Манатов Шәриф Әхмәтйән улы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Государственный деятель
| имя        =      Шәриф Әхмәтйән улы Манатов
| изображение      = [[File:Манатов Шариф Ахметзянович.jpg]]
| ширина    = 200px
| описание изображения =
| должность_2          = [[Башҡорт хөкүмәте|Башҡорт мәркәз шураһы]] рәйесе
 | порядок       = 
 | должность       = 
| порядок            = 
 | флаг             = Flag RSFSR 1918.svg
| флаг2              = 
 | периодначало     = 
 | периодконец      = 
 | предшественник   = 
 | преемник         = 
| флаг_2               = Flag of Bashkurdistan.svg
| флаг2_2              = 
| периодначало_2       = 20.02.1917
| периодконец_2        = 04.02.1918
| предшественник_2     = 
| преемник_2    
| дата рождения      = 20.10.1892 
| место рождения     = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}} [[Силәбе өйәҙе]] [[Ҡатай]] улусы (хәҙерге [[Ҡурған өлкәһе]] {{ТУ|Әлмән районы}})   Манат ауылы   
| дата смерти        = 1936 
| место смерти = {{ВБУ|Силәбе өлкәһе|Мейәс ҡала округында|Силәбе өлкәһе}} Смородинка ауылы 
| похоронен      = [[Башҡорт АССР-ы]] [[Учалы районы]] [[Көсөк (Учалы районы)|Көсөк]] ауылы
| партия             =  РСДРП ғинуар — июнь 1917<br />РКП(б), ВКП(б) май 1918 — 31 октябрь 1935
| образование        = Бехтерев институты
| профессия          = Журналист
| ученая степень     = 
| супруга            = Ғәйшә Манатова 
| дети               =
| награды            =
| автограф =
}}

'''Манатов Шәриф (Шәрифйән) Әхмәтйән улы''' ([[20 октябрь]] [[1892 йыл]] — [[1936 йыл]]) — [[башҡорт]] дәүләт эшмәкәре, [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]] етәкселәренең береһе, [[Башҡортостан автономияһы|Башҡортостан автономиялы республикаһына]] нигеҙ һалыусыларҙың береһе.

== Биографияһы ==
[[Файл:Ahmed Tsalikov, Mustafa Shokay and others.jpg|thumb|right|250px|1920 йылда [[Тбилиси]]ла төрки һәм Кавказ халыҡтары эмигранттарының осрашыуы.<br>''Ултыралар (уңдан һулға):'' '''Шәриф Манатов''', Әхмәт Цаликов, Мостафа Шоҡай.<br>''Баҫып торалар (уңдан һулға):'' Солтан Алдиев, Ғүмәр Тереғолов, [[Усман Тоҡомбәтов]].]]

Шәриф Әхмәт улы Манатов 1892 (икенсе сығанаҡтар буйынса 1893) йылдың 20 октябрендә [[Ырымбур губернаһы]] [[Силәбе өйәҙе]] [[Ҡатай]] улусының (хәҙерге [[Ҡурған өлкәһе]] [[Әлмән районы]]) Манат ауылында мулла ғәиләһендә тыуған.

Шәриф 5 йәшендә әсәнән етем ҡала. 1905 йылда 13 йәшлек был зирәк малай алыҫ юлға сыға: [[Өфө]]гә килеп, башҡорттар араһынан уҡымышлы кешеләргә юлыға һәм уларҙың ярҙамы менән [[«Ғәлиә» мәҙрәсәһе]]нә уҡырға урынлаша. Артабан, мәҙрәсәне тамамлау менән, ''Семипалатинск''иға барып, уҡытыусылар семинарияһына имтихан тота һәм уны 1910 йылда тамамлай<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов" >{{книга |автор= |заглавие= Манатов Шариф Ахметзянович. //Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период. (1917-1991)|ответственный= Я. В. Васильков, Сорокина М. Ю.|ссылка= http://www.politike.ru/dictionary/1145/word/manatov-sharif-ahmetzjanovich|место= Санкт-Петербург|издательство= Петербургское Востоковедение|год= 2003|том= |страниц= |страницы= |isbn=5-85803-225-7}}</ref>.

