Шива битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
'''Шива''' (санскрит: शिव, IAST: śiva, «яҡшы», «шәфҡәтле») — индуизмдағы илаһ, шиваизмдың юғары аллаһы, [[Брахма]] менән бергә [[Вишну]] триумуртиҙың илаһи триадаһына инә. Шива культының килеп сығышы ведизмға тиклемге һәм ведизм осорона барып тоташа<ref>[[Гринцер, Павел Александрович|Гринцер П. А.]] [http://www.mifinarodov.com/sh/shiva.html Шива.] // [[Мифы народов мира (энциклопедия)|Мифы народов мира]]. под ред [[С. А. Токарев]]а.</ref>.

Шива йыһан аңын, Ғаләмдең динамик ҡатын-ҡыҙ башланғысына ҡапма-ҡаршы булған Ғаләмдең статик ир-ат башланғысын (Пуруша), Шакти (Пракрити)) кәүҙәләндерә.

[[Һиндостан]]дың мифологик донъяға ҡарашы үҫешенең һуңғы осоронда (Пурана осоро, яҡынса беҙҙең эраның 300—1200 йылдары), Шива булдырыусы Брахма һәм тәртип һаҡлаусы Вишнуның юғары триадала (тримурти) терәге менән Ғаләмдең емергес башланғысы булараҡ берләшә<ref>''{{iw|Majumdar, R. C.||en|Ramesh Chandra Majumdar}}'': «Evolution of Religio-Philosophic Culture in India», in: Radhakrishnan (CHI, 1956), volume 4, p. 47.</ref>. Шул уҡ ваҡытта Һиндостандың ҡайһы бер традицияларында, мәҫәлән, кашмир шиваизмында, Шива — абсолют илаһ, ул булдырыусы һәм емереүсе функцияларын үтәй.

[[Махабхарата]]ла (1.1.20), Исхана (шива исемдәренең береһе) «тәүге ир (адя пуруша), берҙән-бер үлемһеҙ һәм мәңгелек» тип атала һәм Брахма һәм Вишну-Хари менән берләштерелә<ref>Махабхарата, Адипарва. Перевод В. И. Кальянова</ref>.

Шива Пурана әйтеүенсә, ул Вишнуны ла, Брахманы ла барлыҡҡа килтереүсе булып тора. Емереүсе лә, булдырыусы ла башланғысты кәүҙәләндерә. [[Индуизм]]да махадев эпитеты бар, ул иң бөйөк аллалар (дев) тип тәржемә ителә. Шиваның биш илаһи роле — мәрхәмәтте булдырыу, яҡлау, таратып ебәреү, йәшереү, бүләк итеү. Шиваға табыныу йолаһы шиваизм тип атала. Рудра, Шанкара<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Шанкара|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}}</ref> Шамбху<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Шамбху}}</ref>  Махадева, Махешвара булараҡ билдәле. Шиваның төп мантраһы — «Ом Намах Шивая» ведаларҙа тәүге тапҡыр «Яджур Веда» гимны «Шатарудрия»ла йәки «Йөҙ рудраға гимн»да осрай.

Шива (Сива) будда Типитакаһында һүрәтләнгән, унда ул ҙур булмаған күк девапутталарының береһе булып тора. Рудра (Исана) — буддизмдағы Таватимса донъяһының Индра (Сакка), Варуна һәм Паджапати менән бер рәттән дүрт хакимының береһе <ref>[http://www.palikanon.com/english/pali_names/i_/iisaana.htm iisaana] // palikanon.com</ref><ref>[https://suttacentral.net/define/%C4%ABs%C4%81na suttacentral.net]</ref><ref>[http://www.theravada.ru/Teaching/Canon/Suttanta/Texts/sn11_3-dhajagga-sutta-sv.htm#link2 Siva Sutta 2] // theravada.ru</ref><ref>[http://www.palikanon.com/english/pali_names/s/siva.htm siva] // palikanon.com Siva. {{oq|en|The name of a god (Cv.xciii. 9, 10). A devaputta, named Siva, is mentioned in the Samyutta (S.i.56) as visiting the Buddha and speaking several verses on the benefit of consorting only with the good. It is interesting that Buddhaghosa makes no particular comment on the name in this context. In the Samantapāsādikā, however, he refers to the worship of the Sivalinga. Sp.iii.626; cf. UdA.351, where mention is made of Khandadeva Sivādi-paricaranam.}}</ref><ref>[http://www.theravada.ru/Teaching/Canon/Suttanta/Texts/sn2_21-siva-sutta-sv.htm#link1 Siva Sutta 1] // theravada.ru Комментарий ничего не говорит об этом дэве. По мнению Дост. Бодхи, он мог быть ранним прообразом индуистского бога Шивы.</ref>. 

