Шымкент битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
'''Шымке́нт''' ( 1992 йылдың 8 сентябренә тиклем '''Чимкент'''<ref>Постановление Верховного Совета от 08.09.1992 "О переименовании и упорядочении транскрибирования на русском теле наименований отдельных административно-территориальных единиц республики Казахстан"[http://kazakhstan.news-city.info/docs/sistemso/dok_perqyo.htm]</ref>; {{lang-kk|{{Audio|Kk-shymkent.ogg|Шымкент}}}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың көньяғындағы ҡала, республика әһәмиәтендәге статусҡа эйә<ref>Постановление Верховного Совета от 08.09.1992 "О переименовании и упорядочении транскрибирования на русском теле наименований отдельных административно-территориальных единиц республики Казахстан"[http://kazakhstan.news-city.info/docs/sistemso/dok_perqyo.htm]</ref>. «Ҡаҙағстан Республикаһының административ-территориаль ҡоролошо тураһында» законы нигеҙендә,  халыҡ һаны 1 миллиондан ашыу өс ҡала  айырым дәүләт әһәмиәтенә эйә булып тора. Былар: Алматы, Астана һәм Шымкент,уларҙың статусы өлкәгә тиң. Шымкент айырым   административн-территориаль берәмек, (республиканың 17-се регионы<ref name="17-регион">{{Cite web|url=https://motor.kz/post/shymkent-semnadchatiy-42051/|title=Шымкент – семнадцатый|автор=motor.kz|archiveurl=https://archive.is/2fZ6f|archivedate=2018-06-22}} {{Webarchive|url=https://archive.today/20180622065425/https://motor.kz/post/shymkent-semnadchatiy-42051/ |date=2018-06-22 }}</ref>), үҙен уратып алған өлкә составына инмәй  <ref>Публичное подписание Указа «О некоторых вопросах административно-территориального устройства Республики Казахстан»[https://archive.today/20180620020328/http://www.akorda.kz/ru/events/akorda_news/akorda_other_events/publichnoe-podpisanie-ukaza-o-nekotoryh-voprosah-administrativno-territorialnogo-ustroistva-respubliki-kazahstan]</ref>

Шымкент — халыҡ һаны буйынса илдә өсөнсө<ref>[[Список_городов_Казахстана_по_численности_населения]]</ref> һәм биләгән майҙандары буйынса беренсе урында тора <ref>{{Cite web|url=http://www.shymkent.gov.kz/ru/novosti/item/1594-utverdili-byudzhet-i-poluchili-nagrady|title=Утвердили бюджет и получили награды!|автор=shymkent.gov.kz|archiveurl=https://archive.is/N84qY|archivedate=2014-12-26}} {{Webarchive|url=https://archive.is/20141226181842/http://www.shymkent.gov.kz/ru/novosti/item/1594-utverdili-byudzhet-i-poluchili-nagrady |date=2014-12-26 }}</ref>, иң эре сәнәғәт, сауҙа һәм мәҙәни үҙәктәренең береһе; халыҡ һаны буйынса икенсе урында торған [[Агломерация|Шымкент агломерацияһы]]. 

2018 йылдың 19 июненә тиклем<ref>Публичное подписание Указа «О некоторых вопросах административно-территориального устройства Республики Казахстан»[https://archive.today/20180620020328/http://www.akorda.kz/ru/events/akorda_news/akorda_other_events/publichnoe-podpisanie-ukaza-o-nekotoryh-voprosah-administrativno-territorialnogo-ustroistva-respubliki-kazahstan]</ref> —  Көньяҡ-Ҡаҙағстан (хәҙерге  [[Төркөстан (ҡала)|Төркөстан өлкәһе]]) өлкәһенең административ үҙәге булған.

