Якутяндар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Халыҡ
|название = Якутяндар (Лена крәҫтиәндәре)
|самоназвание =[[урыҫтар]], якутяндар, старожилы, [[казактар]]
|численность = <small>49 человек,в том числе: 46 чел. — якутяне, 3 чел. — ленские старожилы (перепись 2002 года)<ref name="Перечень">[http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/alfavit/alfavit_nac2002.html Перечень вариантов самоопределения национальностей в переписи 2002 года]</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/alfavit/alfavit_nac2002.html|title=Перечень вариантов самоопределения национальностей в переписи 2002 года|website=[[Демоскоп Weekly]]|accessdate=2018-02-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_01.xls|title=Народы России с самоопределениями по переписи 2002 года|author=|website=[[Всероссийская перепись населения (2002)|Всероссийская перепись населения 2002 года]]|date=|publisher=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160229073920/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_01.xls |date=2016-02-29 }}</ref></small>
|расселение={{Флаг России}}&nbsp;[[Рәсәй]]<br>
* {{Флагификация|Якутия}}
** [[Хангаласский улус]]
** [[Олёкминский улус]]
|вымер =
|архкультура =
|язык = [[Урыҫ теле|урыҫ]]
|раса =
|религия = [[православие]]
|родственные =
|входит = [[урыҫтар]]
|включает =
|происхождение= [[урыҫтар]], [[сахалар]]}}
'''Якутяндар''' (Лена ''крәҫтиәндәре'', ''Ленала борондан йәшәгәндәр'') — урыҫтарҙың этнографик төркөмө. Себерҙәге тәүге күскенселәр вариҫтары, улар унда [[XVIII быуат]]та барып сыҡҡандар һәм сахалар (яҡуттар) менән ҡатнашҡандар.

== Сығыштары ==
Якутяндарҙың формалаша башлауы [[XVIII быуат]]тың 70-се йылдарына тап килә, нәҡ ошо ваҡытта урыҫ крәҫтиәндәре һәм ямсыларының ҙур булмаған төркөмдәре (Илим һәм [[Иркутск]] күскенселәре, улар, үҙ сиратында, Европа Төньяғынан һәм Төньяҡ Урал алдынан күсеп килгәндәр) [[Лена]] йылғаһы буйлап, уның үрге һәм урта ағымында, төпләнә башлайҙар. Урындағы халыҡ менән ҡушылып, ([[XIX быуат|XIX быуаттың]] башында уҡ «атаһы яғынан урыҫ булыуға ҡарағанда әсәһе яғынан күберәк яҡуттар булған»), [[Урыҫтар|урыҫ]] (Яҡут һәм Олекма округтары) крәҫтиәндәре яйлап үҙ мәҙәниәтен һәм ғөрөф-ғәҙәттәрен юғалталар һәм яҡут мәҙәниәтен үҙләштерәләр, XIX быуаттың аҙағында уларҙың яртыһы хатта урыҫса һөйләшмәй. [[XX быуат]]та урыҫ халҡы күпләп килеүе арҡаһында субэтноста яҡут компоненты бер аҙ кәмей. Ғәҙәттә, урыҫтар яҡуттар менән аралашып, ямсы ауылдарында төпләнәләр.

Лена крәҫтиәндәре шулай уҡ Себер төньяҡ-көнсығышы урыҫтарының башҡа төркөмдәренең формалашыуында ла ҡатнашалар. XVIII быуаттан урыҫтарҙың икенсе тулҡыны төркөмдәре билдәле — ''анадырҙар'', ''гижигандар'', ''камчадалдар''. XIX быуатта Якутия урыҫтары араһында ''усть-оленек'', ''усть-ян'', ''верхоян'', ''русскоустьин'' (индигирсылар, русскоустьиндар), ''усть-елон'' һәм ''колыма'' кешеләре айырылып тора. Улар араһынан ''усть-ян'' һәм ''усть-оленектар'' яҡуттар һәм [[эвенктар]] тарафынан ассимилияцияланған, ә ''русскоустьиндар'' һәм ''колымалар'' үҙ телен һәм мәҙәниәтен һаҡлап ҡалған үҙенә башҡа урыҫ төркөмдәрен булдыралар<ref>{{Cite web|url=http://www.booksite.ru/fulltext/rus/sian/6.htm|title=Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН|author=|date=|publisher=www.booksite.ru|accessdate=2018-02-15}}</ref>.

