Сыңрау торна (көй) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{БМ|Сыңрау торна (мәғәнәләре)}}
{{Йыр
| Исем     = Сыңрау торна
| Обложка      = 
| Размер       =
| Исполнитель  = Ҡаруанһарай, <br />[[Ишмулла Дилмөхәмәтов]], <br />[[ Азат Айытҡолов]]<br /> Рөстәм Шәрипов<br /> Этно-Ансамбль"Торатау"
| Альбом       = 
| Выпущен      = 
| Записан      = 
| Жанр         = [[башҡорт халыҡ йыры]]
| Язык    = [[Башҡорт теле|башҡортса]]
| Длительность = 3:30, 7:02
| Лейбл        = 
| Авторы песни  = Рәми Ғарипов
| Композитор =халыҡ көйө
| Номер =
| Предыдущий =
| Пред_номер =
| Следующий =
| След_номер =
}}

'''Сыңрау торна''' — башҡорт халыҡ инструменталь көйө. 

[[Йомабай Иҫәнбаев]] башҡорт музыкаһының башҡа йыр өлгөләре менән бер рәттән 1927 йылда Франкфурттағы Майн ҡалаһында (Германия) Бөтә донъя музыка күргәҙмәһендә «Сыңрау торна»ны башҡара<ref>[https://kitaplong.ru/napev_iz_vekov /Лейля Аралбаева «Сыңрау торна» легендарный напев из глубины веков ]</ref>.

== Тарихы ==
«Сыңрау йыры» риүәйәте башҡорт халҡының [[Тотемизм|тотемистик]] идеяларын сағылдыра. Боронғо башҡорттар торна, аҡҡош, күгәрсен, ҡоҙғон һ. б. изге ҡоштар тип инанған<ref name="Ҡоштар культы"> [http://bashenc.online/ba/articles/78066/  Ҡоштар культы]</ref>.

Риүәйәт сюжеты буйынса 1944 йылда «Сыңрау торна» (рус. Журавлиная песнь) балеты ҡуйыла<ref>{{Cite web |url=http://www.vatandash.ru/index.php?article=1528 |title=Ватандаш / Соотечественник / Compatriot |access-date=2014-10-21 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304195442/http://www.vatandash.ru/index.php?article=1528 |deadlink=yes }}</ref> З. Исмәғилев һәм Л. Степанов музыкаһы. Фәйзи Ғәскәров либреттоһы. 1960 йылда Свердловск киностудияһы тарафынан «Сыңрау торна» кино-балеты төшөрөлә<ref>{{Cite web |url=http://yandex.ru/video/search?text=%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D0%BF%D0%B5%D1%81%D0%BD%D1%8C&path=wizard&filmId=q5WAKDyNUXI&fiw=0.000836208 |title=Фильм «Журавлиная песнь» |access-date=2014-10-21 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305013147/http://yandex.ru/video/search?text=%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D0%BF%D0%B5%D1%81%D0%BD%D1%8C&path=wizard&filmId=q5WAKDyNUXI&fiw=0.000836208 |deadlink=no }}</ref>

Ҡурған өлкәһендә «Сыңрау торнаһы» башҡорт мәҙәниәте фестивале үтә<ref>{{Cite web |url=http://www.kocnt.kurganobl.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=190:l-r&catid=22&Itemid=38 |title=«Сынрау торна» |access-date=2014-10-21 |archive-date=2016-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160822030055/http://kocnt.kurganobl.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=190:l-r&catid=22&Itemid=38 |deadlink=no }}</ref>.

