Хәләб битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
| статус = Ҡала
| русское название = Хәләб
| оригинальное название = {{lang-ar|حلب}}
| изображение = Aleppo new mix.jpg
| страна = Сүриә
| герб = Seal_of_Aleppo.png
| флаг = 
| ширина герба = 
| ширина флага = 
| lat_dir = N
| lat_deg = 36
| lat_min = 12
| lat_sec = 
| lon_dir = E
| lon_deg = 37
| lon_min = 9
| lon_sec = 
| CoordScale = 
| вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза
| регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо)
| регион в таблице = 
| вид района = 
| район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан
| район в таблице = 
| внутреннее деление = 
| вид главы = 
| глава = Маад аль-Мадлажи
| дата основания = 
| первое упоминание = 2500 год до н. э.
| прежние имена = Халибон, Халман, Беройя
| статус с = 
| площадь = 190
| вид высоты = 
| высота центра НП = 390
| климат = 
| официальный язык = ғәрәп
| официальный язык-ref = 
| население = 2 098 210
| год переписи = 2021
| плотность = 
| агломерация = 
| национальный состав = 
| конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр)
| этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref>
| часовой пояс = +2
| DST = есть
| телефонный код = 21
| почтовый индекс = 
| почтовые индексы = 
| автомобильный код = 
| вид идентификатора = 
| цифровой идентификатор = 
| сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/
| язык сайта = 
}}
[[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]]
'''Хәләб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Хәләб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы.

Хәләб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Алеппо хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>.

Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Хәләб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай.

Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]] араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск]]тан өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан.

== Этимологияһы ==
Борон Хәләб, Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Хәләб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы "Хәләб"тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Хәләб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Хәләбә» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата. Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>.

== Географияһы ==
[[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Хәләб]]
Хәләб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сигенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан.
Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />.

190 км² майҙан биләгән Хәләб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171009233648/http://syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523 |date=2017-10-09 }}</ref>.

== Климаты ==
Хәләб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Хәләбтәге ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә.

Айырым йылдарҙа һауа торошоноң −5 °C, һирәк осраҡта −10 °C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Хәләбдә йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Хәләбдә яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була.

== Тарихы ==
Хәләб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>.Хәләб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>.

=== Боронғо донъя ===
[[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]]

==== Боронғо Көнсығыш ====
[[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]]
Хәләб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>.

Һуңғы вавилон осоронда Хәләб тәүге тапҡыр Хәләб исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>.

Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I осоронда хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>.

Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Һалабты яулай. Һуңынан Алеппо (Һалаб) Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Хәләб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>.

Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка — Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән.

==== Антиклыҡ ====
[[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]]
[[Искәндәр Зөлҡәрнәй]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай.

Верия 300 йылға яҡын [[Селевкиҙар дәүләте]] буйһоноуында ҡалған. [[Рим империяһы|Рим]] хакимлығы Төньяҡ өс быуаттан ашыу осорҙа Сүриәнең стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән.

Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта [[Византия империяһы]] хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан.

Верия Тәүрат китабында ла телгә алына.

=== Урта быуаттар ===
[[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]]
[[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Хәләб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Алеппоны тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай.

1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була.

Хәләб [[Сәләх әд-Дин]]гә, унан һуң 1183 йылда [[Әйүбиҙәр]] династияһына күсә.

[[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]]

1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Хәләбте яулай. Әйүби Торан-шаһ ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскка 1260 йылдың 1 мартында ингән.

1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Жалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Хәләбте бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Хәләбте кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>.

1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Хәләбте баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарыҫ I үҙенең армияһы менән Хәләбте яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>.

1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Алеппоны баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Хәләбкә еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә.

1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180117131348/http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=2018-01-17 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Хәләбтә төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала.

=== Яңы осор ===
XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Хәләбтә ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған.

=== Граждандар һуғышы ===
[[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Хәләб ҡалаһының күренеше]]
2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>.

Башта ҡаршы тороуға Сүриләге уртасыл оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120910162050/http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=2012-09-10 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket=  |asin=  |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |date=2015-04-02 }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Хәләбтәге ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды.

Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Хәләбте конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии  |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190511023549/https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=2019-05-11 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190913091446/http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=2019-09-13 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161222083452/https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=2016-12-22 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181213094844/http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=2018-12-13 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220174116/https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=2016-12-20 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды.

2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Алеппо стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190824165251/http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=2019-08-24 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>.

