Татарстан Республикаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Kama yelabuga.jpg|граница|справа|безрамки]]
{{Рәсәй төбәктәре буйынса мәғлүмәт|RuNm=Татарстан Республикаһы|ViceNm=Алексей Песошин|CadNo=16 <!-- 116 код ГИБДД -->|LangLangs=s|OfLangs=[[рус теле]], [[татар теле]]|HeadTtl=Рәйес<ref>[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&firstDoc=1&lastDoc=1&nd=102144202 В конце 2010 года президент Дмитрий Медведев подписал одобренные Госдумой и Советом Федерации закон, запрещающий главам субъектов РФ называться президентами] // Официальный интернет-портал
правовой информации, 28.12.2010</ref><ref>[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&prevDoc=102144202&backlink=1&&nd=102367087 В феврале 2015 года был принят закон, предусматривающий продление сроков наименования глав республик президентами ещё на год — до 1 января 2016 года] // Официальный интернет-портал
правовой информации, 03.02.2015</ref><ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2884031 С 1 января 2016 года конституция региона входит в противоречие с федеральным законодательством] Ъ-Газета, 24.12.2015</ref><ref> [https://www.rbc.ru/rbcfreenews/63d2ec379a79475cb6472f55 Рустам Минниханов назвал свою должность «Раис республики Татарстан»] {{Wayback|url= https://www.rbc.ru/rbcfreenews/63d2ec379a79475cb6472f55}} РБК, 27.01.2023</ref>|HeadNm=[[Миңлеханов Рөстәм Нурғәли улы|Рөстәм Миңлеханов]]|ViceTtl=Премьер-Министр|LegislTtl=Дәүләт Советы  — рәйесе|FedDistrNm=[[Волга буйы федераль округы]]|LegislNm=[[Мөхәмәтшин Фәрит Хәйрулла улы|Фәрит Мөхәмәтшин]]|PhoneCode=843|Автомобильный код.=16, 116|часовой пояс=MSK+0|нигеҙ һалынған=1920|OfNm1={{lang-tt|Татарстан Республикасы}}|награды={{орден Ленина|тип=регион}} {{Орден Октябрьской Революции|тип=регион}} {{орден Дружбы народов|тип=регион}}|EcRegNm=|PolStatNm=Республика|FSFlag=[[File:Flag of Tatarstan.svg|150px]]|AreaRnk=44-се|FSCoA=[[File:Coat of arms of Tatarstan.svg|100px]]|FlagLnk=Татарстан флагы|CoALnk=Татарстан гербы|FSMap=[[File:Map of Russia (2014–2022) - Tatarstan.svg|250px]]|FSCtrWhat=Баш ҡалаһы|FSCtrNm=[[Ҡазан]]|TotArea={{formatnum:{{ПлощадьРегионы|Татарстан}}}}|GDPRnk=8-се|PopRnk=8-се|PopQty={{ Население | Татарстан | тс }}|PopCtDate={{ Население | Татарстан | г }}|PopDens={{ #expr: ({{ Население | Татарстан | ч }} / {{ПлощадьРегионы|Татарстан}}) round 2 }} кеше|GDP=2 469,2|GDPCtDate={{ВРП|Дата}}|GDP(PPP)=633,7|До=Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы}}[[Файл:Tatar03.png|250px|thumb|right]]
'''Татарстан''' — [[Рәсәй Федерацияһы]] составындағы республика, Волга буйы федераль округына ҡарай. [[Киров өлкәһе|Киров]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур]] һәм [[Һамар өлкәһе|Һамар]], [[Ульяновск өлкәһе|Ульяновск]] өлкәләре, [[Сыуашстан]], [[Марий Эл|Мари Иле]], [[Башҡортостан]] һәм [[Удмурт Республикаһы|Удмурт]] республикалары менән сиктәш. Баш ҡалаһы [[Ҡазан]], [[Мәскәү]]ҙән 797 саҡырымда.

