Нептун битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Карточка планеты
|название = Нептун
|тип=планета-гигант
|изображение символа = Neptune symbol (bold).svg
|изображение = Neptune Voyager2 color calibrated, brightened.png
|размер изображения = 
|подпись под изображением = Нептундың  «[[Вояджер-2|Вояджера-2]]нән күренеше».
|bg = #97C3F4
|открытие = yes
|открытие-ref =
|дата открытия = [[23 сентябрь]] [[1846]]<ref name="Hamilton">{{cite web
 | first       = Calvin J.
 | last        = Hamilton
 | date        = August 4, 2001
 | url         = http://www.solarviews.com/eng/neptune.htm
 | title       = Neptune
 | publisher   = Views of the Solar System
 | accessdate  = 2007-08-13
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/610c0mQft
 | archivedate = 2011-08-17
}}</ref>
|первооткрыватель = [[Леверье, Урбен Жан Жозеф|Урбен Леверье]]<br>[[Галле, Иоганн Готтфрид|Иоганн Галле]]<br>[[д’Арре, Генрих Луи|Генрих д’Арре]]
|место открытия = Берлин
|способ открытия = иҫәпләү
|именование =
|именование-ref =
|орбита = yes
|орбита-ref =
<ref name="horizons">{{cite web
 | first       = Donald K.
 | last        = Yeomans
 | date        = July 13, 2006
 | url         = http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons
 | title       = HORIZONS System
 | publisher   = NASA JPL
 | accessdate  = 2007-08-08
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/610c1UtKH
 | archivedate = 2011-08-17
}}—На этом сайте перейдите в раздел «web interface»(левое меню) затем выберите «Ephemeris Type: ELEMENTS», «Target Body: Neptune Barycenter» и «Center: Sun».</ref><ref group="комм.">Оскулирующие орбиты, совпадающие с реальными в эпохе [[J2000.0]] даны по отношению к центру тяжести системы Нептуна. Параметры центра тяжести используются, потому, что они, в отличие от параметров центра планеты, не испытывают ежедневные изменения от движения лун Нептуна.</ref>
|эпоха =
|афелий = {{formatnum:4553946490}} [[Километр|км]]<br>30,44125206 [[Астрономическая единица|а. е.]]
|перигелий = {{formatnum:4452940833}} км<br>29,76607095 а. е.
|большая полуось = {{formatnum:4503443661}} км<br>30,10366151 а. е.
|эксцентриситет = 0,011214269
|сидерический период = {{formatnum:60190.03}}<ref name="fact2">{{cite web
 |first       = K.
 |last        = Munsell
 |coauthors   = Smith, H.; Harvey, S.
 |url         = http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Facts
 |title       = Neptune: Facts & Figures
 |date        = November 13, 2007
 |publisher   = NASA
 |accessdate  = 2007-08-14
 |archiveurl  = http://www.webcitation.org/610cCqcz9
 |archivedate = 2011-08-17
}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151125172926/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Facts |date=2015-11-25 }}</ref> [[день|дня]]<br>{{nobr|164,79 йылы}}
|синодический период = 367,49 көндәр<ref name="fact">{{cite web
 | url         = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html
 | title       = Neptune Fact Sheet
 | date        = September 1, 2004
 | publisher   = NASA
 | accessdate  = 2007-08-14
 | last        = Williams
 | first       = David R.
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/610c2BTlB
 | archivedate = 2011-08-17
}}</ref>
|орбитальная скорость = 5,4349 км/с<ref name="fact"/>
|средняя аномалия = 267,767281°
|наклонение = 1,767975°<br>6,43° Ҡояштың экваторы сағыштырма
|угловое перемещение =
|долгота восходящего узла = 131,794310°
|аргумент перицентра = 265,646853°
|половинная амплитуда =
|чей спутник = Ҡояштың
|число спутников = [[Спутники Нептуна|14]]
|физические характеристики = yes
|физические характеристики-ref =
