Штеменко Сергей Матвеевич битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Хәрби эшмәкәр
| имя = Сергей Матвеевич Штеменко
| дата рождения = 20.02.1907 (7.02)
| дата смерти = 23.04.1976
| место рождения = [[Рәсәй  империяһы]], Дон Ғәскәре өлкәһе Урюпинская станицаһы
| место смерти = [[Мәскәү]], [[Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика|РСФСР]], [[Союз Советских Социалистических Республик|СССР]]
| изображение = Sergey Shtemenko 1.jpg
| ширина = 180px
| описание изображения = [[армия генералы]] С. М. Штеменко
| прозвище = 
| принадлежность = {{Флагификация|СССР}}
| годы службы = 1926—1976
| звание = {{СССР, Генерал армии|тип=1974}}<br>[[армия генералы]]
| род войск =[[пехота]] 
| командовал = Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең Генераль штабы Баш оператив идаралығы, <br>СССР Ҡораллы Көстәренең Генераль штабы, <br>ГСВГ — Германияла Совет ғәскәрҙәре төркөмө штабы,<br>Баш разведка идаралығы, <br>СССР Ҡоро ер ғәскәрҙәре штабы, <br>Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең Генераль штабы Баш ойоштороу-мобилизация идаралығы, <br>Варшава килешеүе илдәренең Ҡораллы көстәре штабы 
| часть = 
| сражения = [[Бөйөк Ватан һуғышы]]
| награды = '''[[СССР]]:'''{{Ряд|{{Орден Ленина}}|{{Орден Красного Знамени}}|{{Орден Красного Знамени}}|{{Орден Красного Знамени}}}}
{{Ряд|{{Орден Суворова 1 степени}}|{{Орден Суворова 1 степени}}|{{Орден Кутузова 1 степени}}|{{Орден Суворова 2 степени}}}}
{{Ряд|{{Орден Трудового Красного Знамени}}|{{Орден Красной Звезды}}|{{Орден За службу Родине в Вооружённых Силах СССР 3 степени}}|{{Медаль «В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина»}}}}
{{Ряд|{{Медаль За оборону Москвы}}|{{Медаль За оборону Кавказа}}|{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}}|{{Медаль Двадцать лет победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.}}}}
{{Ряд|{{Медаль «Тридцать лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» }}|{{Медаль За победу над Японией}}| {{Медаль За освоение целинных земель}}|{{Медаль 30 лет Советской Армии и Флота}}}}
{{Ряд|{{Медаль 40 лет Вооружённых Сил СССР}}|{{Медаль 50 лет Вооружённых Сил СССР}}|{{Медаль В память 800-летия Москвы}}}}
<!--{{Ряд|{{Знак «25 лет победы в Великой Отечественной войне»}}}}
 '''Других государств:'''
{{Ряд|{{Орден «За военные заслуги» 2 степени (Болгария, 1944―1950)}}|{{Орден Народной Республики Болгария 2 степени}}| {{Офицер ордена Почётного легиона}}}}
{{Ряд|{{Орден Возрождения Польши 3 степени}}|{{Орден Virtuti Militari 3 степени}}|{{Орден Крест Грюнвальда 2 степени}}}}
{{Ряд|{{Орден Партизанской Звезды 1 степени}}|{{Золотая звезда ордена За заслуги перед народом}}|{{Орден Заслуг 1 класса (ВНР)}}}}
{{Ряд|{{Орден «За заслуги перед Отечеством» I степени (ГДР)}}|{{Орден «За заслуги перед народом и Отечеством» I степени}}|{{орден Тудора Владимиреску 1 степени}}}}
{{Ряд|{{Орден Красного Знамени (Монголия)}}|{{Орден Красного Знамени (Монголия)|тип=1961}}|{{Орден Полярной звезды (Монголия)}}|{{медаль За Победу над Японией (Монголия)}}}}
{{Ряд|{{Медаль 30 лет Победы над милитаристской Японией (Монголия)}}|{{Медаль 30 лет Халхин-Гольской Победы}}|{{Медаль 40 лет Халхин-Гольской Победы}}|{{Медаль 50 лет Монгольской Народной Революции}}}}
{{Ряд|{{Медаль 50 лет Монгольской Народной Армии}}|{{Медаль За освобождение Кореи}}|{{Золотая медаль Братство по оружию}}|{{Медаль За укрепление дружбы по оружию 1 степени (ЧССР)}}}} -->
| связи = 
| в отставке = 
}}