1910 йылда [[Санкт-Петербург]]ка юл тота, бында ул 1911 йылдың сентябрендә ''Бехтерев институты''ның тарих-филология факультетына ҡабул ителә. Шәриф Манатовтың сәйәси эшмәкәрлеге нәҡ ошо осорҙа башланып китә. Ул, аҙмы-күпме аҡса табыу өсөн, шәхси дәрестәр бирә, Петербургта һәм [[Өфө]]лә сыҡҡан мосолман гәзиттәрендә, батша Рәсәй империяһының милли сәйәсәтен фашлап, мәҡәләләр баҫтыра, студенттар хәрәкәтендә ҡатнаша, халыҡты бөлгөнлөккә төшөрөүсе [[Беренсе донъя һуғышы]]на ҡаршы сығыш яһай.

1914 йылдың октяберендә, охранканың эҙәрлекләүенән ҡасып, III курста уҡыуын тамамламайынса, эмиграцияға сығып китә. Тәүҙә [[Истанбул]]да уҡый<ref name="Политические деятели России" >{{книга
 | автор         = [[Дәүләтшин Рафаэль Әхмәтгәрәй улы|Давлетшин Р. А.]], Исхаков С. М.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович. // Политические деятели России 1917 г. Биографический словарь
 | ссылка        = http://www.politike.ru/dictionary/477/word/manatov-sharif-ahmetzjanovich
 | ответственный = 
 | место         = М.
 | издательство  = 
 | год           = 1993
 | том           = 
 | страниц       = 
 | страницы      = 203
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}</ref>, һуңынан [[Швейцария]]ның [[Цюрих]], [[Берн]] ҡалаларында йәшәй, аҙаҡ [[Женева]]ла урынлашып, шоколад фабрикаһында үлсәүсе булып эшләй. Бында ул үҙ алдына белем алыуын дауам итә, эмиграциялағы рус революционерҙары менән таныша, [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] осраша. Эмиграцияла үткәргән өс йыл ваҡыт эсендә Шәриф Манатов йәнә [[Инглиз теле|инглиз]], [[Немец теле|немец]], [[Француз теле|француз]], [[Ғәрәп теле|ғәрәп]] телдәрен өйрәнә, сәйәси әҙәбиәт менән ныҡлап мауығып китә. Һөҙөмтәлә, 1917 йылдың ғинуарында РСДРП (меньшевик-интернационалистар) сафына ағза булып керә<ref name="Башкортостан: краткая энциклопедия">{{книга
 | автор         = [[Дәүләтшин Рафаэль Әхмәтгәрәй улы|Давлетшин Р. А.]], Исхаков С. М.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович. // Башкортостан: краткая энциклопедия
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирская энциклопедия
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 672
 | страницы      = 382
 | isbn          = 5-88185-001-7
 | ref           = 
}}</ref>.

