Ғәрәп яҙы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Революция
| Название = Ғәрәп яҙы
| Изображение =
| Подпись = '''По часовой стрелке сверху слева:''' протестующие собираются на [[Площадь Тахрир|площади Тахрир]] в [[Каир]]е (в Египте); демонстранты маршируют по центральной улице [[Тунис (город)|Туниса]] (в Тунисе); политические диссиденты в [[Сана|Сане]] (в Йемене) требуют отставки президента; тысячи демонстрантов на [[Жемчужная площадь|Жемчужной площади]] в [[Манама|Манаме]] (в Бахрейне); сотни тысяч в [[Дамаск]]е (в Сирии); демонстранты в [[Аль-Байда|Аль-Байде]] (в Ливии).
| Место = ғәрәп донъяһы <small>(''см.&nbsp;[[#Сводка протестов по странам|список стран]]'')
| Дата = 2010 йылдың 18 декабренән
| Причины = структура-демографик факторҙар,<ref>{{статья|автор=[[Коротаев А.В.]], Зинькина Ю. В. |ссылка=http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=271&Itemid=1|заглавие=Египетская революция 2011 г.: структурно-демографический анализ|издание=Полис. Экстратекст.|год=2011|выпуск=1}}; [http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=345&Itemid=1 Ортокузенный брак и нестабильность на Ближнем Востоке. Йеменцы не были арабами до ислама. ''Наука 2.0'' 31 Августа 2013].</ref> авторитар режимдар, фәҡирлек, коррупция, кеше хоҡуҡтарын боҙоу, инфляция, клептократия, эшһеҙлек
| Цель = иҡтисади һәм сәйәси үҙгәрештәрҙән алып власты тулыһынса алмаштырыуға тиклем
| Итог =
| Организатор =
| Кем_организована =
| Движущая_сила =
| Число_манифестантов =
| Кто_подавлял = Яҡын Көнсығыш һәм Төньяҡ Африка илдәренең хөкүмәттәре 
| Погибшие = 400 000-дән 650 000-гәсә (халыҡ-ара баһа)
| Ранены =
| Арестованы =
}}
'''Ғәрәп яҙы''' ([[Ғәрәп теле|ғәр.]]الربيع العربي) — ғәрәп донъяһында 2011 йыл башында булып үткән ихтилалдар һәм сыуалыштар тулҡыны. Тәүге билдәләре 2010 йылда уҡ күренә<ref>Волнения в Западной Сахаре произошедшие в октябре 2010 называют частью арабской весны</ref>. Түңкәрелештәр — [[Тунис]]та<ref name="tropicpost">{{Cite news|title=Middle East In Revolt|url=http://www.tropicpost.com/middle-east-in-revolt/|date=11 February 2011|accessdate=11 February 2011}}</ref>, [[Мысыр]]ҙа<ref>{{cite news|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2011/0211/Egypt-s-revolution-redefines-what-s-possible-in-the-Arab-world|agency=Christian Science Monitor|date=11 February 2011|accessdate=12 June 2011|title=Egypt's revolution redefines what's possible in the Arab world|first=Scott|last=Peterson}}</ref> һәм [[Йемен]]дә<ref>{{Cite news|work=The New York Times|url=http://www.nytimes.com/2011/01/28/world/middleeast/28yemen.html|date=28 January 2011|title=Thousands in Yemen Protest Against the Government|first1=Nada|last1=Bakri|first2=J. David|last2=Goodman|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}}}</ref>; граждандар һуғышы — [[Ливия]]ла<ref>{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/libya/8344034/Libya-civil-war-breaks-out-as-Gaddafi-mounts-rearguard-fight.html|agency=The Telegraph|date=23 February 2011|accessdate=12 June 2011|title=Libya: civil war breaks out as Gaddafi mounts rearguard fight|first=Richard|last=Spencer|location=London|work=The Daily Telegraph}}</ref> (режим ҡолай) һәм [[Сүриә]]лә<ref>{{cite news|url=http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,753517,00.html|agency=Der Spiegel|date=28 March 2011|accessdate=12 June 2011|title='It Will Not Stop': Syrian Uprising Continues Despite Crackdown}}</ref> (дауам итә); граждандар ихтилалы — [[Бахрейн]]да<ref>{{cite news|url=http://www.thestar.com/news/world/article/939631--death-turns-harmless-man-into-bahrain-uprising-s-martyr|agency=The Toronto Star|date=16 February 2011|accessdate=12 June 2011|title=Death turns ‘harmless man’ into Bahrain uprising’s martyr|first=Jesse|last=McLean|work=The Star}}</ref>; күмәк кеше ҡатнашлығындағы болалар — [[Алжир]]ҙа<ref>{{cite news|agency=CBC News|title=Algeria protest draws thousands|url=http://www.cbc.ca/news/world/story/2011/02/12/algeria.html|date=12 February 2011|accessdate=12 June 2011}}</ref>, [[Ираҡ]]та<ref>{{cite news|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/02/24/AR2011022403117.html|agency=The Washington Post|date=25 February 2011|accessdate=12 June 2011|first=Stephanie|last=McCrummen|title=13 killed in Iraq's 'Day of Rage' protests}}</ref>, [[Иордания]]ла<ref>{{cite news|date=28 January 2011|accessdate=12 June 2011|url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/01/2011128125157509196.html|agency=Al Jazeera English|title=Thousands protest in Jordan}}</ref>, [[Марокко]]ла<ref name="afrol1">{{cite web|url=http://www.afrol.com/articles/37175|title=Morocco King on holiday as people consider revolt|publisher=Afrol.com|year=2011|accessdate=1 February 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975R6x88|archivedate=2012-07-13}}</ref> һәм Оманда<ref>{{cite news|url=http://gulfnews.com/news/gulf/oman/one-dead-dozen-injured-as-oman-protest-turns-ugly-1.768789|agency=Gulf News|date=27 February 2011|accessdate=12 June 2011|first=Sunil|last=Vaidya|title=One dead, dozen injured as Oman protest turns ugly}}</ref>; ваҡ-төйәк болалар [[Күвейт]]тә<ref>{{cite news|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=44476|agency=Middle East Online|date=20 February 2011|accessdate=12 June 2011|title=Kuwaiti stateless protest for third day}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222233321/http://www.middle-east-online.com/english/?id=44476 |date=22 February 2011 }}</ref>, [[Ливан]]да<ref>{{cite news|url=http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFLDE71Q08L20110227|title=Lebanon: Protests against Sectarian Political System|agency=Reuters|date=27 February 2011|accessdate=8 March 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111124030156/http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFLDE71Q08L20110227 |date=24 November 2011 }}</ref>, [[Мавритания]]ла, [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда<ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12260465|title=Man dies after setting himself on fire in Saudi Arabia|publisher=BBC News|date=23 January 2011|accessdate=29 January 2011}}</ref>, [[Судан]]да<ref>{{cite web|url=http://www.presstv.ir/detail/160998.html|title=Sudan opposition leader arrested|publisher=Press TV|location=IR|date=19 January 2011|accessdate=29 January 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975S07BS|archivedate=2012-07-13}}</ref>, [[Джибути]]ҙа<ref name="ReferenceA">[http://somalilandpress.com/people-in-djibouti-protest-againts-president-gelleh-19925 Somalilandpress: People in Djibouti protest against President Gelleh]{{ref-en}}</ref> һәм [[Көнбайыш Сахара]]ла<ref>{{cite news|url=http://www.afrol.com/articles/37450|agency=Afrol|date=27 February 2011|accessdate=12 June 2011|title=New clashes in occupied Western Sahara}}</ref> була. 2011 йылдың майында [[Израиль]] сигендәге бәрелештәрҙе лә Ғәрәп яҙы рухландыра<ref>{{cite news|agency=FOX News|url=http://www.foxnews.com/world/2011/06/06/israeli-troops-gird-for-more-syria-border-violence/|date=6 June 2011|accessdate=12 June 2011|title=Syria Blocks New Border Protest as Death Toll Rises to 23|publisher=Fox News}}</ref>.

Сыуалыштар ваҡытында ризаһыҙлыҡ күрһәтеүҙең дөйөм ысулдары файҙаланыла: забастовкалар, демонстрациялар, митингылар; уларҙы ойоштороу, аралашыу һәм мәғлүмәт таратыу өсөн социаль медиа ҡулланыла<ref name="cascading">{{cite web|url=http://www.miller-mccune.com/politics/the-cascading-effects-of-the-arab-spring-28575/|title=The Arab Uprising's Cascading Effects|publisher=Miller-mccune.com|date=23 February 2011|accessdate=27 February 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975Sah3g|archivedate=2012-07-13}}</ref>. Демонстрацияларҙың күбеһенә ҡарата властар көс ҡуллана<ref>{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/2011/05/22/uk-morocco-protests-idUKTRE74L2YU20110522|agency=Reuters|title=Many wounded as Moroccan police beat protestors|date=23 May 2011|accessdate=12 June 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120110041056/http://uk.reuters.com/article/2011/05/22/uk-morocco-protests-idUKTRE74L2YU20110522 |date=10 January 2012 }}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.irishtimes.com/newspaper/opinion/2011/0531/1224298143757.html|agency=The Irish Times|date=31 May 2011|accessdate=12 June 2011|title=Syria's crackdown|archiveurl=https://archive.is/WYB6|archivedate=8 September 2012|deadlink=404}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cbsnews.com/stories/2011/03/16/501364/main20043683.shtml|agency=CBS News|date=16 March 2011|accessdate=12 June 2011|title=Bahrain troops lay siege to protesters' camp}}</ref>, шулай уҡ хөкүмәт яҡлы ополчениены һәм контр-демонстранттарҙы ҡаршы ҡуя<ref>{{cite news|url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/0/10315/World/0/Syria-clampdown-on-protests-mirrors-Egypts-as-thug.aspx|agency=Ahram Online|date=19 April 2011|accessdate=12 June 2011|title=Syria clampdown on protests mirrors Egypt's as thugs join attcks}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.washingtonpost.com/world/yemeni-government-supporters-attack-protesters-injuring-hundreds/2011/03/16/AB56R9g_story.html|agency=The Washington Post|date=17 March 2011|accessdate=12 June 2011|title=Yemeni government supporters attack protesters, injuring hundreds|first=Hakim|last=Almasmari}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2011/02/24/libya-protests-gaddafi-fo_n_827568.html|agency=The Huffington Post|date=24 February 2011|accessdate=12 June 2011|title=Libya Protests: Gaddafi Militia Opens Fire On Demonstrators}}</ref>. Демонстранттар «Халыҡ режимдың ҡолауын теләй»<ref name="наука2.0">[http://polit.ru/article/2011/06/07/korotayev/ ПОЛИТ.РУ: Истоки и смысл арабской революции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181126005515/http://polit.ru/article/2011/06/07/korotayev/ |date=2018-11-26 }} (стенограма)/[http://nauka2-0.rpod.ru/231234.html Теория социального взрыва — Наука 2.0] (аудиоверсия) — [//ru.wikipedia.org/wiki/Коротаев,_Андрей_Витальевич Андрей Коротаев]</ref> ({{Lang-ar|الشعب يريد إسقاط النظام}}‎)<ref name="slogan">{{cite web|author=Uriel Abulof|url=http://www.huffingtonpost.com/uriel-abulof/what-is-the-arab-third-es_b_832628.html|title=What Is the Arab Third Estate?|publisher=The Huffington Post|date=10 March 2011|accessdate=1 May 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975TaZRS|archivedate=2012-07-13}}</ref> тигән төп лозунг аҫтында эш итә.