'''Сергей Матвеевич Штеме́нко''' ({{OldStyleDate2|20|февраля|1907|7}}; станицаһы Урюпинский Дон өлкәһе, [[Рәсәй империяһы]] — [[23 апрель]] [[1976 йыл|1976]]; [[Мәскәү]], [[Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]) совет хәрби эшмәкәре, СССР Ҡораллы Көстәренең генераль штабы начальнигы (1948—1952), СССР Ҡораллы Көстәре Генераль Штабы Баш разведка идаралығы начальнигы (1956—1957), армия генералы<ref>Звание генерала армии имел в 1948—1953 годах, в 1953 лишён этого звания; вторично звание [[Генерал армии (СССР)|генерал армии]] присвоено в 1968 году.</ref>.

== Йәшлек йылдары, һуғышҡа тиклемге хәрби хеҙмәте ==
Урюпинскийстаницаһында ярлы [[Казактар|казак]] ғаиләһендә тыуған. Ысын фамилияһы — '''Штеменков''', 1916 йылда документ алғанда әсәһенең талабы буйынса Штеменкоға үҙгәртелә<ref>''Скворцов А.'' Стратег казачьего рода // [[Красная звезда (газета)|Красная звезда]]. — 2007. — 20 февр.</ref>. Шунда уҡ 1924 йылда сиркәү-мәхәллә мәктәбен тамамлай. 1924 йылда эш эҙләп [[Мәскәү|Мәскәүгә]] китә, Үҙәк телеграф бинаһы төҙөлөшөндә ҡара эшсе булып эш башлай.

1926 йылдың октябрендә [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл армия]] сафтарына хәрби хеҙмәткә саҡырыла. [[Московская артиллерийская школа имени Л. Б.Красина|Л. Б. Красин исемендәге Мәскәү артиллерия мәктәбендә]] уҡый. 1927 йылдың сентябрендә Севастополь зенит артиллерияһы мәктәбенә күсә һәм уҡыу йортон 1930 йылда отличие менән тамамлай. Һуңынан РККА-ның механизациялау һәм моторизациялау хәрби академияһын (1937), РККА Генераль штабы академияһын (1940) тамамлай.

1930—1933 йылдарҙа — Севастополдә Украина хәрби округының 121-се зенит-артиллерия полкында хеҙмәт итә: разведка взводы командиры, 1931 йылдан — артиллерия батареяһы командиры, 1932 йылдан — айырым артиллерия дивизионы штабы начальнигы, 1933 йылдан — полк штабы начальнигының беренсе ярҙамсыһы. 1930 йылда ВКП(б) сафына инә.<ref>''[[Иванов, Семён Павлович (генерал)|Иванов С. П.]]'' Генерал армии Штеменко М. М. // [[Военно-исторический журнал]]. — 1977. — № 2. — С. 124—127.</ref>

Академияны тамамлағандан һуң, 1937 йылдың декабренән — Киев айырым хәрби округындағы Баш Командование Резерваның 5-се танк бригадаһында айырым уҡыу танк батальоны командиры. 1938 йылдың авгусында РККА-ның Генераль штабы академияһына уҡырға ебәрелә. Майор.