|размеры =
|сжатие = 0,0171 ± 0,0013
|экваториальный радиус = 24 764 ± 15 км<ref name="Seidelmann2007">{{cite journal
 | first=Seidelmann | last=P. Kenneth
 | coauthors=Archinal, B. A.; A’Hearn, M. F. et al.
 | title=Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006
 | journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy
 | volume=90 | pages=155—180 | year=2007
 | doi=10.1007/s10569-007-9072-y | issn=0923-2958 (Print)
 | url=http://adsabs.harvard.edu/doi/10.1007/s10569-007-9072-y
 | publisher=Springer Netherlands | accessdate=2008-03-07 }}</ref><ref name="1bar">
Радиус газовой планеты условен, так как саму планету трудно отделить от её атмосферы. Поэтому за поверхность планеты условно принята область где давление составляет {{nobr|1 бар}}.</ref>
|полярный радиус = {{nobr|{{formatnum:24341}} ± 30 км}}<ref name="Seidelmann2007"/><ref name="1bar"/>
|средний радиус =
|длина окружности =
|площадь поверхности = 7,6408{{e|9}} км²<ref name="fact2"/><ref name="1bar"/>
|объём = 6,254{{e|13}} км³<ref name="fact"/><ref name="1bar"/>
|масса = 1,0243{{e|26}}&nbsp;[[килограмм|кг]]<ref name="fact"/>
|плотность = 1,638 г/см³<ref name="fact"/><ref name="1bar"/>
|ускорение свободного падения = 11,15 м/с²<ref name="fact"/><ref name="1bar"/> (1,14&nbsp;''g'')
|вторая космическая = 23,5 км/c<ref name="fact"/><ref name="1bar"/>
|период вращения = 0,6653 дня<ref>{{статья|автор=Erich Karkoschka.|заглавие=Neptune’s Rotational Period Suggested by the Extraordinary Stability of Two Features |ссылка=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103511001783|язык=en|издательство=Icarus|год=20 May 2011}}</ref><br>{{nobr|15 ч 57 мин 59 с}}
|скорость вращения = 2,68 км/с<br>9648 км/ч
|наклон оси = 28,32°<ref name="fact"/>
|прямое восхождение = {{RA|19|57|20}}<ref name="Seidelmann2007"/>
|склонение = 42,950°<ref name="Seidelmann2007"/>
|полярная небесная широта =
|полярная небесная долгота =
|альбедо = 0,29 ([[Альбедо Бонда|Бонд]])<br>0,41 ([[Геометрическое альбедо|геом.]])<ref name="fact"/>
|температуры = yes
  |имя температуры 1 = уровень 1 бара
  |темп1мин =
  |темп1сред = 72 [[Кельвин|К]]<ref name="fact"/> (−200 °С тирәһе)
  |темп1макс =
  |имя температуры 2 = 0,1 бара (тропопауза)
  |темп2мин =
  |темп2сред = 55 К<ref name="fact"/>
  |темп2макс =
|видимая звёздная величина = 8,0—7,78<sup>m</sup><ref name="fact"/><ref name="ephemeris">{{cite web
 |last        = Espenak
 |first       = Fred
 |date        = July 20, 2005
 |url         = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/TYPE/TYPE.html
 |title       = Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995—2006
 |publisher   = NASA
 |accessdate  = 2008-03-01
 |archiveurl  = http://www.webcitation.org/610c2uk4K
 |archivedate = 2011-08-17
}} {{Webarchive|url=https://archive.is/20121205061717/http://eclipse.gsfc.nasa.gov/TYPE/TYPE.html |date=2012-12-05 }}</ref>
|абсолютная звёздная величина =
|угловой размер = 2,2"—2,4"<ref name="fact"/><ref name="ephemeris"/>
|атмосфера = yes
|атмосфера-ref =<ref name="fact"/>
|состав атмосферы =
<table>
<tr>
<td>80±3,2 %</td><td>[[водород]] (H<sub>2</sub>)</td>
</tr><tr>
<td>19±3,2 %</td><td>[[гелий]]</td>
</tr><tr>
<td>1,5±0,5 %</td><td>[[метан]]</td>
</tr><tr>
<td>~0,019 %</td><td>[[водород дейтериды]] (HD)</td>
</tr><tr>
<td>~0,00015 %</td><td>[[этан]]</td>
</tr><tr>
<td>'''Льды:'''</td><td></td>
</tr><tr>
<td></td><td>[[аммиак|аммиак һымаҡтар]]</td>
</tr><tr>
<td></td><td>[[һыу]]</td>
</tr><tr>
<td></td><td>[[гидросульфид аммония|гидросульфидлы-аммонийлылар]] (NH<sub>4</sub>SH)</td>
</tr><tr>
<td></td><td>метанлылар (?)</td>
</tr></table>
}}