== Күҙәтеү ==
Тотош Яҡын Көнсығыш һәм Төньяҡ Африка буйлап үткән протестар һәм демонстрациялар «ғәрәп яҙы»<ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12339521|title=Egypt protests: an Arab spring as old order crumbles|publisher=BBC|date=2 February 2011|accessdate=9 March 2011|first=Roger|last=Hardy}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.gosanangelo.com/news/2011/mar/08/arab-145spring-a-chance-for-us-to-rewrite-former/|title=Arab 'spring' a chance for U.S. to rewrite relationships|publisher=[[San Angelo Standard-Times]]|date=8 March 2011|accessdate=9 March 2011|first=Kate|last=Smith}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711113021/http://www.gosanangelo.com/news/2011/mar/08/arab-145spring-a-chance-for-us-to-rewrite-former/ |date=11 July 2011 }}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.project-syndicate.org/commentary/moisi62/English|title=An Arab Spring?|publisher=Project Syndicate|date=26 January 2011|accessdate=9 March 2011|first=Dominique|last=Moisi}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.thenation.com/article/158991/arab-spring|title=http://www.thenation.com/article/158991/arab-spring|publisher=[[The Nation]]|date=3 March 2011|accessdate=9 March 2011|first=Rashid|last=Khalidi}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2011/mar/06/arab-spring-european-reply-labour|title=The Arab spring requires a defiantly European reply|work=The Guardian|location=UK|date=6 March 2011|accessdate=9 March 2011|first=Jackie|last=Ashley}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.economist.com/blogs/democracyinamerica/2011/03/arab_spring|title=Arab Spring – Who lost Egypt?|work=The Economist|date=1 March 2011|accessdate=9 March 2011}}</ref>, шулай уҡ «ғәрәп яҙы һәм ҡышы»<ref>{{cite web|last=Miller|first=Aaron|title=What Is Israel’s Next Move In The New Middle East?|url=http://www.momentmag.com/moment/issues/2011/06/IsraelsNextMove.html|work=Moment Magazine|publisher=Moment Magazine|accessdate=5/6/2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975Vv1VO|archivedate=2012-07-13}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110506055639/http://www.momentmag.com/moment/issues/2011/06/IsraelsNextMove.html |date=2011-05-06 }}</ref>, «ғәрәп уяныуы»<ref>{{cite news|url=http://english.aljazeera.net/indepth/spotlight/2011/02/2011222121213770475.html}}{{cite news|url=http://www.americanthinker.com/2011/05/arab_awakening.html}} {{Webarchive|url=https://archive.today/20120718183749/http://www.americanthinker.com/2011/05/arab_awakening.html |date=2012-07-18 }}</ref>, «панғәрәп инҡилабы», «ғәрәп ихтилалдары»<ref>{{cite news|url=http://www.thenation.com/blog/158670/arab-uprisings-what-february-20-protests-tell-us-about-morocco}}</ref> тигән атамалар алды, әммә протестарҙа ҡатнашыусылар араһында [[Ғәрәптәр|ғәрәп]] түгелдәр ҙә була. Протестар 2010 йылдың октябрендә Көнбайыш Сахарала башлана, әммә ғәмәлдә [[Тунис]]та 2010 йылдың 18 декабрендә Мөхәммәт Буазизиҙың полиция коррупцияһына һәм ҡаты мөғәмәләгә ҡаршы протест рәүешендә үҙ-үҙен яндырыуынан башлана<ref>{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/01/22/world/africa/22sidi.html?pagewanted=1&_r=1&src=twrhp|title=Slap to a Man's Pride Set Off Tumult in Tunisia|work=The New York Times|date=22 January 2011|accessdate=1 February 2011|first=Kareem|last=Fahim}}</ref><ref>{{Cite news|last=Noueihed|first=Lin|url=http://uk.reuters.com/article/2011/01/19/uk-tunisia-protests-bouazizi-idUKTRE70I7TV20110119|title=Peddler's martyrdom launched Tunisia's revolution|agency=Reuters|place=UK|date=19 January 2011|accessdate=1 February 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110209104243/http://uk.reuters.com/article/2011/01/19/uk-tunisia-protests-bouazizi-idUKTRE70I7TV20110119 |date=9 February 2011 }}</ref>. Тунистан һуң тәртипһеҙлектәр [[Алжир]], [[Иордания]], [[Мысыр]] һәм [[Йемен]]де<ref>{{Cite news|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/01/27/AR2011012702081.html|title=Inspired by Tunisia and Egypt, Yemenis join in anti-government protests|work=The Washington Post|date=27 January 2011|accessdate=1 February 2011|first=Sudarsan|last=Raghavan}}</ref> солғай, шунан бүтән илдәргә лә тарала. Иң ойошҡан демонстрациялар йыш ҡына йома намаҙынан һуң башлана<ref>{{Cite news|url=http://arabnews.com/middleeast/article250370.ece|title=Yemenis square off in rival 'Day of Rage' protests|publisher=Arab News|date=3 February 2011|accessdate=6 February 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707154845/http://arabnews.com/middleeast/article250370.ece |date=7 July 2011 }}</ref><ref>{{Cite news|title=Police in south Yemen disperse 'day of rage' protests|publisher=Google|url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gXNO9M4Mutdc9jI1glhjbs3lX5eg|accessdate=13 February 2011|newspaper=Hosted news|agency=Agence Presse-France|date=11 February 2011|location=Aden, Yemen|archiveurl=http://web.archive.org/web/20111223070701/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gXNO9M4Mutdc9jI1glhjbs3lX5eg|archivedate=23 December 2011|deadlink=404}}</ref><ref>{{Cite news|last=White|first=Gregory|title=Bahrain Now Bracing For Its Own Day Of Rage After Giving Every Family $2,660 Fails|url=http://www.businessinsider.com/bahrain-day-of-rage-2011-2|accessdate=13 February 2011|newspaper=Business Insider|date=13 February 2011}}</ref>.

2012 йылдың майына инҡилаптар дүрт дәүләттең башлыҡтарын ҡолата. Тунистағы инҡилаптан һуң Тунис президенты Зинәләбиддин бин Али 2011 йылдың 14 ғинуарында Сәғүд Ғәрәбстанына ҡаса. Мысырҙа президент Хөсни Мөбәрәк халыҡтың 18 көнлөк акцияларынан һуң 2011 йылдың 11 февралендә, 30 йыллыҡ президентлығын тамам итеп, отставкаға китә. Ливия лидеры Муаммар Ҡаддафи 2011 йылдың 23 авгусында ҡолатыла һәм 2011 йылдың 20 октябрендә тыуған ҡалаһы Сиртта үлтерелә. Йемен президенты Али Абдулла Сәлих 2012 йылдың 27 февралендә власты сираттан тыш һайлауҙа һайланған яңы президентҡа тапшыра.

Төбәктәрҙәге тәртипһеҙлектәр осоронда ҡайһы бер лидерҙар етәкселек итеү мөҙҙәттәре тамамланғас отставкаға китәсәктәрен белдерә. Судан президенты Омар әл-Бәшир 2015 йылда кандидатураһын ҡуймаясағын әйтә<ref>{{Cite news|url=http://www.gulf-times.com/site/topics/article.asp?cu_no=2&item_no=417637&version=1&template_id=37&parent_id=17|title=Party: Bashir is not standing for re-election|agency=Gulf Times|date=22 February 2011|accessdate=22 February 2011}}</ref>, Ираҡ премьер-министры Нури әл-Малик та (мөҙҙәте 2014 йылда бөтә) шуны уҡ белдерә<ref>{{Cite news|url=http://english.ruvr.ru/2011/02/05/43000042.html|title=Iraq PM plans no re-election|agency=Voice of Russia|date=5 February 2011|accessdate=27 February 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111044547/http://english.ruvr.ru/2011/02/05/43000042.html |date=11 January 2012 }}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-60907-.html|title=Iraq angered protesters call for Maliki resignation|agency=Alsumaria|date=26 February 2011|accessdate=27 February 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110925071202/http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-60907-.html |date=25 September 2011 }}</ref>. Иорданиялаға протестар король Абдулланың ике хөкүмәтте таратыуына сәбәп була<ref>{{Cite news|url=http://news.xinhuanet.com/english2010/world/2011-01/30/c_13712927.htm|title=Jordanians stage anti-gov't sit-in in Amman|publisher=Xinhua|date=30 January 2011|accessdate=13 April 2011}}</ref><ref name="aljazeera2">{{cite news|url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/10/20111017113326931126.html|agency=Al Jazeera English|date=17 October 2011|accessdate=17 October 2011|title=Jordan's king 'appoints new prime minister'}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.reuters.com/article/2011/02/01/jordan-government-idUSLDE7101C620110201|title=Jordan king appoints new PM, government quits|agency=Reuters|date=1 February 2011|accessdate=2 February 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110204083047/http://www.reuters.com/article/2011/02/01/jordan-government-idUSLDE7101C620110201 |date=4 February 2011 }}</ref>. Йемен президенты Али Абдулла Сәлих 23 апрелдә 30 көндән отставкаға китәсәге тураһында хәбәр итә<ref>{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/04/24/world/middleeast/24yemen.html?src=tptw|title=President of Yemen Offers to Resign for Immunity|work=The New York Times|date=23 April 2011|accessdate=24 April 2011|first=Robert F.|last=Worth}}</ref>;<ref>{{cite news|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704677404576285473691028908.html?mod=googlenews_wsj|agency=The Wall Street Journal|date=26 April 2011|accessdate=27 April 2011|title=Yemen Protesters Accept Deal|first=Hakim|last=Almasmari}}</ref> ләкин кире уйлай, ә инҡилап дауам иттерелә<ref>{{cite news|url=http://www.bloomberg.com/news/2011-05-01/yemen-accord-signing-has-been-postponed-gulf-official-says-2-.html|date=2 May 2011|accessdate=5 May 2011|title=Yemen Accord Signing Has Been Postponed, Gulf Official Says|first=Donna|last=Abu-Nasr|agency=Bloomberg}}</ref>.

