Македон теле битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Язык
| имя = Македон теле
| самоназвание = македонски јазик
| страны = [[Төньяҡ Македония]];<br> [[Албания]], [[Болгария]], [[Греция]], [[Сербия]], [[Хорватия]];<br> [[Көнбайыш Европа]] илдәре;<br> [[Америка Ҡушма Штаттары]], [[Канада]];<br> [[Австралия]]
| регионы = 
| официальный язык = {{Флагификация|Северная Македония}};<br>
'''[[Региональный язык|Регионы]]''':<br>
{{Флагификация|Албания}}{{sfn|Усикова|2005|с=104}}<br>
{{Флагификация|Босния и Герцеговина}}<ref name="European Charter for Regional or Minority Languages">{{cite web|url=http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=1&DF=&CL=ENG&VL=1|title=List of declarations made with respect to treaty No. 148. European Charter for Regional or Minority Languages|author=|authorlink=|date=01.04.2016|editor=|format=|work=|pages=|location=|publisher=[[Совет Европы|Council of Europe]]|accessdate=|lang=en|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220622194011/http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148|archivedate=2022-06-22|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref><br>
{{Флагификация|Румыния}}<ref name="European Charter for Regional or Minority Languages"/>

'''Международные организации''':<br>
[[Файл:Flag of CEFTA.svg|border|22px]] [[Үҙәк Европа ирекле сауҙа ассоциацияһы|ЦЕАСТ]]
| регулирующая организация = Крсте Мисирков исемендәге македон теле иституты
| число носителей = төрлө мәғлүмәт буйынса<br> 1,4 миллиондан алып 3,5 миллионға тиклем кеше<ref name="Ethnologue. Macedonian">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/mkd|title=Macedonian. A language of Macedonia|date=2015|editor=Lewis, M. Paul, Gary F. Simons, Charles D. Fennig|work=[[Ethnologue|Ethnologue: Languages of the World]] (18th Ed.)|location=Dallas|publisher=[[SIL International]]|lang=en|access-date=2016-02-10|archive-date=2019-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190906065953/https://www.ethnologue.com/language/mkd|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref>{{sfn|Friedman|2001|p=435}}
| рейтинг = 
| статус = хәүеф янамай 
| вымер = 
| категория = [[Евразия телдәре]]
| классификация = [[Һинд-европа телдәре]]
: [[Славян тармағы]]
:: [[Көньяҡ славян төркөмө]]
::: [[Көнсығыш көньяҡ славян телдәре|Көнсығыш төркөмсә]]
Туғандаш телдәр: [[болгар]], [[босний]], [[серб]], [[черногор]], [[хорват]] һәм [[словен]]
| письмо = [[кириллица]]<br> ([[македон алфавиты]])
| ГОСТ 7.75–97 = маа 415
| ISO1 = mk
| ISO2 = mac (B); mkd (T)
| ISO3 = mkd
}}

'''Македон теле''' — [[Славян телдәр|славян теле]] (үҙатамаһы: ''македонски јазик'') — македондар теле, славян телдәренең береһе. Генетик төркөмләү буйынса [[болгар теле]]нә бик оҡшаған, шуның менән бергә көньяҡ славян тел төркөмө сиктәрендә көнсығыш көньяҡ славян төркөмсәһен барлыҡҡа килтерә{{sfn|Friedman|2001|p=435}}<ref name="ЛЭС. Южнославянские языки">''[[Гудков, Владимир Павлович|Гудков В. П.]]'' {{Статья ЛЭС|[http://tapemark.narod.ru/les/600a.html Южнославянские языки]}}</ref><ref name="ЛЭС. Македонский язык">''[[Усикова, Рина Павловна|Усикова Р. П.]]'' {{Статья ЛЭС| [http://tapemark.narod.ru/les/279b.html Македонский язык]}}</ref>. Ул телдә 1,5 миллион кеше аралаша. Башлыса [[Төньяҡ Македония]]ла таралған, македон телен йөрөтөүселәрҙең бәләкәй төркөмдәре шулай уҡ [[Албания]]ла, [[Болгария]]ла, [[Греция]]ла, [[Сербия]]ла, [[Хорватия]]ла, в ряде стран [[Көнбайыш Европа]]ның ҡайһы бер илдәрендә, [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда, [[Канада]]ла, [[Австралия]]ла һәм башҡа илдәрҙә осрай<ref name="Ethnologue. Macedonian"/>{{sfn|Усикова|2005|с=102—103}}. Македон теле Төньяҡ Македонияла (1991 йылдан). Албанияла ҡайһы бер рәсми функцияларҙы үтәй{{sfn|Усикова|2005|с=104}}. [[Босния һәм Герцеговина]]ла һәм [[Румыния]]ла македон теленә төбәк теле статусын биреү мөмкинлеге бар<ref name="European Charter for Regional or Minority Languages"/>.