== Географик мәғлүмәт ==
Татарстан [[Рәсәй]] үҙәгендә, [[Көнсығыш-Европа тигеҙлеге]]нең көнсығыш өлөшөндә, ике ҙур йылға — [[Иҙел]] һәм [[Кама (йылға)|Кама]] ҡушылған ерҙә урынлашҡан. Дөйөм майҙаны — 67836,2 квадрат километр, төньяҡтан көньяҡҡа 290 саҡырым һәм көнбайыштан көнсығышҡа 460 саҡырым. Уртаса бейеклеге диңгеҙ кимәленән 170 метр, 90 процент ерҙәр 200 метрҙан юғарыраҡ, тик айырым урындар ғына 300—350 метрға етә.
Территория — башлыса урманлы ерҙә ятҡан тигеҙлек, уның 16 проценты [[урман]] менән ҡапланған. Көнсығыш Европа тигеҙлеге [[Волга]]нан алып көнсығышҡа, [[Урал тауҙары]]на табан күтәрелә бара, шуға ла республиканың ер өҫтө өсөн дә был үҙенсәлек хас: уның иң түбән урындары — [[Иҙел]] аръяғының көнбайышында, ә иң бейек ерҙәре көнсығышта ята. Республиканың көньяҡ-көнсығышында Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы урынлашҡан.

Фаунаһында биш мендән артыҡ хайуан төрө иҫәпләнә.

== Халҡы ==
2002 йылғы Бөтә [[Рәсәй]] халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Татарстанда 3 миллион 776 мең 265 кеше йәшәй, шуларҙын 14 мең 901-е [[башҡорт]] милләтенән.
[[Файл:Tatarstan population density.jpg|thumb|right|350 px|Татарстанда халыҡ тығыҙлығы]]
{| class="wikitable"
! Халыҡ || Кеше һаны, %
|-
| [[Татарҙар]] || 53,24 %
|-
| [[Урыҫтар]] || 39,71 %
|-
| [[Сыуаштар]] || 3,08 %
|-
| [[Арҙар]] || 0,62 %
|-
| [[Украиндар]] || 0,48 %
|-
| [[Мордвалар]] || 0,51 %
|-
| [[Марыйҙар]] || 0,48 %
|-
| [[Башҡорттар]] || 0,38 %
|}

=== Телдәр ===
Йөмһүриәтенә Татарстан Конституцияһына һәм Татарстан телдәре турындағы законға ярашлы [[татар теле|татар]] һәм [[урыҫ теле|урыҫ]] телдәре
тигеҙ хоҡуҡлы дәүләт телдәре итеп иғлан ителгән.

=== Дин ===
Татарстанда мендән артыҡ дини берләшмә теркәлгән, диндарҙар араһынан [[ислам]] һәм [[христианлыҡ|христиан]] динен тотоусылар күпселекте тәшкил итә.

== Сәнәғәт ==
Татарстан — [[Рәсәй]]ҙәге иҡтисади яҡтан яҡшы үҫешкән төбәктәрҙең береһе, ул [[Мәскәү]], [[Санкт-Петербург]], [[Башҡортостан Республикаһы]], [[Ленинград өлкәһе|Ленинград]], [[Свердловск өлкәһе|Свердловск]] һәм Ярославль өлкәләре менән бер рәттән иң алдынғылар төркөмөндә килә. Республиканың иҡтисади нигеҙен [[сәнәғәт]] һәм [[ауыл хужалығы]] тәшкил итә. Сәнәғәт башлыса [[яғыулыҡ]] һәм [[нефть химияһы]] тармаҡтары, конкуренцияға һәләтле продукция етештереүсе (ауыр йөк ташыусы машиналар, вертолеттар, самолеттар һәм авиадвигателдәр, компрессорҙар, йылға һәм диңгеҙ суднолары, автомобилдәр) машина эшләү предприятиеларынан тора. Илдә етештерелгән [[трактор]]ҙарҙың — 24, ауыр [[йөк машиналары]]ның 17,5 проценты бында сығарыла. Электр һәм радио приборҙары эшләү сәнәғәте лә яҡшы үҫешкән. Йылына 32 миллион тоннаға яҡын [[нефть]] сығарыла ([[Йәлил (ҡасаба)]], Әлмәт ятҡылыҡтары). [[Рәсәй]]ҙә етештерелгән [[полиэтилен]], [[синтетик каучук]] һәм автошиналар күләменең өстән бер өлөшөн тап ошо төбәк сәнәғәте етештерә.

