Уй районы (Пермь крайы) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}'''Уй районы''' ({{lang-ru|Уинский район}}) — [[Пермь крайы]]ның административ районы, уның территорияһында [[Уй муниципаль округы]] булдырылған. Административ үҙәге — Уй ауылы.

Майҙаны — 1555 км². Халҡы — 10292 кеше (2019).

[[1923 йыл]]дың [[16 ноябрь|16 ноябрендә]] [[Көңгөр округы]]ның Судинский районы булараҡ ойошторолған; хәҙерге исем менән [[1926 йыл]]дың 15 сентябренән атап йөрөтөлә. Ике тапҡыр бөтөрөлөп, күрше райондар составына индерелгән; [[1966 йыл]]дың 30 декабренән хәҙерге статуста йөрөй.

Урмандарының күплеге менән һиҙелерлек айырыла — 50 проценттан ашыу майҙаны ағастар менән ҡапланған. Милли составы (2007 йыл): урыҫтар — 63,9 %, татарҙар — 33,4 %.

== Географияһы ==
Район [[Пермь крайы]]ның көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡта — Көңгөр һәм Урҙа райондары, көнсығышында — Урҙа, көньяҡта — Октябрьский һәм Чернушин, көнбайышта — Барҙа районы менән сиктәш. Райондың майҙаны 1555,3 км2.

Райондың төп һыу артерияһы — Ирән йылғаһы (Сылва йылғаһының һул ҡушылдығы), уның ҡушылдыҡтары күп, шуларҙың иң ҙурҙары — [[Сып]], [[Аспа (Ирена ҡушылдығы)|Аспа]], Телес.

== Тарихы ==

=== 1917 йылға тиклем ===
Боронғо замандарҙа Уй районы территорияһына нигеҙҙә [[фарсы]] сығышлы булған әйберҙәр килеп эләккән. Мәҫәлән, Суда ауылында 1954 йылда VII быуатта Көнсығыш Иранда яһалған көмөш һауыт табылған<ref>Белавин А. М. «Серебро закамское» в истории и археологии пермского Предуралья // Вестник Пермского научного центра УрО РАН. — 2013. — № 2. — С. 57</ref>.

[[1649 йыл]]да [[Көңгөр өйәҙе]] ойошторола. [[1737 йыл]]да өйәҙ [[Ҡазан губернаһы]]ның [[Пермь провинцияһы]]на үҙгәртелә. [[1797 йыл]]да [[Пермь губернаһы]] ойошторола, ә уның составында — [[Уҫы өйәҙе]], һәм райондың бөтә территорияһы Уҫы буйһоноуында булып сыға.

Уҫы өйәҙе составында Екатерина II заманында уҡ Ирән йылғаһы һәм уның ҡушылдыҡтары буйлап йәшәгән урыҫ булмаған халыҡтар өсөн [[Иштерәк улусы]] ойошторолған. Уға түбәндәге ауылдар инә: ''Чайка, Ураҙмәт, Иштерәк, Янапай, Бикбаи (улус үҙәге), Барсаи, Мерекаи, Телестамаҡ, Басин, Сульмаш, Константиновка''.

=== 1917 йылдан һуң ===
1924 йылдың ғинуарында [[Көңгөр округы|Көңгөр округының]] Судин районы ойошторола. Район территорияһында 100 тораҡ пунктта 24 ауыл советы булған, уларҙа 32 679 кеше йәшәгән. Урал өлкәһенең райондарын үҙгәрткәндән һуң [[1925 йыл]]дың декабрендә Уй районы биләмәһендә 22 ауыл советы ҡалған.

Судин районы [[1926 йыл]]дың 15 сентябрендә Уй районы тип үҙгәртелә.

Уй районы [[1931 йыл]]дың 10 июнендә бөтөрөлә, уның территорияһы Урҙа районы составына инә.

Уй районы [[1935 йыл]]дың 25 ғинуарында ҡабаттан ойошторола.

