Хордалылар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Таксон
| name              = Хордалылар
| regnum            = Хайуандар
| images_set = {{4 изображения|im1=Branchiostoma lanceolatum.jpg|cap1=Ланцетник|im2=Panthera tigris sumatran subspecies.jpg|cap2=Суматранский тигр|im3=Turdus migratorius 4494.jpg|cap3=Странствующий дрозд|im4=YellowPerch.jpg|cap4=Жёлтый окунь}}
| parent = Deuterostomia
| rang = Тип
| latin = Chordata
| author = [[Бэтсон Уильям|Bateson]], [[1885]]
| syn =
| typus =
| children name =
| children =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Chordata
| commons = Category:Chordata
| iucn =
| grin =
}}

'''Хордалылар''' ({{lang-la|Chordata}}) — эсәклек өҫтөндә ятыусы хорда рәүешендәге үҙәк һөлдәһе булған  айырым хайуандар тибы; умыртҡалыларҙың яралғы үҫеше дәүерендә хордаһы умыртҡалыҡ менән алмашына. Хордалыларға  умыртҡалы хайуандар, башһөйәкһеҙҙәр([[:ru:Головохо́рдовые]] (лат. Cephalochordata)), оболочниктар (төҙөлөш яғынан умыртҡалыларға яҡын торған хордалы диңгеҙ хайуандары) инә.

Хайуандар донъяһында хордалылар нерв системаһы төҙөлөшө буйынса иң юғары баҫҡыста тора. Хронология тәртибе буйынса — иң йәш тип. Донъяла 60 000 тирәһе төр билдәле, шуларҙың 4300-е [[Рәсәй]]ҙә тереклек итә.

== Төп билдәләре ==
# Төп үҙенсәлектәрен береһе — хорда рәүешендәге үҙәк һөлдә булыуы.
# Көпшә формаһындағы үҙәк нервы системаһының тәндең арҡа яғында, хорда өҫтөндә урынлашыуы.
# Эсәклектең ҡорһаҡ яғында урынлашыуы һәм йотҡолоҡ стенаһында айғолаҡ ярыҡтарының булыуы. Айғолаҡ ярыҡтары һыу хайуандарында бөтә тереклектәре дауамында һаҡлана, ә үпкә менән һулыш алыусы ер өҫтө хайуандарында яралғы үҫешенең баштағы стадияларында ғына була.
# Тәндәре ике яҡлы симметриялы.
# Өс ҡатлаулы хайуандар
# Тән ҡыуышлығы икенсел (вторичная полость тела).
# Ҡан тамырҙар системаһы йомоҡ(оболочниктарҙан башҡаһы).

== Хордалылар тибын классификациялау ==
# '''Башһөйәкһеҙҙәр''' ярым тибы<ref>{{БСЭ3|заглавие=Бесчерепные|ссылка=http://bse.sci-lib.com/article114421.html}}</ref><ref name="zoojiv">{{книга |автор= {{nobr|В.М. Константинов}}, {{nobr|С.П. Наумов}}, {{nobr|С.П. Шаталова}}|заглавие=Зоология позвоночных |место=М. |издательство=Академия |год=2000 |страниц=496 |страницы=9}}</ref> ({{lang-la|Acrania}}) Уларҙың баш мейеһе һәм баш һөлдәһе юҡ. Шуға ярашлы, уларҙы башһөйәкһеҙ хордалылар төркөмөнә айыралар. Шулай уҡ, уларҙың үҙәк һөлдәһе (көсһөҙ арҡа үҙәге — хорда) һәм айғолаҡ ярыҡтары бөтә тереклектәре дауамында һаҡлана.
# '''Умыртҡалылар''' ярым тибы ({{lang-la|Vertebrata}}). Баш һөлдәһе менән һаҡланған баш мейеһе һәм хорда урынында кимерсәк йәки һөйәк умыртҡаларҙан торған умыртҡалығы булған хордалы хайуандарҙы башһөйәклеләр, йәки умыртҡалылар, төркөмөнә берләштерәләр.
# '''Оболо́чниктар''' ярым тибы ({{lang-la|Tunicata, Urochordata}}). Хордалары личинка стадияһында ғына булып, аҙаҡ үҫеш дәүерендә юҡҡа сыға (личиночнохо́рдовые).
{{zoology-stub}}
{{Хайуандар төрҙәре}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.studfiles.ru/preview/2854609/Тип Хордовые]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*[http://www.ebio.ru/zoo24.htmlХордовые]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
[[Категория:Хайуандар тибы]]
[[Категория:Хордалылар]]
[[Категория:Зоология бүлектәре]]
[[Категория:Биология]]
[[Категория:Зоология]]
[[Категория:Икенсел ауыҙлылар]]