Хәҙис ғилеме битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}{{Ислам}}'''Хәҙис ғилеме''' ({{Lang-ar-com|علم الحديث}} — ''ғилм әл-хәди́с'') — [[Ғөләмә|мосолман ғалимдары]] тарафынан ҡулланылған бер нисә дини дисциплина, уларҙың маҡсаты — [[Хәҙис|хәҙистәрҙең]] һәм уларҙың тапшырыусыларҙың (''руват'') ышаныслылыҡ дәрәжәһен асыҡлау<ref>{{Китап|автор=Translated by Eerik Dickinson|заглавие=An Introduction to the Science of Hadith|место=[[Объединённое Королевство|UK]]|издательство=Garnet publishing|год=2006}}</ref>.

== Билдәләмәһе ==
* Беренсе йүнәлеш (''ғилм әл-хәдис әл-хәсс би-р-риүәйә'') теге йәки был хәҙистең [[Иснәд|тапшырыусылар сылбыры]] [[Иснәд|- иснәд]] аша нисек килеп етеүен өйрәнә.
* Икенсе йүнәлеш (''ғилм әл-хәдис әл-хәсс би-д-дирайә'') хәҙистең ысынлығын, уның шарттарын, төрҙәрен, унан алынған хәлдәрҙе, уның тапшырыусыларын һәм уларҙың ҡулланылыу шарттарын билдәләү менән шөғөлләнә.

Хәҙистәр тураһындағы фәндең мөһим өлөшө булып хәҙис терминологияһы (''мөстәләх әл-хәдис'') тора, ул хәҙистәрҙең дөрөҫлөгөн билдәләү (''сәхих, хәсән, ҙәғиф (зәғиф)''һәм улар тураһында фекер йөрөтөү шарттары менән шөғөлләнә. Хәҙистәрҙе тапшырыусыларҙың ышаныслылығын асыҡлау менән шөғөлләнгән дисциплина — ғилм әр-рижәл — ''[[Рижәл ғилеме]]'' («уҡымышлы ирҙәр тураһындағы фән») тип атала.

== Хәҙистәрҙе классификациялау ==
* ''[[Сәхих]]'' — шулай тип [[Мөхәддис|мөхәддистәр]] сылбыры өҙөлмәгән хәҙисте атайҙар, тапшырыусылар беренсеһенән һуңғыһына тиклем ғәҙеллек һәм теүәллеге менән айырылып тора, шул арҡала уның сығанағында тайпылыштар һәм етешһеҙлектәр (ғиллә) юҡ.
* ''Хәсән'' — уның дәрәжәһе сәхих хәҙистәре кимәленән бер аҙ түбәнерәк, әммә уның бөтә тапшырыусылары ла ышанысҡа лайыҡ һәм [[иснәд]]ендә тайпылыштар һәм етешһеҙлектәр юҡ<ref name="nirsha">{{книга
 |автор         = Владимир Абдулла Нирша
 |заглавие         = Программа по изучению хадисов
 |ссылка         = http://www.islamhouse.com/p/279293
 }} {{Wayback|url=http://www.islamhouse.com/p/279293 |date=20120911221915 }}</ref>.
* ''Ҙәғиф (зәғиф))'' — ышанысылылыҡ шарттарын ҡәнәғәтләндермәгән һәм хәсән йәки сәхих категорияһына индерелергә тейеш булмаған хәҙис<ref name="nirsha" />.
* ''Мәғүдү'' — ялған хәҙис, ул уйлап сығарылған, [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт Пәйғәмбәргә]] ҡарата ялғаны бар. Бындай хәҙисте мосолман ғалимдарының [[Ижмә|ижмәһе]] буйынса, әгәр уның ялғанлығын аңлатыу маҡсаты ғына булмаһа, башҡаларға тапшырыу тыйыла<ref name="nirsha" />.

== Мөхәддистәр ==
[[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең]] хәҙистәрен йыйған, уларҙы тапшырыусылар сылбырының дөрөҫлөгөн тикшергән һәм теге йәки был хәбәрҙең уларға нисек килеп етеүен асыҡлаған ғалимдар [[мөхәддис]] тип атала.

Мөхәддистәр хәҙистәр текстарын йыйыу һәм [[Иснәд|тапшырыусылар сылбырын]] тикшереү менән шөғөлләнә — ялғансылар, [[бидғәт]], дөрөҫлөккә тап килмәү һ. б. булыу/булмауына ҡарап, риүәйәттәрҙең дөрөҫлөгө тураһында фекер йөрөтөргә мөмкинлеген билдәләй<ref>{{ИЭС2007|Мухаддис}}</ref>.