Ҡатыны- Гималай тауы илаһы ҡыҙы, алиһә [[Парвати]].
== Атрибуттары ==
[[Файл:Shiva Statue Murdeshwara Temple.jpg|thumb|upright| Шиваның Мурдешварҙағы ғәйәт ҙур статуяһы]]
[[Файл:Statuette of dancing Shiva, the Nataraja.jpg|thumb|upright|Бейүсе Шива Натараджа]]
[[Файл:ThreeHeadedShivaGandhara2ndCentury.jpg|thumb|upright|Өс башлы Шива, Гандхара, 2-се быуат]]
Төрлө ҡиәфәттәге Шиваның атрибуттары (яҡшы күңелле, йәки уҫал сағында):
{| class="wikitable"
|-
! Название !! Деванагари, транслитерация, перевод !! Мәғәнәһе, символдары
|-
|- valign = "top"
| '''[[Агни]]''' || {{lang-sa|अग्नि}} {{IAST|agni}} || Ут.
|-
|- valign = "top"
| '''Аджагава''' || {{lang-sa|अजगव}} {{IAST|ajagava}} || Лука Шиваның үҙ исеме
|-
|- valign = "top"
| '''[[Акшамала]]''' || {{lang-sa|अक्षमाला}} {{IAST|akṣamālā}}, «чётки» || Рудракша ағасы емешенән эшләнгән тиҫбе.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Анкус|Анкуша]]''' || {{lang-sa|अङ्कुश}} {{IAST|aṅkuśa}}, «крюк» || Фил ҡыуыу өсөн осло таяҡ. Шива  садханала [[садхака]]ны (уҡыусыны) ҡыуып өйрәтергә тырыша (погоняет).
|-
|- valign = "top"
|'''Ардхачандра''' || {{lang-sa|अर्धचन्द्र}} {{IAST|ardhacandra}}, «полумесяц»|| Шива сәсендәге ярым ай.  Шива исемдәренең береһе «Чандрашекхара» — сәсендә Чандра йөрөтөүсе. Джойтишта [[Чандра]] аҡыл менән бәйле. Был билдә Шива кәмселеге булмаған йогин булараҡ Аҡылды контролдә тота.
|- valign = "top"
| '''[[Бхасма]]''' || {{lang-sa|विभूति}} {{IAST|vibhūti}}, «пепел» || Донъянан ситләшеү билдәһе. Тағы ла  '''[[Вибхути]]'''ҙы ҡара.
|-
|- valign = "top"
| '''Бхиндипала''' || {{lang-sa|भिन्दिपाल}} {{IAST|bhindipāla}}, «копьё» || Ҡыҫҡа һөңгө йәки уҡтар,уларҙы ҡул менән  сөйөргә йәки трубка аша атырға кәрәк.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Вибхути]]''' || {{lang-sa|विभूति}} {{IAST|vibhūti}}, «пепел» ||Днъянан ситләшеү билдәһе. См. также '''[[Бхасма]]'''.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Вина (музыкальный инструмент)|Вина]]''' || {{lang-sa|वीणा}} {{IAST|vīṇā}} || Музыка инструменты, [[Лютня]] төрө. См. также ''{{iw|Рудра-вина||en|Rudra veena}}''{{ref-en}}
|-
|- valign = "top"
| '''[[Гада]]''' || {{lang-sa|गदा}} {{IAST|gadā}} || Суҡмар- тимер таяҡ
|-
|- valign = "top"
| '''[[Ганга в индуизме|Ганга]]''' || {{lang-sa|गंगा}} {{IAST|gaṅgā}} || Ерҙе йыуып, емерә алған  Күктәге йылға. Шива  уның ағымына башын ҡуйып тора һәм сәстәре менән уның ағымын тыя.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Дамару]]''' || {{lang-sa|डमरु}} {{IAST|ḍamaru}}, «барабан» || Бәләкәй барабан, Ғаләмдең башланғыс тауышы символы.  Примордиаль ( иң тәүге, сығанаҡ тауыш) тауыш йәки примордиаль тирбәлеү символы, унан барлыҡҡа килгән башҡа тирбәлеүҙәр барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер йолалар уны Алланың барлыҡҡа килеүен әйтеү символы итеп ҡуллана. Бында Шива үҙе булдырған, яралтҡан әйберҙе (нимәнелер) барабанында күренеү өсөн уята, дини яҡтан «дама дама дама дама» тауышы булараҡ символлаштырыла. Был тауыш космоста мәңге яңғырай, әйберҙең (ниҙеңдер) барлыҡҡа килеүен сағылдыра.