[[Башҡортостандың халыҡ шағиры]] (1992), [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы|Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаты]] (1988, үлгәндән һуң) [[Рәми Ғарипов]] был көйгә шиғыр яҙған. «Сыңрау торна» йыры башҡорт халҡының иң йыш башҡарылған йырҙарының береһенә әүрелә.
{{Врезка
 | Выравнивание    = right
 | Ширина          = 280px
 | Заголовок       = 
 | Содержание      = '''   Сыңрау торна''' <br>
Сыңрай-сыңрай осоп килә<br>Сыңрау торнаҡай<br>Уралыңдан сәләм тине<br>Сыңрау торнаҡай<br>Уралҡайым, Уралҡайым,<br>Тыуған Уралҡай,<br>Иҫән-һау, ти<br>Урал-тау, ти<br>Сыңрау торнаҡай.<br>Юҡ хафа, ти, юҡ афәт, ти<br>Сыңрау торнаҡай.<br>Илдә ир-ат — Салауат, ти<br>Сыңрау торнаҡай.<br>Уралҡайым, Уралҡайым<br>Тыуған Уралҡай!<br>Ил көйләр ти<br>Тел һөйләр ти<br>Уйнар ҡурайҡай.<br>Ҡыуанысым, йыуанысым<br>Булды Уралҡай<br>Йыр ҡанатлы, нур ҡанатлы<br>Сыңрау торнамдай.<br><br>Уралҡайым, Уралҡайым<br>Тыуған Уралҡай!<br>Быуаттарҙан быуаттарға<br>Осоп барғандай.<br>
| Подпись         = <small>''Башҡорт халыҡ йыры ([[Рәми Ғарипов]] эшкәртеүендә"</small>
}}

== Рәүәйәте ==
Борон Уралдың көнсығыш һыртында йәшәгән башҡорттар араһында ҡөҙрәтле батыр йәшәгән. Тирә-яҡта уға тиң аҡыллы, көслө һәм ҡыйыу кеше булмаған. Батыр бик оҫта ҡурайсы һәм йырсы ла булып таныла.
 
Батыр өйләнә һәм уның бик шәп малайы тыуа. Улы атаһы кеүек ысын баһадир булып үҫеп етә, бик оҫта ҡурайсы булараҡ та дан ала. Егеттең өйләнер ваҡыты етә. Бер көндө ул буласаҡ ҡайныһының йортона бара һәм күк толпарын яҡын ҡына туғайға ебәрә.

Таң менән туғайға атын алырға барғас, егет матур көй ишетеп, тауыш килгән яҡҡа табан йүнәлә. Яҡынлашҡас, аҡланда күк торналар тубы уйнағанын күреп, күҙәтә башлай. Уртала бер торна баҫып тора. Ҡанаттарын ҡаҡҡанда, ул моңло тауыш менән ҡысҡырып ебәргән һайын барыһы ла уға ҡушылып ҡысҡырып, түңәрәк буйлап әйләнә башлай.

Егет торналарҙың сыңлап сыҡҡан моңло тауыштарын йотлоғоп, отоп алғансы тыңлай. Шунан, онотолоп ҡуймаһын тип, тиҙ генә күк толпарын менеп, ҡайны йортона ҡайта. Аттан һикереп төшөү менән, ҡурайын алып, отоп алған [[торна]] сыңрауын уйнап та ебәрә.

Халыҡ йыйыла, егет был көйҙө торналарҙан отоп алғанын һөйләй. Бер аҡ һаҡаллы ҡарт:

— Был бит сыңрау торналар тауышы. Улар уйнаған ерҙә яу булыр, халыҡ ҡырылыр, тигән ата-олатайҙар,— ти.

Был һүҙҙәрҙе ишеткәс, батыр атаһы янына ҡайтырға ашыға. Оло йәштәге батыр улына ҡоралдарын тапшырып, дошманға ҡаршы һуғышырға әҙерләнергә ҡуша.

Йәш батыр, тирә-яҡ халыҡҡа оран һалып, ғәскәр туплаған. Ысынлап та, оҙаҡламай башҡорт еренә илбаҫарҙар ябырыла. Батыр егет уҡсылары менән уға ҡаршы сыҡҡан, дошмандарҙы, күҙ күреме ерҙән уҡ менән атып, аяуһыҙ ҡырған.