== Хәҙерге хәлдәре ==
Әлеге ваҡытта якутяндар [[Саха Республикаһы|(Яҡутстандың]] [[Яҡутск|Якутск]], Олекма һәм Хангалас улустары районындағы ауыл халҡы) [[XX быуат]]тағы урыҫ күскенселәре тарафынан тулыһынса ассимиляцияланған тиерлек, якутяндарҙың күпселеге саха телен белә, шул уҡ ваҡытта йыш ҡына туған теле булараҡ урыҫ телен һайламайҙар, көндәлек тормошта ҡайһы берҙә ҡатнаш тел һәм төньяҡ урыҫ һөйләштәрҙең үҙенсәлектәрен ҡулланалар. Башҡа урыҫ төркөмдәренән күҙгә күренгән айырмалыҡтары юҡ. Үҙаңдары башлыса урыҫ, бер өлөшө үҙҙәрен Яҡут [[казак]] полкы  вариҫтары тип һанай. Якутиялағы урыҫтар Лена крәҫтиәндәренең вариҫтарын ''сахалар'' (''саха'' — яҡуттарҙың үҙенә биргән исеме), һуңғы ваҡытта сахалар тип ҡатнаш никахҡа ингән урыҫтарҙы, украиндарҙы һәм башҡа милләт вәкилдәрен дә исемләйҙәр. Якутяндар этнохоронимы менән хәҙерге ваҡытта, этник сығышын иҫәпкә алмайынса,  [[Саха Республикаһы|Яҡутстандың]] бөтә халҡын йәки [[Яҡутск|Якутск]] ҡалаһының халҡын исемләйҙәр<ref>{{Китап|автор=|заглавие=Русский орфографический словарь|ответственный=Российская академия наук. Институт русского языка им. В. В. Виноградова|издание=2-е изд., испр. и доп.|место=М.|издательство=|год=2004|страницы=|страниц=|isbn=}}</ref>. Бөтә урындағы киң мәғлүмәт сараларында «''Яҡутстан халҡы''» «''якутяндар''» мәғәнәһенә тап килә<ref>{{Cite web|url=http://2009.ykt.ru/|title=Республиканская премия "Якутянин года 2009"|publisher=2009.ykt.ru|accessdate=2018-02-15}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422015114/http://2009.ykt.ru/ |date=2016-04-22 }}</ref><ref>{{Cite news|title=Якутяне отмечают национальный праздник Ысыах|author=|url=http://www.rian.ru/society/20090627/175593696.html|work=РИА Новости|date=2009-06-27|accessdate=2018-02-15|language=ru}}</ref>.

== 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу ==
Рәсәй дәүләт статистика комитетының 2002 йылдың 2 сентябрендәге 171-се һанлы ҡарары ярашлы Рәсәй телдәре һәм милләттәренең алфавит тәртибендәге исемлегенә (Рәсәй Федерацияһының фәндәр академияһы этнология институты тарафынан төҙөлгән) якутяндар һәм Ленала борондан йәшәгән кешеләре индерелгән<ref>{{Cite web|url=http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/alfavit/alfavit_nacional.html|title=АЛФАВИТНЫЙ ПЕРЕЧЕНЬ НАЦИОНАЛЬНОСТЕЙ И ЭТНИЧЕСКИХ НАИМЕНОВАНИЙ|publisher=www.demoscope.ru|accessdate=2018-02-15}}</ref>. Халыҡ иҫәбен алыу ваҡыттында ''якутяндар'' тип үҙҙәрен 46 кеше таный, ә Ленала борондан йәшәгән кешеләр тип — 3 кеше<ref name="Перечень"/>.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Тундраланған крәҫтиәндәр

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Гурвич И. С. Этническая история Северо-Востока Сибири. М., 1966
* Зензинов В. И. Старинные люди у холодного океана: Русское Устье Якутской области. Верхоянского округа. М., 1914
* Майнов И. М. Помесь русских с якутами // Рус. антропол, журн. 1900. № 4.
* Озерова Г. Н., Петрова Т. М. О картографировании групп русского народа на начало XX века // Советская этнография. — 1979. — № 4.
* Русские старожилы Сибири: Историко-антропологические очерки, — М.: Наука, 1973

== Һылтанмалар ==
* [http://www.hrono.ru/etnosy/rusgeogr.html Народы России. Энциклопедия]
* [http://www.booksite.ru/fulltext/rus/sian/6.htm Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН]
* [http://www.ethnomuseum.ru/glossary/?%FF%EA%F3%F2%FF%ED%E5 Российский этнографический музей. Толковый словарь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120410113459/http://www.ethnomuseum.ru/glossary/?%FF%EA%F3%F2%FF%ED%E5 |date=2012-04-10 }}
* [http://www.etnolog.ru/people.php?id=RUSS Etnolog.ru. Энциклопедия народов мира]
* [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/museum/prj7/href.php?art=e&e=171 Основные этнотерриториальные группы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720231349/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/museum/prj7/href.php?art=e&e=171 |date=2011-07-20 }}
* [http://by.ethnology.ru/by_lib/doc/vernv2006.doc Русские: этнографическая характеристика]
* [http://центркультуры.рф/?p=9624 «Лети, звон бубенцов!» В Якутске состоялся III республиканский фестиваль ямщицкой культуры] {{Webarchive|url=https://archive.today/20161212150821/http://xn--e1akdgpckdhcy4ej.xn--p1ai/?p=9624 |date=2016-12-12 }} Архивировано 12 декабря 2016 года.
[[Категория:Урыҫ халҡының субэтностары]]