|-
|- valign = "top"
| '''Данда''' || {{lang-sa|दण्ड}} {{IAST|daṇḍa}}, «посох», «трость» ||  Шиваның уң ҡулдарының береһендәге таяҡ—  йогиндар уны ғәмәлдә ҡуллана торған махсус ҡулайлама ( шулай уҡ свараны алмаштырыу өсөн дә ).
|-
|- valign = "top"
| '''Джата''' || {{lang-sa|जट}} {{IAST|jaṭa}} || Сәсен йыйып ҡуйыу: баш  түбәһенә уратып йыйып ҡуйылған сәс. Бынан исеме -Шиваның эпитеты— Джатадхара ({{lang-sa|जटाधर}} {{IAST|jaTaadhara}}, «джаталы»)
|-
|- valign = "top"
| '''[[Капала]]''' || {{lang-sa|कपाल}} {{IAST|kapāla}} || Баш һөйәгенән эшләнгән һауыт.  Аскеза символдарының береһе
|-
|- valign = "top"
| '''[[мала|Капаламала]]''' || {{lang-sa|कपालमाला}} {{IAST|kapālamālā}} || Баш һөйәге йәки  баш һөйәгенә оҡшатып ҡырып эшләнгән һөйәктәр; баш һөйәге рәүешендәге мунсаҡтар. Бер нисә төрө бар: өс баш һөйәге [[Тримурти]];һигеҙ баш һөйәге — [[Локапала]]; илле баш һөйәге —[[санскрит]] телендәге хәрефтәр (тартынҡылар).
|-
|- valign = "top"
| '''Капарда''' || {{lang-sa|कपर्द}} {{IAST|kaparda}} || Сәс йыйыу төрө: баш түбәһенә уратып өйөп ҡуйылған сәс. См. также '''Джата'''. Бынан Шиваның исеме-эпитеты — Капардин ({{lang-sa|कपर्दिन्}} {{IAST|kapardin}}, «носящий капарду»)
|-
|- valign = "top"
| '''[[Полумесяц|Каумуди]]''' || {{lang-sa|कौमुदी}} {{IAST|kaumudī}}, «ярым ай» || Сомалы һауыт, сома- үлемһеҙлек нектары. Аҡылды контролдә тотоу символы.
|-
|- valign = "top"
| '''Кришнамрига''' || {{lang-sa|कृष्णमृग}} {{IAST|kṛṣṇamṛga}}, «ҡара антилопа» || [[Антилопа]] йәки [[болан]] — кеше аҡылының даими хәрәкәте символы. Шива уны уң ҡулдарының береһе менән тотоп тора, кеше аҡылын тынысландырыу символы.
|-
|- valign = "top"
| '''Кунда''' || {{lang-sa|कुण्ड}} {{IAST|kuṇḍa}}, «кувшин» || Һыу тултырылған көршәк.Амрита символы.  Вамачара-тантрала —  [[йони]] символы.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Кханда (оружие)|Кхадга]]''' || {{lang-sa|खड्ग}} {{IAST|khaḍga}}, «ҡылыс» || Ҡылыс төрө.  Рухи аҡыл символы. Функцияһы буйынса анкусҡа яҡын тора.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Кхатванга]]''' || {{lang-sa|खट्वाङ्ग}} {{IAST|khaṭvāṅga}} ||Ос яғында кеше баш һөйәге эшләнгән суҡмар .
|-
|- valign = "top"
| '''[[Ҡалҡан|Кхетака]]''' || {{lang-sa|खेटक}} {{IAST|kheṭaka}}, «щит» || Ҡалҡан төрө.  Шиваизмда  ашта-аварану төрө ({{lang-sa|अष्ट-आवरण}} aSTa-āvaraNa, «восемь защит»): [[Гуру]], [[Лингам]], донъянан ситләшеү- отрешённость ([[вайрагья]], [[авадхута]]),изге һыу, доға ҡылынған аҙыҡ,изге көл, йола башҡарыу әйберҙәре өсөн ашлыҡ бөртөктәре һәм Панчакшара-мантру.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Лингам]]''' || {{lang-sa|लिङ्ग}}, {{IAST|liṅga}}, «метка», «знак» ||  Абсолюттың формаһыҙ булыуы символы һәм ижади башланғыс .
|-
|- valign = "top"
| '''[[Мудра]]''' || {{lang-sa|मुद्रा}} {{IAST|mudrā}}, «печать, знак» || Ҡул суҡтарының йола буйынса йәки символик 
