Хан һарайы (Баҡсаһарай) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Башҡа мәғәнәләре|Хан һарайы}}
{{Достопримечательность 
|Тип                     = Һарай
|Русское название        = Хан һарайы
|Изображение             = Hansaray1.jpg
|Подпись изображения     = Баҡсаһарайҙа хан һарайы
|Ширина изображения      = 280px
|Статус                  = {{s|тарих һәм мәҙәниәт ҡомартҡыһы}}
|Страна2 = {{В Крыму}}
|Название местоположения = ҡала
|Местоположение = [[Баҡсаһарай]]
|Координаты = {{coord|44|44|55|N|33|52|55|E|scale=2000}}
 |lat_dir = N|lat_deg = 44|lat_min = 44|lat_sec = 55
 |lon_dir = E|lon_deg = 33|lon_min = 52|lon_sec = 55
 |CoordScale = 2000
|Основатель = Сәхиб I Гәрәй
|Основание = XVI
|Здания = {{Достопримечательность/Здания|{{s|Хан мәсәте}}|{{s|Ат һарайы корпусы}}|{{s|Ктапхана корпусы}}|{{s|Төп корпус}}|{{s|Гарем корпусы}}|{{s|Ыласын манараһы}}}}
|Сайт = bikz.org
}}
'''Баҡсаһарайҙағы Хан һарайы''' ([[Ҡырым татарҙары теле|ҡырым-тат.]]<span contenteditable="false"> </span>Han Saray, [[Украин теле|укр.]]<span contenteditable="false"> </span>Ханьский палац в Бахчисараi, Баҡсаһарай һарайы) —[[Ҡырым ханлығы|Ҡырым хандарының]] элекке резиденцияһы. Донъя әһәмиәтендәге тарихи һәм мәҙәниһәйкәл, Ҡырым татарҙарының донъялағы берҙән-бер һарай архитектураһы өлгөһө<ref name="r_index">{{Ҡалып:Cite web|author=Олекса Гайворонский|url=http://www.hansaray.org.ua/r_index.html|title=Бахчисарай — Ханский Дворец|work=Официальный сайт музея|accessdate=30 апреля 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6560na2Fo|archivedate=2012-01-31}}</ref>. Ул Баҡсаһарай тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы составына инә. Биналарында Ҡырым татарҙарының тарих һәм мәҙәниәт музейы, сәнғәт музейы<ref>О музее см. {{Ҡалып:Cite web|url=http://www.tourism.crimea.ua/dostoprim/otherobj/museums/baxch_xud_muz/index.html|title=Художественный музей Бахчисарайского государственного историко-культурного заповедника|work=Крым туристический|publisher=Министерство курортов и туризма Крыма|accessdate=30 апреля 2009|deadlink=404|archiveurl=http://web.archive.org/20080512133007/www.tourism.crimea.ua/dostoprim/otherobj/museums/baxch_xud_muz/index.html|archivedate=2008-05-12}}</ref>, һалҡын һәм атыу ҡоралдары күргәҙмәһе урынлашҡан. Комплекс территорияһы 4,3 гектар ерҙе биләй. Элегрәк комплекс майҙаны 18 гектар<ref name="r_ist_palac">{{Ҡалып:Cite web|author=Олекса Гайворонский.|url=http://www.hansaray.org.ua/r_ist_palac.html|title=Очерк истории ханского дворца|work=Официальный сайт музея|accessdate=30 апреля 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6560oC7TH|archivedate=2012-01-31}}</ref> була.

Һарайы Чурук-Су йылғаһының һул ярында урынлашҡан. Уның комплексына төньяҡ һәм көньяҡ ҡапҡалар, Свита корпусы, һарай майҙаны, төп корпус, хәрәм (гарем), хандың аш-һыу бүлмәһе һәм ат һарайы, китапхана корпусы, ыласын манараһы, хан мәсете, Фарсы баҡсаһы, хан зыяраты, Диляра Бикечтың (бикәс) төрбәһе (кәшәнә), Төньяҡ һәм Көньяҡ төрбәләре, ҡәбер ташы өҫтөндәге ротонда, «Сары-Гюзель» мунсаһы, өс күпере булған яр буйы, баҡсалар һәм парк ҡоролмалары, Екатеринина миле һәм башҡа объекттар инә.