Өҫтөнлөклө тармаҡтарҙың береһе булған агросәнәғәт комплексы ла ныҡ үҫешкән. [[Рәсәй]]ҙәге ауыл хужалығы ерҙәренең 2,1 процентын биләгән республика ауыл хужалығы продукцияһының дөйөм күләменең 4,7 процентын етештерә.

== Ҡоролош ==
[[Татарстан]] 43 муниципаль [[район]]дан һәм 2 ҡала округтан тора.

== Ҡалалар ==
[[Файл:районы-татарстана.gif|thumb|right|435 px|Татарстан административ картаһы (русса)]]
# [[Аҙнаҡай]]
# [[Әлмәт (Татарстан)|Әлмәт]]
# [[Баулы]]
# [[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]
# [[Быуа (ҡала)|Быуа]]
# [[Алабуға (ҡала)|Алабуға]]
# [[Зәй]]
# [[Йәшел Үҙән]]
# [[Ҡазан]] — баш ҡала
# [[Лениногорск]]
# [[Яр Саллы]]
# [[Түбәнге Кама]]
# [[Норлат]]
# [[Тәтеш]]
# [[Чистай]]

== Райондар ==
{| class="wikitable sortable"
! № !!Район !!Үҙәк !!Майҙан<br />км² !! Халыҡ һаны<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/b10_109/Main.htm Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030173539/http://www.gks.ru/bgd/regl/b10_109/Main.htm |date=2011-10-30 }}</ref><br />кеше !!Тығыҙлыҡ<br />кеше/км²
|-
|1
|[[Әгерже районы]]
|[[Әгерже]] ҡалаһы
|1796,6
|36423
|20,27
|-
|2
|[[Аҙнаҡай районы]]
|[[Аҙнаҡай]] ҡалаһы
|2143,3
|64274
|29,99
|-
|3
|[[Аҡсубай районы]]
|[[Аҡсубай]] ҡтҡ
|1440,1
|32124
|22,31
|-
|4
|[[Аҡтаныш районы]]
|[[Аҡтаныш]] ауылы
|2037,8
|31161
|15,29
|-
|5
|[[Алексеевск районы]]
|[[Алексеевск]] ҡасабаһы
|2080,1
|26080
|12,54
|-
|6
|[[Әлки районы]]
|[[Базарлы Матаҡ]] ауылы
|1726,8
|20688
|11.98
|-
|7
|[[Әлмәт районы]]
|[[Әлмәт (Татарстан)|Әлмәт]] ҡалаһы
|2500,2
|194892
|77,95
|-
|8
|[[Апас районы]]
|[[Апас]] ҡасабаһы
|1047,5
|22264
|21,25
|-
|9
|[[Арса районы]]
|[[Арса]] ҡалаһы
|1843,6
|51223
|27,78
|-
|10
|[[Әтнә районы]]
|[[Оло Әтнә]] ауылы
|681,4
|13681
|20,08
|-
|11
|[[Баулы районы]]
|[[Баулы]] ҡалаһы
|1210,4
|37479
|30,96
|-
|12
|[[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]]
| [[Балтас]] ҡтҡ
|1094,5
|33634
|30,73
|-
|13
|[[Бөгөлмә районы]]
|[[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]] ҡалаһы
|1408,6
|112043
|79,54
|-
|14
|[[Быуа районы]]
| [[Быуа (ҡала)|Быуа]] ҡалаһы
|1543
|45144
|29,29
|-
|15
|[[Үрге Ослан районы]]
|[[Үрге Ослан]] ауылы
|1373,9
|16493
|12,00
|-
|16
|[[Бейек тау районы]]
|[[Бейектау]] ҡасабаһы
|1701,2
|43241
|25,42
|-
|17
|[[Сүпрәле районы]]
|[[Иҫке Сүпрәле]] ауылы
|1029,5
|26302
|25,55
|-
|18
|[[Алабуға районы]]
|[[Алабуға (ҡала)|Алабуға]] ҡалаһы
|1362,1
|81392
|59,75
|-
|19
|[[Зәй районы]]
|[[Зәй]] ҡалаһы
|1861,6
|58121
|31,22
|-
|20
|[[Йәшел Үҙән районы]]
|[[Йәшел Үҙән]] ҡалаһы