[[1963 йыл]]дың 1 февралендә район бөтөрөлә, уның территорияһы [[Чернушка районы|Чернушинский районында]] составына инә, ә [[1965 йыл]]дың [[12 ғинуар]]ында Урҙа районы составына ҡушыла.

[[1966 йыл]]дың 30 декабрендә РСФСР Юғары Советы Президиумы Указы менән Уй районы ойошторола, үҙәге — Уй ауылында тәғәйенләнә<ref>[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=ESU;n=26755 Указ Президиума ВС РСФСР от 30.12.1966 «Об образовании Уинского района в Пермской области»]</ref>.

Уй районы территорияһында 2006 йылда Уй муниципаль районы ойошторолған, унда 7 ауыл ингән була. 2019 йылда муниципаль райондар бөтөрөлә, ә уның бөтә ауыл биләмәләре Уй муниципаль округы муниципаль берәмегенә берләштерелә.

== Халҡы ==
{{Население|Уинский район}}{{население|Уинский район|график}}

; Милли составы

2007 йылдың 1 ғинуарына ҡарата Уй районында ағымдағы иҫәп мәғлүмәттәре буйынса 13,5 мең кеше йәшәгән. [[Урыҫтар]] — 63,9 % (8540 кеше), [[татарҙар]] — 33,4 % (4468 кеше), [[башҡорттар]] — 1,4 % (191 кеше), [[украиндар]] — 0,2 % (32 кеше), башҡа — 1,1 % тәшкил иткән.

== Территориаль-муниципаль ҡоролошо ==
2019 йылда бөтөрөлгәнгә тиклем Уй муниципаль районында 5 ауыл биләмәһе булған.{{Автонумерация||17={{ Население | Судинское сельское поселение | фс }}|29={{ Население | Чайкинское сельское поселение (Пермский край) | фс }}|28=3|27=село [[Чайка (Пермский край)|Чайка]]|26=[[Чайкинское сельское поселение (Пермский край)|Чайкинское сельское поселение]]|25=|24=|23={{ Население | Уинское сельское поселение | фс }}|22=11|21=село [[Уинское]]|20=[[Уинское сельское поселение]]|19=|18=|16=9|[[Аспинское сельское поселение]]|15=село [[Суда (Пермский край)|Суда]]|14=[[Судинское сельское поселение]]|13=|12=|11={{ Население | Нижнесыповское сельское поселение | фс }}|10=6|9=село [[Нижний Сып]]|8=[[Нижнесыповское сельское поселение]]|7=|6=|5={{ Население | Аспинское сельское поселение | фс }}|4=13|село [[Аспа (Пермский край)|Аспа]]|30=}}