Яуҙы баҫтырғас, халыҡ бер нисә көн байрам иткән, егетте ил батыры тип данлаған. Шунан бирле сыңрау торналарҙан отоп алынған моң «Сыңрау торна» исеме менән йөрөтөлә. Ә яғаһында (ярында) һуғыш барған күл [[Яугүл]] булып ҡалған. Ул [[Баймаҡ районы]]нда, [[Сибай]]ҙан 10—15 саҡрымда көньяҡта ята<ref>{{китап |автор= Кәрим Дияров |заглавие=«Сал Уралдың моңдары» башҡорт халыҡ йырҙары һәм йыр-риәүйәттәре |место=Өфө |издательство=«Китап» |год=1988 й |страницы=12—13}}</ref>.

== Нотаһы ==
•[http://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=138:111-530&catid=9:bhy1954&Itemid=109&lang=bq БАШҠОРТ ХАЛҠ ЙЫРҘАРЫ - Х.Әхмәтов, А.Харасов, Л.Лебединский (1954г)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210507125540/https://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=138:111-530&catid=9:bhy1954&Itemid=109&lang=bq |date=2021-05-07 }}

•[http://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=1123:bashkortton-yoz-yery-alkin&catid=24&Itemid=116&lang=bq Башҡорттың  йөҙ  йыры] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210423191547/http://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=1123:bashkortton-yoz-yery-alkin&catid=24&Itemid=116&lang=bq |date=2021-04-23 }}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Башҡорттарҙа торналар культы]]

== Әҙәбиәт ==
* [[Мөхәммәтша Буранғолов]]. Сәсән аманаты. — Башҡортостан китап нәшриәте, 1995. — 350 бит. — ISBN 5-295-01397-9 (1-се китап) — ISBN 5-295-01396-0
* [[Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы|Фәнүзә Нәҙершина]]. Башҡорт халыҡ йырҙары йыр риүәйәттәре.(Өс телдә: башҡорт, урыҫ, инглиз). — Өфө: «Китап», 1997. — 288 бит. — ISBN 5-295-02094-0
* Башҡорт халыҡ ижады. Йырҙар.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Башҡорт халыҡ йырҙары]]

== Һылтанмалар ==
* {{китап |автор= Кәрим Дияров |заглавие=«Сал Уралдың моңдары» башҡорт халыҡ йырҙары һәм йыр-риәүйәттәре |место=Өфө |издательство=«Китап» |год=1988 й |страницы=12—13}}
* {{БЭ2013|93216}}{{V|08|02|2023}}
* [http://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=949:2012-05-04-07-47-04-329&catid=23:2011-03-25-07-23-19&lang=bq Баш бит] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210507140505/https://soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=949:2012-05-04-07-47-04-329&catid=23:2011-03-25-07-23-19&lang=bq |date=2021-05-07 }}
* [http://farshatova.jimdo.com/app/download/6037053786/50cca0da/3a812fd0f2145a66ef5fcdf934f763a84502ac8d/Azat-Aitkulov-Sinrau-torna+(mp3-music.su).mp3?t=1336569675 Азат Айытҡолов ҡурайҙа башҡара]{{Недоступная ссылка}}
* [http://www.jooov.net/text/171812319/arauanaray-syinrau_torna.htmls Текст песни Ҡарауанһарай — Сынрау торна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170607112845/http://www.jooov.net/text/171812319/arauanaray-syinrau_torna.htmls |date=2017-06-07 }}
* [http://bashqort.com/aethaebiaet/56-shigyrzar/272-synrau-torna СЫҢРАУ ТОРНА] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161114142439/http://bashqort.com/aethaebiaet/56-shigyrzar/272-synrau-torna |date=2016-11-14 }}
* [https://kitaplong.ru/sinrau_bash «Сыңрау торна» быуаттар төпкөлөнән килгән легендар көй]