ҡуйылыуы. Ҡаһарманлыҡ йәки бүләк биреү мудралары һүрәтләнә.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Настоящие кобры|Нага]]''' || {{lang-sa|नाग}} {{IAST|nāga}}, «кобра» ||  Башында, муйынында, ҡулдарында, аяҡтарында, билендә, яуырыны аша һүрәтләнә(Брахман шнуры урынына). Эске энергияны контролдә тотоу символы ; шулай уҡ аҡыл һәм мәңгелек символы.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Нандин]]''' || {{lang-sa|नन्दिन्}} {{IAST|nandī}}, «бәхетле» || Аҡ үгеҙ, Шива менеп йөрөгән хайуан ([[вахана]]). Буйһонған ҡаһарманлыҡ һәм тоғролоҡ билдәһе. ул шулай уҡ— ысын Дхарма символы, Дхарма- донъялағы бөтә әйберҙең тәртибе. Нанди дүрт аяҡлы: ҡаты тотоу(строгость), тәндең һәм аҡылдың таҙалығы, башҡаларҙы йәлләү һәм хәҡиҡәткә ынтылыу.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Топор|Парашу]]''' || {{lang-sa|परशु}} {{IAST|paraśu}}, «балта» || Хәрби балта.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Дубина|Паригха]]''' || {{lang-sa|परिघ}} {{IAST|parigha}}, «суҡмар» || Тимер тешле суҡмар.
|-
|- valign = "top"
| '''Паша''' || {{lang-sa|पाश}} {{IAST|pāśa}}, «петля», «тәбиғәт» || Элмәк-арҡан, Шиваның [[Джива өҫтөнән хаким итеүе.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Веды|Пустака]]''' || {{lang-sa|पुस्तक}} {{IAST|pustaka}}, «китап» || Китап йәки төрөп ҡуйылған яҙма (свиток).  Веда символы, Веда- иң тәүге белем йәки шайва-джняну.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Рудракша]]''' || {{lang-sa|रूद्राक्ष}} {{IAST|rudrākṣa}}, «глаз (''слеза'') Рудры» || Зәңгәр кипарис орлоҡтары, легенда буйынса, Шива күҙ йәштәренән барлыҡҡа килгән   (Рудра-джабала-упанишада). Муйынында, башында, ҡолағында, ҡулдарында, билбауында бәләкәй йәки айырым мунсаҡ рәүешендә йөрөтөлгән изге тип һаналалар. Рудракша кейер өсөн вегетариан булырға кәрәкмәй.
|-
|- valign = "top"
| '''Фил тиреһе''' ||  || Фил ғорурлыҡты кәүҙәләндерә, шуға күрә фил тиреһенән кейем  Шиваның ғорурлыҡты еңеп сығыуын күрһәтә. Пураналар был Шива тарафынан илаһтарҙы йәберләгән өсөн үлтерелгән  асур тиреһе тип аңлата.
|-
|- valign = "top"
| '''Юлбарыҫ тиреһе ''' ||  || Юлбарыҫ енси теләк символы һәм Шива кейгән юлбарыҫ тиреһе уның сафлығын күрһәтә. Уны Шива аҡыл эйәләре ебәргән хайуандан һалдырып ала, улар ҡатындары Шиваға енси теләк менән ымһынып ҡарай башлағанға асыуланған була.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Тришула]]''' || {{lang-sa|त्रिशूल}} {{IAST|triśūla}}, «трезубец» || Шиваның иң төп, мөһим атрибуттарының береһе. Донъя эволюцияһының өс дәүере символы (булдырыу, тотоп тороу, һаҡлау һәм  емереү), өс ваҡыт (үткән, хәҙерге һәм киләсәк),өс гуна һ.б.
|-
|- valign = "top"
| '''[[Трипундра]]''' || {{lang-sa|त्रिपुण्ड्र}} {{IAST|tripuṇḍra}}, «три черты» ||  Изге көлдәге өс һыҙыҡ([[Вибхути]]).
|-
|- valign = "top"
| '''[[Чиллум]]''' || {{IAST|chillum}} || Чарас тартыу йолаһы (сифатлы гашиш), Шива чиллум тарта, ахырғы хәҡиҡәт тураһында уйланып уйлана. Медитациянан сыҡҡан мәлдә ул үҙенең бөтә емергес бейеүен бейей башлай, уның менән бөтә матди ғаләмде юҡ итә.|-
|- valign = "top"
| '''[[Шакти]]''' || {{lang-sa|शक्ति}} {{IAST|śakti}}, «мощь», «сила» || Энергия,  Шиваның ҡатыны.
|-
|- valign = "top"
|  Шанкха || {{lang-sa|शाङ्ख}} {{IAST|zaaGkha}}, «раковина» || Ҡабырсаҡ
|}


