]
[[Категория:Алфавит буйынса дәүләттәр]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]