Сәба батшалығы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{башҡа мәғәнәләре|Саба}}
[[Файл:Bar'an temple 1986-3.jpg|thumb|Сәба баш ҡалаһы Мәғрәб эргәһендәге Сәба ҡорамы Бар’ан.]]

'''Сәба''' — б.э.т. 2-се мең йыллыҡтың аҙағынан б.э. III быуаты аҙағына тиклем Ғәрәп ярымутрауының көньяҡ өлөшөндә, хәҙерге [[Йәмән]] тирәһендә урынлашҡан боронғо дәүләт (тарихының иң башында [[Эфиопия]] биләмәһендә колонияһы булған).

== Осорҙары ==
Сәба батшалығының тарихы өс төп осорға бүленә:
# Сәба мөкәррибтәре осоро (яҡынса б.э.т. 1 мең й. беренсе яртыһы).
# Сәба батшалары осоро (яҡынса б.э.т.1 мең й. икенсе яртыһы).
# Сәба батшалары һәм зу-Райдан осоро ({0}б.э.т. I б.{/0} — б.э. III б.)<ref>Коротаев А. В. [http://urss.ru/cgi-bin/db.pl?cp=&amp;page=Book&amp;id=36868&amp;lang=Ru&amp;blang=ru&amp;list=Found Социальная история Йемена, Х в. до н. э. — ХХ в. н. э. Вождества и племена страны Хашид и Бакил]. — М.: КомКнига, 2006.</ref>.

Сәба цивилизацияһы — [[Яҡын Көнсығыш]]та иң боронғоларҙың береһе — б.э.т. 2-се мең йыллыҡ аҙағында Көньяҡ Ғәрәбстан территорияһында, Рамлат әс-Сәбатәйен сүле сигендә, уңдырышлы тупраҡлы, мул һыулы һәм ҡояшлы төбәктә, күрәһең, сәбиҙәр ғәрәп ерҙәре аша үткән «Хуш еҫле һумала-майҙар юлы» барлыҡҡа килеү арҡаһында төньяҡ-көнбайыш Ғәрәбстандан күсенгәндә хасил булғандыр. А. Г. Лундин фараз итеүенсә (әлегә был дәлилдәр менән тулыһынса раҫланмаған), башта, б.э.т. 2-се мең йыллыҡтың уртаһынан, өс ғәрәп ҡәбиләһе Сәба менән союзға инә, яҡынса б.э.т. XIII йәки XII быуатта уға әүәле Файшан союзында торған тағы өс ҡәбилә ҡушыла.

Сәба батшалығы тәү башлап б.э.т. IX быуатта телгә алына, ә уның сәскә атыуы б.э.т. VIII б. тап килә. Сәба баш ҡалаһы Мәғрәб янында бик ҙур плотина ҡорола, шул сәбәпле элек бер ни үҫмәгән үле ҙур ер майҙандары һуғарыла башлай — ил бай оазисҡа әүерелә.

Батшалыҡтың сәскә атыуы б.э.т. 900—450 йй. тура килә. Тарихының башланғыс осоронда Сәба сауҙа өсөн әһәмиәтле була: бында Һадрамауттан тауарҙар килтерелә, ошонан каруандар [[Месопотамия]]ға, [[Сүриә]]гә һәм [[Мысыр]]ға юллана ({{Библия|Ис|60:6}}; {{Библия|Иов|6:19}}). Транзит сауҙа менән бергә Сәба үҙендә етештерелгән хуш еҫле һумала-майҙар һатыуҙан килем ала ({{Библия|Иер|6:20}}; {{Библия|Пс|71:10}}).

== Сәйәси тарихы ==
Сәба дәүләтенең сәйәси тарихы әллә ни билдәле түгел. Б.э.т. II быуатта әлегә аңлашылып етмәгән сәбәптәр арҡаһында Сәба бик хәлһеҙләнә, ә Йәмән ҡалҡыулығы сәскә ата, уның көньяҡ-көнбайышында Һимйәр батшалығы хасил була. Һимйәриҙәр менән сәбиҙәр араһында әлегә сәбәбе асыҡланмаған һуғыштар тоҡана. Б.э.т. I б. аҙағына һимйәриҙәр көньяҡ ғәрәп дәүләттәренең күбеһен (Мәин, Ҡәтбан) баҫып ала; б.э.т. 25 йыл тирәһендә һимйәриҙәр Сәбаны буйһондора һәм уны Һимйәр батшалығына ҡуша. Үҙ аллы дәүләт булараҡ, Сәба батшалығы II быуат башында аяҡҡа баҫа. III быуат аҙағында Сәба яңынан Һимйәр батшалығы эсенә инә.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Сәба батшабикәһе]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://nauka.bible.com.ua/new/zater_kor1.html Затерянные королевства. Археологическое исследование Третьей книги Царств]

== Әҙәбиәт ==
* Бретон Ж. ''Повседневная жизнь Счастливой Аравии во времена царицы Савской.'' — М., 2003. ISBN 5-235-02571-7
* Коротаев А. В. [http://urss.ru/cgi-bin/db.pl?cp=&amp;page=Book&amp;id=36868&amp;lang=Ru&amp;blang=ru&amp;list=Found Социальная история Йемена, Х в. до н. э. — ХХ в. н. э. Вождества и племена страны Хашид и Бакил]. — М.: КомКнига, 2006.
* Лундин А. Г. [http://shumerica.orientalstudies.ru/rus/index.php?option=com_publications&amp;Itemid=...&amp;pub=833 Государство мукаррибов Саба'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928022031/http://shumerica.orientalstudies.ru/rus/index.php?option=com_publications&Itemid=...&pub=833 |date=2007-09-28 }}. М.: Наука, 1971.
* Пиотровский М. Б. [http://shumerica.orientalstudies.ru/rus/index.php?option=com_publications&amp;Itemid=75&amp;pub=403 Южная Аравия в раннее средневековье. Становление средневекового общества] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928021909/http://shumerica.orientalstudies.ru/rus/index.php?option=com_publications&Itemid=75&pub=403 |date=2007-09-28 }} / Ответственный редактор П. А. Грязневич. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1985.
* [http://arabica.orientalstudies.ru/rus/index.php?option=com_publications&amp;Itemid=75&amp;pub=539 Южная Аравия. Памятники древней истории и культуры. Вып. II. Материалы экспедиции П. А. Грязневича 1970—1971 гг. Ч. 2: Г. М. Бауэр, А. Г. Лундин. Эпиграфические памятники древнего Йемена]. — СПб.: Центр «Петербургское Востоковедение», 1998. — 320 с.


[[Категория:Яҡын Көнсығыш тарихи дәүләттәре]]
[[Категория:Йәмән тарихы]]
[[Категория:Боронғо Яҡын Көнсығыш]]