Һарайҙың архитектура стиле [[Ғосман империяһы|XVI — XVII быуаттарҙағы Ғосман]] архитектураһы традицияларын дауам итә. Төп архитектура идеяһы — [[Ислам|мосолмандарҙың]] ерҙәге ожмах баҡсаһы тураһындағы күҙаллауҙарын тормошҡа ашырыу була. «Баҡсаһарай» [[Ҡырым татарҙары теле|ҡырым татарҙары теленән]] «һарай-баҡса» (''bağça'' — баҡса, ''saray'' — һарай) тип тәржемәләнә. Һарай эсендә ағастар, сәскәләр һәм фонтандар булған ихаталар күп. Ҡоролмалар еңел, төрлөсә биҙәлгәндәр, тәҙрәләргә селтәрле рәшәткәләр ҡуйылған.

Федераль әһәмиәттәге мәҙәни мираҫ объекты.

== Һарай тарихы ==
Баҡсаһарайҙы төҙөгәнгә тиклем Ҡырым хандарының резиденцияһы Ашлама-Дере үҙәнендә була. Үҙән хан һарайы өсөн тар була башлағас, яңы урында һарай төҙөргә ҡарар ителә. Төҙөлөш [[XVI быуат]] Сәхиб I Гәрәй хан идара иткән ваҡытта башлана. Һарай менән бер рәттән Баҡсаһарай ҙа төҙөлә.

Комплекстың иң боронғо объекттары — 1532 йыл менән билдәләнгән оло Хан мәсете һәм Сары-Гюзель мунсаһы. Демир-Капы порталы 1503 йыл менән билдәләнә, әммә ул икенсе урында тәҙәләп, һуңынан ғына һарайға күсерелгән. Эшләү дәүерендә һарай даими рәүештә идара итеүсе хандар тарафынан ҙурайтыла. Дәүләт I Гәрәй ваҡытында — хан төрбәһе, Ислам III Гәрәйҙә — йыйылыштар залы һәм тағы бер төрбә, Бахадыр I Гәрәйҙә — рәсми ҡабул итеүҙәр өсөнөҫтәмә бина, Каплан I Гәрәйҙә Алтын фонтан төҙөлә. Сәләмәт II Гәрәй — йәйге беседка, Арыҫлан Гәрәй — [[мәҙрәсә]], һәм, Ҡырым Гәрәй Диляра-бикеч, «Күҙ йәштәре фонтаны»н төҙөтә, Иран төҙөүсеһе Омер бүлмәләрҙе эске биҙәү эштәрен башҡара.

[[1736 йыл]]да [[Ҡырым ханлығы]]ның Рәсәй менән һуғышында Баҡсаһарай фельдмаршал Кристоф Миних ғәскәрҙәре тарафынан баҫып алына. Миних баш ҡаланы һәм хан һарайын яндырырға бойора. Әммә быны эшләрҙән алда ул капитан Манштейнға һарайҙы һүрәтләргә ҡуша (яҙма беҙҙең көндәргәсә һаҡлана), бары тик шунан һуң ғына ханс резиденцияһы яндырыла. Янғын ҡоролмаларҙың ҙур өлөшөн юҡ итә, һуңынан һарай тулыһынса тиерлек яңынан төҙөлә<ref>{{Ҡалып:Китап|автор=Олекса Гайворонский.|заглавие=Страна Крым. Крымское ханство в лицах и событиях. Книга 1|ссылка=http://www.haiworonski.info/lib_stq1_r.html|место=Симферополь|издательство=Доля|год=2004|страниц=94|isbn=966-8584-60-0}}</ref>. Комплексты тергеҙеү менән Сәләмәт Гәрәй, унан һуң Ҡырым Гәрәй<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref> шөғөлләнә.