Протестарҙың геосәйәси эҙемтәләре дөйөм иғтибарҙы тарта<ref>{{cite web|author=AFP 27 January 2011|url=http://www.vancouversun.com/news/Unrest+across+Arab+world/4178175/story.html|title=Unrest across the Arab world|work=Vancouver Sun|location=Canada|date=28 January 1986|accessdate=29 January 2011|deadlink=404|archiveurl=http://web.archive.org/20110131183904/www.vancouversun.com/news/Unrest+across+Arab+world/4178175/story.html|archivedate=2011-01-31}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110131183904/http://www.vancouversun.com/news/Unrest+across+Arab+world/4178175/story.html |date=31 January 2011 }}</ref>, хатта баш күтәреүселәрҙең ҡайһы берҙәре тыныслыҡ буйынса Нобель премияһына күрһәтелеүе ихтимал тип фараз ителә<ref>{{cite web|url=http://www.news24.com/World/News/Arab-protests-attract-Nobel-interest-20110131|title=Arab protests attract Nobel interest: News24: World: News|publisher=News24|date=31 January 2011|accessdate=8 February 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975WeAnQ|archivedate=2012-07-13}}</ref>. Йемендән Тәвәкүл Ҡарман Ғәрәп яҙының мәшһүр лидеры булараҡ 2011 йыл өсөн тыныслыҡ буйынса Нобель премияһы бирелгән өс лауреаттың береһе була. {{Описанное изображение|float=none|width=700|image-width=700|image=Arab_Spring_map.svg|caption={{легенда|#00112b|Хөкүмәт ҡолатылған|inline}} {{легенда|#801000|Ҡораллы конфликт|inline}} {{легенда|#004a80|Граждандарҙың оҙайлы сыуалыштары һәм хөкүмәттә үҙгәрештәр|inline}} {{легенда|#00bff3|Протестар һәм хөкүмәттә үҙгәрештәр|inline}}<br ></div>{{легенда|#d64400|Күмәк протестар|inline}} {{легенда|#eac27c|Ваҡ-төйәк протестар|inline}} {{легенда|#797979|Ғәрәп донъяһынан тыш протестар|inline}}|annotations={{описание|165|140|[[Алжирҙағы сыуалыштар (2010—2012)|<span style="color:white;">Алжир</span>]]|font-size=14}} {{описание|300|140|[[Ливияла граждандар һуғышы|<span style="color:white;">Ливия</span>]]|font-size=14}} {{описание|405|140|[[Мысырҙа инҡилап (2011)|<span style="color:white;">Египет</span>]]|font-size=14}} {{описание|425|245|[[Судан]]|font-size=14}} {{описание|23|195|[[Мавритания]]|font-size=14}} {{описание|260|70|—[[Туниста инҡилап (2010—2011)|Тунис]]|font-size=14}} {{описание|100|78|[[Марокко]]|font-size=14}} {{описание|7|130|[[Көнбайыш Сахара|Западная<br />Сахара]]|font-size=14}} {{описание|520|154|[[Сәғүд Ғәрәбстанында сыуалыштар (2011)|Саудовская Аравия]]|font-size=14}} {{описание|480|93|[[Иорданияла сыуалыштар (2011)|Иордания]]|font-size=14}} {{описание|420|72|[[Ливан]]—|font-size=14}} {{описание|390|88|[[Государство Палестина|Палестина]]—|font-size=14}} {{описание|480|52|[[Сүриәлә ихтилал (2011)|<span style="color:white;">Сирия</span>]]|font-size=14}} {{описание|525|70|[[Ираҡта сыуалыштар (2011)|<span style="color:white;">Ирак</span>]]|font-size=14}} {{описание|580|93|—[[Кувейт]]|font-size=14}} {{описание|615|120|—[[Бахрейнда сыуалыштар (2011)|Бахрейн]]|font-size=14}} {{описание|655|160|[[Оманда сыуалыштар (2011)|Оман]]|font-size=14}} {{описание|580|230|[[Йемендә ихтилал (2011)|<span style="color:white;">Йемен</span>]]|font-size=14}}}}
* Илдәр буйынса протест белдереүҙәр исемлеге
{| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 18px;"
!
Сыуалыштар башы
!
Ил
!
Сыуалыштар ахыры
!
Протест төрҙәре
!
Эҙемтәләре
!
Һәләк булғандарҙың һаны
|-
|
2010 йылдың 17 декабре
|
{{flagicon|Tunisia}} Тунис
|
2011 йылдың 14 ғинуары
|
Мөхәммәт Буазизиҙың үҙ-үҙен яндырыуы;
күмәк демонстрациялар; дөйөм халыҡ протесы; офистарға һәм биләмәләргә һөжүм
|
Хөкүмәтте ҡолатыу;
президент Бен Али ғаиләһе менән илдән ҡаса (2011 йылдың 14 ғинуары)
|
219<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12335692 Tunisia protests against Ben Ali left 200 dead, says UN], BBC, February 1, 2011. {{Ref-en}}(инг.)</ref><ref>{{Cite news|title=4 dead in Tunisia after renewed violence|url=http://www.ctv.ca/CTVNews/World/20110226/tunisia-protests-110226/|publisher=CTV News|date=27 February 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110228184118/http://www.ctv.ca/CTVNews/World/20110226/tunisia-protests-110226/ |date=28 February 2011 }}</ref>
|-
|
2010 йылдың 28 декабре
|
{{flagicon|Algeria}} Алжир
|
2011 йылдың 24 феврале
|
Күмәк демонстрациялар
|
Президент 19 йыл дауам иткән ғәҙәттән тыш хәлде бөтөрөү тураһында иғлан итә (2011 йылдың 3 феврале)<ref>{{Cite web|title=Algeria to lift emergency powers'|url=http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/02/20112315364175524.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975dfsJy|archivedate=2012-07-13|lang=en|publisher=Al-Jazeera|date=2011-02-03|accessdate=2011-02-03}}(инг.)<span id="cxmwBOQ" tabindex="0">.</span>&#x20;<span id="cxmwBOQ" tabindex="0"> Al-Jazeera</span>&#x20;<span id="cxmwBOQ" tabindex="0">(2011-02-03).</span>&#x20;<small id="cxmwBOQ" tabindex="0">[http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/02/20112315364175524.html Тәүге сығанаҡтан] архивланған 13 июль 2012.</small>&#x20;<small id="cxmwBOQ" tabindex="0">3 февраль 2011 тикшерелгән.</small></ref>
|
8<ref>[http://www.bloomberg.com/news/2011-01-25/egyptian-policeman-two-people-killed-in-cairo-protest-inspired-by-tunisia.html Obama Poised to Step Up Criticism of Mubarak If Crackdown Is Intensified — Bloomberg]</ref>
|-
|
2011 йылдың 13 ғинуары
|
{{Флаг|Ливия|1977}} Ливия
|
2011 йылдың 20 октябре
|
Ливия башлығының 40 йыл идара итеүенә ҡаршы бөтә ил буйлап барған протестар артынан граждандар һуғышы һәм интервенция башлана<ref name="lenta libyan">[http://lenta.ru/story/libyaun/ Lenta.ru: В мире: Гражданская война в Ливии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110314151837/http://lenta.ru/story/libyaun/ |date=2011-03-14 }}</ref>
|
Муаммар Ҡаддафиҙы үлтереү; властың Күсмә милли советҡа күсеүе<ref>[http://lenta.ru/news/2011/04/10/constitution/ Сторонники Каддафи написали конституцию]</ref><ref>[http://lenta.ru/news/2011/04/20/election/ Режим Каддафи согласился провести свободные выборы]</ref>
|
50.000<ref>{{Cite news|title=Al menos 50,000 personas han muerto en Libia, aseguran los  rebeldes|url=http://mexico.cnn.com/mundo/2011/08/30/al-menos-50000-personas-han-muerto-en-libia-aseguran-los-rebeldes|date=31 August 2011}}</ref>
|-
|
2011 йылдың 14 ғинуары
|
{{flagicon|Jordan}} Иордания
|

|
Ваҡ-төйәк протестар
|
Король Абдулла II хөкүмәтте тарата (2011 йылдың 1 феврале)
|
2<ref name="khaberni.com">{{cite web|url=http://khaberni.com/more.asp?ThisID=52120&ThisCat=1|title=خبرني :&#124;نبض الشارع : توقيف 21 شخصا على خلفية احداث الداخلية|publisher=Khaberni.com|accessdate=28 October 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975emaDq|archivedate=2012-07-13}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110819104533/http://khaberni.com/more.asp?ThisID=52120&ThisCat=1 |date=2011-08-19 }}</ref><ref>{{Cite web|title=Jordan protest turns violent|url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/201121821116689870.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975fjUH3|archivedate=2012-07-13|work=Al Jazeera|accessdate=28 October 2011}}</ref>
|-
|
2011 йылдың 17 ғинуары
|
{{Флаг|Мавритания}} [[Мавритания]]
|
2011 йылдың 17 ғинуары
|
Үҙ-үҙен яндырыу
|

|
3<ref>{{Флаг|Mauritania}}</ref>
|-
|
2011 йылдың 17 ғинуары
|
{{Флаг|Sudan}} [[Судан]]
|

|
Ваҡ-төйәк протестар, Көньяҡ Судандың бойондороҡһоҙлоғо тураһында референдум
|
Көньяҡ Судандың бойондороҡһоҙлоғон таныу
|
1<ref>[http://uk.reuters.com/article/2011/01/31/uk-sudan-protests-idUKTRE70U21620110131 Sudanese student dies after protests-activists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110209104317/http://uk.reuters.com/article/2011/01/31/uk-sudan-protests-idUKTRE70U21620110131 |date=2011-02-09 }}</ref>
|-
|
2011 йылдың 17 ғинуары
|
{{Флаг|Оман}} Оман
|

|
Протестар, сыуалыштар
|
Солтан вәкәләттәренең бер өлөшөн парламентҡа тапшыра<ref name="autogenerated20130214-1">[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2011/03/110313_rn_oman_parliament.shtml BBC Russian — Лента новостей — Султан Омана передаст после протестов часть полномочий парламенту]</ref>
|
6<ref>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/20112288422610894.html Protesters defy crackdown in Oman — Middle East — Al Jazeera English]</ref>
|-
|
2011 йылдың 18 ғинуары
|
{{flagicon|Yemen}} Йемен
|

|
Хөкүмәттең президент сәйәсәте менән риза түгеллеге<ref name="09SANAA2279">Bryan, Angie.&#x20;[http://wikileaks.ch/cable/2009/12/09SANAA2279.html Yemeni tribal leader: for Saleh, Saudi involvement in Sa’ada comes not a moment too soon]&#x20; (инг.), ''[[WikiLeaks]]'' (28 December 2009).&#x20;<small>31 ғинуар 2011 тикшерелгән.</small></ref>;
күмәк демонстрациялар<ref name="Irish Times breaking26">{{Cite news|title=Yemenis in anti-president protest|url=http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0127/breaking26.html|publisher=[[Irish Times]]|date=January 27, 2011|language=en|archiveurl=https://archive.is/zGN6|archivedate=December 4, 2012}}(инг.)<span id="cxcxmwBSo" tabindex="0">, </span>''[[Irish Times]]'' <span id="cxcxmwBSo" tabindex="0">(January 27, 2011).</span></ref><ref name="NADA BAKRI">{{Cite news|title=Thousands in Yemen Protest Against the Government|first=NADA|last=BAKRI|url=http://www.nytimes.com/2011/01/28/world/middleeast/28yemen.html|publisher=The New York Times|date=27 Jan 2011|language=en}}</ref>
|
Президент вәкәләттәрҙе ил вице-президентына тапшырыу тураһында указға ҡул ҡуя (2011 йылдың 23 ноябре)<ref>{{Cite news|title=Yemen President Ali Abdullah Saleh 'to quit in 2013'|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12343166|publisher=BBC News|date=2011-02-02|accessdate=2011-02-02|language=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975hkZC7|archivedate=2012-07-13}}(инг.)<span id="cxmwBSo" tabindex="0">, </span>''BBC News'' <span id="cxmwBSo" tabindex="0">(2</span> <span id="cxmwBSo" tabindex="0">February 2011).</span>&#x20;<small id="cxmwBSo" tabindex="0">2 февраль 2011 тикшерелгән.</small></ref>
|
1500<ref name="2,000killed">[http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5h-RahixpQufEQj9Qg3oUxpYourDA?docId=8bb4ea3a38954ebd9d1a25afd4c56278 Yemen says more than 2,000 killed in uprising]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
|-
|
2011 йылдың 21 ғинуары
|
{{Флаг|Saudi Arabia}} [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]
|