== Этимологияһы ==
Ҡаланың әлеге атамаһы ''Шымкент'' ике өлөштән тора:  «'''кент'''» термины<ref>В современном казахском теле ''кент'' — посёлок городского типа, поэтому в разговорном теле часто город упоминается как '''Шымқала'''.</ref> (фарсы телдәрендә — ҡала, ҡасаба, төйәк) һәм «'''чим/шым'''» билдәләмәһе<ref name=ReferenceF>''Попова В. Н.'' http://www.ruslang.ru/doc/voprosy/voprosy2000-3.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222090728/http://www.ruslang.ru/doc/voprosy/voprosy2000-3.pdf |date=2015-12-22 }} Ареально-ретрогрессивный метод А. П. Дульзона в исследовании субстратной топонимии] // Вопросы телознания. — 2000. — № 3. — С. 52-53.</ref>.«Шым/чим»  компонентының тарихи рәүештә  «чем», «чеменьгень», «чиминь», «чиминъгень» тигән варианттары ла булған һәм фарсы телдәрендә «болон, сиҙәм» тигәнде аңлатҡан.
* ''В. В. Бартольд'' һәм ''Э. М. Мурзаев'' фекеренсә,  «чиминь/чемень» сөғд теленән (болон, сәскәле үҙән) «кент» һүҙе ҡушып эшләнгән.
* ''В. В. Радлов''  «чаман» һүҙенән - ғәрәпсә  «ағаслыҡ» тигәндән килеп сыҡҡан тип һанай<ref name=ReferenceF />.
* Сәйәхәтсе ''Г. Н. Потанин'' 1830 йылда «Чимкеть» тигән атаманы теркәгән («кеть» варианты)<ref name=ReferenceF />.
* Э. М. Мурзаев  1984 йылда ( Л. И. Розоваға һәм В. И. Савинаға һылтанып)  «чамен/чемен» һүҙен «сиҙәм» һүҙе менән бәйләй<ref name=ReferenceF />.

== Тәүге мәғлүмәттәр ==
Хәҙерге заман Шымкент  биләмәләре территорияһында  XI−XII быуаттар арауығында кеше йәшәгән булған. Шуның менән бергә, уның  бынан иртәрәк барлыҡҡа килеүе тураһында ла [[гипотеза]] бар, был фараз  археологик ҡаҙыныу эштәре барышында тәҡдим табылған ҡәберҙәрҙе өйрәнеү  нигеҙендә барлыҡҡа килгән, белгестәр баһаһы буйынса, улар V - VI быуаттарға ҡарай тип баһаланған. Шымкент тураһында яҙма сығанаҡтарҙа беренсе тапҡыр ''Шәрәф-әд-дин Йәзди'' (1425 йыл) китабы «Зәфәр-намә» («Еңеүҙәр китабы») китабында [[Аҡһаҡ Тимер]] яуҙарын һүрәтләгәндә телгә ала. , эргәһендә хәрби походтары һүрәтләнгән [[Тамерлан|Тимур]]<ref>ШЫМКЕНТ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ[https://www.voxpopuli.kz/main/shymkent-proshloe-nastoyashchee-budushchee-13445.html]</ref>.

== Халҡы ==

=== XIX быуат аҙағы ===
1897 йылғы йәниҫәп буйынса Чимкентта 11 194<ref name="demoscope.ru">[http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=893 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref> кеше йәшәгән (6185 ир-ат һәм 5009 ҡатын-ҡыҙ).

1897 йылда туған телдәре буйынса ошолай яҙылғандар<ref name="demoscope.ru"/>:

* [[һарттар]] — 84,6 %
* [[урыҫтар]] — 5,7 %
* ҡырғыҙ-ҡайсаҡтар — 4,0 %
* [[украиндар]] — 1,8 %
* [[йәһүдтәр]] — 1,6 %
* [[татарҙар]] — 1,1 %
* [[поляктар]] — 0,6 %
* [[немецтар]] — 0,2 %
* [[ҡараҡалпаҡтар]] — 0,2 %
* [[үзбәктәр]] — 0,08 %.

Чимкент өйәҙендә 1897 йылда 285 059 кеше йәшәгән, туған телдәр буйынса ошолай булғандар <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=892 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref>:
* [[ҡаҙаҡтар| ҡырғыҙ-ҡайсаҡтар]] — 78,8 %
* [[һарттар]] — 11,2 %
* [[үзбәктәр]] — 7,3 %
* [[украиндар]] — 1,5 %
* [[урыҫтар]] — 0,8 %
* [[татарҙар]] — 0,2 %
* [[йәһүдтәр]] — 0,07 %.