Йәниҫәп мәғлүмәттәренә ярашлы, македон телендә һөйләшеүселәрҙең дөйөм һаны 1,408 млн кеше (2015)<ref name="Ethnologue. Macedonian"/>, уларҙан төньяҡ Македонияла йәшәүсе 1,345 млн кеше өсөн македон теле туған тел булып тора (2002)<ref name="Попис 2002. с. 198">{{cite web|url=http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на населението, домаќинствата и становите 2002, Книга X: Вкупно население, домаќинства и станови — дефинитивни податоци по населени места — Вкупно население според изјаснувањето за националната припадност, мајчиниот јазик и вероисповедта|author=|authorlink=|date=|editor=|format=|work=|pages=С. 198|location=|publisher={{нп5|Государственная служба статистики Северной Македонии|Република Македонија. Државен завод за статистика|mk|Државен завод за статистика на Република Македонија}}|accessdate=|lang=mk|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324050205/http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|archivedate=2012-03-24|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref>. Баһалау мәғлүмәттәре буйынса, туған һәм икенсе тел булараҡ македон телен белгән кешеләр һаны 2 миллиондан алып 3,5 миллион кеше тип (2001) билдәләнә{{sfn|Friedman|2001|p=435}}.

Македон теленең (фонетика и фонологија на македонскиот јазик) башҡа көньяҡ славян телдәренән айырылып торған йәки уларҙың ҡайһы берҙәренә яҡын булған үҙенсәлектәренә оҙон һәм ҡыҫҡа һуҙынҡы фонемаларҙың булмауы; һуҙынҡыларҙың редукцияһы булмауы; праславян телендә ''*ǫ'' танау һуҙынҡыһының ''а''-ға (''рака'' «рука») күсеүе; ижек яһаусы сонор тартынҡы ''r̥'' булыуы; һүҙ аҙағынан (акцент төркөмөнән) өсөнсө ижектән дә йыраҡ төшмәгән үҙгәлекле палаталь тартынҡылар — аффриката — ''һаңғырау палаталь аффриката ќ'', ''яңғырау палаталь аффриката ѓ'' (''свеќа'' «свеча», ''меѓа'' «межа») булыуы; билдәләнгән (фиксированный) баҫым булыуы һ. б.<ref name="ЛЭС. Македонский язык"/>

Македон теленең морфологик (Морфологија на македонскиот јазик) һыҙаттар иҫәбендә килеш флексияларын юғалтыу; болгар һәм македон телдәрендә билдәлелекте һәм арауыҡтағы торошто күрһәткән артикль булыуы (''книга'' «книга», ''книгата'' «эта книга», ''книгава'' «вот эта книга», ''книгана'' «та книга»); модаль-заман ҡылым формаларының ҡатмарлы системаһы булыуы; аорист һәм имперфекттың таралыуы; ''ќе'' киҫәксәһе ярҙамында киләсәк замандың аналитик барлыҡҡа килеүе; пересказывательный һөйкәлешенең (эвиденциальность) булыуы; инфинитив урынында ''да'' киҫәксәһе менән хәҙерге заман ҡылымдарының формаһы һ. б.<ref name="ЛЭС. Македонский язык"/>

Төп лексика фондын дөйөм славян лексикаһы тәшкил итә, төрлө ваҡытта македон теленә грек, төрөк, серб-хорват һәм башҡа телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәр ингән{{sfn|Усикова|2005|с=135—137}}.

