Төньяҡ Македония битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ил
|Башҡортса исеме=Төньяҡ Македония Республикаһы
|Төп исеме=Република Северна Македонија
|Төп килеш=Төньяҡ Македония
|Герб=Coat of arms of North Macedonia.svg
|Флаг=Flag of Macedonia.svg
<!--|Герб урынына=-->
|Девиз=Слобода или смрт за Македониja
|Гимн исеме=Денес Над Македонија
<!--|Аудио=-->
|Идара итеү формаһы=Парламент республикаһы<ref>Атлас мира: Максимально подробная информация. Отв. рук. проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов.— М.: АСТ, 2017.— С.8.</ref>
<!--|Дәүләт дине=-->
|Картала=Location Macedonia Europe.png
|Телдәр=[[Македон теле]]
|Бойондороҡһоҙлоҡ яулауы=[[8 сентябрь]] [[1991 йыл]]
|Бойондороҡһоҙ=[[Югославия Федератив Социалистик Республикаһы|ЮФСР]]
<!--|Бөтөрөлөү ваҡыты=-->
<!--|Бөтөрөлөү сәбәбе=-->
|Башҡала=[[Скопье]]
|Иң ҙур ҡалалары=Скопье, [[Куманово]], [[Битола]]
|Етәкселәр вазифалары=
|Етәкселәр=
|Территория буйынса урын=145
|Территория=25 333
|Һыу %=1.9
|Халыҡ буйынса урыны=146
|Халыҡ =2 073 702
|Иҫәп йылы=2016
|Халыҡ тығыҙлығы=81
<!--|ЭТП=-->
<!--|ЭТП иҫәпләү йылы=-->
<!--|ЭТП буйынса урын =-->
<!--|Кеше башына ЭТП=-->
|Валюта=македон динар
|Домен/Домендар=
|Телефон коды=
|Сәғәт бүлкәте/Сәғәт бүлкәттәре=
<!--|Иҫкәрмәләр=-->
}}

'''Төньяҡ Македония Республикаһы''', [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]]нда рәсми рәүештә '''Македония элекке Югослав Республикаһы''' составындағы атамаһы ҡулланыла ({{lang-mk|Република Северна Македонија}}, {{lang-sq|Republika e Maqedonisë së Veriut}}) — [[Европа]]лағы ил, [[Балҡан ярымутрауы]]нда урынлашҡан. [[Европа Берләшмәһе]] ағзаһы статусына кандидат. 
Төньяҡ Македония дәүләт статистика идаралығы мәғлүмәттәре буйынса, халыҡ 2 073 702 кеше тәшкил итә, территория - 25 333 км². Халыҡ иҫәбе буйынса донъяла 145-сө һәм территорияһы буйынса 145-се урынды биләй.
Төньяҡта [[Сербия]] һәм [[Косово Республикаһы]]<ref>[http://lenta.ru/news/2008/10/10/macedonia/_Printed.htm Македония признала независимость Косово] {{ref-ru}}</ref>, көнбайышта — [[Албания]], көньяҡта — [[Греция]] һәм көнсығышта [[Болгария]] менән сиктәш.

Баш ҡалаһы - [[Скопье]]. Берҙән бер дәүләт теле булып [[македон теле]] һанала. [[Албан теле]] «икенсе рәсми тел» статусына эйә, тик халыҡ-ара, оборона, үҙәк полиция һәм монетар сәйәсәт өлкәләрендә ҡулланылмай.  

85 административ-территориаль берәмеккә бүленә, уларҙың 84-е урындағы үҙидарасыларҙың үҙ аллы берәмеге булараҡ [[Скопье]] ҡалаһы һәм общиналар булып тора.

Диңгеҙгә сығыу юҡ. Төньяҡта Косово Республикаһы<ref>[https://lenta.ru/news/2008/10/10/macedonia/_Printed.htm Македония признала независимость Косово]</ref> һәм [[Сербия]], көнбайышта  [[Албания]], көньяҡта  [[Греция]], көнсығышта [[Болгария]] менән сиктәш.
Этномәҙәни төрлөлөк менән айырылып тора. Дөйөм ил халҡының 67 % православ, 30 % [[Мосолмандар|мосолман]] һәм 3 % башҡа конфессияларға ҡарай. 
Аграр-индустриаль ил йылдам үҫешеүсән иҡтисадҡа эйә. 2017 йылда һатып алыу һәләте буйынса тулайым продукт күләме 31,03 миллиард АҠШ доллары тәшкил иткән (йән башына 14 900 АҠШ доллары тирәһе). Аҡса бирәмеге — македон денеры.

30 марттан НАТО ағзаһы 2020 <ref>[https://www.bbc.com/russian/news-52097762 Расширение НАТО на пустой площади. В блок вошла Северная Македония: новость в одном фото], BBC, 30.03.2020</ref>.
== Территорияһы һәм исеме ==
Дәүләт элегерәк Македония тип аталған булған, күп төшөнсәле Македония, Боронғо Македония дәүләте, күрше Греция һәм Пиринская Македония тарихи провинцияһы менән буталышҡа килтергән.
Төньяҡ Македония 1912 йылға тиклем [[Ғосман империяһы]]ның (52,4% өлөшө Греция биләмәһендә урынлашҡан, 9,6% Болгарияла урынлашҡан) 35,8 процент самаһы майҙанын биләгән, ә уның халҡы  40,9 процентын тәшкил иткән. 