=== XX быуаттың икенсе яртыһында ===
1939 йылғы йәниҫәп буйынса Чимкент ҡала советында (дөйөм халыҡ һаны 91 867 кеше) Чимкент ҡалаһы үҙе (74 421 кеше), шулай уҡ Ильич эшсе ҡасабаһы булған — 17 446 кеше<ref name="Перепись 1939">[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr_nac_39_ra.php?reg=1361 Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сёл союзных республик СССР]</ref>.
{| class="wikitable"
|-
! Милләт !! тотош ҡала советы !!  Чимкент ҡ. !! Үҙәк өлөш !! Калинин<br>( Свинцовый з-ды р-ны) !! Ильич э.ҡ.
|-
| Урыҫтар || 47,26 % || 49,28 % || 48,95 % || 51,13 % || 38,63 %
|-
| Ҡаҙаҡтар || 14,64 % || 13,09 % || 11,33 % || 22,80 % || 21,25 %
|-
| Үзбәктәр || 14,38 % || 16,71 % || 18,45 % || 7,09 % || 4,41 %
|-
| Украиндар|| 9,65 % || 10,39 % || 10,26 % || 11,07 % || 6,49 %
|-
| Татарҙар || 4,20 % || 4,27 % || 4,17 % || 4,83 % || 3,89 %
|-
| Корейҙар|| 1,39 % || 1,41 % || 1,65 % || 0,10 % || 1,31 %
|-
| Әзербайжандар || 1,24 % || 0,03 % || 0,04 % || 0,01 % || 6,37 %
|-
| Финдар || 0,83 % || - || - || - || 4,37 %
|-
| Немецтар || 0,59 % || 0,38 % || 0,43 % || 0,10 % || 1,50 %
|-
| Тажиктар || 0,22 % || 0,07 % || 0,07 % || 0,05 % || 0,84 %
|-
| башҡалар|| 6,44 % || 4,37 % || 4,64 % || 2,83 % || 15,30 %
|}

===XXI быуат башы ===
2019 йылдың 1 ғинуарына ҡала халҡы  1 011 511 кеше тип иҫәпләнә <ref>Об изменении численности населения Республики Казахстан с начала 2018 года до 1 января 2019 года[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT295414] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190204174511/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT295414 |date=2019-02-04 }}</ref>
{|class="wikitable sortable" align=right
|+ Ҡушылған биләмәләрҙе иҫәпкә алып:  2015 йыл башына<ref name="Этносы 2015">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT101215 Численность населения РК по отдельным этносам на начало 2015 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190717051241/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT101215 |date=2019-07-17 }}</ref>
!Этнос!!Һаны!!Өлөшө
|-
|[[Ҡаҙаҡтар]]||547 297||63,78 %
|-
|Үзбәктәр||161222||18,78 %
|-
|Урыҫтар||93 607||10,91 %
|-
|[[Әзербайжандар]]||15 357||1,79 %
|-
|[[Татарҙар]]||10 257||1,19 %
|-
|[[Корейҙар]]||6598||0,77 %
|-
|[[Украиндар]]||3061||0,36 %
|-
|[[Төрөктәр]]||6656||0,78 %
|-
|[[Уйғырҙар]]||1590||0,19 %
|-
|[[Ҡырғыҙҙар]]||1500||0,17 %
|-
|[[Чечендар]]||1387||0,16 %
|-
|[[Немецтар]]||1118||0,13 %
|-
|[[Курдтар]]||2607||0,30 %
|-
|[[Гректар]]||613||0,07 %
|-
|[[Фарсылар]]||1002||0,12 %
|-
|[[Тажиктар]]||626||0,07 %
|-
|[[Башҡорттар]]||408||0,05 %
|-
|башҡалар||3241||0,38 %
|-
!ВСЕГО!!858 147!!100,00 %
|}
{|class="wikitable sortable" align=right
|+Шымкенттың этник составы <br> 1 ғинуар 2011 йыл<ref name="Этносы 2011">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2011/Демография/12_2010-Б-15-18-Г.rar Численность населения РК по отдельным этносам на 1 января 2011 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121116124224/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2011/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/12_2010-%D0%91-15-18-%D0%93.rar |date=2012-11-16 }}</ref>
!Этнос!!Һаны!!Өлөшө
|-
|[[Ҡаҙаҡтар]]||407 378 ||64,76 %
|-
|[[Урыҫтар]]||91 317||14,52 %
|-
|[[Үзбәктәр]]||86 180||13,70 %
|-
|[[Әзербайжандар]]||11 676||1,86 %
|-
|[[Татарҙар]]||9700||1,54 %
|-
|[[Корейҙар]]||6304||1,00 %
|-
|[[Украиндар]]||3377||0,54 %
|-
|[[Төрөктәр]]||2568||0,41 %
|-
|[[Уйғырҙар]]||1390||0,20 %
|-
|[[Ҡырғыҙҙар]]||1134||0,18 %
|-
|[[Чечендар]]||1122||0,18 %
|-
|[[Немецтар]]||1029||0,16 %
|-
|[[Курдтар]]||882||0,14 %
|-
|[[Гректар]]||572||0,09 %
|-
|[[Фарсылар]]||503||0,08 %
|-
|[[Тажиктар]]||488||0,08 %
|-
|[[Төркмәндәр]]||100||0,02 %
|-
|башҡалар||3349||0,53 %
|-
!ЙӘМҒЕҺЕ!!629 069!!100,00 %
|}

