Палермо битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
| статус = 
| русское название = Палермо
| оригинальное название = {{Lang-it|Palermo}}
| изображение = Montage of Palermo.jpg
| герб = 
| флаг = Flag of Palermo.svg
| ширина герба = 
| ширина флага = 
| lat_deg = 38
| lat_min = 07
| lat_sec = 00
| lon_deg = 13
| lon_min = 22
| lon_sec = 00
| CoordScale = 
| страна = Италия
| вид региона = Өлкә
| регион = Сицилия
| регион в таблице = Сицилия
| вид района = Метрополитен ҡала
| район = Палермо
| район в таблице = Палермо
| вид общины = Коммуна
| община = Палермо
| община в таблице = 
| остров = Сицилия
| подчинение = 
| внутреннее деление = 
| вид главы = 
| глава =  
| дата основания = 
| первое упоминание = 
| прежние имена = 
| статус с = 
| площадь = 160,59
| высота центра НП = 14
| вид высоты = 
| климат = урта диңгеҙ
| официальный язык = итальян теле
| официальный язык-ref = 
| население = 663 770 <ref>{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2019gen/index.html|title=Bilancio demografico anno 2019 (dati provvisori) Provincia:Palermo|access-date=2019-08-22|archive-date=2019-07-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190724140744/http://demo.istat.it/bilmens2019gen/index.html|deadlink=yes}}</ref>
| год переписи = 30-11-2018
| плотность = 4 133,32
| агломерация = 
| национальный состав = 
| конфессиональный состав = 
| этнохороним = palermitani
| часовой пояс = +1
| DST = есть
| телефонный код = 091
| почтовый индекс = 
| почтовые индексы = 90100, 90121-90151
| автомобильный код = 
| вид идентификатора = ISTAT
| цифровой идентификатор = 082053
| сайт = http://www.comune.palermo.it
| язык сайта = it
| язык сайта 2 = en
| add1n = День коммуны
| add1 = [[15 июля]]
| add2n = 
| add2 = 
| add3n = 
| add3 = 
}}{{другие значения}} {{Перенаправление|Панорм|Панорм (мәғәнәләр)}}

'''Пале́рмо''' ({{lang-grc|Πάνορμος}}, {{lang-la|Panormus}}, {{lang-it|Palermo}} {{Audio-IPA|It-Palermo.ogg|[paˈlɛrmo]}}, {{lang-scn|Palermu}}) — [[Италия]]лағы ҡала. [[Сицилия]] утрауында урынлашҡан.

Сицилия өлкәһенең административ үҙәге һәм провинцияға тиңләштерелгән шул уҡ исемле территориаль берәмек.

Изге Розалия ҡаланың ҡурсалаусыһы тип иҫәпләнә. 15 июль — ҡала байрамы көнө.

== Тарихы ==
Палермоға беҙҙең эраға тиклем 754 йылда [[Финикия|финикийҙар]] Сус (финикий телендә — «сәскә») исеме менән нигеҙ һала. Әммә Панорм ({{lang-la|Panormum}} һәм ''Panormus'', {{lang-grc|Πάνορμος}})<ref>''Фукидид''. История. VI, 2</ref><ref>{{ВТ-РСКД|Panormus|страницы=981}}</ref> атамаһын (һәр ваҡыт үтеп булырлыҡ гавань тип аңлатылған) гректарҙан ала (шул уҡ исемле грек полисы [[Кесе Азия]]ла, хәҙерге [[Төркиә]]ләге Бандырма ҡалаһы була). [[Пун һуғыштары|Беренсе пун һуғышында]] бында [[Карфаген]] флотының төп туҡталышы була. Беҙҙең эраға тиклем 254 йылда ҡаланы [[Боронғо Рим|римлылар]] алып, уға муниципация хоҡуғы биргән. Ә [[Октавиан Август]] ваҡытында ҡала колонияға әүерелгән. 515 йылда бөтөнләй бушап ҡалған, Рим идараһы ваҡытында Палермоны [[остготтар]] баҫып ала. 535 йылда [[Византия империяһы]] юлбашсыһы Велизарий [[Сицилия]]ның төньяҡ ярын яулап ала. 831 йылда Палермо [[мосолмандар]] ҡулына эләгә; шунан бирле Сицилияның мөһим сауҙа үҙәгенә әүерелә. Халыҡтың күпселек өлөшөн Төньяҡ [[Африка]] менән сауҙа иткән гректар, [[йәһүдтәр]] һәм [[ғәрәптәр]] тәшкил иткән.