2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була.

12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо  |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>.

2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>.

2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы.

2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>.

12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>.

2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Хәләбте ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>.

2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Алеппоны уратып алды.

2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161006003251/http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=2016-10-06 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>.

28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Хәләбтә гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>.

Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>.
 
[[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Алеппо, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]]
Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә — Хәләбтең торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба»  |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>.

2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210303061749/https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=2021-03-03 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>.

2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>.

Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>.

=== Ҡаланы тергеҙеү ===
Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>.

2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>.
 
2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>.

== Халҡы ==
[[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Хәләб бедуиндары, 1873 йыл]]
Хәләб халҡының күпселеге — ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, юнандарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар.
{| class="wikitable"
|-
! Йыл !! Халҡы !! Артым, %±
|-
| '''1883''' || 99 179 || -
|-
| '''1922''' || 156 748|| 44,9 %
|-
| '''1934''' || 249 921|| 19,0 %
|-
| '''1950''' || 362 500 || 11,5 %
|-
| '''1965''' || 500 000 || 17,5 %
|-
| '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 %
|-
| '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 %
|-
| '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 %
|-
| '''2016''' || 1 800 000 || -22 %
|}

=== Тарихи мәғлүмәттәр ===
XIX йөҙ йыллыҡтың башында Хәләбтә 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киң сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Хәләбтән тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853—1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм тағундан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |date=2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Алеппо халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) — мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) — христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) — йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915—1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26 %), католик христиандар — 22 117 (14,11 %), йәһүдтәр — 6580 (4,20 %), европалыларҙың һаны — 2652 (1,70 %), әрмән ҡасаҡтары — 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>.

Хәләб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923—1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25 % тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref=  Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>.

Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие юнандарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939).

1944 йылда Хәләб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5 %) мәсихсе (шуларҙың 60 200 — әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946—1967).

=== Хәҙерге хәле ===
<!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года.
Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]].

Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>.

Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}.

Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''.
-->
<center>
<gallery widths="140" heights="140px">
File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге
Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Алеппо ҡалаһындағы Бөйөк мәсет
File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар
Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы 
Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе 
Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Алеппоның христиан кварталындағы урам
File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары 
Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл
</gallery>
</center>

== Архитектураһы ==
[[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]]
Хәләбтә бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>.

Хәләб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән.

Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар.

[[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]]

Хәләб ҡалаһы ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

== Туризм һәм күңел асыу ==
[[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]]
[[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]]
Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Хәләбтә кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла.

* Хәләбтәге билдәле хаммамдар: Ялбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы.
* 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан.
* «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан.
* Зәңгәр Лагуна — Хәләбтән алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, "америка тауҙары"н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала.
* «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино.

== Боронғо ҡала ==
[[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың көнбайыш өлөшө панорамаһы]]
[[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]]
Иҫке һәм яңы Хәләб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән.

[[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Алеппо (Һалаб) ҡәлғәһе (цитадель)]]

Хәләбтең һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора.

Иҫке Хәләб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде — монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Алеппоға (Һалабҡа) бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған.

Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>.

=== Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары ===
[[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Алеппола (Һалабта) әл-Мәҙинә баҙары.]]
[[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]]
[[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]]
Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Алеппо (Һалаб) аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо — 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>.
Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар — ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған.

Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html |date=2008-04-26 }}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120316211355/http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp |date=2012-03-16 }}</ref>:

* ''Хан Ак-Кади'' — Алеппоның (Һалаб) иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән.
* ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән.
* ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан.
* ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар.
* ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла.
* ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан.
* ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала.
* ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Алеппола мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала.
* ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Алеппола тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй.
* ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй.
* ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар.
* ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора.
* ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала.
* ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Алеппола (Һалабта) һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар.
* ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған.
* ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була.
* ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар.

Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр:

* ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html |date=2017-07-10 }}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән.
* ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге.
* ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған.
* ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины.

== Иҫтәлекле урындары ==
[[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]]
Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Алеппола (Һалабта) 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар.

Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары — йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы — нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы.

Алеппо (Һалаб) ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар.