1939 йылда РККА-ның Генераль штабы Академияһы тыңлаусылары составында Көнбайыш Украинаға походта — Киев айырым хәрби округы штабында (Украин фронтының ялан идараһы округы идараһынан бүленгәндән һуң — фронт штабында), округтың бронетанк ғәскәрҙәре начальнигы Я. Н. Федоренко ҡарамағында ҡатнаша. Совет-фин һуғышында — Генераль штабтың оператив идаралығын көсәйтеүгә йүнәлтелгән һәм бер үк ваҡытта Генштабтағы дежурлыҡ академияһында оператив эш тәжрибәһе алған Генераль штаб Академияһы тыңлаусыларының ҙур төркөмө иҫәбендә.

1940 йылдың көҙөндә РККА-ның Генераль штабы Академияһында дәүләт имтихандарын тапшырғандан һуң, Рәсәй Федерацияһының Ҡораллы көстәре Генераль штабы Баш оператив идаралығына — Яҡын Көнсығыш бүлеге начальнигының өлкән ярҙамсыһы вазифаһында. Подполковник.

== Бөйөк Ватан һуғышы ==
Бөйөк Ватан һуғышы осоронда 1941 йылдың авгусынан Генштаб оператив идаралығының Генштабтың Оператив идаралығы Яҡын Көнсығыш йүнәлеше начальнигы урынбаҫары була. Ләкин хәрәкәттәге армия буйынса ҙур эш күләме йәһәтенән ваҡытының төп өлөшө Көньяҡ-Көнбайыш һәм Көнбайыш фронттарға ҡараған йүнәлештәргә ваҡытлыса беркетелә, полковник.

1942 йылдың июненән — Генштаб оператив идаралығының Яҡын Көнсығыш йүнәлеше начальнигы, бер үк ваҡытта Төньяҡ Кавказ һәм Кавказ аръяғы фронттарына яуаплы була. Кавказ өсөн көрәштең айырыуса ҡатмарлы осоро — оборона этабында, Л. П. Берия етәкселегендәге партия һәм хәрби хеҙмәткәрҙәр төркөмө составында Төньяҡ Кавказ хәрби хәрәкәттәр районына оҙайлы ваҡытҡа ҡала. Генерал-майор (23.11.1942)

1943 йылдың апреленән — Генераль штабтың Оператив идаралығы начальнигының беренсе урынбаҫары, генерал-лейтенант (4.04.1943). 1943 йылдың майынан 1946 йылға тиклем — Генераль штабтың Оператив идаралығы начальнигы; был вазифала фашистик Германияның һәм милитаристик Японияның (Совет-япон һуғышы) ҡораллы көстәрен тар-мар итеү буйынса Юғары Баш командующий ниәттәрен тормошҡа ашырғанда операцияларҙы планлаштырыуҙың төп етәкселәренең береһе була. 1943 йылдың ноябрендә, Тегеран конференцияһы барышында, Штеменко Юғары Баш командующийҙы Тегеранға оҙатып бара, уны фронттағы хәлдәр тураһында кәрәкле мәғлүмәттәр менән тәьмин итә.

Юғары Баш командование Ставкаһы ҡушыуы буйынса операцияларҙы ойоштороуҙа һәм үткәреүҙә ярҙам күрһәтеү өсөн бер нисә тапҡыр фронтҡа юллана. Мәҫәлән, 1943 йылдың аҙағында Ҡырымды азат итеү буйынса айырым Приморье армияһы операцияһын әҙерләүҙә ҡатнаша; 1944 йылдың февраль-мартында Ставка вәкиле С. К. Тимошенконың штаб начальнигы сифатында 2-се Балтик буйы фронтында була, немец-фашист ғәскәрҙәрен оборонаһын өҙөүҙө һәм 1-се һәм 2-се Балтик буйы фронты эшмәкәрлеген яраштырыуҙы ойоштороуҙа ҡатнаша; 1944 йылдың апрелендә Ставка вәкиле булараҡ Көнбайыш фронтында эшләй; 1944 йылдың июнендә 2-се Белорус фронтында Могилёв операцияһын әҙерләү һәм тормошҡа ашырыуға әһәмиәтле өлөш индерә, июлдә 3-сө Балтик буйы фронтында була, командованиеға 1944 йылғы Псков-Остров операцияһын планлаштырыуҙа, әҙерләүҙә һәм тормошҡа ашырыуҙа ярҙам күрһәтә. [[Генерал-полковник]] (17.11.1943).