1917 йылғы Февраль революцияһынан һуң Шәриф Манатов, илгә ҡайтып, [[Өфө]]лә «Тормош» гәзите редакцияһына эшкә урынлаша. 1917 йылдың 20—27 июлендә [[Ырымбур]] ҡалаһында үткәрелгән [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|I Башҡорт ҡоролтайында]] ҡатнаша. Ҡоролтайҙа Шәриф Манатов [[Башҡорт мәркәз шураһы]] ағзаһы һәм рәйесе итеп һайлана<ref name="А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана" >{{книга
 | автор         = 
 | заглавие      = А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917—1920). Документы и материалы. /Сост. Н. М. Хисматуллина, Р. Н. Бикметова, А. М. Галеева, Ю. Р. Сайранов
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Китап
 | год           = 2005
 | том           = 1
 | страниц       = 392
 | страницы      = 53—54
 | isbn          = 5-295-03702-9 
 | ref           = 
}}</ref>. [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Әхмәтзәки Вəлиди]] буйынса, Шәриф Манатов [[Башҡорт мәркәз шураһы]] рәйесе итеп [[Ҡорбанғәлиевтар]] ярҙамы менән һайлана<ref>{{книга
 | автор = [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Заки Валиди Тоган.]]
 | заглавие = Воспоминания: Книга I
 | ссылка =
 | ответственный =
 | место = Уфа
 | издательство = Башкирское издательство «Китап»
 | год = 1994
 | том =
 | страниц = 400
 | страницы = 197, 212
 | isbn = 5-295-01269-7
 | ref =
}}</ref>.
1917 йылдың 22—29 авгусында [[Өфө]]лә уҙған II Башҡорт ҡоролтайында ҡатнаша. Ҡоролтайҙа сығыш яһап, Рәсәйҙә унитар дәүләт өсөн көрәшеүселәргә, милләттәрҙең үҙбилдәләнешен танырға теләмәүселәргә ҡаршы тора<ref>{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|М. М. Кульшарипов]]; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год           = 2010
 |том           = V
 |страниц       = 468
 |страницы      = 121
 |isbn          = 978-5-7501-1199-2
}}<blockquote>«…мы решительные противники централизации и выступаем за принцип федерализма. Если сторонники казанской платформы считают нас своими братьями, то пусть они нам не мешают, а содействуют достижению нами своих целей»</blockquote></ref>. Бында Шәриф Манатов йәнә [[Башҡорт мәркәз шураһы]] ағзаһы һәм рәйесе итеп һайлана<ref name="А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана" />, ә [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Әхмәтзәки Вәлидов]] был ваҡытта уның ярҙамсыһы, [[Бабич Шәйехзада Мөхәмәтзакир улы|Шәйехзада Бабич]] — шураның сәркәтибе итеп раҫлана. [[Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы]]на Ырымбур губернаһынан 9-сы һанлы Башҡорт федералистары исемлеге буйынса кандидат итеп һайлана<ref>{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|М. М. Кульшарипов]]; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год           = 2010
 |том           = V
 |страниц       = 468
 |страницы      = 121—122
 |isbn          = 978-5-7501-1199-2
}}</ref>.

1917 йылдың 16 ноябрендә Башҡорт мәркәз шураһының [[Башҡортостан автономияһы]]н иғлан иткән тарихи фарманы ла Шәриф Манатов ҡултамғаһы менән донъя күрә. Манатов етәкселегендә хөкүмәт Башҡортостан автономияһын бойомға ашырыу юлында мөһим эштәр атҡара. 1917 йылдың 8—20 декабрендә III Бөтә башҡорт ҡоролтайы автономия төҙөүҙе раҫлай. Был съезда Шәриф Манатов Башҡорт хөкүмәте һәм [[Кесе Ҡоролтай]] ағзаһы итеп һайлана. Съезд барышында Ырымбур губерна мосолман хәрби шураһы ультиматив рәүештә ҡоролтайҙы ҡыуыу менән янап, шул уҡ осорҙа Өфөлә демонстратив рәүештә ултырыштар үткәргән Милләт мәжлесенә ҡарата тәнҡит һүҙҙәрҙән баш тартырға талап иткән, быға яуап итеп ҡоролтай делегаттары Милләт мәжлесе ағзаларын Петроградҡа йәки Ҡазанға ҡыуырға тигән тәҡдимдәр яһағандар. Шул ваҡытта Башҡорт мәркәз шураһы рәйесе Шәриф Манатов былай тип белдергән: ''«…Для нас всё равно, пускай уберутся хоть в горящий ад»''<ref>{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|М. М. Кульшарипов]]; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год           = 2010
 |том           = V
 |страниц       = 468
 |страницы      = 131
 |isbn          = 978-5-7501-1199-2
}}</ref>.