|
Үҙ-үҙен яндырыу<ref name="saudi">{{Cite web|title=Man dies after setting himself on fire in Saudi Arabia|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12260465|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975jDDc5|archivedate=2012-07-13|lang=en|publisher=BBC News|date=23 January 2011|accessdate=23 January 2011}}(инг.)<span id="cxcxcite_ref-2.2C000killed_75-0" tabindex="0">.</span>&#x20;<span id="cxcxcite_ref-2.2C000killed_75-0" tabindex="0"> BBC News</span>&#x20;<span id="cxcxcite_ref-2.2C000killed_75-0" tabindex="0">(23 January 2011).</span>&#x20;<small id="cxcxcite_ref-2.2C000killed_75-0" tabindex="0">[http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12260465 Тәүге сығанаҡтан] архивланған 13 июль 2012.</small>&#x20;<small id="cxcxcite_ref-2.2C000killed_75-0" tabindex="0">23 ғинуар 2011 тикшерелгән.</small></ref>;
демонстрациялар<ref name="Montreal">{{Cite web|title=Flood sparks rare action|url=http://www.montrealgazette.com/news/Flood+sparks+rare+action/4189873/story.html|archiveurl=http://web.archive.org/20110201053307/www.montrealgazette.com/news/Flood+sparks+rare+action/4189873/story.html|archivedate=2011-02-01|lang=en|publisher=Montreal Gazette|date=29 January 2011|accessdate=29 January 2011}}(инг.)<span id="cxcxmwBVU" tabindex="0">.</span>&#x20;<span id="cxcxmwBVU" tabindex="0"> Montreal Gazette</span>&#x20;<span id="cxcxmwBVU" tabindex="0">(29 January 2011).</span>&#x20;<small id="cxcxmwBVU" tabindex="0">[http://www.montrealgazette.com/news/Flood+sparks+rare+action/4189873/story.html Тәүге сығанаҡтан] архивланған 1 февраль 2011.</small>&#x20;<small id="cxcxmwBVU" tabindex="0">29 ғинуар 2011 тикшерелгән.</small></ref>
|
[[Ғабдулла ибн Ғәбдел Ғәзиз әс-Сәғүд|Абдулла ибн Әбделғәзиз әс-Сәғүд]], Сәғүд Ғәрәбстанының короле, социаль түләүҙәргә 16 миллиард доллар бүлергә вәғәҙә итә<ref>[http://news.yahoo.com/s/csm/20110223/wl_csm/365206 Saudi Arabia’s King Abdullah promises $36 billion in benefits] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110228141743/http://news.yahoo.com/s/csm/20110223/wl_csm/365206 |date=2011-02-28 }}</ref>
|
10<ref name="saudi_selfimmo65yr">{{Cite news|title=Man dies after setting himself on fire in Saudi Arabia|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12260465|work=BBC News|date=23 January 2011|accessdate=23 January 2011}}</ref><ref name="DPA_Abdul-Ahadwas">{{Cite news|title=Report: Saudi Facebook activist planning protest shot dead|url=http://www.monstersandcritics.com/news/middleeast/news/article_1623088.php/Report-Saudi-Facebook-activist-planning-protest-shot-dead|work=[[Monsters and Critics]]|date=2 March 2011|accessdate=2 March 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/5wtRzehxX|archivedate=2 March 2011}}</ref><ref name="HRW_Dec2011_protests">{{Cite news|title=Saudi Arabia: Renewed Protests Defy Ban|url=http://www.hrw.org/news/2011/12/30/saudi-arabia-renewed-protests-defy-ban|work=BBC News|publisher=[[Human Rights Watch]]|date=30 December 2011|accessdate=2012-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/64VGNirip|archivedate=2012-01-06}}</ref><ref name="AJE_Issam_Moh_Abd">{{Cite news|title=Saudi forces clash with protesters in Qatif|url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/01/2012113143917567124.html|work=[[Al Jazeera]]|date=13 January 2012|accessdate=2012-01-14|archiveurl=http://www.webcitation.org/64flMehoW|archivedate=2012-01-13}}</ref><ref name="presstv_alAbdel_26Jan2012">{{Cite news|title=Saudi forces kill another protester|url=http://www.presstv.ir/detail/223279.html|work=[[Press TV]]|publisher=[[Human Rights Watch]]|date=27 January 2012|accessdate=2012-01-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/650sx7m9q|archivedate=2012-01-27}}</ref>
|-
|
2011 йылдың 25 ғинуары
|
{{flagicon|Egypt}} Мысыр
|
2011 йылдың 11 феврале
|
Күмәк протестар һәм ихтилалдар
|
Хөкүмәт алмашыныу (2011 йылдың 29 ғинуары);
Хөсни Мөбәрәктең президент посынан отставкаға китеүе (2011 йылдың 11 феврале)<ref name="autogenerated4">[http://lenta.ru/news/2011/02/11/mubarak1/ Лента.]</ref>
|
887<ref>{{Cite web|title=846 killed in Egypt uprising|url=http://www.haaretz.com/news/international/government-fact-finding-mission-shows-846-killed-in-egypt-uprising-1.356885|archiveurl=http://web.archive.org/20110423023923/www.haaretz.com/news/international/government-fact-finding-mission-shows-846-killed-in-egypt-uprising-1.356885|archivedate=2011-04-23|date=20 April 2011|accessdate=20 April 2011}}</ref><ref>[http://www.ndtv.com/article/world/egypt-protests-death-toll-rises-to-41-152899 Egypt protests: Death toll rises to 41]</ref>
|-
|
2011 йылдың 26 ғинуары
|
{{Флаг|Syria}} Сүриә
|
дауам итә
|
Үҙ-үҙен яндырыу, күмәк протестар, сыуалыштар
|
Президент 48 йыллыҡ ғәҙәттән тыш хәлде бөтөрөү тураһында белдерә
|
100 000<ref name="oneyearlater">{{Флаг|Morocco}}</ref>
|-
|
2011 йылдың 20 феврале
|
{{Флаг|Morocco}} [[Марокко]]
|
2011 йылдың 20 феврале
|
Үҙ-үҙен яндырыу, протестар<ref>[http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703498804576156180408970252.html Region’s Protests Spread to Morocco — WSJ.com]</ref>
|
Марокко короле Мөхәммәт VI халыҡҡа телмәр менән мөрәжәғәт итә, тамырҙан конституция реформаһы үткәрергә вәғәҙә итә<ref name="test">[http://lenta.ru/news/2011/03/10/maroc/ Король Марокко пообещал народу конституционную реформу]</ref>
|
9<ref>[http://eagainst.com/articles/yemen-death-toll-there-at-11-morocco-thousands-march-for-reform/ Yemen: Death Toll There at 11, Morocco: Five pro-democracy protesters dead | Eagainst.com — Autonomy against Barbarism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110223051229/http://eagainst.com/articles/yemen-death-toll-there-at-11-morocco-thousands-march-for-reform/ |date=2011-02-23 }}</ref><ref>[http://lawyers-law.com/man-beaten-to-death-by-police-at-teachers-protest-in-rabat-morocco-march-26th-2011 Man beaten to death by Police at Teachers Protest in Rabat, Morocco.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110713192251/http://lawyers-law.com/man-beaten-to-death-by-police-at-teachers-protest-in-rabat-morocco-march-26th-2011/ |date=2011-07-13 }}</ref>
|-
|
2011 йылдың 1 феврале
|
{{Флаг|Джибути}} [[Джибути]]
|
2011 йылдың 1 феврале
|
Ваҡ-төйәк протестар
|

|
2<ref>[http://harowo.com/2011/02/27/mass-arrests-stopped-further-djibouti-protests/ Mass arrests stopped further Djibouti protests] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110305000301/http://harowo.com/2011/02/27/mass-arrests-stopped-further-djibouti-protests/ |date=2011-03-05 }}</ref>
|-
|
2011 йылдың 13 феврале
|
{{Флаг|Сомали}} [[Сомали]]
|

|
Ваҡ-төйәк протестар
|

|
5<ref>[http://www.nytimes.com/2011/02/16/world/africa/16briefs-Somalia.html?_r=1 Somalia — Government Forces Fire on Demonstrators, Killing 5 — NYTimes.com]</ref>
|-
|
2011 йылдың 4 феврале (рәсми ҡараштан 14 февралдә)
|
{{Флаг|Бахрейн}} Бахрейн
|

|
Протестар, сыуалыштар
|
Король Хәмәт дәүләттең һәр ғаиләгә 1000 динар (79 500 һум) түләйәсәге тураһында иғлан итә (11 февралдә)
|
86<ref>Check [//ru.wikipedia.org/wiki/Casualties_of_the_2011-2012_Bahraini_uprising Casualties of the 2011—2012 Bahraini uprising] for comprehensive list</ref>
|-
|
2011 йылдың 10 феврале
|
{{Флаг|Ирак}} Ираҡ
|

|
Демонстрациялар
|

|
35<ref name="wpdayofrage">{{Флаг|Kuwait}}</ref>
|-
|
2011 йылдың 18 феврале
|
{{Флаг|Кувейт}} Күвейт
|

|
Ваҡ-төйәк протестар
|
Күвейт властары дәүләт хеҙмәтендәгеләрҙең эш хаҡын, студенттарҙың стипендияларын арттыра, шулай уҡ ерле күвейттәргә гранттар тарата<ref>[http://www.dni.ru/economy/2011/2/16/207535.html Кувейт раздал жителям $4 миллиарда] 16.02.2011</ref>
|
0
|-
| 2011 йылдың 26 феврале
| [[Файл:Flag_of_the_Sahrawi_Arab_Democratic_Republic.svg|24x24пкс]] Көнбайыш Сахара
| Ваҡ-төйәк протестар, сыуалыштар
| 56
|-
| 2011 йылдың 27 феврале
| {{Флаг|Lebanon}} [[Ливан]]
| Ваҡ-төйәк протестар
| 17
|-
| colspan="5" style="text-align:right;" | Һәләк булғандар бөтәһе:
| ''''' 150 000-дән ашыу '''''
|}

== Заманса аралашыу сараларын һүндереү ==
Заманса бәйләнеш саралары аша ойоштороу мөмкинлектәренең ни тиклем ҙур булыуын аңлағас, [[Тунис]] властары "[[Йәнле Көндәлек]]<nowiki/>"тә һәм Twitter микроблогинг селтәрендәге хәбәрҙәрҙе юйҙыра.

Мысырҙа эре провайдерҙар (Etisalat Misr, Link Egypt, Telecom Egypt и Vodafone/Raya) Интернетты тулыһынса, мобиль элемтәне өлөшләтә һүндерә<ref>[http://www.bfm.ru/articles/2011/01/28/egipet-ster-sebja-s-internet-karty-mira.html ''Египет стёр себя с интернет-карты мира'', BFM.ru, 28.01.2011.]</ref>. «Google» компанияһы [[Мысыр]] халҡына Twitter селтәрендә мобиль элемтә аша тауышлы хәбәрҙәр тапшырыу мөмкинлеген бирә<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/02/110201_egypt_tahrir_protest.shtml ''В крупных городах Египта проходит «протест миллионов»'', Би-Би-Си, 01.02.2011]</ref>. [[Ливия]] ла 19 февраль төнөнә Интернетты һүндерә.

== Илдәр буйынса ==

=== Тунис ===
Туниста [[2011 йыл|2011 йылдың]] [[14 ғинуар]]ында президент Зинәләбиддин бин Али илдән ҡасҡас, сыуалыштар инҡилапҡа әүерелә.

=== Алжир ===
[[Файл:Emeute_à_Blida_khazrouna.jpg|справа|мини|250x250пкс|Блидала (Алжир) боласыларҙың полиция менән бәрелеше, [[8 ғинуар]] [[2011 йыл]]]]
'''2011 йылдың 3 февралендә '''Алжир президенты Әбделғәзиз Бутефлика яҡын арала сәйәси реформалар башланасағы — 1992 йылда индерелгән ғәҙәттән тыш хәлде бөтөрөү, партияларға радио аша сығыш яһарға рөхсәт итеү, тыныс демонстрациялар үткәрергә рөхсәт биреү (Алжир ҡалаһынан тыш) — тураһында хәбәр итә<ref>[http://lenta.ru/news/2011/02/03/algiers/ Lenta.ru: Ближний Восток: Президент Алжира объявил о начале политических реформ]</ref>.

=== Иордания ===
[[2011 йыл|2011 йылдың]] [[1 февраль|1 февралендә]] Иордания короле Абдулла II оппозиция талабы буйынса Самир әл-Рифаи хөкүмәтен отставкаға ебәрә<ref>[http://www.vedomosti.ru/politics/news/1201520/korol_iordanii_otpravil_v_otstavku_pravitelstvo Ведомости: Король Иордании отправил в отставку правительство]</ref>. Король протестарҙы финанстар өҫтәү юлы менән дә һүндерергә тырыша. 2011 йылда ул дәүләт хеҙмәткәрҙәренең эш хаҡтарын арттырыуға һәм бензин, көндәлек тауарҙар хаҡтарын көйләүгә 0,5 миллиард доллар бүлә (аҡсаның бер өлөшөн АҠШ менән [[Европа берләшмәһе]] бирә)<ref>Крылов А. В. Особенности демократических реформ в Иордании // Вестник МГИМО Университета. — 2013. — № 2 (29). — С. 117—118</ref>. Бынан тыш, 2011 йылда Иордания [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нан 1,6 миллиард долларлыҡ ярҙам ала<ref>Крылов А. В. Особенности демократических реформ в Иордании // Вестник МГИМО Университета. — 2013. — № 2 (29). — С. 118</ref>.