1945 йылдың июнендә Мәскәүҙә Ҡыҙыл майҙанда Еңеү парадын ойоштороуҙа ҡатнаша.

== Һуғыштан һуңғы осор ==
1946 йылдың апреленән Баш оператив идаралыҡ начальнигы — СССР Ҡораллы Көстәре Генераль штабы начальнигы урынбаҫары. 1948 йылдың ноябренән 1952 йылдың июненә тиклем Генераль штаб начальнигы — СССР Ҡораллы көстәре министры (1950 йылдың февраленән — СССР хәрби министры) урынбаҫары, армия генералы (12.11.1948). К. М. Симонов юғары хәрби вазифа биләгән шәхестәрҙең һуғыш осорондағы һәм һуғыш тамамланғандан һуңғы үҙ-ара мөнәсәбәттәрен «Глазами человека моего поколения» китабында сағылдырған.

1952 йылдың июненән 1953 йылдың мартына тиклем — Германиялағы Совет оккупация ғәскәрҙәре төркөмө штабы начальнигы. И. В. Сталин үлгәндән һуң, Мәскәүгә ҡайтарыла һәм 1953 йылдың 16 мартынан 15 июленә тиклем СССР Ҡораллы көстәре Генераль штабы начальнигы урынбаҫары була.
[[Файл:Сергей Штеменко в кругу семьи.jpg|250px|thumb|Сергей Штеменко ғаиләһе менән]]

1953 йылдың июлендә Лаврентий Берияны ҡулға алғандан һуң, вазифаһынан бушатыла, хәрби званиеһы генералдан генерал-лейтенантка тиклем (1953 йылдың 29 июне), йәғни бер юлы ике баҫҡысҡа кәметелә. Штеменкоға ҡарата ғәйепләүҙәрҙең береһе булып СССР оборона министры Н. А. Булганиндың, Штеменко «Берия аша Сталинға ҡайһы бер етәксе хәрби шәхестәр тураһында төрлө ғәйбәттәр еткергән», тип раҫлауы тора.

Был уңайҙан 1953 йылдың 21 июлендә Штеменко Н. С. Хрущёвҡа шәхси хат менән мөрәжәғәт итә, унда ул үҙенең Берияға һәм Булганинға яҡынлығын кире ҡаға;<ref>[http://istmat.info/node/27569 Письмо С. М. Штеменко к Н. С. Хрущёву, 21.07.1953 ш.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130508044030/http://istmat.info/node/27569 |date=2013-05-08 }}</ref>; ләкин, уның артабанғы яҙмышынан күренеүенсә, Штеменко Хрущёвты үҙенең хаҡлығына ышандыра алмаған<ref>Письмо С. М. Штеменко от 21.07.2953 года опубликовано полностью в: Генерал-лейтенант С. М. Штеменко: «Почему я докладывал Берии?…» // [[Военно-исторический журнал]]. — 1995. — № 1. — С. 26—29. </ref>. 1953 йылдың июленән ноябренә тиклем СССР оборона министры ҡарамағында була. 1953 йылдың ноябрендә Көнбайыш Себер (1956 йылдың 4 ғинуарынан Себер) хәрби округының штаб начальнигы итеп тәғәйенләнә.