Шива йыш ҡына бейеүсе итеп һүрәтләнә, был Ғаләмдең — тандаваның мәңгелек бейеүен символлаштыра. Бейеү һәләк булған Асура Апасмараның кәүҙәһе өҫтөндә башҡарыла.

Шиваны ганалар— рухтар һәм ендәр оҙатып йөрөй.

== Тарихы ==
=== Арийҙарға тиклемге осор (б.э.т.1500 й. һәм унан да иртәрәк) ===

Р. Н. Дандекар, Мирча Элиаде һәм башҡа ҡайһы бер ғалимдар Мохенджо-Даро, Хараппа һәм [[Һиндостан]][[]]дың төньяҡ-көнбайышындағы башҡа археологик ҡомартҡыларҙың артефакттарын Шива һәм Шакти культының иртә формаһы тип һанай. Был артефакттарға күп кенә тикшеренеүҙәрҙә тасуирланған лингамдар (баш яҡы түңәрәкләнгән бейек булмаған ритуал бағанаһы, фаллос) һәм «Пашупати мисәте» инә. Р. Н. Дандекар фекеренсә, шиваизм — цивилизациялы донъяның иң боронғо дине{{sfn|Дандекар|2002|с=248}}. Шиваизмдың «прото-һинд» килеп сығышы тураһындағы гипотезаны ғалимдар хупламай<ref>Индийская Философия. Энциклопедия. РАН. 2009 г. С. 865. {{oq|ru|Некоторые современные ученые возводят истоки шиваизма к протоиндийской цивилизации (XXV—XVII вв. до н. э.): на одной из печатей, обнаруженных при раскопках, изображено некое рогатое божество, своими обликом и гипотетическими функциями напоминающее более позднего Шиву. Впрочем, гипотеза о столь раннем возникновении шиваизма не получила всеобщего признания среди специалистов.}}</ref>