'''Нептун''' (символы: [[Файл:Neptune symbol (fixed width).svg|16px|♆]]) — [[Ҡояш системаһы]]нда һигеҙенсе һәм [[Ҡояш]]тан иң алыҫ [[планета]].

== Мәғлүмәт ==
Ҙурлығы буйынса дүртенсе урында тора, массаһы буйынса — өсөнсө урында. Нептундың массаһы [[Ер]]ҙән 17,2 тапҡыр ауырыраҡ, экватор диаметры — 3,9 тапҡыр ҙурыраҡ. Планета үҙенең исеме [[Боронғо Рим мифологияһы|римлылар мифтарындағы]] [[Нептун (мифология)|Нептун]] исеме менән аталған. Планетаның билдәһе — [[Рәсем:Neptune symbol (fixed width).svg|16px|♆]].

== Асыу тарихы ==
Планетаны [[1846 йыл]]дың [[23 сентябрь|23 сентябрендә]] тәртипле күҙәтүеҙәр түгел, математик иҫәптәр сәбәпле асалар. Уран орбитаһының үҙенсәлектәре Ҡояш системаһында тағын бер планета булуын күрһәтәләр. Нептунды алдан әйткән урында табып асалар. Тиҙҙән уның эйәсене [[Тритон (эйәрсен)|Тритон]]ды асалар, башҡа хәҙерге көнгә билдәле 12 эйәрсене тик [[XX быуат]]та асыла. [[1989 йыл]]дың [[25 август|25 авгусында]] Нептун тирәһендә «[[Вояжер-2]]» ғаләм карабы осоп үтте.

== Ҡылыҡһырлама ==
Ҡояштан уртаса алыҫлығы 4496 млн км (30,06 а.б.). Сидерик әйләнеү периоды 164,8 йыл. Күсәре тирәләй әйләнеү периоды 16 сәғәт 06 минут. Әйләнеү күсәренең орбита буйлап хәрәкәте яҫылығына ауышлығы 60°25′. Диаметры 49 мең км. Массаһы 1,024•1026 кг. Уртаса тығыҙлығы 1,76•103 кг/м³.

== Атмосфераһының химик составы ==
[[Файл:Neptune Orbit.gif|thumb|Ҡояш тирәләй Нептун бер тапҡыр әйләнгәндә, беҙҙең планета 164,79 әйләнеш яһай.]]
[[Водород]], [[гелий]], аҙ күләмдә [[метан]] һ.б. Ул — газдан торған гигант планета, туңған һыуҙан, метандан һәм [[аммиак]]тан торған боҙ [[мантия]]һы менән уратылған таш ядроһы бар. Уның [[атмосфера]]һында үҙгәреп торған структуралы болоттар бар. Планетаның әйләнеүенә ҡаршы, көнбайыш йүнәлештә тиҙлеге 2200 км/сәғ. еткән елдәр иҫә. Планетаның магнит күсәре әйләнеү күсәренә ҡарата 47° мөйөш яһап ауышҡан. 13 юлдашы (иң ҙурҙары [[Тритон (юлдаш)|Тритон]] һәм [[Нереида(юлдаш)|Нереида]], 394,7 мең км һәм 6,2 млн км алыҫлыҡта әйләнәләр) һәм ҡулсалар системаһы булыуы билдәле. Уның күк йөҙөндә яҡынса 8‑се йондоҙ дәүмәлендәге йондоҙ кеүек күренә. [[Башҡортостан]] биләмәһендә уны Ҡояштан алыҫлашҡан сағында бинокль йәки телескоп ярҙамында күҙәтергә була.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