1956 йылдың авгусынан — Генштабтың Баш разведка идаралығы начальнигы, генерал-полковник (26.11.1956). 1957 йылдың октябрендә Югославияла командировкала булған оборона министры маршал Жуковты вазифаһынан төшөрөргә йыйынғандары тураһында иҫкәртә<ref>{{cite web|url=http://old.redstar.ru/2002/10/26_10/6_01.html|title=Судьба полководца|accessdate=2013-03-18}}</ref><ref>С этой версией не был согласен тогдашний председатель [[КГБ СССР]] [[Серов, Иван Александрович|И. А. Серов]], которого цитирует писатель [[Леонид Млечин]] в книге «КГБ. Председатели органов безопасности. Рассекреченные судьбы» (глава 11): ''Рассказы о том, что начальник Главного разведывательного управления Генерального штаба генерал Сергей Матвеевич Штеменко обо всем сообщил министру по своим каналам, за что и пострадал, — это миф. Когда Жуков вернулся в Москву, он не знал, что его ждет. Штеменко уже был бит и учен. И рисковать своей карьерой он бы не стал даже ради маршала Жукова. В первый раз Штеменко наказали после ареста Берии — сняли с должности и понизили в воинском звании на две ступени с генерала армии до генерал-лейтенанта. Булганин обвинил его в том, что Штеменко через Берию передавал Сталину «разные сплетни на некоторых руководящих военных лиц». После свержения Жукова Штеменко опять сняли с должности, но вскоре вернули в Москву и назначили с повышением, значит Хрущев большой вины за ним не видел…''</ref>.

1957 йылдың ноябрендә вазифаһынан бушатыла һәм бер нисә ай СССР-ҙың оборона министры ҡарамағында була. 1958 йылдың майында Волга буйы хәрби округы ғәскәрҙәре командующийының беренсе урынбаҫары итеп тәғәйенләнә, ә 1961 йылдың июнендә ошо уҡ вазифаға Кавказ аръяғы хәрби округына күсерелә. 1962 йылдың июленән Ҡоро ер ғәскәрҙәренең Баш штабы начальнигы — Ҡоро ер ғәскәрҙәре баш командующийының беренсе урынбаҫары. 1964 йылдың апреленән алып Рәсәй Федерацияһының Генераль штабы Баш ойоштороу-мобилизация идаралығы начальнигы — Генераль штаб начальнигы урынбаҫары. 1968 йылдың 19 февралендә Штеменкоға икенсе тапҡыр армия генералы исеме бирелә<ref>В СССР было всего три генерала армии, пониженных в воинском звании и затем вновь дослужившиеся до генерала армии: [[Петров, Иван Ефимович|И. Е. Петров]], [[Попов, Маркиан Михайлович|М. М. Попов]] и С. М. Штеменко.</ref>. 1968 йылдың авгусынан — Генераль штаб начальнигының беренсе урынбаҫары — Варшава килешеүендә ҡатнашыусы илдәрҙең Берләшкән ҡораллы көстәре штабы начальнигы. Хәрби матбуғатта мемуарҙар һәм бихисап мәҡәләләр авторы.

1952—1956 йылдарҙа — КПСС Үҙәк Комитеты ағзалығына кандидат. 3, 8-9 саҡырылыш (1951—1955, 1971—1976) РСФСР Юғары Советы депутаты.