Македон телендә өс: төньяҡ македон, көнбайыш македон һәм көньяҡ-көнсығыш македон (көнсығыш македон) диалекттары айырыла<ref name="ЛЭС. Македонский язык"/>{{sfn|Усикова|2005|с=103}}{{sfn|Дуличенко|2014|с=461—462}}.

Әҙәби тел XX быуат уртаһында көнбайыш македон диалектының үҙәк һөйләштәре нигеҙендә кодланған була<ref name="ЛЭС. Южнославянские языки"/>{{sfn|Усикова|2005|с=105}}. Кодификацияланғанына тиклем македон идиомы йышыраҡ, шул иҫәптән македондарҙың үҙҙәре тарафынан, болгар теле диалекттары төркөмө булараҡ ҡарала{{sfn|Дуличенко|2014|с=445}}{{sfn|Усикова|2005|с=107}}. Македон теленең төп лексик фондын дөйөм славян лексикаһы тәшкил итә, төрлө осорҙа македон теленә грек, төрөк һәм серб-хорват һәм башҡа телдәр үҙләштермәләре ингән{{sfn|Усикова|2005|с=135—137}}.

Македон теленең тел үҙенсәлектәре X—XI быуаттарҙың иҫке славян/сиркәү-славян теленең яҙма ҡомартҡыларын: Мария инжилы, Зограф инжилы, Ассеманиев инжилы һәм башҡалар сағылдыра. Македон яҙмаһының нигеҙендә кириллица ята<ref name="ЛЭС. Македонский язык"/>{{sfn|Усикова|2005|с=106}}.

== Атамаһы тураһында ==
«Македон» атамаһы (лингвоним) рәсми ҡулланыуға 1945 йылда индерелә<ref>{{книга|автор=|заглавие=880-01|ссылка=|место=|издательство=Институт славяноведения РАН|год=2005|страницы=166|isbn=}}</ref>. Хәҙерге славян македон теле антик осорҙа был өлкәлә таралған боронғо македон теле менән күсәгилешле бәйле түгел, ул, фаразланыуынса, боронғо грек теленең диалекты йәки көслө эллинлаштырылған иллирий, фригий йәки фракий телдәренә яҡын боронғо балҡан теле булған<ref name="Friedman. Macedonian. P. 4">{{cite web|url=http://www.seelrc.org:8080/grammar/mainframe.jsp?nLanguageID=3|title=Macedonian. Sociolinguistic and Geolinguistic Situation. Terminology and History|author=Friedman V. A.|authorlink=Фридман, Виктор (лингвист)|date=2001|editor=|format=|work=|pages=P. 4|location=|publisher=[[Университет Дьюка|Duke University]]. Slavic and Eurasian Language Resource Center|accessdate=|lang=en|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140728194528/http://www.seelrc.org:8080/grammar/mainframe.jsp?nLanguageID=3|archivedate=2014-07-28|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref><ref>''[[Нерознак, Владимир Петрович|Нерознак В. П.]]'' {{Статья ЛЭС| [http://tapemark.narod.ru/les/141b.html Древнемакедонский язык]}}</ref>. Македония тел ғилемендә «боронғо македон» термины шулай уҡ иҫке славян телен (''старомакедонски јазик'') билдәләү сифатында ҡулланылыуы мөмкин, был осраҡта антик Македония теле «антик македон теле» (''антички македонски јазик'') тип билдәләнеүе мөмкин. Бер нисә автор «боронғо македон» терминын славян македон теленең (боронғо болгар-македон диалекттары) иртә тарихи үҫеш осорона исем биреү өсөн ҡуллана{{sfn|Дуличенко|2014|с=463}}.

XIX быуатта македония интеллигенцияһы вәкилдәре славян Македонияһы теле өсөн бер нисә альтернатив атама тәҡдим итә, мәҫәлән, ''славян-болгар/славен-болгар, македон-болгар, славян-македон/словен-македон'' һ. б. Македонлылар араһында был исемдәр аҙ билдәле булған һәм улар һиҙелерлек таралыу алмаған{{sfn|Дуличенко|2014|с=338}}.