Ҡаҙағстандың бойондороҡһоҙлоҡ осоронда  Шымкент ҡалаһында халыҡ һаны ҙур үҫеш кисерҙе.Мәҫәлән, 2011 йылға ҡала халҡы һаны 2000 йыл менән сағыштырғанда 44,5 процентҡа үҫә  (629,1 мең һәм 435,3 мең кеше - ярашлы рәүештә)<ref name=ReferenceB>[http://www.shymkent.gov.kz/ru/economica/programma-razvitiya-goroda-shymkenta-na-2011-2015-gody Программа развития города Шымкента на 2011—2015 годы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140202124905/http://www.shymkent.gov.kz/ru/economica/programma-razvitiya-goroda-shymkenta-na-2011-2015-gody |date=2014-02-02 }}</ref>.

2015 йылға Шымкентҡа  эргә-тирәһендәге райондарҙы ҡушалар, шул сәбәпле  ҡала халҡы һаны 858 147 кешегә етә<ref name="На начало 2015">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100228 Численность населения Республики Казахстан по областям, городам и районам на начало 2015 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210204052718/https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100228 |date=2021-02-04 }}</ref>.Шымкенттың элекке ерҙәрендә 711 783 кеше йәшәгән булған<ref name="1 января 2015">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT093847 Численность населения Республики Казахстан по областям, городам и районам на 1 января 2015 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816151640/http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT093847 |date=2017-08-16 }}</ref>. 

Биләмәләр өҫтәлеү менән халыҡтың этник составы ла үҙгәрә. Мәҫәлән, үзбәктәр һаны 86 180-дән 161 222 кешегә етә. 

=== Агломерация ===
Шымкент агломерацияһына 367 тораҡ пункт инә, улар 1573,5 мең га территорияла урынлашҡан.  Шымкент агломерацияһында йәшәүселәр һаны 2017 йыл аҙағына 1,8 млн кеше булған (Ҡаҙағстан Республикаһы халҡының 10 проценты), был уны дәүмәле буйынса илдәге икенсе агломерация кимәленә күтәрә ( Алматыныҡынан ҡала - 2,5 млн кеше)<ref>Проект развития агломерации Шымкента обсудили в акимате ЮКО[https://www.inform.kz/ru/proekt-razvitiya-aglomeracii-shymkenta-obsudili-v-akimate-yuko_a3082052]</ref><ref>Программа развития регионов[http://www.peeep.us/7bf8e649] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220134238/http://www.peeep.us/7bf8e649 |date=2016-12-20 }}</ref>
2020 йылға был һан 1,9 млн кешегә етер тип көтөлә, ә 2030 — йылға - 2,3 млн тирәһе<ref>Программа развития регионов[http://www.peeep.us/7bf8e649] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220134238/http://www.peeep.us/7bf8e649 |date=2016-12-20 }}</ref>