== Хәҙис йыйынтыҡтары ==
[[Файл:Musnad.PNG|справа|мини|[[Әхмәт ибн Хәнбәл]]дең "Муснад"ы]]

* ''Йәмиғ'' — мәҫәлән, [[Әл-Бохари|Мөхәммәт әл-Бохариҙың]] [[Сәхих әл-Бохари|«Йәмиғ әс-Сәхих»]], шәриғәт белеменең төрлө тармаҡтары, шул иҫәптән [[ғаҡидә]], шәриғәт ҡанундары, этика һәм [[тәфсир]] буйынса хәҙистәр йыйынтығы ([[Сәхих әл-Бохари]]).
* ''Муснад'' — мәҫәлән, [[Әхмәт ибн Хәнбәл]] "Муснад"ы, унда хәҙистәр тапшырыусыларының исемдәре буйынса классификациялана.
* ''Мөғжәм'' — хәҙистәр [[Шәйех|шәйехтәрҙең]] үҙ исемдәре буйынса, йышыраҡ алфавит тәртибендә тупланған. Мәҫәлән, «Мөғжәм әл-Кәбир» һ. б.
* ''Ғиләл -'' төрлө етешһеҙлектәре булған хәҙистәрҙе йыйған йыйынтыҡтар. Мәҫәлән, әд-Дәракутни һәм Әбү Хәтимдең "Китаб әл-Ғиләл"е.
* ''Әтрәф -'' башта айырым хәҙистәрҙең өлөштәре килтерелгән йыйынтыҡтар шулай тип атала, улар башҡаларға күрһәтмә булып хеҙмәт итә, һәм уларҙың тапшырыусылары сылбыры килтерелә.
* ''Мөстәдрәҡ'' — башҡа йыйынтыҡтарға өҫтәмә булып хеҙмәт иткән һәм уларҙы төҙөүселәрҙең талаптарына яуап биргән хәҙистәр йыйынтыҡтары шулай атала. Мәҫәлән, әл-Хәким ән-Нәйсәбуриҙың "әл-Мөстәдрәҡ әлә әс-Сәхихәйн"е.

== Шиғыйлыҡта хәҙистәрҙе өйрәнеү ==

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=[[Абдул-Хакк Дехлеви]]|часть=Биография автора|заглавие=Мукаддима фи усуль аль-хадис|оригинал=مقدمة في أصول الحديث|ссылка=http://shamela.ws/index.php/book/5988|ответственный=Салман аль-Хусейни ан-Надви|издание=2|место=[[Лакнау]], [[Индия]]|издательство=Дар аль-Башаир аль-Исламия|год=1986|страниц=115}}
* {{Китап|автор=Абу Абдуррахман ад-Дагестани|заглавие=Наука хадиса (.doc)|ссылка=http://www.islamhouse.com/files/ru/ih_articles/single/ru_nauka_hadisa.doc}}{{Недоступная ссылка|accessdate=Февраль 2020|fix-attempted=InternetArchiveBot}}
* ''Мустафа Авлийаи. И. К. А. Ховард.'' Хадисоведение. М.: «Исток», 2010.

== Һылтанмалар ==
* {{Китап|автор=Мухаммад Таххан (перевод на рус.: Владимир Абдулла Нирша)|заглавие=Пособие по терминологии хадисов|ссылка=http://www.islamhouse.com/p/196290}}
* {{Китап|автор=Владимир Абдулла Нирша|заглавие=Программа по изучению хадисов|ссылка=http://www.islamhouse.com/p/279293}}
* {{Китап|автор=Абу Абдуррахман ад-Дагестани|заглавие=Наука хадиса (.doc)|ссылка=http://www.islamhouse.com/files/ru/ih_articles/single/ru_nauka_hadisa.doc}}{{Недоступная ссылка|accessdate=Февраль 2020|fix-attempted=InternetArchiveBot}}
* Книги в категории «Науки хадиса» в электронной библиотеке <nowiki>[[Shamela.ws]]</nowiki> (араб.). Дата обращения: 2 октября 2014.
* ''Абдуллах Сираджуддин'' [https://darulfikr.ru/articles/hadis/osnovnye-knigi-po-terminologii-hadisov/ ОСНОВНЫЕ КНИГИ ПО ТЕРМИНОЛОГИИ ХАДИСОВ]

{{Тышҡы һытанмалар}}
{{Хәҙис ғилеме}}
{{Ислам дин ғилеме}}
{{Сөнни хәҙистәр йыйынтыҡтары}}
[[Категория:Хәҙистәр]]
[[Категория:Ислам дине белгестәре]]