=== Йемен ===
[[Йемен]] парламентында сығыш яһап, президент Али Абдулла Сәлих [[2013 йыл]]да мөҙҙәте тулыу менән власта ҡалырға йә уны улына тапшырырға йыйынмауы тураһында белдерә<ref>[http://rus.newsru.ua/world/02feb2011/emen_scared.html NEWSru.ua: Президент Йемена пообещал, что не будет баллотироваться на новый срок, но «День гнева» там всё же пройдёт]</ref>. Ләкин халыҡ баҫымы аҫтында Сәлих президент һайлауын 2011 йыл аҙағына тиклем үткәрергә һәм отставкаға китергә тәҡдим итә, ләкин оппозиция уның кисекмәҫтән отставкаға сығыуын талап итә. Шул уҡ ваҡытта Йемендә Сәлих яҡлыларҙың да демонстрациялары үтә.

2011 йылдың 23 ноябрендә Сәлих власты вице-президентҡа тапшыра.

=== Мысыр ===
[[Файл:Egyptian_Army_M60_tank_in_Tahrir_Square.jpg|справа|мини|250x250пкс|2011 йылдың [[29 ғинуар]]ында Ҡаһирәлә Таһрир майҙаны эргәһендә танк]]
Кешеләр түбән тормош кимәленә ҡаршы протест белдерә һәм президенттың отставкаға сығыуын талап итә. [[2011 йыл]]дың [[29 ғинуар]]ында президент Хөсни Мөбәрәк хөкүмәтте тарата<ref>[http://lenta.ru/news/2011/01/29/mubarak/ Мубарак распустил правительство Египта]</ref>. [[1 февраль|1 февралдә]] халыҡҡа ашығыс мөрәжәғәтендә [[Мысыр]] президенты 2011 йылдың көҙөнә тәғәйенләнгән киләһе президент һайлауҙа ҡатнашмаясағын белдерә. Шулай уҡ конституцияның президентлыҡҡа кандидатуралар тәҡдим итеү механизмы һәм һайлау процедураһы һүрәтләнгән 76-сы һәм 77-се статьяларын үҙгәртеүҙе яҡлап сыға<ref>[http://top.rbc.ru/politics/01/02/2011/536657.shtml РБК: Президент Египта не будет участвовать в следующих выборах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110202222951/http://top.rbc.ru/politics/01/02/2011/536657.shtml |date=2011-02-02 }}</ref>.

Moody’s халыҡ-ара агентлығы Мысырҙың бурыс йөкләмәләре буйынса рейтингтарын «Ва1» кимәленән «Ва2» кимәленә тиклем түбәнәйтә; шулай уҡ рейтингтар буйынса прогноз да үҙгәрә: «тотороҡло» урынына "кире"гә әйләнә<ref>[http://www.newsru.com/finance/31jan2011/oil.html NEWSru.com: События в Египте приблизили нефть вплотную к 100 долларам за баррель]</ref>.

10 февралдә Мөбәрәк президент вәкәләттәренең бер өлөшөн вице-президент Омар Сөләймәнгә тапшыра<ref>{{Cite news|title=Defiant Mubarak refuses to resign|url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/2011210172519776830.html|publisher=[[Al-Jazeera]]|date=10.02.2011|language=en}}(инг.)<span id="cxmwBcc" tabindex="0">, </span>''[[Al-Jazeera]]'' <span id="cxmwBcc" tabindex="0">(10.02.2011).</span></ref>, был хаҡта халыҡҡа телевидение аша мөрәжәғәттә белдерә, шунан һуң 11 февралдә отставкаға китә. Артабан ул йортона бик аҫтына ултыртыла<ref>[http://podrobnosti.ua/criminal/2011/03/28/760808.html Экс-президента Египта Мубарака арестовали | Новости.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110914032659/http://podrobnosti.ua/criminal/2011/03/28/760808.html |date=2011-09-14 }}</ref>.

2012 йылдың 1—4 декабрендә Мөхәммәт Мурсиҙың власты үҙ ҡарамағында ғына тотоуына ҡаршы мысыр халҡының протестары көсәйә. 5 һәм 6 декабрҙә халыҡ, протестар, стачкалар ойоштороп һәм «Молотов коктейле» — яндырғыс матдәле шешәләр — ҡулланып, полиция менән бәрелешә. Дүрт кеше ҡорбан була<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=976634&tid=87353 Жертвами уличных боев в Египте стали уже четыре человека | Вести.]</ref>.

2013 йылдың 3 июлендә Мысырҙа ил президенты Мөхәммәт Мурсиға ҡаршы оҙайлы протест ғәмәлдәренән һуң Мысырҙың оборона министры Абдул Фәтәх әл-Сиси президенттың ҡолатылыуы<ref>[http://ria.ru/arab_eg/20130703/947458166.html Армия Египта уведомила Мурси, что он больше не является президентом]</ref> һәм конституцияның ғәмәлдә булыуы туҡтатып торолоуы хаҡында иғлан итә<ref>{{Cite news|title=Египетская армия сместила Мухаммеда Мурси и приостановила действие Конституции|url=http://russian.rt.com/article/11735|publisher=[[Russia Today]]|date=3 июля 2013|accessdate=2013-07-03}}</ref>.

2014 йылдың 25 ғинуары. Мысырҙа 2011 йылдың 25 ғинуарында булған инҡилаптың йыллығын билдәләүгә арналған демонстрациялар барышында унда ҡатнашыусыларҙың полиция менән бәрелештәре ваҡытында 49 кеше һәләк булды, тип хәбәр итә Франс Пресс агентлығы<ref>[http://news.mail.ru/politics/16661141/?frommail=1 Почти 50 человек стали жертвами столкновений в Египте — Новости Политики — Новости Mail.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170312135703/https://news.mail.ru/politics/16661141/?frommail=1 |date=2017-03-12 }}</ref>.

=== Мавритания ===
[[2011 йыл]]дың [[17 ғинуар]]ында [[Мавритания]] баш ҡалаһы Нуакшотта генерал Мөхәммәт үлд Әбделғәзиз режимы менән ризаһыҙлығын белдереп, бер ир үҙенә-үҙе ут төртә. 43 йәшлек Яҡуп үлд Даһуд иртән автомобилен Мавритания Сенатының бинаһы алдына ҡуя ла машина эсендә ултырған көйө, өҫтөнә яныусан матдә һибеп, ут төртә. Полиция тиҙ килеп етә — ут тиҙ генә һүндерелеп, бите һәм тәне ныҡ бешкән ир дауаханаға илтелә. Һаулығының торошо тураһында мәғлүмәт бирелмәй. Журналистар әйтеүенсә, Даһуд үҙен-үҙе яндырырғандан бер нисә минут элек ниәте тураһында уларға шылтыратып хәбәр иткән. Даһуд журналистарға «илдәге сәйәси хәл менән риза түгеллген һәм идара итеүсе режимға ҡаршы сығыуын» белдергән. Мавританияға 2008 йылдың авгусында хәрби түңкәрелеш ваҡытында илдә власты ҡулына эләктергән һәм 2009 йылдың июлендә Мавритания Ислам Республикаһының президенты итеп һайланған генерал Мөхәммәт үлд Әбделғәзиз идара итә<ref>[http://www.leparisien.fr/flash-actualite-monde/mauritanie-mecontent-du-regime-un-homme-s-immole-par-le-feu-a-nouakchott-17-01-2011-1231257.php Mauritanie: mécontent du régime, un homme s’immole par le feu à Nouakchott — Flash actualité — Monde — 17/01/2011 — leParisien.fr] {{Webarchive|url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110224002345/http://www.leparisien.fr/flash-actualite-monde/mauritanie-mecontent-du-regime-un-homme-s-immole-par-le-feu-a-nouakchott-17-01-2011-1231257.php |date=2011-02-24 }}</ref>.

=== Марокко ===
2011 йылдың 20 февралендә Facebook аша протестарға саҡырыу таратыла.
20 февралдә [[Марокко]] ҡалаларында король власын сикләү, социаль мәсьәләләрҙе хәл итеү талаптары менән тыныс демонстрациялар үтә.

=== Көнбайыш Сахара ===
26 февралдә Дахла ҡалаһында протест акцияһы үтә. Сыуалыштарҙа 2 кеше һәләк була, 100-ләбе яралана.<ref>[http://www.magharebia.com/cocoon/awi/xhtml1/en_GB/features/awi/features/2011/02/28/feature-01 Riots erupt after Western Sahara concert (Magharebia.com)]</ref>

5 мартта ҡасаҡтар лагерында 200 кеше тыныс протест күрһәтеүҙә ҡатнаша.<ref>[http://www.afrol.com/articles/37529 afrol News — Peaceful Western Sahara anti-government protests]</ref>

=== Ливан ===
27 февралдә [[Ливан]]дың баш ҡалаһы [[Бәйрүт]]тә күп кешеле демонстрация үтә, конфессионализмды, йәғни дәүләт власын йәмғиәттең дини общиналарға бүленеүенә ҡарап ойоштороуҙы, бөтөрөү талабы ҡуйыла. Марш Facebook социаль селтәре аша ойошторола.<ref>[http://www.svobodanews.ru/archive/ru_news_zone/20110227/17/17.html?id=2322483 Новости — Радио Свобода © 2011] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110309140516/http://www.svobodanews.ru/archive/ru_news_zone/20110227/17/17.html?id=2322483 |date=2011-03-09 }}</ref>
<ref>[http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFLDE71Q08L20110227 Lebanese protest against sectarian political system | News by Country | Reuters] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111124030156/http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFLDE71Q08L20110227 |date=2011-11-24 }}</ref>

13 мартта тиҫтәләрсә мең кеше Бәйрүттә Ғазаплылар майҙанындағы митингыла ҡатнаша. Митинг «эрбет инҡилабының» алты йыллығы уңайынан ойошторола. Был инҡилап Сүриә ғәскәрҙәрен Ливандан ҡыуып сығара. Манифестанттар радикаль шиғый төркөмө "Хезболла"ның, ҡорал һалып, Ливан армияһына ҡушылыуын талап итә.<ref>[http://news.mail.ru/politics/5495035/ Митингующие в Бейруте требуют разоружить «Хизболлу» — Новости Политики.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111104955/http://news.mail.ru/politics/5495035/ |date=2012-01-11 }}</ref>

=== Оман ===
Оманда протест күрһәтергә сыҡҡан 200-ләп кеше 2011 йылдың 17 ғинуарында эш хаҡын күтәреү, тормош кимәлен яҡшыртыу талаптарын ҡуя. Сыуалыштар Оманды «сәйәси яҡтан тотороҡло һәм һүлпән ил» тип баһалаған репортёрҙарҙы бик аптырата<ref>{{Cite web|title=Oman protestors call for fight against corruption - Culture & Society|url=http://www.arabianbusiness.com/oman-protestors-call-for-fight-against-corruption--374524.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975kTa0a|archivedate=2012-07-13|publisher=ArabianBusiness.com|accessdate=2011-01-29}}</ref>. 19, 26 февралдә акциялар үтә. Солтан Ҡабул бин Сәйет хөкүмәткә үҙгәрештәр индерә, 6 кешене урынынан ала. 27 февралдәге акцияларҙа 2 кеше һәләк була. 28 февралдә, властарҙың 6 кешене һәләк итеп, демонстрацияны баҫтырыуына ҡаршы асыулы манифестанттар сыға.
13 мартта Ҡабус бин Сәйет закондар сығарыу советының закондар сығарыу һәм көйләү вәкәләттәренән эйә булыуы, илдең төп законынан үҙгәрештәр индереү өсөн комитет ойоштороу тураһында указ сығара.<br />

=== Сәғүд Ғәрәбстаны ===
21 ғинуарҙы 65 йәшлек бер ир Джизан провинцияһы Самта ҡалаһында үҙен-үҙе яндырыуы һөҙөмтәһендә һәләк була. Был, моғайын, [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]нда кемдең дә булһа үҙ-үҙен яндырыуҙың беренсе билдәле осрағы булғандыр<ref name="autogenerated3">{{Cite web|title=Man dies after setting himself on fire in Saudi Arabia|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12260465|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975jDDc5|archivedate=2012-07-13|publisher=BBC News|date=23 January 2011|accessdate=23 January 2011}}</ref><ref name="saudi2">{{Cite web|title=Man dies in possible first self-immolation in Saudi|url=http://sundaytimes.lk/world-news/4231-man-dies-in-possible-first-self-immolation-in-saudi|archiveurl=http://www.webcitation.org/6975qNdOU|archivedate=2012-07-13|author=Mohideen Mifthah|publisher=The Sunday Times, http://sundaytimes.lk/|date=22 January 2011|accessdate=23 January 2011}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110125101129/http://sundaytimes.lk/world-news/4231-man-dies-in-possible-first-self-immolation-in-saudi |date=25 January 2011 }}</ref>.