Изохрон ысулын файҙаланып (1,5- сәғәтлек транспорт менән файҙаланыу мөмкинлеге) агломерация структураһы билдәләнгән. Уның йоғонтоһона инә : үҙәк (төйөн) — Шымкент ҡалаһы, Арыс ҡала администрацияһы (Арыс ҡалаһы менән), Байҙыбәк, Төлкөбас, Ҡаҙығорт (Ҡаҙығорт ауылы менән), Толебий (Ленгер ҡалаһы менән), Ордабасы һәм Сайрам райондары (шул иҫәптән Манкент һәм Сайрамды ҡушып)<ref>Программа развития регионов[http://www.peeep.us/7bf8e649] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161220134238/http://www.peeep.us/7bf8e649 |date=2016-12-20 }}</ref>
=== Динамикаһы ===
{{ВыводДанных2|Столбцов=10|Наблюдений=35|Заголовок=Халыҡ һаны
|1897|11194|<ref name="demoscope.ru"/>
|1908|17000|<ref name=ReferenceG>Ахмедова, К.Б. Советский Союз. Географическое описание в 22 томах. Казахстан / К. Б. Ахмедова и др. Отв. ред. Н. Н. Пальгов – Москва: Мысль, 1970 – 408 с. – Библиогр.: с. 317</ref>
|1913|19000|<ref name=ReferenceG />
|1939|74000|<ref name=ReferenceD>[http://www.liveinternet.ru/users/tsvetoed/post135394875/ БСЭ. Чимкент]</ref>
|1945|82100|<ref>КАЗАХСКАЯ ССР. АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНОЕ ДЕЛЕНИЕ. На 1 января 1945 года[http://elib.nklibrary.kz/pdf/kaz_ssr/unik1.htm#akmo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170829134325/http://elib.nklibrary.kz/pdf/kaz_ssr/unik1.htm#akmo |date=2017-08-29 }}</ref>
|1959|153000|<ref name=ReferenceD />
|1970|247000|<ref name=ReferenceD />
|1977|303000|<ref name=ReferenceD />
|1979|321535|<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php Демосокоп. Всесоюзная перепись 1979 года]</ref>
|1989|392977|<ref name="автоссылка1">[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php Демосокоп. Всесоюзная перепись 1989 года]</ref>
|1992|405500|<ref name=ReferenceE>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT196531 Департамент статистики ЮКО. Демография. Динамика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180629131156/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT196531 |date=2018-06-29 }}</ref>
|1993|409700|<ref name=ReferenceE />
|1994|411400|<ref name=ReferenceE />
|1995|414400|<ref name=ReferenceE />
|1996|417900|<ref name=ReferenceE />
|1997|417400|<ref name=ReferenceE />
|1998|419700|<ref name=ReferenceE />
|1999|435300|<ref name=ReferenceE />
|2000|482900|<ref name=ReferenceE />
|2001|502700|<ref name=ReferenceE />
|2002|506700|<ref name=ReferenceE />
|2003|513100|<ref name=ReferenceE />
|2004|521200|<ref name=ReferenceE />
|2005|526100|<ref name=ReferenceE />
|2006|535100|<ref name=ReferenceE />
|2007|554600|<ref name=ReferenceE />
|2008|602300|<ref name=ReferenceE />
|2009|615000|<ref name=ReferenceE />
|2010|629100|<ref name=ReferenceE />
|2011|642700|<ref name=ReferenceE />
|2012|662300|<ref name=ReferenceE />
|2013|683300|<ref name=ReferenceE />
|2014|711873|<ref name="На конец 2014">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT186482 Численность населения Южно-Казахстанской области на 1 января 2015 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180629130953/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT186482 |date=2018-06-29 }}</ref>
|нач. 2015|858147|<ref name="Второй в РК">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT110566 На 1 января 2016 г] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190410074300/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT110566 |date=2019-04-10 }}</ref> 
|01.01.2016|885799|<ref name="Второй в РК"/>
|01.01.2017|912300|<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT228293 Об изменении численности населения Южно-Казахстанской области с начала 2017 года до 1 июля 2017 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200624084900/https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT228293 |date=2020-06-24 }}</ref>
|01.01.2018|951605|<ref name="Последние статданные">{{Cite web|url=http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT252747|title=Численность населения Южно-Казахстанской области по полу в разрезе городов, районов, районных центров и поселков на (январь 2018 год)|publisher=Министерство национальной экономики Республики Казахстан. Комитет по статистике}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190201184831/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT252747 |date=2019-02-01 }}</ref>
|01.01.2019|1011511| <ref>Об изменении численности населения Республики Казахстан с начала 2018 года до 1 января 2019 года[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT295414] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190204174511/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT295414 |date=2019-02-04 }}</ref>}}