Ҡырым [[Рәсәй империяһы]] составына ингәндән һуң, һарай Эске эштәр министрлығы ҡарамағында була. Ошо ваҡыт эсендә ул күп тапҡыр үҙгәртелә, һөҙөмтәлә йорт үҙенең тәүге йөҙөн һәм стиль берҙәмлеген юғалта. Ремонттар, ҡағиҙә булараҡ, юҙары дәрәжәле ҡунаҡтар килер алдынан ғына үткәрелә.[[XIX быуат| XIX быуаттағы]] ремонттарҙан һуң хандың ял бүлмәләренең интерьерҙары һиҙелерлек үҙгәрә.
[[Файл:Екатерининская_миля.jpg|мини|350x350пкс|Баҡсаһарайҙа Екатерина миле]]
[[1787 йыл|1787 йылдың 20 майында]] һарайға [[Екатерина II]] килә. Уның килеүенә һарай ремонтлана, «Күҙ йәштәре фонтаны» Диляра-бикеч төрбәһенән фонтан ихатаһына күсерелә, Сурук-Су күпере эргәһендә Екатеринина миле ҡуйыла. Императрица бер бүлмә ҡабул итеү бүлмәһенә әйләндерелә, ә икенсеһендә көндө йоҡо бүлмәһе эшләнә: бер нисә тәҙрә уйыла, түбәгә алтын ялатыла, XVIII быуаттың рус оҫталары эшләгән гәлсәр люстра эленә һәм стенала карауат ҡуйырға ҡыуышлыҡ булдырыла<ref name="planetakrim.com">{{Ҡалып:Cite web|author=Юрий Данилевский.|url=http://www.planetakrim.com/catalog/01/bahchis/|title=Бахчисарай — виртуальная экскурсия|work=Туристическая планета Крым|accessdate=30 апреля 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6560oiFkc|archivedate=2012-01-31}}
</ref>. Йыһаздар [[Санкт-Петербург|Петербург]], [[Мәскәү]] һәм [[Истанбул]] ҡалаларынан килтерелә. Бер өлөшө урында эшләнә<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref>. Музей экспозицияһында Екатерина II походөҫтәл, карауаты һәм башҡа йыһаз һаҡлана<ref name="crimea-portal.gov.ua">{{Ҡалып:Cite web|url=http://www.commonuments.crimea-portal.gov.ua/rus/index.php?v=1&tek=44&par=1&l=&art=192|title=Бахчисарайский Дворец-музей — претендент в список ЮНЕСКО|publisher=Республиканский комитет по охране культурного наследия Автономной Республики Крым|datepublished=17 января 2004|accessdate=30 апреля 2009|deadlink=404|archiveurl=http://archive.is/3I76i|archivedate=2012-12-28}}</ref>. Императрица килеүгә һарайҙы ремонтлауға 60 оҫта һәм 50 эшсе йәлеп ителә. Төҙөкләндереүгә 24 247 һум<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref> бүленә. Екатерина II бында өс көн була. Сәфәрҙә уны [[Австрия империяһы|Австрия]] императоры [[Иосиф II]], француз илсеһе де Сегюр, инглиз һәм австрия илселәре, шулай уҡ сановниктар оҙатып йөрөй. [[1818 йыл]]да Екатерина миленең ике ҡырына рус һәм татар телдәрендә:

1798 йылда архитектор В. Гести һарай планын төҙөй<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref>. [[1820 йыл|1820 йылдың 7 сентябрендә]] һарайға [[Пушкин Александр Сергеевич|Александр Сергеевич Пушкин]] генерал Раевскийҙың ғаиләһе менән килә. Уның Дельвигҡа яҙған хатында шундай һүрәтләү бар:

[[1818 йыл]]да һарайҙа [[Александр I Павлович|Александр I]] була. Уның килеүенә хәрәмдең иҫкергән биналарын һүтәләр, ахырҙа унда өс бүлмәле флигель<ref name="krym.sarov.info">{{Ҡалып:Cite web|author=В. Гарагуля.|url=http://krym.sarov.info/bakhchisaraiskii_dvorets1.html|title=Бахчисарайский дворец|work=Жемчужина Крым|accessdate=30 апреля 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6560tueew|archivedate=2012-01-31}}</ref> генә ҡала.. [[1822 йыл]]да архитектор И. Ф. Колодин етәкселегендә һарайҙа ремонт үткәрелә<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref>. Михаил Кладо төҙөлөш менән шөғөлләнә, унтер-офицер Дорофеев тышҡы диуарҙарҙы геометрик биҙәктәр, гөлләмәләр һәм сәскә гирляндалары менән биҙәй. Ул, шулай уҡ, Омер башҡарған биҙәктәрҙе буяй. Ремонт һөҙөмтәһендә һарайҙың тәүге йөҙө боҙола<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref>. Колодиндың тәҡдиме буйынса, Ҡышҡы һарай, мунса комплексы һәм башҡа ҡоролмалар<ref name="r_ist_palac">{{Ҡалып:Cite web|author=Олекса Гайворонский.|url=http://www.hansaray.org.ua/r_ist_palac.html|title=Очерк истории ханского дворца|work=Официальный сайт музея|accessdate=30 апреля 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6560oC7TH|archivedate=2012-01-31}}</ref> һүтелә. [[1837 йыл|1837 йылдың 9 сентябрендә]] һарайға [[Александр II]] менән бергә уның уҡытыусы Василий Андреевич Жуковский килә. 1854—1855 йылдарҙағы [[Ҡырым һуғышы]] ваҡытында һарайҙа лазарет<ref name="r_ist_palac">{{Ҡалып:Cite web|author=Олекса Гайворонский.|url=http://www.hansaray.org.ua/r_ist_palac.html|title=Очерк истории ханского дворца|work=Официальный сайт музея|accessdate=30 апреля 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6560oC7TH|archivedate=2012-01-31}}</ref> урынлаштырыла, унда йыш ҡына Николай Иванович Пирогов була.

1908 йылда һарайҙа [[музей]] асыла. [[1912 йыл]]да һарайға ғаиләһе менән [[Николай II]] килә. 1917 йылғы Октябрь революцияһынан һуң бында [[Ҡырым татарҙары]]ның тарихы һәм мәҙәниәте музейы асыла. [[1955 йыл]]дан Баҡсаһарай — тарихи-археология, ә [[1979 йыл]]дан — тарихи-архитектура музейы була.

1930 йылдарҙа архитектор П. И. Голландский етәкселегендә һарайға ремонт яһала. Эш барышында тышҡы яҡтағы<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref> биҙәктәр эзбиз менән аҡлана.

[[1961 йыл|1961]]—[[1964 йыл|1964 йылдарҙа]] үткәрелгән биҙәктәрҙе һәм архитектура деталдәрен фәнни реставрация үткәрелә, уның менән УССР Дәүләт төҙөлөшөнөң украин фәнни-реставрация идаралығы шөғөлләнә. Реставрация барышында һарайҙың тышҡы йөҙө тәүге вариантҡа яҡынайтыла. Демир-капа порталынан, Оло Хан мәсете биҙәктәренән буяу ҡатламы алына, Йәйге беседканан Омерҙың биҙәктәре юйыла, Йыйлыштар<ref name="onixtour.com.ua">{{Ҡалып:Китап|автор=Е. В. Нагаевская.|часть=Дворец-музей|заглавие=Бахчисарай (путеводитель)|ссылка=http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm|место=Симферополь|издательство=Таврия|год=1979}}</ref> залының түбәләре реставрациялана. Баҡсаһарай комплексын тәүге хәленә ҡайтарыу буйынса эшмәкәрлек итә<ref name="crimea-portal.gov.ua">{{Ҡалып:Cite web|url=http://www.commonuments.crimea-portal.gov.ua/rus/index.php?v=1&tek=44&par=1&l=&art=192|title=Бахчисарайский Дворец-музей — претендент в список ЮНЕСКО|publisher=Республиканский комитет по охране культурного наследия Автономной Республики Крым|datepublished=17 января 2004|accessdate=30 апреля 2009|deadlink=404|archiveurl=http://archive.is/3I76i|archivedate=2012-12-28}}</ref>.

2015 йылдың октябренән федераль әһәмиәттәге мәҙәни мираҫ объекты<ref>http://government.ru/media/files/XnNawtIgNdGfkAMwq9cweD5tE4N6miAy.pdf</ref> булып тора.