Декабрь аҙағында Манатов Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы депутаты булараҡ Башҡортостан автономияһын РСФСР яғынан танылыуына ирешер өсөн Петроградҡа ебәрелә һәм ул унда 1918 йылдың 6 ғинуарында барып төшә. ВЦИК Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышын таратыу тураһында ҡарар ҡабул итә. 1918 йылдың 7 ғинуарында Манатов [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] менән осраша, Ленин башҡорт милли хәрәкәтен контрреволюцион тип иҫәпләмәй һәм ''«әгәр ҙә [[Сталин Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] менән берлектә эш итһәгеҙ, теләгегеҙ тормошҡа ашасаҡ»'' тип әйтә<ref name="Политические деятели России" />. 1918 йылда Манатов РКП(б) сафына ағза булып керә<ref name="Башкортостан: краткая энциклопедия"/>. 17 ғинуарҙа М. Вәхитов, Ғ. Ибраһимов, Ш. Манатов составында И. В. Сталин етәкселегендәге ''Милләттәр эше буйынса халыҡ комиссариаты (Наркомнац)'' эргәһендә ''Мосолман эштәре комиссариатын'' ойоштороу тураһында декрет баҫылып сыға. Уның комиссары итеп М. Вәхитов, комиссарҙың иптәштәре сифатында Ғ. Ибраһимов һәм Ш. Манатов раҫлана. Шәриф Манатов үҙенең маҡсатына тулыһынса ирешә алмай, әммә Башҡортостан автономияһын Совет власы яғынан танылыу өсөн нигеҙ әҙерләп өлгөрә. Манатов үҙәк властарының Башҡортостан Совет Республикаһын төҙөү буйынса саралар күрергә әҙер булыуы тураһында Башҡорт хөкүмәтенә телеграф аша хәбәр итә. 1918 йылдың 27 ғинуарында Башҡорт хөкүмәте артабанғыса яуап итеп телеграмма ебәрә: «Высокую власть Советов принимаем, при возможности самостоятельно заниматься нашими внутренними делами, образовать собственный полк». Тиҙҙән Шәриф Манатов ашығыс рәүештә Башҡортостан автономияһы проектын төҙөр өсөн Вәлидов етәкселегендә комиссия ойоштороп илдең баш ҡалаһына килеүен һорап йәнә телеграмма яҙа<ref>{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|М. М. Кульшарипов]]; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = Гилем
 |год           = 2010
 |том           = V
 |страниц       = 468
 |страницы      = 134—135
 |isbn          = 978-5-7501-1199-2
}}</ref>. Ләкин ваҡиғалар икенсе яҡҡа үҙгәрә һәм февралдә Ырымбур большевиктары [[Башҡорт хөкүмәте]] ағзаларын ҡулға ала. Ырымбур губернаһы ревкомы Манатовты ла ҡулға алырға кәрәклеге тураһында баш ҡалаға хәбәр итәләр, әммә үҙәк властары быға ҡаршы булалар<ref>И. В. Сталин түбәндәгесә яуап ҡайтара: ''«Манатов утвержден членом Мусульманского комиссариата при СНК. Он по вашей телеграмме арестован не будет, не будет также снят с занимаемой им должности»'' Образование БАССР. Сборник документов и материалов, Уфа, 1959. С. 871.</ref>. Шулай уҡ 1918 йылдың ғинуарында Шәриф Манатов [[Каруанһарай]]ҙы башҡорттарға ҡайтарыу мәсьәләһе буйынса [[Ленин|В. И. Ленин]] менән әңгәмәләшә. Ленин әҙерләнгән проектты уҡығас, ул «Башҡорт йорто» һүҙҙәре араһына «халыҡ йорто» һүҙен индергән. 1918 йылдың 6 февралендәге РСФСР-ҙың Милләттәр эштәре буйынса халыҡ комиссариатының (Наркомнац) декретына ярашлы, Каруанһарайҙы башҡорт халҡына тапшырыу иғлан ителә.