=== Тарихи биналар ===
[[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]]

* [[Алеппо Цитаделе]], ҡалҡыулыҡ түбәһендәге ҙур ҡәлғә, ҡаланан 50 м бейегерәк булып ҡалҡып тора. Б. э. I мең йыллығына ҡарай, ҡайһы бер деталдәре XIII  быуатта төҙөлөп бөткән. 1822 йылда ер тетрәү һөҙөмтәһендә зыян күрә.
* ''Халауие мәҙрәсәһе'' 1124 йылда Изге Елена соборының элекке урынында төҙөлгән. Заманында изге Елена, Бөйөк Константиндың әсәһе, ҙур Византия соборын төҙөткән. Баҫҡынсы тәре йөрөтөүселәр ҡаланы талағас, ҡаланың төп судьяһы Изге Елена соборын мәсеткә әйләндерә һәм, ниһайәт, XII быуат уртаһында Нур ад-Дин бында мәҙрәсә, йәғни дини мәктәп аса.
* ''Әл-Матбах Әл-Ажами'' — цитаделдән алыҫ түгел урынлашҡан  XII быуат башы һарайын Маж ад-Дин бен Ад-Дайя әмире төҙөгән. XV быуатта йүнәтелгән. 1967-1975 йылдарҙа бында Халыҡ йолалары музейы урынлашҡан.
* XII быуат Мәҙәни үҙәге ''Аш-Шибани''. Иҫке ҡалала урынлашҡан францискан ҡатын-ҡыҙ миссионеры Марияның боронғо сиркәүе һәм мәктәбе әлеге ваҡытта мәҙәни үҙәк сифатында эшләй.
* ''Мөҡәддәмиә мәҙрәсәһе'', дини мәктәптәренең береһе, 1168 йылда төҙөлгән. 
* ''Зәкәриә мәҙрәсәһе''. Әз-Заһир Ғәзи башланғысы менән, Баб Әл-Мәҡәмдән көньяҡҡа табан 1217 йылда төҙөлгән.
* ''Солтания мәҙрәсәһе'' — Алеппо губернаторы Аз-Заһир Ғәзи башлаған һәм 1223-1225 йылдарҙа уның улы Мәлиҡ Әл-Әзиз Мөхәммәт тамамланған.
* ''Әл-Фирҙәүес мәҙрәсәһе'' — «Алеппоның иң матур мәсете» тип атала. 1234-1237 йылдарҙа Алеппо губернаторы Аз-Заһир Ғәзиҙең  тол ҡалған ҡатыны төҙөтә. Ул эске ихатала антик колонналы аркалар менән уратып алынған эске ихатала урынлашҡан бассейн үҙенә йәлеп итә.
* ''Алеппоның милли китапханаһы''. 1930-сы йылдарҙа төҙөлә һәм 1945 йылда асыла<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>.
* ''Grand Seray d’Alep'' — ҡала губернаторының элекке резиденцияһы; 1920-се йылдарҙа төҙөлә һәм 1933 йылда асыла.
* '' Ханка Әл-Фарафира'', 1237 йылда төҙөлгән суфый монастыры.
* ''Бимаристан Аргун әл-Камили'' — 1354 йылдан алып XX башына тиклем эшләгән йәшенеү урыны.
* ''Дар Ражаб Паша'' — Әл-Хандаҡ урамынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан, театр залы булған ҙур мәҙәни үҙәккә әүерелгән ҙур йорт (особняк). 
* ''Бейт Джонблат'' — XVI быуат аҙағында Алеппоның курд хакимы Хөсәйен Паша Ян Полад төҙөткән боронғо һарай.
* ''Әл-Утмания мәҙрәсәһе'' — Баб Ән-Насрҙың төньяҡ өлөшөндә урынлашҡан ислам мәктәбе. Уны 1730 йылда Осман пашаһы Әл-Дураки аса һәм тәүҙә Ридаийя мәҙрәсәһе тип атала.
* ''Бейт Марраш''. Әл-Фәрәфир кварталында урынлашҡан иҫке һалаб йорто. Ғибәҙәт йортон XVIII быуат аҙағында Марраш ғаиләһе төҙөгән.
* ''Баб Аль-Фарадж'' часовняһы. 1898-1899 йылдарҙа Австрия архитекторы Картье тарафынан төҙөлгән<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171011222151/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=2017-10-11 }}</ref>.