=== Телдәр ===
{{bar box
|title=Ҡулланылған телдәр 2012
|titlebar=#ddd
|float=right
|bars=
{{bar percent|[[ҡаҙаҡ теле]]|yellowgreen|72}}
{{bar percent|[[урыҫ теле]]|pink|74}}
{{bar percent|[[инглиз теле]]|lightblue|9.5}}
{{bar percent|һәммә өс тел|gray|9.5}}
}}

Ҡаҙаҡ теле дәүләт теле статусына, урыҫ теле —  рәсми тел статусына эйә  ( ҠР Конституцияһы, ст 7.2). 2012 йылға Шымкенттағы өлкәндәрҙең 74 % урыҫ телен, 72 % — ҡаҙаҡ, 9,5 % — инглиз телен белгән, өс телде лә белеүселәр (ҡаҙаҡ, урыҫ, инглиз) — 9,5 %<ref name=ReferenceB />.

== Климаты ==
* Һауаның уртаса йыллыҡ температураһы — +13,0 °C
* Һауаның сағыштырма дымлылығы  — 57 %
* Елдең уртаса тиҙлеге — 2,2 м/с
{{Климат города||Город_род=Шымкента за стандартный климатический период (1981-2010 гг.)|Источник=[http://www.pogoda.ru.net/climate/38328.htm Погода и климат]|Янв_ср=-0.7|Янв_ср_осад=73|Фев_ср=1.6|Фев_ср_осад=70|Мар_ср=7.6|Мар_ср_осад=83|Апр_ср=13.6|Апр_ср_осад=69|Май_ср=19.1|Май_ср_осад=56|Июн_ср=23.7|Июн_ср_осад=16|Июл_ср=26.3|Июл_ср_осад=12|Авг_ср=25.3|Авг_ср_осад=4|Сен_ср=19.9|Сен_ср_осад=10|Окт_ср=12.3|Окт_ср_осад=41|Ноя_ср=6.4|Ноя_ср_осад=67|Дек_ср=0.9|Дек_ср_осад=75|Год_ср=13.0|Год_ср_осад=576|Янв_ср_мин=-4.8|Янв_ср_макс=4.1|Фев_ср_мин=-2.7|Фев_ср_макс=6.6|Мар_ср_мин=3.0|Мар_ср_макс=12.9|Апр_ср_мин=8.3|Апр_ср_макс=19.2|Май_ср_мин=12.9|Май_ср_макс=25.1|Июн_ср_мин=16.7|Июн_ср_макс=30.0|Июл_ср_мин=19.1|Июл_ср_макс=32.7|Авг_ср_мин=17.9|Авг_ср_макс=32.1|Сен_ср_мин=12.8|Сен_ср_макс=27.2|Окт_ср_мин=6.6|Окт_ср_макс=18.8|Ноя_ср_мин=1.7|Ноя_ср_макс=12.1|Дек_ср_мин=-3.1|Дек_ср_макс=6.0|Год_ср_мин=7.4|Год_ср_макс=18.9|Янв_а_макс=22.2|Янв_а_мин=-31.1|Фев_а_макс=24.5|Фев_а_мин=-28.9|Мар_а_макс=31.5|Мар_а_мин=-23.9|Апр_а_макс=33.0|Апр_а_мин=-7.8|Май_а_макс=37.8|Май_а_мин=-2.8|Июн_а_макс=43.0|Июн_а_мин=5.5|Июл_а_макс=47.2|Июл_а_мин=7.8|Авг_а_макс=42.2|Авг_а_мин=7.0|Сен_а_макс=39.2|Сен_а_мин=-1.1|Окт_а_макс=34.4|Окт_а_мин=-12.0|Ноя_а_макс=30.6|Ноя_а_мин=-30.0|Дек_а_макс=25.4|Дек_а_мин=-26.1|Год_а_макс=47.2|Год_а_мин=-31.1}}
{{Климат города
|Город_род=Шымкента (604 м) за последние 10 лет (2008-2017 гг.) 
|Источник=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2008&LMM=12&LYY=2017&WMO=38328&CONT=asie&REGION=0025&LAND=RA&ART=TMX&R=161&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk]
| Янв_ср=0.1           | Янв_ср_осад=
| Фев_ср=1.1           | Фев_ср_осад=
| Мар_ср=8.8            | Мар_ср_осад=
| Апр_ср=14.5             | Апр_ср_осад=
| Май_ср=20.3             | Май_ср_осад=
| Июн_ср=24.7             | Июн_ср_осад=
| Июл_ср=26.6            | Июл_ср_осад=
| Авг_ср=26.1            | Авг_ср_осад=
| Сен_ср=20.8             | Сен_ср_осад=
| Окт_ср=13.6             | Окт_ср_осад=
| Ноя_ср=6.5            | Ноя_ср_осад=