;Комментарийҙар
{{иҫкәрмәләр|group=комм.}}

;Ҡулланылған әҙәбиәт һәм сығанаҡтар
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
 |автор        = Тейфель В. Г.
 |заглавие     = Уран и Нептун — далёкие планеты-гиганты
 |место        = М.
 |издательство = Знание
 |год          = 1982
 |страниц      = 64
}}
* {{книга
 |автор        = Маров М. Я.
 |заглавие     = Планеты Солнечной системы
 |издание      = 2-е изд
 |место        = М.
 |издательство = Наука
 |год          = 1986
 |страниц      = 320
}}
* {{книга
|автор = Гребеников Е. А., Рябов Ю. А.
|часть =
|заглавие = Поиски и открытия планет
|оригинал =
|ссылка = 
|ответственный =
|издание = 
|место = М.
|издательство = Наука
|год = 1975
|страницы =
|страниц = 216
|серия = Главная редакция физико-математической литературы
|isbn = 
|тираж = 65000
}}
** {{книга
|автор = Гребеников Е. А., Рябов Ю. А.
|часть =
|заглавие = Поиски и открытия планет
|оригинал =
|ссылка = 
|ответственный =
|издание = 2-е изд., перераб и доп
|место = М.
|издательство = Наука
|год = 1984
|страницы =
|страниц = 224
|серия = Главная редакция физико-математической литературы
|isbn = 
|тираж = 100000
}}
* {{книга
|заглавие       = Солнечная система
|ответственный  = Ред.-сост. В. Г. Сурдин
|место          = М.
|издательство   = Физматлит
|год            = 2008
|страниц        = 400
|isbn=978-5-9221-0989-5
}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = Астрономия
}}
{{аудиостатья введение|Ru-Neptune (intro).ogg|{{date|30|5|2010|1}}|25002132}}
* {{cite web |author =  |url = http://www.allplanets.ru/solar_sistem/neptune/neptune_v.htm |title = «Вояджер-2» исследует Нептун |lang = ru |website = www.allplanets.ru |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20211219185924/http://www.allplanets.ru/solar_sistem/neptune/neptune_v.htm |archive-date = 2021-12-19 }}
* ''[[Бурба, Георгий Александрович|Г. Бурба.]]'' {{cite web |author =  |url = http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1014/ |title = Сердце морского гиганта |lang = ru |website = www.vokrugsveta.ru |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20210225192339/https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1014/ |archive-date = 2021-02-25 }} // Научно-популярная статья в журнале «Вокруг света»
* {{cite web |author =  |url = http://news.cosmoport.com/2007/09/20/1.htm |title = Южный полюс Нептуна оказался тёплым |lang = ru |website = news.cosmoport.com |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20210709182748/http://news.cosmoport.com/2007/09/20/1.htm |archive-date = 2021-07-09 }} // ''Space.com''{{ref-en}}
* ''А. Левин.'' {{cite web |author =  |url = https://elementy.ru/lib/430835 |title = Охота на планету: Нептун |lang = ru |website = elementy.ru |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20161128091528/http://elementy.ru/lib/430835 |archive-date = 2016-11-28 }} // [[Популярная механика]], № 5, 2009
* {{cite web |author =  |url = http://astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=8 |title = Нептун |lang = ru |website = astrolab.ru |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20171027112431/http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=8 |archive-date = 2017-10-27 }} на ''astrolab.ru''
* {{cite web |author =  |url = http://galspace.spb.ru/index54-nep.html |title = Нептун |lang = ru |website = galspace.spb.ru |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20210423115657/https://galspace.spb.ru/index54-nep.html |archive-date = 2021-04-23 }} на ''galspace.spb.ru''
* {{apod|100808|Two Hours Before Neptune|8 августа 2010|2014-02-16}}
* {{cite web|author=Christophe Pellier|url=https://www.planetary.org/articles/neptune-the-new-amateur-boundary|title=Neptune: The new amateur boundary?|lang=en|website=The Planetary Society|date=2013-11-07|access-date=2022-03-07|deadlink=no|archive-url=https://web.archive.org/web/20210526143644/https://www.planetary.org/articles/neptune-the-new-amateur-boundary|archive-date=2021-05-26}}
* {{cite web |author =  |url = http://www.projectshum.org/Planets/neptune.html |title = Planets — Neptune |lang = en |website = www.projectshum.org |date =  |access-date = 2021-06-23 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20110606055326/http://www.projectshum.org/Planets/neptune.html |archive-date = 2011-06-06 }} A kid’s guide to Neptune.
* {{cite web
 |url         = http://rfrench.org/papers/CBET3586.pdf
 |title       = New Satellite of Neptune: S/2004 N 1 (CBET 3586)
 |author      = Showalter M. R., de Pater I., Lissauer J. J., French R. S.
 |publisher   = [[Центральное бюро астрономических телеграмм|Central Bureau for Astronomical Telegrams]], [[Международный астрономический союз|International Astronomical Union]]
 |date        = 2013-07-15
 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160803151214/http://rfrench.org/papers/CBET3586.pdf
 |archive-date = 2016-08-03
 |lang        = en
 |deadlink    = yes
}} {{bibcode|2013CBET.3586....1S}}

{{внешние ссылки}}

{{Нептун}}
{{Ҡояш системаһы}}

[[Категория:Нептун|*]]


{{astro-stub}}