== Лингвогеографияһы ==

=== Ареалы һәм һаны ===
[[Файл:Makedonija - Jezicki sastav po naseljima 2002-rus.png|thumb|270px|2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса
[[Македония республикаһы|Македония Республикаһы]] халҡы араһында телдәрҙең таралыуы]]
Македония теле таралыуының төп биләмәһе булып [[Төньяҡ Македония]] тора. 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу (Преброяване в Република Македония 2002) мәғлүмәттәренә ярашлы, 2,0225 миллион Төньяҡ Македония кешеһенән 1,3448 миллионы туған тел булараҡ македония телен билдәләгән, шул иҫәптән Скопье дәүләтенең баш ҡалаһында — 341,34 мең<ref name="Попис 2002. с. 198"/><ref name="Попис 2002. с. 18">{{cite web|url=http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на населението, домаќинствата и становите 2002, Книга X: Вкупно население, домаќинства и станови — дефинитивни податоци по населени места — Вкупно население според изјаснувањето за националната припадност, мајчиниот јазик и вероисповедта|author=|authorlink=|date=05.05.2004|editor=|format=|work=|pages=С. 18|location=|publisher={{нп5|Государственная служба статистики Северной Македонии|Република Македонија. Државен завод за статистика|mk|Државен завод за статистика на Република Македонија}}|accessdate=|lang=mk|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324050205/http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|archivedate=2012-03-24|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref>. Этник македонлылар һаны 1,298 миллион кеше тәшкил иткән<ref>{{cite web|url=http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на населението, домаќинствата и становите 2002, Книга X: Вкупно население, домаќинства и станови — дефинитивни податоци по населени места — Вкупно население според изјаснувањето за националната припадност, мајчиниот јазик и вероисповедта|author=|authorlink=|date=05.05.2004|editor=|format=|work=|pages=С. 62|location=|publisher={{нп5|Государственная служба статистики Республики Македония|Република Македонија. Државен завод за статистика|mk|Државен завод за статистика на Република Македонија}}|accessdate=|lang=mk|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324050205/http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|archivedate=2012-03-24|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref>. Македония телен йөрөтөүселәр, халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, Төньяҡ Македонияның күпселек райондарында, илдең албан телле кешеләр күпселекте тәшкил иткән төньяҡ-көнбайыш өлөшөнән тыш, халыҡтың күпселеген тәшкил итә{{sfn|Усикова|1994|с=221—222}}.

Төньяҡ Македониянан тыш, македон теле шулай уҡ Македонияның тарихи өлкәһенең төрлө төбәктәренән ғибәрәт күрше илдәрҙең бер нисә районында: Албанияның көнсығыш райондарында (яҡынса 75 ауыл), Грецияның төньяҡ райондарында һәм Болгарияның көньяҡ-көнбайыш райондарында таралған. Был биләмәләрҙә македон телен белгән кешеләр ерле халыҡ булып тора.<ref group="~">

XX быуат башына тиклем македон теленең тарихи ареалы [[Македония]]ның бөтә географик өлкәһен: Вардар Македонияһын (хәҙерге [[Төньяҡ Македония]] территорияһы һәм [[Албания]]ның уның менән сиктәш райондары), Греция (Эгей) Македонияһы ([[Греция]]ның төньяғы) һәм Пирин Македонияһы (юго-запад [[Болгария]]ның көньяҡ-көнбайышы) үҙ эсенә ала. Хәҙерге осорҙа Болгарияла македон диалекттарын йөрөтөүселәр болгар этник һәм тел үҙаңына эйә, ә Грецияла, тарихи ваҡиғалар һәм XX быуатта грек властарының сәйәсәте арҡаһында, македон телендә һөйләшеүселәр бик аҙ һанға кәмей.</ref>{{sfn|Friedman|1993|p=249}}. Күрше Сербияла македон телендә һөйләшеүселәр, ҡағиҙә булараҡ, халыҡ тығыҙ ултырған райондар барлыҡҡа килтермәй. Косово һәм Метохияның Серб автономиялы крайының көньяҡ-көнбайыш райондарында йәшәгән, ысынында иһә өлөшләтә дәүләт тарафынан танылған Косово Республикаһы һәм уларға күрше Албания райондарында йәшәгән халыҡтың этник төркөмө вәкилдәре был исемлеккә инмәй. Горания һөйләштәренең македон теленә ҡарауын Төньяҡ Македония (Божидар Видоески), Сербияла һәм Хорватияла (Далибор Брозович Dalibor Brozović, Павле Ивич) лингвистары яҡлай, уларҙы серб-хорват диалект ареалына индереү ҡабул ителгән. Тау төбәгенең саңғы өлөшөндә йәмғеһе