1918 йылдың 12 мартында «Яңы ваҡыт» гәзите хәбәр итеүенсә, Петроградта большевистик хөкүмәттә эшләүсе Шәриф Манатов әфәнде Башҡортостан автономияһын ойоштороу буйынса ҙур эш алып бара. Әммә шул уҡ ваҡытта Мулланур Вәхитов етәкселегендәге Мосолман эштәре буйынса комиссариат, Ш. Ә. Манатовтың фекере менән иҫәпләшмәйенсә, Татар-Башҡорт республикаһы тураһында положение проектын эшләй, апрель һәм май айҙарында төрлө кимәлдә кәңәшмәләр ойоштороп, башҡорттарҙың позицияһын һанға һуҡмайынса, шул проектты хуплаусы ҡарарҙар сығарыуға өлгәшә. Был кәңәшмәләрҙә Шәриф Манатов фәҡәт үҙ аллы Башҡорт автономияһын булдырыуҙы яҡлап сығыш яһай. Ниһайәт, май айында ул Ғәлимйән Ибраһимов менән бергә Өфөгә килә һәм көтмәгәндә, бер ниндәй сәбәпһеҙ, төрмә рәшәткәһе артына барып эләгә. Был хаҡта ул үҙе, И. В. Сталинға хат менән мөрәжәғәт итеп, ошолай тип яҙа<ref>''Насыров Р.'' От имени башкир / Сост. Г. Д. Иргалин, Е. П. Асабин // Возвращённые имена. Уфа, 1991. С. 203—204.</ref>:<blockquote>«Хөрмәтле Сталин иптәш! Өфөгә килеү менән, мине өйәҙ Крәҫтиәндәр Советының — унда барыһы ла С. Р. ағзалары... — ҡарары менән Ғәлимйән Ибраһимов төрмәгә яптырҙы. Унан беҙҙе Сарапул ҡалаһына оҙаттылар... Минең төрмәлә интегеүемә тиҙҙән ике ай була. Өфө следствие комиссияһы тарафынан һорау алыуҙар үткәрелмәне. Шулай уҡ ғәйепләү ҙә булғаны юҡ. Мин, һис шикһеҙ, С. Р. флагы аҫтында эш итеүсе татар шовинистарының яла яғыу һәм шәреҡсә интрига ҡорбанына әйләндем»</blockquote>.

Хат 1918 йылдың июль баштарында яҙылған. Ошонан һуң ярты йыл буйы Шәриф Манатовтың ҡайҙа булғанлығы бөтөнләй билдәһеҙ. 1919 йылдың ғинуарынан 1920 йылдың октябренә тиклем ул коммунистар фирҡәһен төҙөү эштәре буйынса [[Төркиә]]лә була. Төркиә коммунистар фирҡәһенең [[Анкара]] комитеты президиумы ағзаһы итеп һайлана, төрөк телендә «Яңы донъя» гәзитен ойоштора һәм мөхәррир вазифаһын башҡара.

1920 йылдың 21 декабрендә Манатов Халыҡ Комиссарҙары Советының декреты менән РСФСР-ҙың Милли мәсьәләләр буйынса халыҡ комиссариатының (Наркомнац) [[Башҡорт АССР-ы]] хөкүмәте ҡарамағындағы тулы хоҡуҡлы вәкиле итеп билдәләнә. Шул уҡ декрет нигеҙендә ул бер үк ваҡытта Башҡорт АССР-ының [[Башҡортостан Үҙәк Башҡарма Комитеты|Үҙәк Башҡарма Комитеты]] һәм [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы|Халыҡ Комиссарҙары Советында]] кәңәш биреү хоҡуғы менән ағза булып тора. 1921 йылдың октябренән Шәриф Манатов — Мәскәүҙә Милләттәр эштәре буйынса халыҡ комиссариатында Башҡортостан вәкиле, уның Коллегияһы ағзаһы.

1923 йылдың мартынан Манатов Төркөстан Совет Республикаһы Мәғариф халыҡ комиссариатының Коллегияһы ағзаһы. 1924 йылдың ғинуарында йәнә Башҡортостанға ҡайта һәм шул уҡ йылдың көҙөнә тиклем Мәғариф халыҡ комиссариатының Академик үҙәгенә мөдире итеп тәғәйенләнә.