Элек Төньяҡ Македония Республикаһы территорияһы Югославияның иң көньяҡ өлөшөн биләгән. Уның хәҙерге сиктәре Икенсе бөтә донъя һуғышынан һуң билдәләнгән.
1947 йылдың авгусында Югославия Социалистик Федератив Республикаһы президенты (СФРЮ) Иосип Тито һәм Болгария премьер-министры Георгий Димитров Бледта осрашып, Македония ( грек һәм бөтә болгар Македонияһы) Югославия союзына, Болгария Балкан дәүләттәре Федерацияһына инә тип килешәләр. Шулай итеп СФРЮ составында Социалистик Македония Республикаһы барлыҡҡа килә - шул рәүешле македондар СФРЮ составында үҙ аллы халыҡ тип таныла.<ref>{{Кругосвет|url=https://www.krugosvet.ru/articles/97/1009736/1009736a5.htm|title=Македония}}</ref> [[СССР]] менән [[СФРЮ]] араһындағы дәүләт-ара мөнәсәбәттәрҙе насарайтҡандан һуң [[Болгария]] Бледта өлгәшелгән килешеүҙәрҙе ғәмәлдән сығара.

== Илдең атамаһы тураһында бәхәстәр ==
1991 йылда [[Югославия]]ның айырым дәүләттән бүленгәндә Төньяҡ Македонияның территорияһы үҙгәрешһеҙ ҡала. Шул уҡ ваҡытта был айырым дәүләттең барлыҡҡа килеүе Греция менән "Македония" һәм "македонцы" тигән атамаларҙы файҙаланыу буйынса сәйәси бәхәскә килтерҙе.

1993-2019 йылдарҙа БМО-ла Грецияның талабы буйынса Элекке Югославия Республикаһы македония  (англ. Former Yugoslav Republic of Maconia, FYROM, макед). Република Македони<ref>[https://www.un.org/russian/ga/59/plenary/makedon.pdf]</ref><ref>[https://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=16309 Центр новостей ООН — Премьер-министр бывшей югославской Республики Македонии призвал Грецию признать имя и идентичность его страны]</ref> ({{lang-en|Former Yugoslav Republic of Macedonia,  FYROM}}, {{lang-mk|Поранешна Југословенска Република Македонија}})<ref>{{Ref-en}} [[Справочник ЦРУ по странам мира]]: [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html Macedonia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180128152123/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html |date=2018-01-28 }}</ref><ref>{{cite web |url = https://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm |deadlink = yes |title = United Nations, A/RES/47/225 |accessdate = 2019-11-28 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20170704170854/http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm |archivedate = 2017-07-04 }}, 8 April 1993</ref><ref>[[United Nations Security Council Resolution 817|United Nations Security Council Resolutions 817]] of April 7 and 845 of June 18 of 1993, see {{cite web |url = https://www.un.org/Docs/scres/1993/scres93.htm |deadlink = yes |title = UN resolutions made on 1993 }}<!--don’t change this link, direct links to resolutions won’t work--></ref><ref>FYROM on [http://www.google.com/search?q=FYROM&btnGNS=Search+un.org&oi=navquery_searchbox&sa=X&as_sitesearch=un.org&hl=en&client=firefox-a&hs=AKW&rls=org.mozilla%3Ael%3Aofficial un.org]</ref><ref name="unlist">[https://www.un.org/ru/member-states/ Список стран — членов ООН]</ref>. Шундай уҡ исем ошо осорҙа Халыҡ-ара олимпия комитеты һәм Олимпия һәм Паралимпия уйындары составында файҙаланыла.

[[2004 йыл]]дың 4 ноябрендә [[АҠШ]] рәсми рәүештә  конституцион исеме менән илде - Македония Республикаһы тип таныны. Шул уҡ ваҡытта Европа союзы элекке исем менән файҙалана - элекке Көньяҡ Македония Республикаһы; Евросоюз шулай уҡ Грецияға Македония Республикаһы атамаһы буйынса килешкәс кенә был ойошманың тулы хоҡуҡлы ағзаһы булырына гарантия биргән.

[[2011 йыл]]дың апрелендә Македония Республикаһы Гаагала Халыҡ-ара судҡа дәғүә белдергән. Македония Грецияны ЕС һәм НАТО инеүе өсөн ҡаршылыҡтар тыуҙырған өсөн ғәйепләй. 2011 йылдың 5 декабрендә Халыҡ-ара суд Грецияның ЕС-тағы, НАТО һәм башҡа халыҡ-ара ойошмаларға инеүҙе ҡамасауларға хоҡуғы юҡ тип ҡарар сығара.<ref>{{cite web|url=http://sd.net.ua/2011/12/05/makedonia-greciya-sud-nazvanie.html|title=ООН: Греция не в праве блокировать вступление Македонии в НАТО и Евросоюз|date=2011-12-05|publisher=sd.net.ua}}</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Библиоинформация}}
{{Балҡан ярымутрауы илдәре}}
{{Европа илдәре}}

{{Countries-stub}}
[[Категория:Төньяҡ Македония]]
[[Категория:Унитар дәүләттәр]]
[[Категория:Диңгеҙгә сығыу юлы булмаған илдәр]]
[[Категория:Балкан ярымутрауы илдәре]]