29 ғинуарҙа [[Джиддә|Джиддәлә]] йөҙҙәрсә демонстрант 11 кешене һәләк иткән ташҡын арҡаһында килеп тыуған ҡала инфраструктураһы проблемаларына ҡаршы сығыш яһай<ref name="autogenerated2">{{Cite web|title=Flood sparks rare action|url=http://www.montrealgazette.com/news/Flood+sparks+rare+action/4189873/story.html|archiveurl=http://web.archive.org/20110201053307/www.montrealgazette.com/news/Flood+sparks+rare+action/4189873/story.html|archivedate=2011-02-01|publisher=[[The Gazette (Montreal)|Montreal Gazette]]|date=29 January 2011|accessdate=29 January 2011}}</ref>. Полиция демонстрацияны башланғанынан алып 15 минут тигәндә туҡтата. 30-ҙан 50-гә тиклем кеше ҡулға алына<ref name="Reuters_Dozens_detained">{{Cite news|title=Dozens detained in Saudi over flood protests|url=http://www.thepeninsulaqatar.com/middle-east/140720-dozens-detained-in-saudi-over-flood-protests.html|publisher=[[The Peninsula]] (Qatar)/[[Thomson-Reuters]]|date=2011-01-29|accessdate=2011-01-31|archiveurl=http://www.webcitation.org/5w9qUZeyR|archivedate=2011-01-31}}</ref>.

23 февралдә Сәғүд Ғәрәбстаны короле [[Ғабдулла ибн Ғәбдел Ғәзиз әс-Сәғүд]], өс ай сит илдә дауаланып ҡайтҡандан һуң, йәмғеһе 35 миллиард долларлыҡ финанс льготалары йыйылмаһын ғәмәлгә ашырыу тураһында белдерә. Был йыйылмаға ингән саралар араһында дәүләт хеҙмәткәрҙәренең эш хаҡын 15 процентҡа арттырыу, эшһеҙ йәштәргә һәм сит илдәрҙә белем алған Сәғүд Ғәрәбстаны граждандарына ярҙам күрһәтеү, ғаиләләргә фатир табышыуҙа булышлыҡ итеү инә. Монарх финанс енәйәтендә ғәйепләнгән бер нисә кешене ярлыҡай, әммә сәйәси реформалар тураһында бер ни ҙә әйтелмәй<ref>[http://ru.euronews.net/2011/02/23/saudi-king-returns-with-promises-of-social-aid/ Эр-Рияд заливает грядущие протесты дождем финансовых льгот | euronews, мир] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110228073948/http://ru.euronews.net/2011/02/23/saudi-king-returns-with-promises-of-social-aid/ |date=2011-02-28 }}</ref>.

10 мартта Әш-Шәрҡиә провинцияһындағы Кәтип ҡалаһында шиғыйҙарҙың демонстрацияһы үтә, унда 200-ләп кеше ҡатнаша. Халыҡты ҡыуып таратыу өсөн хоҡуҡи тәртип һаҡсылары тауыш гранаталары ҡуллана. Кәм тигәндә дүрт кеше яралана<ref>[http://ru.euronews.net/2011/03/11/gunfire-ahead-of-saudi-day-of-protest/ Протесты в Саудовской Аравии | euronews, мир] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110316153747/http://ru.euronews.net/2011/03/11/gunfire-ahead-of-saudi-day-of-protest/ |date=2011-03-16 }}</ref>.

=== Судан ===
[[30 ғинуар]]ҙа Хартумда ике университеттан 15 000-ләп студенттың хөкүмәт отставкаһын талап иткән протесы була. Полиция университеттарҙы ҡамай, студенттар төркөмөн туҡмай һәм ҡулға ала<ref>[http://i-r-p.ru/page/stream-event/index-27112.html Институт религии и политики: Полиция Судана разогнала студентов, требующих отставки правительства] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117054129/http://i-r-p.ru/page/stream-event/index-27112.html |date=2012-01-17 }}</ref><ref>[http://news.km.ru/v-sudane-oppozitsionery-cherez-internet-prizyvayut-k-provedeniyu-aktsii-protesta KM.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Студенттарҙың хаҡтар үҫеүенә ҡаршы сығышын яҡтыртҡан ундан ашыу журналист ҡулға алына<ref>[http://www.rian.ru/world/20110130/328338612.html РИА Новости: В Судане арестованы журналисты, освещавшие акцию протеста в Хартуме]</ref>.

Бынан ике аҙна алда, [[2011 йыл]]дың 17 ғинуарында [[Судан]] властары тарафынан президент Омар әл-Бәширҙең яҡын көрәштәше, әле күренекле оппозиционер Хәсән Тураби ҡулға алына<ref>[http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/01/2011117214831300377.html Al Jazeera: Al-Turabi arrested in Khartoum]</ref>.

2011 йылдың 9—15 ғинуарында Көньяҡ Судандың бойондороҡһоҙлоғо тураһында референдум үткәрелә, 2011 йылдың июленән [[Көньяҡ Судан]] башҡа дәүләттәр тарафынан таныла һәм 193-сө ағза итеп БМО-ға ҡабул ителә.

=== Джибути ===
[[Джибути]]ҙа [[31 ғинуар]]ҙа 300 кеше баш ҡала Джибутиҙа президент Исмаил Омар Геллеға ҡаршы протест белдерергә сыға.
[[18 февраль|18 февралдә]] Джибутиҙа 63 йәшлек президенттың отставкаға китеүен талап иткән демонстрация үтә<ref>[http://www.rosbalt.ru/2011/02/18/821052.html Демонстранты в Джибути потребовали отставки президента] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110220055059/http://www.rosbalt.ru/2011/02/18/821052.html |date=2011-02-20 }}</ref>.

=== Сомали ===
13 февралдә йөҙҙәрсә йәш кеше [[Сомали]] баш ҡалаһы Могадишола күсмә федераль хөкүмәткә ҡаршы демонстрацияға сыға.<ref name="autogenerated5">[http://allafrica.com/stories/201102150258.html allAfrica.com: Somalia: Anti Al Shabaab-TFG Demostration in Mogadishu]</ref>

15 февралдә күсмә федераль хөкүмәт яҡлы көстәр уларға ата, 4 кеше һәләк була, 11 манифестант яралана.<ref>[http://allafrica.com/stories/201102170764.html allAfrica.com: Somalia: Govt Seizes Persons Linked to Mogadishu Demonstrators' Deadly]</ref>

=== Сүриә ===
2011 йылдың [[4 февраль|4 февраленә]] [[Сүриә]]лә әүҙемселәр төркөмө тарафынан Facebook селтәрендә Мысырҙағыға оҡшаш «Асыу белдереү көнө» планлаштырыла<ref>[http://www.newizv.ru/lenta/140259/ Новые Известия: Сирийцы планируют акции протеста, аналогичные египетским, через интернет]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Facebook|Syrian.Revolution|The Syrian Revolution 2011 الثورة السورية ضد بشار الاسد}} {{Ref-ar}}(ғәр.)</ref>.

Ләкин президент Бәшәр Асад уның власына бер ни ҙә янамай, сөнки илдә төп үҫеш мәсьәләләре уңышлы хәл ителә, тип иҫәпләй. [[Сүриә]]лә биш йыл (2007 йылдан 2011 йылдың февраленә тиклем) Facebook, [[YouTube]], Twitter социаль селтәрҙәренә һәм күп кенә яңылыҡтар сайттарына инеү бикле була<ref>[http://www.bfm.ru/news/2011/02/09/v-sirii-razreshili-facebook-youtube-i-twitter.html В Сирии разрешили Facebook, YouTube и Twitter | Деловой портал BFM.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120121355/http://www.bfm.ru/news/2011/02/09/v-sirii-razreshili-facebook-youtube-i-twitter.html |date=2012-01-20 }}</ref>.

20 апрелдә Бәшәр Асад илдә 48 йыл барған ғәҙәттән тыш хәлде туҡтатыу тураһында рәсми раҫлай. Оппозиция фекеренсә, был «саралар һуңлаған»<ref>[http://www.novopol.ru/-v-sirii-otmenen-rejim-chrezvyichaynogo-polojeniya-text100023.html Новая Политика — В Сирии отменен режим чрезвычайного положения] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110714012754/http://www.novopol.ru/-v-sirii-otmenen-rejim-chrezvyichaynogo-polojeniya-text100023.html |date=2011-07-14 }}</ref>.

22 апрелдә яңылыҡтар сығанаҡтары белдереүенсә, хөкүмәткә ҡаршы демонстрацияларҙы баҫтырғанда 72 кеше һәләк булған<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=447393 Вести.]</ref>.

2011 йылдың мартынан бирле Сүриәлә һуғыш туҡтамай. 2014 йылда ҡайһы бер ваҡытлы матбуғат сараларында, тыштан ҡыҫылыусылар булмаһа, һуғыш күптән тамамланған булыр ине, тигән раҫлауҙар сыға<ref>[http://nvo.ng.ru/concepts/2013-12-27/1_top10.html 10 главных военных событий 2013 года / Концепции / Независимая газета]</ref><ref>[http://rus.ruvr.ru/2013_05_30/Kompleksi-S-300-ostudjat-pil-zhelajushhih-vvesti-bespoletnuju-zonu-nad-Siriej-7831/ «п п╬п╪п©п╩п╣п╨я│я▀ п║-300 п╬я│я┌я┐п╢я▐я┌ п©я▀п╩ п╤п╣п╩п╟я▌я┴п╦я┘ п╡п╡п╣я│я┌п╦ п╠п╣я│п©п╬п╩п╣я┌п╫я┐я▌ п╥п╬п╫я┐ п╫п╟п╢ п║п╦я─п╦п╣п╧» — п²п╬п╡п╬я│я┌п╦ — п÷п╬п╩п╦я┌п╦п╨п╟ — п⌠п╬п…] {{Webarchive|url=https://archive.today/20140117120552/http://rus.ruvr.ru/2013_05_30/Kompleksi-S-300-ostudjat-pil-zhelajushhih-vvesti-bespoletnuju-zonu-nad-Siriej-7831/ |date=2014-01-17 }}</ref>.