1925—1932 йылдарҙа [[К. Д. Ушинский исемендәге Ярославль дәүләт педагогия университеты|Ярославль педагогия институтында]] уҡыта, [[Баҡы]]ла [[Әзербайжан]] Компартияһы Үҙәк Комитетының матбуғат бүлеге мөдире, педагогия институты ректоры, [[Тбилиси]]ҙа партия эшендә була, [[Ҡырым]]да Комвузда тарих буйынса лекциялар уҡый.

1932—1934 йылдарҙа ул СССР Фәндәр академияһы аспиранты, 1934 йылдан — Ҡырғыҙ дәүләт педагогия институтының дөйөм тарих буйынса профессоры. 1935 йылдың 31 октябрендә [[Бишкәк|Фрунзе]] ҡалаһы фирҡә комитетының ''«как не изживший контрреволюционного буржуазно-националистической идеологии»'' тигән ҡарары буйынса ВКП(б)-нан сығарыла һәм Манатов СССР Фәндәр академияһынан китергә мәжбүр була<ref name="Биобиблиографический словарь востоковедов" />.

Был осорҙа [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Мейәс (ҡала)|Мейәс]] ҡалаһы янында Черновское тигән совхозда Смородинка ауылында Ғәзизулла исемле ағаһына Манатов Фрунзенан ҡайтып төшә. Шәрифтең ҡатыны, өс балаһы артабан [[Өфө]]гә табан юл тота. 1936 йылдың көҙөндә ул ошо Смородинка ауылында донъя ҡуя. Шәриф Манатов [[Учалы районы]]ның [[Көсөк (Учалы районы)|Көсөк]] ауылы зыяратында ерләнә. 1962 йылда аҡлана<ref>{{БЭ2013|index.php/read/8-statya/9338-manatov-sh-rif-khm-t-uly|Манатов Шәриф Әхмәтйән улы|autor=Дәүләтшин Р. Ә.}}</ref>.

== Хеҙмәттәре ==
* Турецкая жизнь в освещении турецкой прессы // Новый Восток. 1922. Кн. 1. С. 354—359.
* Башкирская Автономная Республика // Жизнь национальностей. 1923. № 1. С. 40—45.