1072 йылда норман яулап алыусыһы Роберт Гвискар Палермоны ала, ә уның вариҫы Рожер II уны [[Сицилия короллеге]]нең баш ҡалаһы итә. Гогенштауфендар хакимлығы дәүерендә, айырыуса [[Изге Рим империяһы|Изге Рим императоры]] [[Фридрих II (Изге Рим империяһы императоры)|Фридрих II]] осоронда Палермола һарай тормошо сәскә атҡан. Фридрих II-нең улы Манфред Сицилиялы вафат булғандан һуң, 1266 йылда Беневенто янындағы алыш барышында француз графы Карл Анжуйский Палермоға эйә була. Әммә француздар Сицилияны оҙаҡ контролдә тота ала алмай. Сицилия короле Конрадинды үлтерелеүенә үс итеп, утрау халҡы баш күтәргән. Һөҙөмтәлә 1282 йылда Палермо биҫтәләрендә башланған бола арҡаһында Сицилияла бөтә француздар юҡ ителгән.
 
Сицилия короле итеп Педро III Арагонлы иғлан ителә, ә Палермо вице-король резиденцияһына әйләнә. Әммә алты быуат дауамындағы [[Испания]] хакимлығы ҡала халҡына үҫеш килтермәй. 1799 йылда, [[Неаполь]] француздар ҡулына күскәндә, король Фердинанд IV Неаполитанлы Палермоға ҡаса һәм бында 1815 йылға тиклем ҡала. 1820 йылда Фердинанд IV Неаполь менән Сицилияны берҙәм Ике Сицилия короллеге тип иғлан итергә булғас, Палермола бола ҡупҡан. Уны оло ауырлыҡ менән бөтөрә алғандар. 1847 йылда Палермола башланған сыуалыштар 1848 йылда дөйөм ихтилалға әүерелә. Король ғәскәрҙәре ҡыйратыла, ҡалала ваҡытлыса хөкүмәт ойошторола һәм Сицилия парламенты саҡырыла, ләкин киләһе 1849 йылда Палермо король ғәскәрҙәренә бирелергә мәжбүр була.

1860 йылда [[Джузеппе Гарибальди]] Палермоны алып, уны Италия короллеге составына индергән. [[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында ҡаланың байтаҡ өлөшө емерелгән.

== Климаты ==
Урта диңгеҙ климаты. Иң һыуыҡ ай — февраль, иң йылыһы — август. Палермо тулыһынса диңгеҙ менән уратып алынғанға күрә, континенттарҙың яр буйҙарына ҡарағанда ҡыш йылыраҡ, ә йәй тынсыу һәм дымлы, ләкин бер ни тиклем эҫе түгел.

Диңгеҙҙе тулыһынса уратып алғанлыҡтан йәй Палермоға декабрь башына тиклем һуҙыла, ә декабрь мартҡа ҡарағанда йылыраҡ.

2017 йылдың 17 ғинуарында метеокүҙәтеүҙәр тарихында һауа температураһының абсолют минимумы теркәлде — 0 °C.