[[Файл:Могила генерала армии Сергея Штеменко.JPG|200px|thumb|right|Мәскәүҙә Новодевичье зыяратында Штеменконың ҡәбере.]]
Мәскәүҙә 1976 йылдың 23 апрелендә вафат була. Новодевичье зыяратында ерләнгән.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* [[Ленин ордены]] (24.06.1948);
* 3 [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (21.05.1942);
* Ике I дәрәжә [[Суворов ордены]] (29.07.1944, 4.06.1945);
* I дәрәжә [[Кутузов ордены]] (17.05.1943);
* II дәрәжә [[Суворов ордены]] (22.02.1944);
* [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]];
* [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] (03.11.1944);
* III дәрәжә [[«СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткән өсөн» ордены]] (30.04.1975);
* [[«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы]] (01.05.1944);
* [[«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы]] (01.05.1944);
* СССР-ҙың башҡа миҙалдары;
; Сит ил ордендары һәм миҙалдары<ref>[http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history_department/more.htm?id=11588235@SD_Employee Биография на сайте Министерства обороны Российской Федерации]</ref>
* алтынлатылған [[«Ватан алдында хеҙмәттәре өсөн» ордены]] ([[ГДР]]);
* «Халыҡ һәм Ватан алдында хеҙмәттәре өсөн» хәрби ордены ([[ГДР]]);
* ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] ([[Монголия Халыҡ Республикаһы]], 06.11.1945, 06.07.1971);
* Тимер ҡаҙыҡ йондоҙо ордены (МХР);
* 3-сө класлы [[Польшаның яңырыуы ордены]] ([[ПХР]], 06.10.1973);
* 3-мө дәрәжә Virtuti militari ордены (ПНР, 19.02.1968);
* 2-се дәрәжә [[«Грюнвальд тәреһе» ордены]] (ПХР, 21.05.1946);
* 2-се дәрәжә [[Болгария Халыҡ Республикаһы ордены]] (14.09.1974);
* [[«Хәрби хеҙмәттәре өсөн» ордены ([[БХР]], 09.02.1946);
* 1-се дәрәжә Тудор Владимиреску ордены ([[СРР]], 01.10.1974);
* 3-сө дәрәжә [[Почётлы легион ордены]] ([[Франция]], 09.06.1945);
* 1-се дәрәжә [[Партизан йондоҙо ордены (Югославия)]] ([[ЮСФР]]);
* 1-се дәрәжә [[«Халыҡ алдында хеҙмәте өсөн» ордены]] (ЮСФР);
* 1-се дәрәжә [[Венгрия Халыҡ Республикаһы алдында хеҙмәте ордены]] ([[ВХР]], 04.04.1975);
* [[«Японияны еңгән өсөн» миҙалы]] (МНХР);
* [[«Милитаристик Японияны Еңеүгә 30 йыл» миҙалы]] (МХР, 1975);
* [[«Халхин-Гол Еңеүенә 30 йыл» миҙалы]] (МХР, 1969);
* [[«Монгол Халыҡ Армияһына 50 йыл» миҙалы]] (МХР, 1970);
* [[«Монгол Халыҡ Революцияһына 50 йыл» миҙалы]] (МХР, 1970);
* [[«Румынияны фашизмдан азат итеүгә 30 йыл» миҙалы]] (СРР, 1974);
* [[«Георгий Димитровтың тыуыуына 90 йыл» миҙалы]] (БХР, 1974);
* 1-се дәрәжә [[«Ҡорал буйынса туғанлыҡ» миҙалы]] (ГДР);
* [[«Кореяны азат иткән өсөн» миҙалы]] ([[КХДР]]);
* [[«Ҡорал буйынса дуҫлыҡты нығытыу өсөн» миҙалы]] ([[ЧССР]]);
* [[«Словак милли ихтилалының 20 йыллығына ҡарата» миҙалы]] (ЧССР);
* [[«Чехословакиия Коммунистар партияһына 50 йыл» миҙалы]] (ЧССР).

== Хеҙмәттәре ==
* Генеральный штаб в годы войны. — Ч. 1—2. — {{М.}}, 1968—1973.
* [http://militera.lib.ru/memo/russian/shtemenko/index.html Генеральный штаб в годы войны]. — Кн. 1—2. — {{М.}}, 1973—1975.
* Новый закон и воинская служба. — {{М.}}, 1968.
* О всеобщей воинской обязанности. — {{М.}}, 1968.
* Советские сухопутные войска. — 2-е изд. — {{М.}}, 1968.
* Последние шесть месяцев Второй мировой войны. — {{М.}}, 1973.
* Освободительная миссия Советской Армии. — {{М.}}, 1975.
* Перед ударом в Белоруссии // [[Военно-исторический журнал]]. — 1965. — № 9. — С. 44—59.
* Победителям и Героям // Военно-исторический журнал. — 1966. — № 7. — С. 15—28.
* Из истории разгрома Квантунской армии // Военно-исторический журнал. — 1967. — № 4—5.
* На северном фланге советско-германского фронта летом и осенью 1944 года // Военно-исторический журнал. — 1972. — № 6. — С. 59—66.