'''Ждейде христиан кварталының''' иң билдәле тарихи биналары<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>:

* '' Бейт Ажикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110628234659/http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=2011-06-28 }}), 1757 йылда төҙөлгән боронғо алеппо йорто. 1975 йылдан бында алеппо сәнғәте предметтарын күрһәтеүсе Халыҡ традициялары музейы урынлашҡан.
[[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]]

* ''Бейт Газале''. 1691 йылда әрмән скульпторы Хачадур Бали биҙәгән XVII особнягы. Бында  XX быуатта әрмән мәктәбе булған.
* ''Бейт Даллал'', йәғни «Даллал йорто», 1826 йылда иҫке монастырь урынында төҙөлгән, әлеге ваҡытта отель сифатында эшләй.
* ''Бейт Уакиль'' —  үҙенсәлекле ағас биҙәүестәре менән йәлеп итеүсе 1603 йылда төҙөлгән алеппо йорто. Ошо декорацияларҙың береһе Берлинға килтерелә һәм  Aleppo Room тигән исем менән билдәле Пергам музейында ҡуйыла.
* ''Дар Базиль'' — XVIII быуат башы йорто века, 2001 йылда бизнес-мәктәпкә әйләндерелә.
* ''Дар Замария'' — XVII быуат аҙағында төҙөлгән Замария ғаиләһе йорто, әлеге ваҡытта - бутик-отель.

=== Музейҙары ===
* Алеппо музейы
* Бейт Ачикбаштағы «Алеппо йорто» халыҡ традициялары музейы, Ждейде
* Алеппо цитаделе музейы
* Бимаристан Аргун әл-Камилиҙағы медицина һәм фән музейы
* Алеппоның Хәтер музейы, Бейт-Газа, Ждейде
* Пресвятая Богородица әрмән сиркәүендә Әрмән Апостол сиркәүе музейы, Ждейде

=== Ҡапҡалары ===
[[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]]
* [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа).
* Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы).
* Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы).
* Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы).
* Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы).
* Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы).
* Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы).
* Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа).

=== Культ ҡоролмалары ===
[[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]]
[[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']]
[[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']]
* Алеппоның Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар.
* Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән.
* Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала.
* Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән.
* Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән.
* Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар.
* Алтын-Буға мәсете (1318).
* Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы.
* Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат).
*Алепполағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән.
* Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр.

=== Үле ҡалалар ===
Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора.

Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә:

* ''Калот ҡәлғәһе'' Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған.
* ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа.
* ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә.
* ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт.
* ''Кафр-Кира'' — Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар.
* ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан.
* ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Алеппонан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан.
[[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]]
* ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны.
* ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Алеппонан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан.
* ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп.
* ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар.
* ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар.
* ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе.
* ''Суганэ'' ҡасабаһы, Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан.
* ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Алеппонан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала.
[[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]]
* ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Алеппонан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп.
* ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Алеппонан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан.

== Иҡтисады ==
[[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Алеппо (Һалаб) һабыны]]
Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене.

Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Алеппола шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб — Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100505211720/http://madinatuna.com/en/economy |date=2010-05-05 }}</ref>.

Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан.

=== Туризм ===
Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар — Алеппо (Һалаб) ҡәлғәһе (411,880), Алеппо (Һалаб) цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |date=2016-10-21 }}</ref>

== Мәғариф ==
Алеппо университетында 60 000 самаһы студент белем ала. Хәрби хәрәкәттәр осоронда университет хөкүмәт көстәре контроле аҫтында була, әммә ракета һөжүменән зыян күрә.

== Транспорт инфраструктураһы ==
Сүриә баш ҡалаһында тимер юл вокзалы һәм Һалаб халыҡ-ара аэропорты урынлашҡан.

Элек ҡала транспортынан трамвай булған (1969 йылға тиклем), хәҙер автобусҡа бер ниндәй альтернатива ла юҡ.

== Дуҫлашҡан ҡалалары ==
* {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]]
* {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]]
* {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]]
* {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]]
* {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]]
* {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]]
* {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]]

== Территориаль бүленеше ==
Ҡала дүрт типтағы районға бүленә — ҡала стеналарындағы иҫке кварталдар, ҡала стеналарынан ситтәге иҫке кварталдар, заманса төҙөлгән ситке урындар, формаль булмаған биләмәләр.

Формаль булмаған торамаларҙың проблемалары<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>:
ер статусының көйләнмәгәнлеге;
торамалар зона пландарына таянып төҙөлмәгән;
план стандарттары үтәлмәй;
биналар төҙөлөш нормаларына һәм нормативтарына таянмай төҙөлгән. Формаль булмаған торамаларҙа ҡала халҡының 40%-тан ашыуы йәшәй.