{{Климат города
| Ширина    = auto
| Город_род = Палермо
| Источник  = [http://www.pogoda.ru.net/climate2/16405.htm Погода и Климат]
| Янв_ср=12.6          | Янв_ср_осад=72
| Фев_ср=12.3          | Фев_ср_осад=65
| Мар_ср=13.6          | Мар_ср_осад=60
| Апр_ср=15.8          | Апр_ср_осад=44
| Май_ср=19.4          | Май_ср_осад=26
| Июн_ср=23.1          | Июн_ср_осад=12
| Июл_ср=23.1          | Июл_ср_осад=5
| Авг_ср=23.8          | Авг_ср_осад=13
| Сен_ср=22.3          | Сен_ср_осад=42
| Окт_ср=21          | Окт_ср_осад=98
| Ноя_ср=17.1          | Ноя_ср_осад=94
| Дек_ср=14          | Дек_ср_осад=80
| Год_ср=18.8          | Год_ср_осад=611
| Янв_ср_мин=10.4      | Янв_ср_макс=17
| Фев_ср_мин=10      | Фев_ср_макс=17.9
| Мар_ср_мин=11.1      | Мар_ср_макс=18.5
| Апр_ср_мин=13.1      | Апр_ср_макс=20.2
| Май_ср_мин=16.4      | Май_ср_макс=22.6
| Июн_ср_мин=18.2      | Июн_ср_макс=24.4
| Июл_ср_мин=20      | Июл_ср_макс=25.3
| Авг_ср_мин=19.8      | Авг_ср_макс=26
| Сен_ср_мин=17.4      | Сен_ср_макс=25.4
| Окт_ср_мин=16.3      | Окт_ср_макс=24.1
| Ноя_ср_мин=14.6      | Ноя_ср_макс=19.9
| Дек_ср_мин=12.7      | Дек_ср_макс=16.5
| Год_ср_мин=16.2      | Год_ср_макс=21.8
| Янв_а_макс=25.5      | Янв_а_мин=0
| Фев_а_макс=29.3      | Фев_а_мин=2.4
| Мар_а_макс=30.7      | Мар_а_мин=4.4
| Апр_а_макс=33.7      | Апр_а_мин=6.5
| Май_а_макс=38.9      | Май_а_мин=8.8
| Июн_а_макс=39.4      | Июн_а_мин=11.5
| Июл_а_макс=40.3      | Июл_а_мин=13.2
| Авг_а_макс=38.7      | Авг_а_мин=10.7
| Сен_а_макс=36      | Сен_а_мин=9.8
| Окт_а_макс=34.6      | Окт_а_мин=7.3
| Ноя_а_макс=30.3      | Ноя_а_мин=5.1
| Дек_а_макс=28.7      | Дек_а_мин=3.6
| Год_а_макс=40.3      | Год_а_мин=0
|}}

== Иҫтәлекле урындары ==
[[Файл:Panoramica Cattedrale di Palermo.jpg|upright=3.1|thumb|center|Палермо кафедраль соборы]]
[[Файл:Walk in Palermo's streets (3766953702).jpg|thumb|Палермо кафедраль соборы (деталдәре)]]
Диңгеҙ буйлап Форо-Италико һуҙыла, эргәһендә Флора (Вилла Джулиа) ҡала баҡсаһы урынлашҡан. Төп майҙандар:
* ҡала үҙәгендә ике төп урамдар киҫешкән урында — Пьяцца Вильена;
* иҫ киткес фонтанлы (1550 йылда төҙөлгән) Пьяцца Претория;
* йәмәғәт баҡсаһы менән Пьяцца Марина (Джардино Гарибальди);
* [[Карл V (Изге Рим империяһы императоры)|Карл V]] һәйкәле менән (1635) Пьяцца Болонья урамы;
* Изгеләр һыны ҡуйылған балюстрада менән уратып алынған Собор майҙаны;
* [[Филипп V (Испания короле)|Филипп V]] һәйкәле менән Пьяцца Виттория.
Бынан тыш иҫтәлекле урындар иҫәбенә Порта Феличе (1582—1637) ҡапҡаһы һәм Порта Нуова (1584) триумфаль аркаһы инә.

[[Файл:Chapelle Palatine.jpg|thumb|240px|left|Палатина капеллаһының эске йыһаздары (XII быуат)]]
Палермолағы 295 сиркәү һәм капелла, шул иҫәптән 70 элекке монастырь иҫәпләнә. Изге Розалия соборы готик стилдә нормандар короле Вильгельм II (1169—1185) тарафынан төҙөлгән, ләкин күп һанлы үҙгәртеп ҡороуҙарҙан һуң испан соборы формаһын ала. Ғибәҙәтхана эсендә Изге Розалияның (ҡала ҡурсалаусыһының) көмөш һандығы һаҡлана. Шулай уҡ бында король Рожер II-нең, уның ҡыҙы Констанция һәм уның хәләл ефете Изге Рим империя императоры Генрих VI, уларҙың улдары бөйөк император [[Фридрих II (Изге Рим империяһы императоры)|Фридрих II]] ҡәберлектәре урынлашҡан. Башҡа иҫке норман сиркәүҙәренән алһыу төҫтәге ғәрәп көмбәҙҙәре менән айырылып торған Сан-Катальдо (XII быуат), Сан-Джованни-дельи-Эремити (1132), Маджионе билдәле. Адмирал Георгий Антиохиялы заказы буйынса төҙөлгән Марторана сиркәүе (1143) Византия зауығына тап килгән һирәк осрай торған мозаикалары менән биҙәлгән.