|1396
|159986
|114.6
|-
|21
|[[Ҡайбыҫ районы]]
| [[Оло Ҡайбыҫ]] ауылы
|995,40
|15166
|15,24
|-
|22
|[[Кама Тамағы районы]]
| [[Кама Тамағы]] ҡтҡ
|1199
|16776
|13,99
|-
|23
|[[Ҡуҡмара районы]]
|[[Ҡуҡмара]] ҡтҡ
|1493
|52210
|34,97
|-
|24
|[[Лайыш районы]]
|[[Лайыш]] ҡалаһы
|2094,43
|36968
|17,65
|-
|25
|[[Лениногорск районы]]
|[[Лениногорск]] ҡалаһы
|1843,20
|88840
|48,20
|-
|26
|[[Мамадыш районы]]
|[[Мамадыш]] ҡалаһы
|2600,7
|45516
|17,50
|-
|27
|[[Менделеевск районы]]
|[[Менделеевск]] ҡалаһы
|746,4
|30610
|41,01
|-
|28
|[[Минзәлә районы]]
|[[Минзәлә]] ҡалаһы
|1923,4
|30136
|15,67
|-
|29
|[[Мөслим районы]]
|[[Мөслим (Татарстан)|Мөслим]] ауылы
|1464,3
|21604
|14,75
|-
|30
|[[Түбәнге Кама районы]]
|[[Түбәнге Кама]] ҡалаһы
|1672,3
|265691
|158,88
|-
|31
|[[Яңы Шишмә районы]]
|[[Яңы Шишмә (Татарстан)|Яңы Шишмә]] ауылы
|1315,3
|15362
|11,68
|-
|32
|[[Норлат районы]]
|[[Норлат]] ҡалаһы
|2309
|60444
|26,18
|-
|33
|[[Питрәc районы]]
|[[Питрәc]] ауылы
|1352,4
|28875
|21,35
|-
|34
|[[Балыҡ Биҫтәһе районы]]
|[[Балыҡ Биҫтәһе]] ҡтҡ
|2052
|27964
|13,63
|-
|35
|[[Саба районы]]
|[[Байлар Сабаһы]] ҡтҡ
|1097,7
|30738
|28,00
|-
|36
|[[Сарман районы]]
|[[Сарман]] ауылы
|1385
|36680
|26,48
|-
|37
|[[Спас районы]]
|[[Болғар]] ҡалаһы
|2028
|20171
|9,95
|-
|38
|[[Тәтеш районы]]
|[[Тәтеш]] ҡалаһы
|1632
|24794
|15,19
|-
|39
|[[Туҡай районы]]
|[[Яр Саллы]] ҡалаһы
|1744
|547497
|313,93
|-
|40
|[[Теләсе районы]]
|[[Теләсе]] ауылы
|1160
|14438
|12,45
|-
|41
|[[Сирмешән районы]]
|[[Сирмешән]] ауылы
|1364
|20922
|15,34
|-
|42
|[[Чистай районы]]
|[[Чистай]] ҡалаһы
|1823
|81365
|44,63
|-
|43
|[[Ютазы районы]]
|[[Урыссу]] ҡтҡ
|759
|22526
|29,68
|}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Татарстан башҡорттары]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* [https://ruskline.ru/news_rl/2020/05/28/a_suwestvuet_li_respublika_tatarstan?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com&utm_campaign=dbr Михаил Щеглов. А существует ли Республика Татарстан? Под шум празднования 100-летия учреждения от общественности скрывают факт отсутствия декрета 1920 года. Сайт «Русская народная линия», 2020, 28 мая]{{ref-ru}}{{V|14|06|2020}}   
* [https://zen.yandex.ru/media/id/5dc1d42d5ba2b500ae6b9dd6/tatarskaia-assr-sozdana-po-obrazcu-bashrespubliki-5e410cf2f028171317e1360b?&utm_campaign=dbr Михаил Сытин. ТАТАРСКАЯ АССР СОЗДАНА ПО ОБРАЗЦУ БАШРЕСПУБЛИКИ.]
 
{{Татарстан}}
{{Рәсәйҙең федератив төҙөлөшө}}
{{ТӨРКСОЙ}}
[[Категория:Рәсәй Федерацияһы республикалары]]
[[Категория:Татарстан]]