{{sfn|Friedman|2001|p=435}}<ref name="Friedman. Macedonian. P. 4"/>. Барлығы Косово Республикаһының 2011 йылғы йәниҫәбе (Попис становништва 2011 на Косову) буйынса Гора төбәгенең Косово өлөшөндә горанлылар һаны 10 265 кеше тәшкил итә<ref>{{cite web|url=http://census.rks-gov.net/|title=Data access. Population. Display data in the selected year (2011). Kosovo Detail municipality. Prizren|author=|authorlink=|date=2012|editor=|format=|work=|pages=|location=|publisher={{нп5|Агентство статистики Республики Косово|Kosovo Agency of Statistics|en|Kosovo Agency of Statistics}}|accessdate=|lang=en|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140404231055/http://census.rks-gov.net/|archivedate=2014-04-04|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140404231055/http://census.rks-gov.net/ |date=2014-04-04 }}{{проверено|1|4|2016}}</ref>. Бынан тыш, [[Воеводина]]ның бер нисә ауылында (Дужине, Пландиште, Ябука (Панчево) Јабука) байтаҡ македонлы йәшәй<ref>{{cite web|url=https://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/PeriodicalReports/SerbiaPR2_en.pdf|title=Second periodical report presented to the Secretary General of the Council of Europe in accordance with Article 15 of the Charter. The Republic of Serbia|author=|authorlink=|date=2010|editor=|format=|work=|pages=P. 60—62|location=Belgrade|publisher=The European Charter for Regional or Minority Languages|accessdate=|lang=en|description=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180722021315/https://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/PeriodicalReports/SerbiaPR2_en.pdf|archivedate=2018-07-22|deadlink=no}}{{проверено|1|4|2016}}</ref>.

== Социолингвистик мәғлүмәттәр ==
Хәҙерге ваҡытта македон теле Төньяҡ Македонияның (1991 йылдан) дәүләт теле һәм был илдең халыҡтары өсөн милләт-ара аралашыу теле. 1991 йылға тиклем македон теле СФРЮ составында Македония Халыҡ, артабан Социалистик Республикаһы теле булып хеҙмәт иткән. Төп этнос — македондарҙан тыш, македон телендә республикала йәшәгән башҡа халыҡ вәкилдәре: албандар (халыҡтың 25 % тирәһе), төрөктәр, арумындар, сиғандар, сербтар һөйләшә{{sfn|Усикова|1994|с=222}}. Төньяҡ Македонияла македон телен йөрөтөүселәр, башлыса, Югославия осоронда белем алыусылар, шулай уҡ бер үк дәрәжәлә серб-хорват теленә эйә (был тел төрлө формаларҙа хәҙерге македон теленә һиҙелерлек йоғонто яһай){{sfn|Усикова|2005|с=104}}. Македон теленең статусы (йортта аралашыу теленән алып берҙән-бер дәүләт теленә тиклем) сағыштырмаса ҙур булмаған осорҙа үҙгәрҙе, шуның менән бергә Македония Республикаһында ла тел ситуацияһы үҙгәрҙе — македон теле рәсми өлкәнән һәм этник-ара аралашыу өлкәһенән башҡа телдәрҙе ҡыҫырыҡлап сығарҙы: XX быуаттың икенсе яртыһынан һәм бигерәк тә 1991 йылдан һуң күбеһенсә серб-хорват телен ҡулланыу әһәмиәте байтаҡҡа кәмене, ә XX быуатта төрөк теле төрөк аҙсылығы ҡулланған көнкүреш теленә тиклем тарайҙы. Македонияның әҙәби телендә ҡыҫҡа ваҡыт эсендә ғилми, ижтимағи-сәйәси, административ-эшлекле, һөйләшеү, публицистик, нәфис һ. б. төрлө функциональ стилдәр үҫешкән.{{sfn|Усикова|1994|с=227—228}}