| Дек_ср=1.5            | Дек_ср_осад=
| Год_ср=13.7             | Год_ср_осад=
| Янв_ср_мин=-4.7      | Янв_ср_макс=4.7
| Фев_ср_мин=-3.6      | Фев_ср_макс=5.7
| Мар_ср_мин=3.3       | Мар_ср_макс=14.2
| Апр_ср_мин=8.5       | Апр_ср_макс=20.5
| Май_ср_мин=13.6        | Май_ср_макс=26.8
| Июн_ср_мин=17.3        | Июн_ср_макс=31.9
| Июл_ср_мин=18.9       | Июл_ср_макс=34.2
| Авг_ср_мин=18.3        | Авг_ср_макс=33.9
| Сен_ср_мин=13.2        | Сен_ср_макс=28.3
| Окт_ср_мин=7.2        | Окт_ср_макс=20.0
| Ноя_ср_мин=1.3       | Ноя_ср_макс=11.4
| Дек_ср_мин=-3.3       | Дек_ср_макс=5.9
| Год_ср_мин=7.5       | Год_ср_макс=19.8
| Янв_а_макс=       | Янв_а_мин=
| Фев_а_макс=       | Фев_а_мин=
| Мар_а_макс=       | Мар_а_мин=
| Апр_а_макс=       | Апр_а_мин=
| Май_а_макс=       | Май_а_мин=
| Июн_а_макс=       | Июн_а_мин=
| Июл_а_макс=       | Июл_а_мин=
| Авг_а_макс=       | Авг_а_мин=
| Сен_а_макс=       | Сен_а_мин=
| Окт_а_макс=       | Окт_а_мин=
| Ноя_а_макс=       | Ноя_а_мин=
| Дек_а_макс=       | Дек_а_мин=
| Год_а_макс=       | Год_а_мин=
|}}
== Туғандаш ҡалалар ==
* {{Флаг|Белоруссия}} [[Могилёв]] ([[Белоруссия]])
* {{Флаг|Великобритания}} Стивенидж([[Бөйөк Британия]])
* {{Флаг|Греция}} Ахарнон ([[Греция]])<ref>{{Cite web|url=http://www.shymkent.gov.kz/ru/nashgorod/goroda-pobratimy|title=Города-побратим|автор=shymkent.gov.kz|archiveurl=https://archive.is/fVasO|archivedate=2014-01-30}} {{Webarchive|url=https://archive.today/20150130114913/http://www.shymkent.gov.kz/ru/nashgorod/goroda-pobratimy |date=2015-01-30 }}</ref>
* {{Флаг Турции}} [[Измир]] ([[Төркиә]])<ref name=ks>{{Cite web|url=http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp|title=İzmir'in kardeş kentleri|автор=İzmir Büyükşehir Belediyesi|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2n0MBu|archivedate=2012-08-04}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120727014301/http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp |date=2012-07-27 }}</ref>
* {{Флаг Турции}} [[Истанбул]] ([[Төркиә]])
* {{Флаг Турции}} [[Адана]] ([[Төркиә]])
* {{Флаг Турции}} Эрзинджан ([[Төркиә]])
* {{Флаг Таиланда}} [[Паттайя]] ([[Таиланд]])
* {{Флаг Италии}} Гроссето([[Италия]])
* {{Флаг Китая }} Байинь] ([[Ҡытай]])
* {{Флаг Таджикистана}} Худжанд ([[Тажикстан]])
* {{Флаг Турции}} Эскишехир ([[Төркиә]])<ref>{{Cite web|url=http://www.shymkent.gov.kz/ru/novosti/item/1519-u-shymkenta-eshche-odin-gord-pobratim|title=У нашего города - еще один побратим!|автор=shymkent.gov.kz|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ti0pzgz3|archivedate=2014-10-30}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924101616/http://www.shymkent.gov.kz/ru/novosti/item/1519-u-shymkenta-eshche-odin-gord-pobratim |date=2015-09-24 }}</ref>