== Ғаиләһе ==
Шәриф Әхмәтйән улы Манатов вафат булғандан һуң уның ҡатыны һәм дүрт балаһы [[Литва ССР-ы]]нда йәшәгән. Улы ''Манатов Шамил Шәриф улы'' Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында хәрби осоусы булған, артабан граждан авиацияһында эшләгән<ref name="ИБР">{{книга | автор = | заглавие = История башкирских родов. Катай. Том 24. Часть II / [[Хәмиҙуллин Салауат Ишмөхәмәт улы|С. И. Хамидуллин]], [[Аҙнабаев Булат Әхмәр улы|Б. А. Азнабаев]], И. Р. Саитбатталов, И. З. Султанмуратов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, В. Г. Волков, А. А. Каримов, А. М. Зайнуллин| ссылка= http://bashkirica.ru/upload/iblock/6ea/6ea24bbb04aaa11e69a5584b6e37a241.pdf| ответственный = | место = Уфа| издательство = Китап| год = 2017| том = | страниц = 692| страницы = 150-153| isbn = 978-5-85051-605-5| ref= История башкирских родов}}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
 | автор         = [[Дәүләтшин Рафаэль Әхмәтгәрәй улы|Давлетшин Р. А.]], Исхаков С. М.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович. // Политические деятели России 1917 г. Биографический словарь
 | ссылка        = http://www.politike.ru/dictionary/477/word/manatov-sharif-ahmetzjanovich
 | ответственный = 
 | место         = М.
 | издательство  = 
 | год           = 1993
 | том           = 
 | страниц       = 
 | страницы      = 203
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}
* {{книга
 | автор         = [[Дәүләтшин Рафаэль Әхмәтгәрәй улы|Давлетшин Р. А.]], Исхаков С. М.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович. // Башкортостан: краткая энциклопедия
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Уфа
 | издательство  = Башкирская энциклопедия
 | год           = 1996
 | том           = 
 | страниц       = 672
 | страницы      = 382
 | isbn          = 5-88185-001-7
 | ref           = 
}}
* {{книга |автор= |заглавие= Манатов Шариф Ахметзянович. //Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период. (1917-1991)|ответственный= Я. В. Васильков, Сорокина М. Ю.|ссылка= http://www.politike.ru/dictionary/1145/word/manatov-sharif-ahmetzjanovich|место= Санкт-Петербург|издательство= Петербургское Востоковедение|год= 2003|том= |страниц= |страницы= |isbn=5-85803-225-7}}
* ''[[Насиров Рәүеф Хәй улы|Насиров Р. X.]]'' Ҡул ҡуйҙы Манатов. // Уҙамандарҙы эҙләйем. Өфө, 1997.
* ''Насыров Р.'' От имени башкир / Сост. Г. Д. Иргалин, Е. П. Асабин // Возвращённые имена. Уфа, 1991. С. 191—211.
* {{книга
 | автор         = Плотников И. Ф.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович. //Гражданская война на Урале (1917—1922 гг.). Энциклопедия и библиография. Т. 1.
 | ответственный = Сост. и отв. редактор Д. З. Хайретдинов
 | место         = Екатеринбург
 | издательство  = 
 | год           = 2007
 | страниц       = 
 | страницы      = 209
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}
* {{книга
 | автор         = Плотников И. Ф.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович // Уральская историческая энциклопедия
 | ответственный = Сост. и отв. редактор Д. З. Хайретдинов
 | место         = Екатеринбург
 | издательство  = 
 | год           = 2000
 | страниц       = 
 | страницы      = 327
 | isbn          = 
 | ref           = 
}}
* {{книга
 | автор         = Рузаев С. В.
 | заглавие      = Манатов Шариф Ахметзянович. // Ислам на Урале. Энциклопедический словарь
 | ответственный = Сост. и отв. редактор Д. З. Хайретдинов
 | место         = М.
 | издательство  = «Медина»
 | год           = 2009
 | страниц       = 404
 | страницы      = 184—185
 | isbn          = 978-5-9756-0054-7
 | ref           = 
}}
* ''Сәйфуллин С. Б.'' Шәриф Манатов хаҡында хәҡиҡәт. // Башҡортостан, 1993. 20 февраль.
* {{книга
 | автор         = [[Рәшит Шәкүр|Шәкүр Р.]]
 | заглавие      = Арҙаҡлы башҡорттар. Ғилми-биографик очерктар. Тулыландырылған 2-се баҫмаһы
 | ссылка        = 
 | ответственный = 
 | место         = Өфө
 | издательство  = Китап
 | год           = 2005
 | том           = 
 | страниц       = 376
 | страницы      = 
 | isbn          = 5-295-02098-3
 | ref           = 
}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/9338-manatov-sh-rif-khm-t-uly|Манатов Шәриф Әхмәтйән улы|autor=Дәүләтшин Р. Ә.}}

{{Һайланған мәҡәлә|Дәүләт эшмәкәре}}

[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:РСДРП ағзалары]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының дәүләт эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Ғәлиә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:Ҡурған өлкәһе башҡорттары]]
[[Категория:Швейцария шәхестәре]]
[[Категория:Төркиә шәхестәре]]
[[Категория:Башҡорт мәркәз шураһы ағзалары]]
[[Категория:Бөтə Рəсəй Ойоштороу йыйылышы ағзалары]]
[[Категория:Кесе Ҡоролтай ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт Хөкүмәте ағзалары]]
[[Категория:Учалы районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Ярославль дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:КПСС-тан сығарылғандар]]