== Яҙмаһы ==
[[Файл:Macedonian cursive script.svg|right|350px|border|Македон ҡулъяҙма яҙыуы]]
Боронғо замандарҙа (X—XIII быуаттар) Македония территорияһында боронғо славян/сиркәү-славян (глаголица) һәм кириллицалы әлифбалар ҡулланылған. Артабан боронғо славян (сиркәү-славян) кириллицаһы ғына ҡулланыла, уның төрлө варианттары Македония славяндарында XIX быуатҡа тиклем таралған була. XIX быуат — XX быуаттың беренсе яртыһында македондар туған диалекттарында текстарҙы яҙғанда болгар һәм серб графикаһын (кириллица алфавитын) файҙаланған. Көньяҡ Македонияла грек алфавитына (был алфавитты македонсылар Греция биләмәһендә һәм хәҙерге ваҡытта ла ҡуллана) нигеҙләнгән яҙыу таралған булған{{sfn|Усикова|2005|с=105}}.

Хәҙерге македон теле яҙыуы (графика) XX быуат уртаһында төҙөлә. Македон алфавиты үҙенсәлекле ''ѓ, ќ, Зело (ѕ), џ, љ һәм њ'' графемалары менән кириллица варианты булараҡ 1945 йылда тулыһынса раҫлана{{sfn|Усикова|2005|с=105—106}}.
Һуңғы өс хәреф серб-хорват алфавитынан үҙләштерелгән; ѕ графемаһы — сиркәү-славян алфавитындағы хәреф билдәһе{{sfn|Friedman|1993|p=251}}.

Хәҙерге македон алфавиты 31 хәрефтән тора:
{| style="font-family:Microsoft Sans Serif; font-size:1.4em; border:solid 1px #000; border-collapse:collapse; background-color:#f8f8ef; text-align:center;"
| style="width:3em; padding:3px;" | А а
| style="width:3em; padding:3px;" | Б б
| style="width:3em; padding:3px;" | В в
| style="width:3em; padding:3px;" | Г г
| style="width:3em; padding:3px;" | Д д
| style="width:3em; padding:3px;" | Ѓ ѓ
| style="width:3em; padding:3px;" | Е е
| style="width:3em; padding:3px;" | Ж ж
|-
| style="width:3em; padding:3px;" | З з
| style="width:3em; padding:3px;" | Ѕ ѕ
| style="width:3em; padding:3px;" | И и
| style="width:3em; padding:3px;" | Ј ј
| style="width:3em; padding:3px;" | К к
| style="width:3em; padding:3px;" | Л л
| style="width:3em; padding:3px;" | Љ љ
| style="width:3em; padding:3px;" | М м
|-
| style="width:3em; padding:3px;" | Н н
| style="width:3em; padding:3px;" | Њ њ
| style="width:3em; padding:3px;" | О о
| style="width:3em; padding:3px;" | П п
| style="width:3em; padding:3px;" | Р р
| style="width:3em; padding:3px;" | С с
| style="width:3em; padding:3px;" | Т т
| style="width:3em; padding:3px;" | Ќ ќ
|-
| style="width:3em; padding:3px;" | У у
| style="width:3em; padding:3px;" | Ф ф
| style="width:3em; padding:3px;" | Х х
| style="width:3em; padding:3px;" | Ц ц
| style="width:3em; padding:3px;" | Ч ч
| style="width:3em; padding:3px;" | Џ џ
| style="width:3em; padding:3px;" | Ш ш
|
|}