== Галерея ==
<gallery>
Файл:Shymkent city downtown.jpg|Бойондороҡһоҙлоҡ паркынан ҡала үҙәгенә күренеш
Файл:Tauke-khan-avenue MegaCenterShymkent2.jpg|ТРЦ Mega Center Shymkent
Файл:The Ancient Building in Shymkent-city 3.jpg|Металлургтар Һарайы
Файл:St. Nicholas Cathedral 21.jpg| Икона Казанской Божьей матери храмы
Файл:Turkistanskaya-street (Shymkent-city).jpg|Төркөстан урамы 
Файл:French House in Shymkent.jpg|Француз йорто
Файл:Tauke-khan-avenue Dwelling2.jpg| Тәуке хан проспектындағы тергеҙелгән йорт
Файл:Park of Independence 2.jpg|Бойондороҡһоҙлоҡ паркы аркаһы
Файл:The ark in Shymkent-city 2.jpg| Шымкент скверындағы аркада 
Файл:Dwelling Kazakhstan in Shymkent7.jpg|Ҡунаев бульварында тораҡ комплекс
Файл:Rahat Plaza.jpg|Ҡунаев бульварында тораҡ биналар
</gallery>

== Шулай уҡ ҡара ==
* [[Этномузей «Кылует»]]
* [[Заражение ВИЧ-инфекцией жителей Шымкента]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Сығанаҡтар ==
* [http://ru.ontustik.gov.kz/ Акимат Южно-Казахстанской области] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091006090027/http://ru.ontustik.gov.kz/ |date=2009-10-06 }}
* ''Подушкин Н. П.'' Когда родился Шымкент? / Шымкент. Историко-информационный путеводитель. — Шымкент: Китап, 1998. — ISBN 5-605-00263-5
* [http://www.ontustik.stat.kz/ru Управление статистики Южно-Казахстанской области] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200930080912/http://www.ontustik.stat.kz/ru |date=2020-09-30 }}


== Һылтанмалар==
* [http://www.shymkent.gov.kz/ Официальный сайт акимата города Шымкента] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080818213220/http://www.shymkent.gov.kz/ |date=2008-08-18 }}

{{вс}}

[[Категория:Шымкент| ]]
[[Категория:Ҡаҙағстан ҡалалары]]