<center>
<gallery caption="Баҡсаһарайҙағы Хан һарайы">
Файл:WEBSTER(1830) 1.321 TOMBS OF THE KHANS OF THE CRIMEA.jpg|Хан һарайы. 1830 йыл
Файл:Bahchisaraj 1855.jpg|План Бахчисарайского сада и дворца. 1855 год
Файл:Khans R.jpg|Монета Украины  номиналом [[10 гривен]], посвящённая дворцу. 2001 год
Файл:1856. Дворец российского верховного главнокомандующего князя Меньшикова в Бахчисарае.jpg|Литография 1856 года из газеты «Иллюстрированные лондонские новости»
Файл:Карло Боссоли. Ханский дворец.jpg|[[Карло Боссоли]]. Ханский дворец. 1840-1842 годы
Файл:Carlo Bossoli Khanpalast von Bachcisaraj 1857.jpg|Карло Боссоли. Ханский дворец. 1857 год 
Файл:1917. Кустодиев. Бахчисарай.jpg|[[Кустодиев, Борис Михайлович|Борис Кустодиев]]. Бахчисарай. 1917 годы
</gallery>
</center>

== Һарай планы ==
'''0''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Дворцовая_площадь|Һарай майҙаны]]; '''1''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Северный_вход_во_дворец|Төньяҡ ҡапҡалар]] һәм ҡапҡа манараһы; '''2''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Северный_вход_во_дворец|Свита корпусы]]; '''3''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Большая_Ханская_мечеть|Оло Хан мәсете]]; '''4''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Баня_Сары-Гюзель|Сары-Гюзель мунсаһы]]; '''5''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Ханское_кладбище|Хан зыяраты]]; '''6''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Ханское_кладбище|Төньяҡ төрбә]]; '''7''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Ханское_кладбище|Көньяҡ Төрбә]]; '''8''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Ханское_кладбище|Миңле II Гәрәй ротондаһы]] ; '''9''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Конюшенный_корпус|Ат һарайы корпусы]]; '''10''' — Китапхана корпусы; '''11''' — Көньяҡ ҡапҡа; '''12''' — Баҡса террасаһы; '''13''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Дюрбе_Диляры-бикеч|Диляра-бикеч төрбәһе]]; '''14''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Персидский_сад|Фарсы баҡсаһы]]; '''15''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Соколиная_башня|Ыласын манараһы]]; '''16''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Гаремный_корпус|Хәрәм корпусы]]; '''17''' — Бассейнлы ихата; '''18''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Летняя_беседка|Йәйге беседка]] (беренсе ҡатта) һәм [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Золотой_кабинет|Алтын кабинет]] (икенсе ҡатта); '''19''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Малая_ханская_мечеть|Кесе хан мәсете]]; '''20''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Золотой_фонтан|Алтын фонтан]]; '''21''' — Фонтанлы ихата; '''22''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Зал_Дивана|Йыйылыштар залы]]; '''23''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#«Фонтан_Слёз»|«Күҙ йәштәре фонтаны»]]; '''24''' — [[:ru:Ханский_дворец_(Бахчисарай)#Портал_Демир-Капы|Демир-Капы порталы]]; '''25''' — Йәшәү бүлмәләре; '''26''' — Аш-һыу корпусы.
[[Файл:План_Бахчисарайского_дворца.svg|центр|615x615пкс]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Ҡалып:Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* <span class="citation" contenteditable="false">''Отека Гайворонский.''&#x20;[http://www.haiworonski.info/lib_mzr_r.html Ханское зыйаратында Баҡсаһарай һарайында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426172353/http://www.haiworonski.info/lib_mzr_r.html |date=2012-04-26 }}.&#x20;— Симферополь: Өлөшө, 2006.&#x20;— 62&#x20;с.&#x20;</span><span class="citation" contenteditable="false">— [[:ru:Special:BookSources/9663660368|ISBN 966-366-036-8]].</span>
* <span class="citation" contenteditable="false">Баҡсаһарай һарайы:Ҡыҫҡаса путеводитель буйынса һарай-музейына&#x20;&#x2F;&#x20;Ю. С. Воронцова.&#x20;— Севастополь: Иблес, 2006.&#x20;— 32&#x20;с.&#x20;— 5000 дана&#x20;</span><span class="citation" contenteditable="false">— [[:ru:Special:BookSources/9668231694|ISBN 966-8231-69-4]].</span>
* <span class="citation" contenteditable="false">''Е. В. Нагаевҡа.''&#x20;Йорт-музейы&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm Баҡсаһарай (путеводитель)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090518040641/http://www.onixtour.com.ua/books/91c2h16/part01_2.htm |date=2009-05-18 }}.&#x20;— Симферополь: Таврия, 1979.</span>
* <span class="citation" contenteditable="false">''Отека Гайворонский.''&#x20;</span><span class="citation" contenteditable="false">[http://www.haiworonski.info/depository/drakony_q.pdf Драконы сағында Ансар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150709140905/http://www.haiworonski.info/depository/drakony_q.pdf |date=2015-07-09 }}&#x20;// Qasevet.&#x20;— Симферополь, 2007.&#x20;— № 32.</span>
* <span class="citation" contenteditable="false">[http://artislam.org.ua/iskusstvo-islama/organizaciya-predmetno-prostranstvennoj-sredy-baxchisarajskogo-dvorcovo-parkovogo-ansamblya-xvi-%E2%80%93xviii-vv.html А.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130722072702/http://artislam.org.ua/iskusstvo-islama/organizaciya-predmetno-prostranstvennoj-sredy-baxchisarajskogo-dvorcovo-parkovogo-ansamblya-xvi-%E2%80%93xviii-vv.html |date=2013-07-22 }}</span><span class="citation" contenteditable="false">[http://artislam.org.ua/iskusstvo-islama/organizaciya-predmetno-prostranstvennoj-sredy-baxchisarajskogo-dvorcovo-parkovogo-ansamblya-xvi-%E2%80%93xviii-vv.html А Шарбатов. Ойоштороу предмет-пространство тирә-яҡ Баҡсаһарай версаль һарай-парк ансамбле (XVI—XVIII быуаттарҙа)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130722072702/http://artislam.org.ua/iskusstvo-islama/organizaciya-predmetno-prostranstvennoj-sredy-baxchisarajskogo-dvorcovo-parkovogo-ansamblya-xvi-%E2%80%93xviii-vv.html |date=2013-07-22 }}(недоступная һылтама&#x20;— [//web.archive.org/web/*/http://artislam.org.ua/iskusstvo-islama/organizaciya-predmetno-prostranstvennoj-sredy-baxchisarajskogo-dvorcovo-parkovogo-ansamblya-xvi-%E2%80%93xviii-vv.html ''тарих'']).</span>