Македон алфавитындағы хәрефтәр һәм улар тарафынан билдәләнгән өндәр:
{|
 |
{|class="standard" style="text-align:center; font-family: Arial Unicode MS, Lucida Sans Unicode, sans-serif; width:251px;"
!№
![[хәреф]]
!төп<br>аллофон<br>([[Международный фонетический алфавит|МФА]])
!башҡалар<br>аллофондар<br>([[Международный фонетический алфавит|МФА]])
|-
|1||'''А а'''||{{МФА2|a}}||
|-
|2||'''Б б'''||{{МФА2|b}}||{{МФА2|p}}
|-
|3||'''В в'''||{{МФА2|v}}||{{МФА2|f}}
|-
|4||'''Г г'''||{{МФА2|ɡ}}||{{МФА2|k}}
|-
|5||'''Д д'''||{{МФА2|d}}||{{МФА2|t}}
|-
|6||'''Ѓ ѓ'''||{{МФА2|ɟ͡ʝ}} ({{МФА2|ɟ}})<ref name="Звуки ќ, ѓ" group=~>В статье [[Усикова, Рина Павловна|Р. П. Усиковой]] «Македонский язык» (2005) основные [[аллофон]]ы на месте [[ќ]], [[ѓ]] рассматриваются как [[Палатальные согласные|среднеязычные палатальные]] [[аффрикаты]] [[Глухая палатальная аффриката|к͡’j]] ([[Глухая палатальная аффриката|c͡ç]]), [[Звонкая палатальная аффриката|г͡’j]] ([[Звонкая палатальная аффриката|ɟ͡ʝ]]). В работах [[Фридман, Виктор (лингвист)|В. А. Фридмана]] на месте [[ќ]], [[ѓ]] представлены [[палатальные взрывные согласные]] [[Глухой палатальный взрывной согласный|c]], [[Звонкий палатальный взрывной согласный|ɟ]] (в ранней версии [[Международный фонетический алфавит|МФА]] символами c и ɟ обозначались также палатальные аффрикаты). Различия в реализации [[Фонема|фонем]] /''ќ''/, /''ѓ''/ в речи [[Носитель языка|носителей]] македонского языка, согласно В. А. Фридману, отмечаются в диапазоне от [[Палатализованные согласные|палатализованных]] [[Глухой альвеолярный взрывной согласный|tʲ]], [[Звонкий альвеолярный взрывной согласный|dʲ]] до [[Фрикативные согласные|фрикативных]] [[Глухой альвеоло-палатальный фрикатив|ɕ]], [[Звонкий альвеопалатальный спирант|ʑ]] и аффрикат [[Глухая альвеолярная аффриката|t͡s]], [[Звонкая альвеолярная аффриката|d͡z]].</ref>||
|-
|7||'''Е е'''||{{МФА2|ɛ}}||
|-
|8||'''Ж ж'''||{{МФА2|ʒ}}||{{МФА2|ʃ}}
|-
|9||'''З з'''||{{МФА2|z}}||{{МФА2|s}}
|-
|10||'''Зело Ѕ ѕ'''||{{МФА2|d͡z}}||{{МФА2|t͡s}}
|-
|11||'''И и'''||{{МФА2|i}}||
|-
|12||'''Ј ј'''||{{МФА2|j}}||
|-
|13||'''К к'''||{{МФА2|k}}||{{МФА2|ɡ}}
|-
|14||'''Л л'''||{{МФА2|l}}||{{МФА2|l̥}}
|-
|15||'''Љ љ'''||{{МФА2|ʎ}}||
|-
|16||'''М м'''||{{МФА2|m}}||{{МФА2|ɱ}}

|}
| ||
|valign=top|
{|class="standard" style="text-align:center; font-family: Arial Unicode MS, Lucida Sans Unicode, sans-serif; width:251px;"
!№
!хәреф
!төп<br>[[аллофон]]<br>([[Международный фонетический алфавит|МФА]])
!башҡалар<br>[[аллофон]]ы<br>([[Международный фонетический алфавит|МФА]])
|-
|17||'''Н н'''||{{МФА2|n}}||{{МФА2|n̥}}, {{МФА2|ŋ}}
|-
|18||'''Њ њ'''||{{МФА2|ɲ}}||
|-
|19||'''О о'''||{{МФА2|ɔ}}||
|-
|20||'''П п'''||{{МФА2|p}}||{{МФА2|b}}
|-
|21||'''Р р'''||{{МФА2|r}}||{{МФА2|r̥}}
|-
|22||'''С с'''||{{МФА2|s}}||{{МФА2|z}}
|-
|23||'''Т т'''||{{МФА2|t}}||{{МФА2|d}}
|-
|24||'''Ќ ќ'''||{{МФА2|c͡ç}} ({{МФА2|c}})<ref name="Звуки ќ, ѓ" group=~/>||
|-
|25||'''У у'''||{{МФА2|u}}||
|-
|26||'''Ф ф'''||{{МФА2|f}}||
|-
|27||'''Х х'''||{{МФА2|x}}||
|-
|28||'''Ц ц'''||{{МФА2|t͡s}}||{{МФА2|d͡z}}
|-
|29||'''Ч ч'''||{{МФА2|t͡ʃ}}||{{МФА2|d͡ʒ}}
|-
|30||'''Џ џ'''||{{МФА2|d͡ʒ}}||{{МФА2|t͡ʃ}}
|-
|31||'''Ш ш'''||{{МФА2|ʃ}}||{{МФА2|ʒ}}
|}
|}