Король һарайында төрлө стилдәге биналар тупланған:
* Торре Пизана — король Рожер I тарафынан төҙөлгән иҫке норман башняһы;
* Палатина капеллаһы — ҡаланың төп иҫтәлекле урыны. Бина Европа урта быуатындағы ғәрәп рухында һырлап яһалған ағас түбәле ҡыйығы, король Рожер тарафынан [[Константинополь|Константинополдән]] саҡырылған оҫталар яһалған юғары сифатлы бик күп мозаикалары менән билдәле.

Башҡа иҫ киткес граждандар биналары — Кьярамонте һәм Скьяфанте палацццоһы (1307—1380), ратуша (1463). Капуциндар катакомбалары ер аҫты зыяратында XVI—XX быуаттарҙа вафат булған 8000-дән ашыу ҡала кешеләренең кәүҙәләре асыҡ килеш һаҡланыуы менән айырылып тора.

== Спорт ==
* 1999 йылда ҡалала ярым марафон буйынса донъя чемпионаты уҙғарылған.
* Ҡала Италияның футбол буйынса чемпионатының А серияһында сығыш яһаған «Палермо» футбол командаһы менән билдәле.

== Туғандаш ҡалалар ==
* {{Флаг|Румыния}} [[Тимишоара]], [[Румыния]]<ref>{{Cite web|url=https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=105|title=Primaria Timisoara {{!}} Prezentarea oraşului {{!}} Palermo (Italia)|publisher=www.primariatm.ro|accessdate=2019-04-01|archive-date=2019-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190401105241/https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=105|deadlink=no}}</ref> (2005)
* {{Флаг|Грузия}} [[Тбилиси]], [[Грузия]]<ref>{{Cite web|url=http://www.comuni-italiani.it/19/gemellaggi.html|title=Lista Gemellaggi Comuni siciliani|publisher=www.comuni-italiani.it|accessdate=2019-04-05|archive-date=2009-04-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20090430173005/http://www.comuni-italiani.it/19/gemellaggi.html|deadlink=no}}</ref> (1997)
* {{Флаг|Куба}} [[Сантьяго-де-Куба]], [[Куба]] (1996)
* {{Флаг|Кот-д’Ивуар}} [[Гран-Басам]], [[Кот-д’Ивуар]]<ref>{{Cite web|url=https://www.comune.palermo.it/noticext.php?id=12164|title=Rapporti internazionali - Palermo e Grand Bassam hanno sottoscritto oggi un Patto di Gemellaggio|publisher=www.comune.palermo.it|accessdate=2019-04-05|archive-date=2020-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20200808051807/https://www.comune.palermo.it/noticext.php?id=12164|deadlink=no}}</ref> (2016)
* {{Флаг|Литва}} [[Вильнюс]], [[Литва]]<ref>{{Cite web|url=https://www.comune.palermo.it/noticext.php?id=534|title=GEMELLAGGIO FRA PALERMO E LA CAPITALE LITUANA|publisher=www.comune.palermo.it|accessdate=2019-04-05|archive-date=2020-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20200808054330/https://www.comune.palermo.it/noticext.php?id=534|deadlink=no}}</ref> (2012)
* {{Флаг|Канада}} [[Оттава]], [[Канада]]
* {{Флаг|Россия}} [[Ярославль]], [[Рәсәй]]
* {{Флаг|Россия}} [[Һамар]], [[Рәсәй]]
* {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]]
* {{Флаг|США}} [[Монтерей (Калифорния)|Монтерей]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.comune-italia.it/comune-palermo.html|title=Comune di Palermo - Comune, del comune di Palermo e città, Sicilia|publisher=www.comune-italia.it|accessdate=2019-04-07|archive-date=2020-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20200201100129/https://www.comune-italia.it/comune-palermo.html|deadlink=no}}</ref>
* {{Флаг|Демократическая Республика Конго}} [[Букаву]], [[Конго Демократик Республикаһы]]
* {{Флаг|Тунис}} [[Бизерта]], [[Тунис]]
* {{Флаг|Китай}} [[Чэнду]], [[Ҡытай]]
* {{Флаг|Италия}} [[Пистоя]], [[Италия]]
* {{Флаг|Италия}} [[Сесту]], [[Италия]]
* {{Флаг|Колумбия}} Палермо, [[Колумбия]]