=== Бахрейн ===
[[Бахрейн]]да үҙгәрештәр талап иткән демонстрациялар 2011 йылдың 14 февралендә башлана. Демонстранттар Манама үҙәгендәге Ынйы майҙанын баҫып ала. Беренсе демонстрацияла уҡ протеста ҡатнашҡан бер кеше һәләк була<ref>[http://www.rosbalt.ru/2011/02/15/819477.html В Бахрейне в результате столкновений погиб демонстрант]{{Недоступная ссылка|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 15 февралдә был ҡорбанды ерләгәндә тағы берәү үлтерелә. 16 февралдә меңәрләгән бахрейнлы Ынйы майҙанына йыйыла һәм уға, Ҡаһирәләге кеүек, Таһрир (Азатлыҡ) тигән исем бирә. Майҙанға палаткалар ҡорола<ref>[http://ru.euronews.net/2011/02/16/bahrain-protesters-look-to-emulate-egypt-revolt/ Волнения в Бахрейне набирают силу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110423223020/http://ru.euronews.net/2011/02/16/bahrain-protesters-look-to-emulate-egypt-revolt/ |date=2011-04-23 }}</ref>. 17 февралдә полиция майҙандан демонстранттарҙы ҡыуа башлай, кәм тигәндә 6 кеше һәләк була<ref>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/02/201121714223324820.htm Al Jazeera Transparency]</ref>. 18 февралдә демонстранттар Таһрирға йәнә йыйылмаҡ була, ләкин полиция уларҙы утҡа тота: 60 кеше яралана. Бахрейн короле вариҫ принцҡа оппозиция менән һөйләшергә ҡуша, ләкин 19 февралдә оппозиция хәлде көйләүҙә принцтың ҡатнашыуына ҡаршы булыуын белдерә. Властар ғәскәргә Ынйы майҙанынан китергә бойора. Демонстранттар тағы килә һәм тағы палаткалар ҡора.

14 мартта Бахрейн хөкүмәте үтенсе буйынса [[Фарсы ҡултығы ғәрәп дәүләттәренең хеҙмәттәшлек советы]]на ингән илдәрҙең интервенцияһы башлана: король Фәхд күпере аша Бахрейнға 1000 сәғүд һалдаты һәм [[Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре|БҒӘ]]-нең 500 полицейскийы килә. 15 мартта Бахрейнда ғәҙәттән тыш хәл индерелә. Шул уҡ көндө сәғүд һалдаты үлтерелә. Демонстранттар менән хоҡуҡ тәртибе һаҡсыларының бәрелештәрендә 3 кеше һәләк була, 200-ләп кеше яралана. 16 мартта ғәскәрҙәр Манаманың төп майҙанына инә һәм демонстранттарҙы ҡыуа. 5 кеше һәләк була, йөҙҙәрсә кеше яралана. 17 мартта оппозицияның 6 етәксеһе ҡулға алына. 8 оппозиция әүҙемсеһе дәүләт түңкәрелешен әҙерләгән өсөн ғүмерлеккә иректән мәхрүм ителә, 13-ө ошо уҡ статья буйынса 2-нән 15 йылға тиклем мөҙҙәткә ябыла.<ref>[http://lenta.ru/news/2011/06/22/bahrain/ Lenta.ru: Ближний Восток: Лидерам восстания в Бахрейне дали пожизненные сроки]</ref>

=== Күвейт ===
[[Күвейт]]тә протест акциялары 2011 йылдың 18 февралендә башлана. Илдең бер нисә ҡалаһында, илдә йәшәһә лә, гражданлығы булмаған ғәрәптәрҙең демонстрацияһы була.

Киң мәғлүмәт саралары хәбәр итеүенсә, 2011 йылда Күвейттә ошондай саралар күрелә: үҙенең хеҙмәткәрҙәренә түләүҙәрҙе арттырыу тураһында Kuwait Petroleum Corporation компанияһы иғлан итә. Парламент өйләнмәгән студенттарға стипендияны ике тапҡырға арттырып, $700-ға еткерә, ә ғаиләлеләргә $1200 итә. Сиратта — уҡытыусылар. Парламент бөтә хәрбиҙәргә, полицейскийҙарға һәм янғын һүндереүселәргә эш хаҡын 70-115 процентҡа арттыра. Былар әмирлек бюджетына йылына өҫтәмә $700 миллионға төшөргә тейеш була. Дәүләт хеҙмәткәрҙәренә эш хаҡын 100 процентҡа арттырыу ҡарала. Иҡтисад мәсьәләләре буйынса вице-премьер Күвейттең бөтә граждандарын электрға, һыуға һәм телефон бәйләнешенә түләүҙән азат итергә тәҡдим итә. Әмирҙең идара итеүенең биш йыллығы уңайынан Amiri grant тураһында иғлан ителә. Был грант бер тапҡыр бирелә торған 1000 күвейт динарынан һәм 14 ай буйы аҙыҡ-түлекте бушлай алыу хоҡуғынан тора. 1000 динарҙы 2011 йылдың февралендә 1 150 000 кувейтлы алырға тейеш була<ref>[http://slon.ru/world/iz_za_arabskih_revolyuciy_kuveyt_postroil_kommuniz-535042.xhtml Из-за арабских революций Кувейт построил коммунизм.]</ref>.

=== Буркина-Фасо ===
Протест акциялары 22 ғинуарҙа полиция участкаһында бер студент үлтерелгәс башлана. Артабан граждан акциялары бөтә ерҙә барған сыуалыштарға, хәрби фетнәләргә әйләнә, ҡан ҡойола<ref>[http://lenta.ru/news/2011/04/28/burkina/ Lenta.ru: В мире: К беспорядкам в Буркина-Фасо присоединилась полиция]</ref>. Хөкүмәт социаль саралар үткәрергә мәжбүр була, ил конституцияһына төҙәтеүҙәр индереү буйынса фекер алышыу башлай, әммә был сара оппозиция тарафынан бойкот менән ҡаршы алына.

=== Ираҡ ===
[[Ираҡ]] ҡалаларында 2011 йылдың [[25 февраль|25 февралендә]] үткән Нури әл-Малики хөкүмәтенә ҡаршы сығыштар 23 кешенең һәләк булыуы, йөҙҙәрсә кешенең яраланыуы менән тамамлана.

=== Ливия ===
[[2011 йыл]]дың 15 февралендә Ливияның портлы ҡалаһы Бенғазиҙа протесҡа сығыусыларҙың полиция һәм хөкүмәт яҡлылар менән бәрелештәре була<ref>[http://www.reuters.com/article/2011/04/04/libya-idUSLDE72K0KK20110404/ TIMELINE-Libya’s uprising against Muammar Gaddafi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110411054250/http://www.reuters.com/article/2011/04/04/libya-idUSLDE72K0KK20110404 |date=2011-04-11 }} — агентство [//ru.wikipedia.org/wiki/Reuters Reuters]</ref>. Урындағы бойондороҡһоҙ интернет киң мәғлүмәт саралары мәғлүмәттәре буйынса, хоҡуҡ яҡлаусыларҙың береһен ҡулға алыу акцияға һылтау булып хеҙмәт иткән. Бер төркөм кеше Бенғази ҡала хакимиәте бинаһы алдына килгән һәм әүҙемсене сығарыуҙы талап иткән, шунан үҙәк майҙанға киткән, унда полиция менән бәрелеш булған. Демонстрацияла 500—600 кеше ҡатнашҡан, ярһыған кешеләр хакимиәт бинаһына һәм полицейскийҙарға таштар ырғытҡан,<ref>как сообщил Reuters один из очевидцев, пожелавший сохранить анонимность [http://uk.reuters.com/article/2011/02/16/uk-libya-rioting-benghazi-idUKTRE71F16J20110216/ "Last night was a bad night, " a Benghazi resident, who did not want to be identified, told Reuters by telephone.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110219002903/http://uk.reuters.com/article/2011/02/16/uk-libya-rioting-benghazi-idUKTRE71F16J20110216 |date=2011-02-19 }}</ref>, хөкүмәткә ҡаршы лозунгылар ҡысҡырған<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12477275 / One witness, who did not want to be named, told the BBC: "A couple of people in the crowd started chanting anti-government slogans and the crowd took that on] — агентство BBC News</ref>. Ләкин власть башында 1969 йылдан бирле торған Ливия инҡилабы етәксеһе Муаммар Ҡаддафиға ҡаршы һүҙҙәр ишетелмәгән.

Илдең баш ҡалаһы Триполиҙа, Муаммар Ҡаддафиҙы яҡлап, митингылар үтә<ref name="Оппозиция захватила город в Ливии">{{cite news|title=Оппозиция захватила город в Ливии|publisher=Радио «Маяк»|url=http://www.radiomayak.ru/doc.html?id=224366|date=18.02.11|lang=ru}}{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="Радио Маяк">{{cite news|title=При столкновениях в Ливии погибли 46 человек|publisher=Радио «Маяк»|url=http://www.radiomayak.ru/doc.html?id=224490|date=19.02.11|lang=ru}}{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.
Бының алдынан 213 интеллигенция вәкиле Ҡаддафиҙың отставкаға китеүен, тыныс юл менән власты алмаштырыуҙы, демонстранттарҙы эҙәрләмәүҙе талап иткән<ref>[http://www.rosbalt.ru/2011/02/15/819537.html Ливийская интеллигенция просит Каддафи оставить свой пост] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110218214322/http://www.rosbalt.ru/2011/02/15/819537.html |date=2011-02-18 }}</ref>.
17 февралдә Үл-Бәйдә ҡалаһында дүрт кеше һәләк була<ref>[http://www.rosbalt.ru/2011/02/17/820311.html В результате беспорядков в Ливии погибли 4 человека] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110220205138/http://www.rosbalt.ru/2011/02/17/820311.html |date=2011-02-20 }}</ref>. Унан һуң 14 кешенең, көн аҙағына 19 кешенең үлтерелеүе тураһында хәбәр ителә<ref>[http://www.rian.ru/incidents/20110217/335412198.html В столкновениях демонстрантов с полицией в Ливии погибли 19 человек | Происшествия | Лента новостей "РИА Новости]</ref>.

Парламент эшен туҡтата. Ҙурлығы буйынса Ливияның дүртенсе ҡалаһы булған Әл-Бәйдә баш күтәреүселәр ҡулына күсә, урындағы полиция ла улар яғына сыға. Ҡаланы хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡамай<ref>[http://top.rbc.ru/politics/19/02/2011/546198.shtml Ситуация в Ливии выходит из-под контроля] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110219151855/http://top.rbc.ru/politics/19/02/2011/546198.shtml |date=2011-02-19 }}</ref>.

[[Би-би-си]] хәбәр итеүенсә, ил властары ҙурлығы буйынса икенсе урындағы Бенғази ҡалаһына ғәскәр кертә. Шаһиттар белдереүенсә, унда бер нисә танк та инә, дүрт танк суд бинаһын һаҡ аҫтына ала. Бенғазиҙың бер нисә биҫтәһендә электр һүнә, аэропорт ябыла. Раҫланмаған мәғлүмәттәргә ҡарағанда, полицияның бер өлөшө оппозицияға ҡушыла.
Ҡала кварталдарының ҡайһы берҙәрендә ҡыйралыш бара. Хоҡуҡ яҡлаусылар мәғлүмәттәренә ярашлы, акция барған өс көндә Ливияла 84 кеше һәләк була.

2011 йылдың 28 февралендә [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]] Ливия сигенә яҡын урынлашҡан ғәскәрҙәрен күсерә башлай.<ref>[http://top.rbc.ru/politics/28/02/2011/551638.shtml США передислоцируют войска вокруг Ливии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110301160738/http://top.rbc.ru/politics/28/02/2011/551638.shtml |date=2011-03-01 }}</ref>.

Ливияла Ҡаддафи яҡлылар менән баш күтәреүселәр араһында граждандар һуғышы башлана, конфликтҡа халыҡ-ара көстәр килеп ҡыҫыла.

17-[[19 октябрь|19 октябрҙә]] күсеү милли советының хөкүмәт ғәскәрҙәре Бени-Вәлит менән Сирт ҡалаларын ала. М. Ҡаддафи Сирт эргәһендә боласылар тарафынан тотоп алына һәм үлтерелә.