Планировкалы райондар
* Көньяҡ — {{num|362000}} кеше (гектарына 250 кеше)
* Үҙәк — {{num|1002000}} кеше (гектарына 200 кеше)
* Көнбайыш — {{num|157000}} кеше (гектарына 100 кеше)
* Төньяҡ-көнбайыш — {{num|165000}} кеше (гектарына 150 кеше)
* Төньяҡ-көнсығыш — {{num|314000}} кеше (гектарына 300 кеше)
* Көнсығыш — {{num|400000}} кеше (гектарына 395 кеше)

Һалаб ҡалаһының райондары һәм халҡы
<!--
* Farafra-4158
* Aqaba-2598
* Aljlom-6410
* Algosailh-7590
* Altonboga-3889
* Bayada-4896
* livery Pjazza-6322
* sheriff kastell-5501
* Aloajam-2646
* Mohamed Bey-16771
* Bab al-Maqam-11244
* Paradise-35211
* torrijiet-2112
* Aldodo-7281
* Qorti-6129
* Sajlejan-5852
* Qazi Askar-2094
* Tatarlr-3248
* Iben ta 'Jacob-5100
* Garlq-2540
* irkantaturi-4082
* istazzjon f’Bagdad-10700
* Azizia-7140
* home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177
* moxt Qustul-4589
* Agiwl-5323
* LG Alolmh-8669
* Hamidiyah-9918
* Rocker-6000
* Arabism-7100
* Jamilla-12611
* easterners-10469
* Kallaseh-53318
* Bustan Palazz-29372
* venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932
* overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240
* Seif al-Dawla-48977
* Salahuddin-62932
* xena Ansari-58566
* Saad Ansari-34126
* Land ta 'pigment-83108
* Tel isturnell-55618
* dijabete-50650
* Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840
* twajbin-37219
* Karam Da’da-62118
* Sheikh Saeed-22695
* Karam Alqatrgi-38556
* ħamrija Lala-48986
* Jouret Awad-30319
* Karam faċilitatur-49962
* Ahalouanah-43749
* avvjament Awad-22260
* Alsakhur (1)-5505
* Alsakhur (2)-21731
* Alsakhur (3)-7857
* Antoine Touma-5565
* Nolijiet Sheikh-20641
* Sheikh Khader-22400
* Ein el-f’Tal-41186
* Alhaidariya-67833
* qasam-21161
* Sulaymaniyah-20406
* Jabriyah-17710
* Suleiman al-Halabi-10787
* Bustan Basha-31418
* trab hulk-22377
* gazelles impunjazzjoni-19183
* Sheikh Abu Bakr-6450
* Karam muntanji-14173
* Tariq ibn Ziyad-10190
* Sirjaki-10588
* fjuri-14462
* ottubru-15029
* Khalidiya-18004
* Ashrafieh-42473
* Rusafa-52829
* Sheikh Maksoud (1)-66158
* Sheikh Maksoud (2)-50056
* il-11897
* mod-19728
* Shahba-4266
* Kawakbi-22466
* Ġdid Aleppo-67247
* Jissodisfaw-5328
* Ghazali-8894
* Albullarmon-10187
* Kafr Dael-5373
* għasel khan-2567
* Zahra-4437
* rebħa-4634
* adulti-1505
* Hamdania (1)-5661
* Hamdania (2)-9397
* Hamdania (3)-14361
* Hamdania (4)-21116
* Aldoerenh-3025
* Jibreen-12311
* Maalikis-3793
* Neirab ospitabbli-17844
* Neirab-10018
* Mir hippocampus
* Hanano (1)-43388
* Hanano (2)-21768
* Hanano (3)-21384
* Hanano (4)-7758
* kamp Hndarat-7547
* art Ħamra-15045
* riħ Brij-1123
* Hndarat-461
-->

Райондар картаһы<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Карта на с 96-97</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [https://syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130126055922/http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=2013-01-26 }}
* {{cite web
 | url         = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml
 | title       = Алеппо حلب (Halab)
 |website = Восток-Запад: Великое противостояние
 | accessdate  = 2009-10-29
 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов
 | deadlink    = yes
}}
* [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161221021703/http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=2016-12-21 }} (фоторепортаж)
* {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж)
* [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161216000532/https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=2016-12-16 }} (фоторепортаж)

{{Тышҡы һылтанмалар}}
{{Алеппо}}
{{Города Сирии}}

[[Категория:Һалаб| ]]
[[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]]
[[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]]
[[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]]
[[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]]