== Һылтанмалар ==
* <span class="citation" contenteditable="false">[http://bikz.org Рәсми сайт Баҡсаһарай тарихи-мәҙәни ҡурсауығы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130329153019/http://bikz.org/ |date=2013-03-29 }}.&#x20;<small>Тикшерелде 30 октябрь 2012.</small></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* <span class="citation" contenteditable="false">[http://www.hansaray.org.ua Сайт тураһында Баҡсаһарай Ханское һарайында].&#x20;<small>Тикшерелде 30 октябрь 2012.</small>&#x20;<small> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160520135406/http://www.hansaray.org.ua/ |date=2016-05-20 }}.</small></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* <span class="citation" contenteditable="false">[http://muslimlife.ru/places/mosques/ханский-дворец-в-бахчисарае Хан һарайы был путеводители MUSLIM LIFE].&#x20;<small> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120530231314/http://muslimlife.ru/places/mosques/%D1%85%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86-%D0%B2-%D0%B1%D0%B0%D1%85%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B5 |date=2012-05-30 }}.</small></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* <span class="citation" contenteditable="false">''Юрий Мир").''&#x20;[http://www.planetakrim.com/catalog/01/bahchis/ Баҡсаһарай — виртуаль экскурсия].&#x20;''Туристик планета Ҡырым''.&#x20;<small>Тикшерелде 30 апрель, 2009.</small>&#x20;<small> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506021233/http://www.planetakrim.com/catalog/01/bahchis/ |date=2016-05-06 }}.</small></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* <span class="citation" contenteditable="false">''В. Ғарау.''&#x20;[http://krym.sarov.info/bakhchisaraiskii_dvorets1.html Баҡсаһарай һарайы].&#x20;''"Жемчужина Ҡырым''.&#x20;<small>Тикшерелде 30 апрель, 2009.</small>&#x20;<small> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160309015955/http://krym.sarov.info/bakhchisaraiskii_dvorets1.html |date=2016-03-09 }}.</small></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>

[[Категория:Ислам архитектураһы]]
[[Категория:Ҡырым ханлығы]]
[[Категория:Баҡсаһарай]]