=== Ведалар осоро  (б.э.т. 1500 — б.э.т.600 йй.) ===

Бер яҡтан, Ведаларҙың иң боронғоларында Рига Ведаһында фаллосҡа табыныусылар кире контекста телгә алына: «Лингамға табыныусылар беҙҙең йолаға үтеп инмәһен!» <ref>Риг-веда VII.21 </ref>, «Ҡаршылыҡ күрһәтмәгәндә, ул рәүешен үҙгәртеп йөҙ ҡапҡалының милкенә эйә булып, лингамға табыныусыларҙы үлтергән»<ref>Риг-веда X.99</ref>. Икенсе яҡтан, Риг-Веда Рудраға төрлө гимндарҙа яҡынса 75 тапҡыр мөрәжәғәт итә<ref name="Chakravarti">Подробнее см.: Chakravarti, Mahadev (1994). ''The Concept of Rudra-Śiva Through The Ages''.</ref>. 3 (йәки 4<ref>О четырёх ригведийских гимнах к Рудре подробнее см.: Michaels, p. 216 and p. 364, note 50.</ref>) гимн туранан-тура уға төбәлә:
# '''I, ''43''.''' — Рудраға (''һәм Сомаға'') <ref>стихи 1-6 обращены к Рудре; стихи 7-9 обращены к Соме.</ref>.
# '''I, ''114''.''' — Рудраға.
# '''II, ''33''.''' — Рудраға.
# '''VII, ''46''.''' — Рудраға.


Ведизм формалашҡан осорҙа шиваизмдың күп элементтары формаль булмаған мөхиткә — Шраманға күсә, был ведик брахманизмға ҡаршы тороуҙы күҙҙә тота. Ведик брахманизмда Рудра Шиваға ғибәҙәт ҡылмайҙар, ә ситкә китеүен һәм зыян итмәүен һорайҙар<ref>''А. Х. Мехакян'' К вопросу об эволюции образа Рудры-Шивы в текстах Шрути. {{oq|ru|Он [Рудра] исключен из культа Сомы, но получает бали — подношение пищи, брошенной на землю, и остатки жертвоприношения (vāstu); отсюда его имя Vāstavya (Шбр I. 7. 3. 6-7). В упомянутых брахманах [„Каушитаки“, „Айтарее“ и „Шатапатхе“] приводится целый ряд ритуальных мер предосторожности и защиты от Рудры. Во время ритуала агнихотра („Каушитаки“ II. 1), когда жрец во благо себя и жертвователя приносит жертвы богам, ему предписывается два раза протянуть ковш для подношений к северной стороне, с тем чтобы умилостивить Рудру и дать ему уйти, сделать так, что бы не оказаться во владениях этого страшного бога.}}</ref><ref>''Р. Н. Дандекар'' От Вед к индуизму. Эволюционирующая мифология. {{oq|ru|В „Шатарудрии“, этом необычном гимне, мы не найдем ни выражений, связанных с ритуалом, ни отсылок к священному обычаю. Рудра не занимает важного, почетного места в ритуалах шраута. Его либо „прогоняют домой“, как при жертвоприношении агни-хотра (АпастШрС VI.11.3), либо выделяют ему остатки ритуальных возлияний. Ритуалы шраута — ведийские „торжественные“ обряды общественного культа, совершавшиеся обычно жрецами по заказу царя; состояли главным образом в жертвоприношении сомы или возлияниях в жертвенный огонь топленого масла.}}</ref>.