== Замандаштарының баһаһы ==
Сталин послал на Кавказ [[Берия, Лаврентий Павлович|Берию]] с поручением спасти там положение после поражения Южного фронта, Берия просил рекомендовать, кого из работников Генерального штаба ему взять с собой, и <…> ему порекомендовали <…> Штеменко как молодого и способного штабного работника, он взял его с собой, и несколько месяцев Штеменко был с ним. Это, к сожалению, многое потом определило и в его судьбе, и в его поведении ([[Василевский, Александр Михайлович|Василевский]])<ref>''[[Константин Симонов]].'' [http://hrono.ru/libris/lib_s/simonov33.php Глазами человека моего поколения. Размышления о И. В. Сталине. Беседы с Маршалом Советского Союза А. М. Василевским]</ref>.

== Хәтер ==
* В Краснодаре установлен памятник генералу армии С. М. Штеменко (открыт 20.02.2022)<ref>[http://redstar.ru/v-krasnodare-otkryli-pamyatnik-generalu-armii-shtemenko/ В Краснодаре открыли памятник генералу армии Штеменко. Торжественную церемонию приурочили к 115-й годовщине со дня рождения Сергея Матвеевича // Красная звезда. — 2022. — 25 февраля. — С. 12.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220306033805/http://redstar.ru/v-krasnodare-otkryli-pamyatnik-generalu-armii-shtemenko/ |date=2022-03-06 }}</ref>.
* Имя С. М. Штеменко с 1977 года по настоящее время носит [[Краснодарское высшее военное училище имени генерала армии С. М. Штеменко|Краснодарское высшее военное училище]]<ref>{{Cite web |url=http://ens.mil.ru/education/higher/academy/more.htm?id=8662@morfOrgEduc |title=Краснодарское высшее военное училище имени генерала армии С. М. Штеменко |access-date=2016-01-14 |archive-date=2016-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203041418/http://ens.mil.ru/education/higher/academy/more.htm?id=8662@morfOrgEduc |deadlink=yes }}</ref>.
* Улица Генерала Штеменко в [[Волгоград]]е и [[Нижний Новгород|Нижнем Новгороде]].
* Улица Штеменко в [[Урюпинск]]е [[Волгоградская область|Волгоградской области]] (на его родине).
* Приказом Министра обороны Российской Федерации № 222 от [[10 апреля]] [[2017 год]]а учреждена ведомственная [[Медаль «Генерал армии Штеменко»|медаль]] [[Министерство обороны Российской Федерации|Министерства обороны Российской Федерации]] «[[:Файл:Medal Army General Shtemenko MO RF.jpg|Генерал армии Штеменко]]»<ref>[http://www.sammler.ru/index.php?showtopic=174754 Приказ Министра обороны Российской Федерации от 10 апреля 2017 года № 222 «Об учреждении медали Министерства обороны Российской Федерации „Генерал армии Штеменко“»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171209152635/http://www.sammler.ru/index.php?showtopic=174754 |date=2017-12-09 }} / Сайт: www.sammler.ru</ref>.