; Тораҡ пункттар

Тораҡ пункт төшөрмәләрендә муниципаль берәмек күрһәтелгән{{Col-begin}}
{{Col-break}}
{|class='wide'
|-
| [[Уинское]]<ref name='Уинское сельское поселение'>Входит в Уинское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Уинское|тс}}
|-
| [[Суда (Пермский край)|Суда]]<ref name='Судинское сельское поселение'>Входит в Судинское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Суда (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Аспа (Пермский край)|Аспа]]<ref name='Аспинское сельское поселение'>Входит в Аспинское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Аспа (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Чайка (Пермский край)|Чайка]]<ref name='Чайкинское сельское поселение'>Входит в Чайкинское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Чайка (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Иштеряки]]<ref name='Воскресенское сельское поселение'>Входит в Воскресенское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Иштеряки|тс}}
|-
| [[Нижний Сып]]<ref name='Нижнесыповское сельское поселение'>Входит в Нижнесыповское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Нижний Сып|тс}}
|-
| [[Верхний Сып]]<ref name='Нижнесыповское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Верхний Сып|тс}}
|-
| [[Ломь]]<ref name='Ломовское сельское поселение'>Входит в Ломовское сельское поселение</ref> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Ломь|тс}}
|-
| [[Барсаи]]<ref name='Воскресенское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Барсаи|тс}}
|-
| [[Воскресенское (Пермский край)|Воскресенское]]<ref name='Воскресенское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Воскресенское (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Красногорка (Пермский край)|Красногорка]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Красногорка (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Аспинский]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Аспинский|тс}}
|-
| [[Усть-Телес]]<ref name='Чайкинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Усть-Телес|тс}}
|-
| [[Кочешовка]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Кочешовка|тс}}
|}
{{Col-break}}
{|class='wide'
|-
| [[Сосновка (Уинский район)|Сосновка]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Сосновка (Уинский район)|тс}}
|-
| [[Усановка (Пермский край)|Усановка]]<ref name='Судинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Усановка (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Большой Ась]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Большой Ась|тс}}
|-
| [[Салаваты]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Салаваты|тс}}
|-
| [[Курмакаш (деревня)|Курмакаш]]<ref name='Ломовское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Курмакаш (деревня)|тс}}
|-
| [[Митрохи]]<ref name='Ломовское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Митрохи|тс}}
|-
| [[Средний Сып]]<ref name='Нижнесыповское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Средний Сып|тс}}
|-
| [[Телес (деревня)|Телес]]<ref name='Чайкинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Телес (деревня)|тс}}
|-
| [[Малая Аспа]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Малая Аспа|тс}}
|-
| [[Мизево]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Мизево|тс}}
|-
| [[Забродовка]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Забродовка|тс}}
|-
| [[Верхняя Тулва]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Верхняя Тулва|тс}}
|-
| [[Малый Усекай]]<ref name='Аспинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Малый Усекай|тс}}
|-
| [[Чесноковка (Пермский край)|Чесноковка]]<ref name='Нижнесыповское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Чесноковка (Пермский край)|тс}}
|}
{{Col-break}}
{|class='wide'
|-
| [[Иренский (Уинский район)|Иренский]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Иренский (Уинский район)|тс}}
|-
| [[Казьмяшка]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Казьмяшка|тс}}
|-
| [[Малое Рогожниково]]<ref name='Нижнесыповское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Малое Рогожниково|тс}}
|-
| [[Луговая (Уинский район)|Луговая]]<ref name='Судинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Луговая (Уинский район)|тс}}
|-
| [[Екатериновка (Пермский край)|Екатериновка]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Екатериновка (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Шамагулы]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Шамагулы|тс}}
|-
| [[Первомайский (Уинский район)|Первомайский]]<ref name='Ломовское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Первомайский (Уинский район)|тс}}
|-
| [[Салакайка]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Салакайка|тс}}
|-
| [[Горшковский Выселок]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Горшковский Выселок|тс}}
|-
| [[Грибаны (Уинский район)|Грибаны]]<ref name='Воскресенское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Грибаны (Уинский район)|тс}}
|-
| [[Губаны (Уинский район)|Губаны]]<ref name='Воскресенское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Губаны (Уинский район)|тс}}
|-
| [[Заозеровка]]<ref name='Нижнесыповское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Заозеровка|тс}}
|-
| [[Козловка (Пермский край)|Козловка]]<ref name='Уинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Козловка (Пермский край)|тс}}
|-
| [[Михайловка (Уинский район)|Михайловка]]<ref name='Судинское сельское поселение'/> || align="right" style="padding-right:1em;" | {{Население|Михайловка (Уинский район)|тс}}
|}
{{Столбцы/конец}}

== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.admin.permkrai.ru/krai/uinski/ Уинский район на сайте Администрации Пермского края] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210802190742/https://www.admin.permkrai.ru/krai/uinski/ |date=2021-08-02 }}
* [http://www.uinsk.ru/ Сайт Уинского муниципального района]
* [http://uinsk.perm.ru/ Альтернативный официальному сайт Уинского муниципального района]
* [https://web.archive.org/web/20120531055626/http://forum.uinsk.perm.ru/ Форум, посвящённый Уинскому муниципальному району]
[[Категория:Пермь крайы райондары]]