Шиваизмдың ҡайһы бер ағымдарының атрибуты— үлтерелгән Брахмандың (ведизм руханийы) баш һөйәге<ref>Мирча Элиаде — Йога: бессмертие и свобода — ЙОГА И АБОРИГЕННАЯ ИНДИЯ</ref>.
=== Упанишадалар осоро ( б.э.т.600 — б.э.т. 300 йй.) ===

Ведизм төрлө сәбәптәр арҡаһында монополияһын юғалта. Ҡатмарлы брахман ритуалдары, касталарҙы изоляциялау, брахман кастаһынан булмаған кешенең ҡотолоуға өлгәшә алмауы [[индуизм]]да тәрән реформалар тыуҙыра. Ведизм менән араһын өҙгән ағымдар ([[буддизм]], адживиктар) бар, әммә ҡайһы берәүҙәр үҙ ҡараштарын веда фәлсәфәһе сиктәрендә, упанишадтар, ведаларға комментарийҙар рәүешендә тарата башлай.

Ғалимдар фекеренсә, Шветашватара —Упанишада<ref>For {{IAST|Śvetāśvatara}} Upanishad as a systematic philosophy of Shaivism see: {{Harvnb|Chakravarti|1994|p=9}}.</ref> — шиваизм фәлсәфәһе яҙылған иң боронғо текст<ref>For {{IAST|Śvetāśvatara}} Upanishad as a systematic philosophy of Shaivism see: {{Harvnb|Chakravarti|1994|p=9}}.</ref>.  Гэвин Флад һүҙҙәре буйынса, был Упанишада тексында түбәндәгеләр килтерелә:

<blockquote class="toccolours" style="float:none; padding: 10px 15px 10px 15px; display:table;">... Рудраны Юғары Алла, Сикһеҙ ҡөҙрәтле (ИАСТ: Īśa in Sanskrit) статусына күтәреүсе теология, Шива кеүек, артабанғы традицияларҙа ла космологик функциялар үтәй, шул уҡ ваҡытта ул тансцендент (уны аңлап бөтөп булмай) булып ҡала <ref>Flood (1996), p. 153.</ref>.</blockquote>
=== Пураналар осоро===

Гупталар хакимлығы осоронда (б. э. 320—500 йй.) пурана дине үҫешә һәм шиваизм тиҙ арала бөтә һинд субконтинентына тарала<ref>For Gupta Dynasty (c. 320—500 CE) and Puranic religion as important to the spread across the subcontinent, see: Flood (1996), p. 154.</ref>.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Карва-чаутх]]
* [[Парвати]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|28em}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Шива, в мифологии|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}}
* {{книга
| ref           = Дандекар
| автор         = Дандекар Р.Н. 
| заглавие      = От Вед к индуизму. Эволюционирующая мифология
| издательство  = М.: «Восточная литература» РАН
| год           = 2002
| isbn=5-02-016607-3
}}
* {{МНМ |Шива|страницы= 642-644 |том=2 |автор=[[Гринцер, Павел Александрович|Гринцер П. А.]] |ссылка= }}
* {{citation
 | last1=Chakravarti
 | first1=Mahadev
 | year=1994
 | title=The Concept of Rudra-Śiva Through The Ages 
 | place=Delhi
 | publisher= Motilal Banarsidass
 | edition=Second Revised
 | isbn=81-208-0053-2
}}

== Һылтанмалар ==
{{Родственные проекты}}
* [http://sss.vn.ua/shiva/ Шива-Шакти и истории 12 джьотир-лингамов]
* [http://shaivam.org/ Портал и библиотека шиваизма и шактизма, на английском языке]

{{Внешние ссылки}}
{{-}}{{Индуистский пантеон}}
{{Шиваизм}}
{{Индуистская космология}}

[[Категория:Алфавит буйынса илаһтар]]
[[Категория:Политеизм]]
[[Категория:Индуизм]]
[[Категория:Һиндостан]]