23 октябрҙә күсеү милли советы Ливияны Ҡаддафи режимынан азат тип иғлан итә<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/10/111023_libya_declares_liberation.shtml НПС провозгласил Ливию свободной от режима Каддафи]</ref>.

== Эҙемтәләр ==
{| style="float: right;" border="1"
|+Freedom House мәғлүмәттәре буйынса Яҡын Көнсығыш һәм Төньяҡ Африка илдәрендә азатлыҡ кимәле үҙгәрештәре. Рейтинг юғарыраҡ булған һайын, илдә азатлыҡ күберәк тип һанала<ref>[http://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2012 Источник данных]. Для наглядности рейтинги были инвертированы: рейтинг_в_таблице = 10 — рейтинг_в_источнике</ref>
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|''''''
|colspan="4" align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''азатлыҡтар'''
|-
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Дәүләт'''
|colspan="2" align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''сәйәси'''
|colspan="2" align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''граждан'''
|-
| ||2010||2012||2010||2012
|-
| Алжир||4||4||5||5
|-
|  Бахрейн||4||4||5||{{төшөү}}4
|-
|  Мысыр||4||4||5||5
|-
|  Иран||4||4||4||4
|-
|  Ираҡ||5||5||4||4
|-
|  Иордания||4||4||5||5
|-
|  Күвейт||6||6||6||{{төшөү}}5
|-
|  Ливан||5||5||7||{{төшөү}}6
|-
|  Ливия||3||3||3||{{үҫеш}}4
|-
|  Марокко||5||5||6||6
|-
|  Оман||4||4||5||5
|-
|  Катар||4||4||5||5
|-
|  Сәғүд Ғәр.||3||3||4||{{төшөү}}3
|-
|  Сүриә||3||3||4||{{төшөү}}3
|-
|  Тунис||3||{{үҫеш}}7||5||{{үҫеш}}6
|-
|  БҒӘ||4||4||5||{{төшөү}}4
|-
|  Йемен||4||4||5||{{төшөү}}4
|-
|
|}


Ғәрәп илдәренең лидерҙары бер-бер артлы үҙҙәрендә реформалар үткәрә башлай (Күвейт, Иордания, Оман, Алжир<ref>[http://www.lenta.ru/articles/2011/02/04/fear/ Lenta.ru: Ближний Восток: Фактор страха]</ref>, Катар<ref>[http://www.nzz.ch/nachrichten/politik/international/golfstaat_katar_shura_schura_rat_wahl_ermoeglichen_1.13183869.html Emir von Katar will 2013 erstmals wählen lassen (Politik, International, NZZ Online)]</ref>), ҡайһы бер илдәрҙә (Мысыр, Ливия, Тунис) хөкүмәт ҡолатыла йә отставкаға ебәрелә, Сәғүд Ғәрәбстанында һәм Бахрейнда протестар баҫтырыла, Сүриәлә оппозицияның властар менән бәрелешеүҙәре дауам итә, Йемен президенты тейелгеһеҙлегенә алмашҡа власты тапшыра. Мысырҙа, Сүриәлә, Ливияла һәм Йемендә радикаль исламсыларҙың позицияһы көсәйә.{{Мәҡәлә|21|10|2011}}

=== Ғәрәп яҙының иҡтисади хаҡы ===
[[ХВФ]] Ғәрәп яҙының күпмегә төшөүен иҫәпләп сығара, төп илдәрҙең юғалтыуҙары 55 миллиард доллар тәшкил итә<ref>[http://www.lenta.ru/news/2011/10/14/arabspring/ Lenta.ru: В мире: МВФ подсчитал стоимость «арабской весны»<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.

[[2012 йыл]]дың [[1 ғинуар]]ындаында [[Ғәрәп дәүләттәре лигаһы]] генераль секретарының иҡтисад мәсьәләләре буйынса урынбаҫары Мөхәммәт әл-Таваржи хәбәр итеүенсә, «ғәрәп яҙының» тура финанс зыяны ғына ла хәҙерге мәлгә кәм тигәндә 75 миллиард доллар тора<ref>[http://www.zman.com/news/2012/01/01/117372-print.html Экономические убытки от «арабской весны» — 75 миллиардов долларов]{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.

* 2013 йылдың 10 октябрендә британ банкы HSBC отчёт баҫтыра, унан күренеүенсә, 2014 йыл аҙағына иң күп зыян күргән ете илдә — [[Мысыр]]ҙа, [[Тунис]]та, [[Ливия]]ла, [[Сүриә]]лә, [[Иордания]]ла, [[Ливан]]да һәм [[Бахрейн]]да — [[эске тулайым продукт]] 2011 йылғы ихтилал булмаған осраҡтағы мөмкинлектән 35 процентҡа кәмерәк буласаҡ. Яҡын Көнсығыш иҡтисады «яҙғы» ваҡиғалар арҡаһында 2014 йыл аҙағына тиклем 800 миллиард доллар юғалтасаҡ. Отчёт тура иҡтисади юғалтыуҙарҙы ла, ЭТП үҫешенең әкренәйеүен һәм инвестициялар күләме кәмеүен дә иҫәпкә ала<ref>{{cite web|url=http://mignews.co.il/news/economics/world/091013_180821_27031.html|title=Арабская весна обойдется Ближнему Востоку в $800 млрд|accessdate=2013-10-10}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131011211550/http://mignews.co.il/news/economics/world/091013_180821_27031.html |date=2013-10-11 }}</ref>.
Биш йылдан һуң да Ливия менән Сүриә өҙлөкһөҙ барған граждандар һуғышы эсендә яныуын дауам итә, ә Мысырҙа 2013 йылда хәрбиҙәр түңкәрелеш яһап, протест тулҡынында килгән президент Мурсиҙы алып ырғыталар.<ref>{{Статья|автор=Шульц Э.Э.|заглавие=Технологии бунта: «цветные революции» и «арабская весна»|ссылка=http://c-ps-t.ru/wp-content/uploads/2014/10/texnologii-bunta-cvetnye-revolyucii-i-arabskaya-vesna.pdf|язык=рус|издание=Национальные интересы: приоритеты и безопасность|тип=|год=2014|месяц=|число=|том=|номер=19|страницы=52|issn=}}</ref> Был ваҡиғалар Мысырҙа «30 июнь инҡилабы» тигән исем ала, ул илдә йыл да киң билдәләнә.<ref>{{Статья|автор=|заглавие=В Египте отмечается третья годовщина "революции 30 июня"|ссылка=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3420751|язык=рус|издание=ИТАР-ТАСС|тип=|год=2016|месяц=июнь|число=30|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref> Элекке президент Мурси ғүмерлеккә иректән мәхрүм ителә.<ref>{{Статья|автор=|заглавие=Экс-президент Египта Мурси приговорен к пожизненному заключению за шпионаж|ссылка=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3380302|язык=рус|издание=ИТАР-ТАСС|тип=|год=2016|месяц=июнь|число=18|том=|номер=|страницы=|issn=}}</ref>

Яҡын Көнсығышта 2011 йылдан алып «ғәрәп яҙы» арҡаһында юғалтылған иҡтисади үҫеш, БМО хисаплауҙары буйынса, 614 миллиард доллар тәшкил иткән.<ref>[http://www.bbc.com/russian/news-37945892 ООН оценила потери от «арабской весны» в 614 млрд долларов.]</ref>

=== Донъя иҡтисадына йоғонтоһо ===
{{Викиновости|Чёрное золото дорожает}}
2011 йылдың 31 ғинуарынан фьючерс контракттары буйынса нефть хаҡтары күтәрелеүе күҙәтелә. Был аналитиктарҙың сыуалыштар бөтә ғәрәп донъяһын солғар тигән хәүефенә нигеҙләнгән була<ref>[http://rian.ru/economy/20110131/328466045.html РИА Новости: Нефть дорожает на новостях из Египта]</ref><ref>[http://finam.info/news/arabskaya-vesna-prodolgitsya/ Арабская весна продолжится. Финам 28.11.2011] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130524222727/http://finam.info/news/arabskaya-vesna-prodolgitsya/ |date=2013-05-24 }}</ref>. Из-за событий в Египте отменён проход нефтяного каравана через [[Суэцкий канал]]<ref>[http://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/01/31/n_1681502.shtml Fox News: отменен проход нефтяного каравана через Суэцкий канал] // Газета. Ru</ref>.

Айырыуса Ливиялағы сыуалыштар нефттең хаҡын ныҡ арттыра. 23 февралгә ул баррель өсөн 100 долларға — 2008 йылғы иҡтисади кризистан бирле иң юғары хаҡҡа — етә. Ливия күп кенә экспорт контракттарын үтәй алмауы хаҡында белдерә. Ливия порттарының ҡайһы берҙәре ябыла, нефть тейәү туҡтала. Шулай уҡ Ливияны [[Италия]] менән бәйләгән Greenstream газ үткәргесе лә туҡтап ҡала. Ул ғына ла түгел, Time журналы хәбәр итеүенсә, Ливия хакимы [[Муаммар Ҡаддафи]] тышҡы баҙарҙарға нефть ҡыуҙырған үткәргес торбаларҙы шартлатырға бойора<ref>{{cite news|author=Алекс Григорьев|url=http://www.voanews.com/russian/news/world-news/AG-Lybia-Oil-2011-02-23-116759429.html|title=Ливия: нефть и кризис|publisher=[[Голос Америки]]|date=23 февраля 2011|accessdate=2011-02-24}}</ref>{{уточнить}}.

2011 йылда ғәрәп яҙы осорона был илдәрҙән миграция артыуы күҙәтелә, Евросоюзға 140 меңләп кеше ҡаса<ref>[http://www.vestifinance.ru/articles/34665 Вести Экономика ― Лидеры ЕС проигнорировали тему миграции<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131028181631/http://www.vestifinance.ru/articles/34665 |date=2013-10-28 }}</ref>.

=== Спорт сараларына йоғонтоһо ===
* Бахрейнда сәйәси тотороҡһоҙлоҡ арҡаһында Формула-1 автоуҙыштары буйынса Бахрейн Гран-прийын ойоштороусылар беренсе этапты үткәреүҙән баш тарта<ref>[http://www.f1news.ru/news/f1-64315.html Гран При Бахрейна отменён]</ref><ref>[http://www.autosport.com/news/report.php/id/89598 Bahrain withdraws opening race]</ref>.
* Иорданияла Ралли буйынса донъя беренселегенең дүртенсе этабы өҙөлөү хәүефе аҫтында ҡала<ref>[http://www.almrally.ru/novosti-wrc/info/5051/ «Ралли Иордании» будет отменено?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140707173825/http://www.almrally.ru/novosti-wrc/info/5051/ |date=2014-07-07 }}</ref>. Из-за возникших трудностей при транспортировке оборудования, связанных с волнениями в Сирии<ref>[http://versii.com/news/229467/ Ралли Иордании оказалось под угрозой срыва]</ref>, был отменён первый день этапа, а сам этап сокращён до двухдневного формата<ref>[http://auto.lenta.ru/news/2011/04/13/jordan/ Первый день Ралли Иордании отменён]</ref>.
* Мысырҙа февраль-мартта үтергә тейешле ACM ICPC финалы күсерелә.<ref>[http://habrahabr.ru/post/112974/ Финал чемпионата мира по программированию ACM ICPC перенесён / Хабрахабр<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>

=== Ғәрәп донъяһынан ситтәге сыуалыштар ===
<!-- {{main|Восстания, возникшие под влиянием арабских конфликтов}} /какие?/-->
2010—2011 йылдарҙа ғәрәп конфликттары йоғонтоһо аҫтында донъяның күп кенә илдәрендә оҡшаш сыуалыштар була.




== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}
[[Категория:Сүриә тарихы]]
[[Категория:Тунис тарихы]]
[[Категория:Ғәрәп яҙы]]
[[Категория:XXI быуат инҡилаптары]]