=== Кинола кәүҙәләнеше ===
* 1949 — [[Падение Берлина]] — Сидоркин Михаил Николаевич.
* 1969 — Освобождение (киноэпопея)| Огненная дуга; Направление главного удара — Протасов, Клеон Георгиевич.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга
|автор          = [[Колпакиди, Александр Иванович|Колпакиди А.]], Север А.
|часть          = 
|заглавие       = ГРУ. Уникальная энциклопедия
|оригинал       = 
|ссылка         = 
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = [[Яуза (издательство)|Яуза]]; [[Эксмо]]
|год = 2009
|том =
|страницы = 694
|страниц = 720
|серия = Энциклопедия спецназа
|isbn = 978-5-699-30920-7
|тираж = 5000
}}
* {{книга |автор= |часть=Штеменко |ссылка часть= |заглавие=[[Советская историческая энциклопедия]] |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный=Гл. ред. [[Жуков, Евгений Михайлович|Е. М. Жуков]] |издание= |место=М. |издательство=[[Большая российская энциклопедия (издательство)|Советская энциклопедия]] |год=1976 |том=16 |страницы=349 |столбцы=|страниц= |серия= |isbn= |тираж=56000 |ref= }}

== Һылтанмалар ==
* [http://structure.mil.ru/management/info.htm?id=11588235@SD_Employee Биография на сайте Минобороны России]
* [http://istmat.info/node/27569 Письмо С. М. Штеменко к Н. С. Хрущёву, 21.07.1953] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130508044030/http://istmat.info/node/27569 |date=2013-05-08 }}

{{start box}}
{{succession box|before=[[Василевский, Александр Михайлович|Маршал Советского Союза <br>Александр Михайлович Василевский]]|title=[[Генеральный штаб|Начальник Генерального штаба Вооружённых Сил СССР — заместитель министра Вооружённых Сил СССР (с 1950 — Военного министра СССР)]] <br> |after=[[Соколовский, Василий Данилович|Маршал Советского Союза <br>Василий Данилович Соколовский]]|years=ноябрь [[1948]] — июнь [[1952]]}}
{{end box}}
{{start box}}
{{succession box|before = [[Шалин, Михаил Алексеевич|М. А. Шалин]]|title = Начальник [[Главное разведывательное управление (СССР)|ГРУ]]<br>[[Файл:GRU emblem.svg|80px]]|years = [[1956]]—[[1957]]|after = [[Шалин, Михаил Алексеевич|М. А. Шалин]]}}
{{end box}}
{{Генералы армии (СССР)}}
{{Начальники Генштаба России}}
{{Начальники ГРУ}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:КПСС-тың XXIV съезы делегаттары]]
[[Категория:КПСС-тың XXV съезы делегаттары]]
[[Категория:3-сө саҡырылыш РСФСР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:8-се саҡырылыш РСФСР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:9-сы саҡырылыш РСФСР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:КПСС ҮК ағзалыҡҡа кандидаттар]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы ғәскәр башлыҡтары]]
[[Категория:Баш разведка идаралығы хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:СССР ғәскәр башлыҡтары]]
[[Категория:Совет армияһының Генераль штабы башлыҡтары]]
[[Категория:Совет-япон һуғышында ҡатнашыусылар (СССР)]]
[[Категория:Севастополь зенит артиллерияһы мәктәбен тамамлаусылар]]
[[Категория:«Монголия Халыҡ Армияһының 50 йыллығы» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«Монголия Халыҡ Революцияһының 50 йыллығы» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]]
[[Категория:«Халхин-Голдағы Еңеүҙең 50 йыллығы» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (МХР)]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары (Монголия)]]
[[Категория:Virtuti Militari орденының рыцарь тәреһе кавалерҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Польша Яңырыуы орденының Командор тәреһе кавалерҙары]]
[[Категория:Почётлы легион ордены офицерҙары]]
[[Категория:«Сиҙәм ерҙәрҙе үҙләштергән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:III дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Ватанға хеҙмәт иткәне өсөн» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]]
[[Категория:I дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]]
[[Категория:I дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:СССР мемуарсылары]]
[[Категория:1907 йылда тыуғандар]]
[[Категория:20 февралдә тыуғандар]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Новодевичье зыяратында ерләнгәндәр]]
[[Категория:1976 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:23 апрелдә вафат булғандар]]