Македон яҙмаһында юл өҫтөнә ҡуйылған билдәләр (юл өҫтө билдәләре) ҡулланыла.
Тамырҙың башында /р˳/ (’рж [əр˳ш] «рожь») ижекле призвугын һәм әҙәби тел лексикаһына ҡарамаған һүҙҙәрҙә [ə] (икенсе төрлө — [ă]) һуҙынҡыһын билдәләр өсөн апостроф (’) ҡулланалар. Мәҫәлән, диалектизмдарҙа йәки төрөк теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә. Ҡайһы бер омографтарҙы: ''ù'' «ей», «её» — ''и'' «и» (союз), ''нè'' «нас» — ''не'' «не» (кире ҡағыу киҫәксәһе) айырыу маҡсатында гравис (`) ҡулланалар{{sfn|Усикова|2005|с=106}}.

== Тел тарихы ==

==== 1945 йылдан рәсми тел ====
1945 йылда Федератив Югославия составында Македония Халыҡ Республикаһы ойошторолғандан һуң, македон теле, серб-хорват һәм словен телдәре менән бер рәттән, рәсми тел тип иғлан ителә. 1945 йылдың майында Македония әҙәби теленең кодификацияһын (Кодификација на македонскиот стандарден јазик) рәсми раҫлаған хөкүмәт декреты сыға{{sfn|Усикова|1994|с=222}}{{sfn|Friedman|2001|p=436}}{{sfn|Дуличенко|2014|с=470}}. Шул ваҡыттан алып македон теленең рәсми функция башҡарыусы кодификацияланған әҙәби тел булараҡ барлыҡҡа килеү һәм үҫеш тарихында 4 осорҙо билдәләйҙәр{{sfn|Усикова|1994|с=222—223}}.

[[Файл:Македонски правопис.pdf|thumb|150px|Македон орфографияһының беренсе баҫмаһы (1945) (Правопис и правоговор на македонскиот јазик)]]

'''IV период''' (1991 йылдан әлеге ваҡытҡа тиклем). 1991 йылдан македон теле бойондороҡһоҙ Македония Республикаһының дәүләт теленә әүерелә, уның орфоэпик һәм грамматик нормаларын тотороҡландырыу процесы дауам итә. Македон теле күп милләтле Македония иленең бөтә халҡы өсөн барлыҡ эшмәкәрлек өлкәләрендә ҡулланылған үҫешкән полифункциональ тел булараҡ яйлап формалаша{{sfn|Усикова|1994|с=226}}{{sfn|Дуличенко|2014|с=470—471}}.

Әҙәби тел нормаларының үҫешенә XX быуат уртаһы һәм XX—XXI быуаттар сиге әҙәбиәтселәре Георги Абаджиев, Владо Малески, Стале Попов, Ацо Шопов, Томе Арсовски, Славко Яневский, Лидия Димковская, Анте Поповски, Живко Чинго һәм башҡалар йоғонто яһаған{{sfn|Дуличенко|2014|с=470}}.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Төньяҡ Македония]]

== Һылтанмалар ==
* [https://dzen.ru/a/YEhiatn7VTXGKdZM Македония и македонский язык]
* [https://kartaslov.ru/карта-знаний/Македонский+язык Македонский язык]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{примечания|group=~|2}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:Алфавит буйынса телдәр һәм диалекттар]]
[[Категория:Македон теле]]