== Галерея ==
<gallery>
Palermo-Castle-bjs-1.jpg|Палаццо Норманни
Cappella Palatina.jpg|Палатина капеллаһы
Palermo-Piazza-Pretoria-bjs2007-02.jpg|Пьяцца Претория
Palermo-Martorana-bjs.jpg|Марторана
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Палермо}}
* {{книга |заглавие=The World in the Middle Ages |ссылка=https://books.google.com/?id=MCNjaNgw9u4C&q=Robert+Guiscard+hero&dq=Robert+Guiscard+hero |год=2005 |издательство=University of Michigan |язык=|автор=Appleton, D.}}
* {{книга |заглавие=The Desert Race |язык= |автор=Almsaodi, Aymn}}
* {{книга |заглавие=Palermo e Monreale |издательство=Bonechi |место=Florence |год=2005 |язык= |автор=Fabbri, Patrizia}}
* {{citation |last=Graham |first=A.J. |contribution=The Western Greeks |pp=163–195 |title=The Cambridge Ancient History |edition=2nd |volume=[https://books.google.co.kr/books?id=0qAoqP4g1fEC&printsec=frontcover Vol.{{nbsp}}III, Pt.{{nbsp}}3: The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries {{sc|b.c.}}] |editor=John Boardman |editor2=N.G.L. Hammond |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |display-editors=0 |date=1982 }}.
* {{citation |last=Head |first=Barclay |editor=Ed Snible |author2=G.F. Hill |author3=George MacDonald |author4=W. Wroth |display-authors=1 |display-editors=0 |url=http://snible.org/coins/hn/index.html |title=Historia Numorum |contribution=Zeugitana |contribution-url=http://snible.org/coins/hn/zeugitana.html |pp=877–882 |date=1911 |edition=2nd |location=Oxford |publisher=Clarendon Press |ref={{harvid|Head & al.|1911}} }}.
* {{книга |заглавие=Palermo: Travels in the City of Happiness |ссылка=https://www.amazon.com/Palermo-Travels-Happiness-Architecture-History-ebook/dp/B00WKM378I |год=2015 |язык=en |автор=Langdale, Allan}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [https://www.comune.palermo.it/ Официальный сайт Палермо]{{ref-it}}
* [http://micro.visitpalermo.it/ Tourist Information Centre]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160727224123/http://micro.visitpalermo.it/ |date=2016-07-27 }}
* [http://www.palermotourism.com/ Palermo Tourist Board]
* [https://web.archive.org/web/20141102112151/http://www.pagineverdionline.it/coupon-palermo Palermo Coupon]
* [http://tripandtravelblog.com/15-things-to-do-in-palermo-if-you-are-visiting-for-the-first-time/ Things to do in Palermo]
* [http://www.palermo2018.it/ Palermo capitale italiana della cultura 2018] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180215191132/http://www.palermo2018.it/ |date=2018-02-15 }}

{{Библиоинформация}}

[[Категория:Палермо|*]]
[[Категория:Элекке баш ҡалалар]]
[[Категория:Йәйге Универсиада баш ҡалалары]]
[[Категория:Италия өлкәләренең баш ҡалалары]]
[[Категория:Урта диңгеҙ порттары]]
[[Категория:Финикий колониялары]]
[[Категория:Италия ҡалалары]]