Ғәшүрә битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ислам}}
'''Ғәшүрә''' ({{lang+ar|عاشوراء||ʕa(ː)ˈʃuːraʔ}}) — [[Ислам]]да айырата хөрмәтләнә торған көн, ул [[мөхәррәм]] айының 10-сы көнөнә тура килә; сөнниҙәрҙә был көн Аллаһтың [[Муса (пәйғәмбәр)|Муса пәйғәмбәр]]ҙе һәм Бәни исраилде [[Фирғәүен]] ғәскәренән ҡотолдороуы хөрмәтенә сөннәт ураҙа тотоу менән билдәләнә, шиғыйҙарҙа ''мәтам көнө'' булараҡ билдәләнә, сөнки был көндә шиғый шәһиттәрен, иң әүәл имам [[Хөсәйен ибн Ғәли]]ҙе иҫкә алған көн<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Ғәшүрә көнө}}</ref>

== Сөнниҙәрҙә Ғәшүрә ==
Сөнниҙәр мөхәррәм — первый месяц [[Ислам календары]]ның беренсе айы тип һанай, ул дүрт [[Харам айҙар|харам айҙың]] береһе, улар хаҡында Аллаһ [[Ҡөрьән]]дә былай ти:
{{Ҡөрьән/Цитата
|Ысынлап та, Аллаһ хозурындағы айҙарҙың һаны — Ул күктәрҙе һәм Ерҙе яралтҡан көндө — Аллаһтың китабында ун ике ай. Уларҙың дүртеһе — харам ай, был — хаҡ дин: ул айҙарҙа үҙ-үҙегеҙгә золом ҡылмағыҙ һәм, күп илаһтарға табыныусыларҙың барыһы ла һеҙҙең менән һуғышҡан кеүек, һеҙ ҙә уларҙың барыһы менән дә һуғышығыҙ һәм белегеҙ: Алла тәҡүәләр менән!
|9|36
|перевод=Кулиев}}

Сөнни ғалимдар [[хәҙис]]тәрҙә [[Нух (Ной)]] кәмәһе (''табут ән-Нух'') туфан ҡалҡҡандан һуң ошо көндә ҡоро ергә килеп сығыуы, ә [[Муса (пәйғәмбәр)|Муса пәйғәмбәр]] һәм Бәни исраил [[Фирғәүен]] ғәскәренән ҡотолоуы тураһында әйтелгән тип раҫлай{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

Ғәшүрә көнө сөнниҙәр сөннәт, йәғни теләк буйынса, ураҙа тота. Ундай ураҙаны [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт с.ғ.с.]] [[Мәҙинә]]лә тота башлай {{sfn|Ислам: ЭС|1991}}. Риүәйәттәрҙә бәйән ителеүенсә,[[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт с.ғ.с.]] һижрәт ҡылғас, Ғәшүрә көнө йәһүҙиҙәрҙең [[Муса (пәйғәмбәр)|Муса пәйғәмбәр]]ҙе һәм Бәни Исраилде Аллаһтың [[Фирғәүен]] ғәскәренән ҡотолдороуы айҡанлы ураҙа тотоуын белеп ҡала. [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт с.ғ.с.]] мосолмандар йәһүҙиҙәргә ҡарағанда ла Муса пәйғәмбәрҙе ололоҡларға тейеш, ти һәм үҙе лә ураҙа тота, [[сәхәбәләр]]нә лә шулай итергә ҡуша{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

Боронғо ғәрәптәрҙең дә Ғәшүрә көнө ураҙа тотоуы билдәле{{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

Ғәшүрә көнө ураҙа тотоу [[мөстәхәб]], әммә [[Фарыз|фарыҙ]] түгел. [[Әбү Хәнифә]] әйтеүенсә, ул [[Рамаҙан]] айында ураҙа тота башлағансы ғына фарыҙ булған{{sfn|Ислам: ЭС|1991}}. Пәйғәмбәр сөннәтенә ярашлы, йәһүҙиҙәрҙән айырмалы, Ғәшүрәлә ураҙаны 2 көн тотоу хәйерле) (9-10, йәки 10-11 Мөхәррәм){{sfn|Али-заде, А. А.|2007}}.

== Хәҙистәрҙән ==
{{Цитата
|Сәхәбәләр: «Йә, Рәсүлуллаһ! Башҡа көндәргә ҡарағанда ни өсөн Ғәшүрә көнөн Аллаһы Тәғәлә шулай артыҡ итте?»- тип һораған. Рәсүлүллаһ былай  тигән: "Дөрөҫ, Аллаһы Тәғәлә ерҙәрҙе үә күктәрҙе Ғәшүрә көнөндә яратты, диңгеҙ лә Ғәшүрә көнөндә яратты, Ләүхел – Мәхфузделә, ҡәләмде лә Ғәшүрә көнөндә яратты. Әҙәмде Ғәшүрә көнөндә яратты, әсәбеҙ Һауаны Ғәшүрә көнөндә яратты. Йәннәтте яратты һәм атабыҙ Әҙәмде ожмахҡа Ғәшүра көнөндә индерҙе.

=== Был көндә: ===
Ибраһим ғәләйһиссәләм Ғәшүрә көнөндә тыуҙы. Ул (Ибраһим ғәләйһиссәләм) шул уттан Ғәшүрә көнөндә ҡотҡарылды. Ҡорбан салыу Ибраһим ғәләйһиссәләм Ғәшүрә көнөндә бойоролдо.

Фирғәүен батшаһы Ғәшүрә көнөндә батырылды һәм Бәни Исраил улдары уның эҙәрлекләүенән ҡотолдо.

Әйүб ғәләйһиссәләм Ғәшүрә көнөндә пәйғәмбәр итеп ебәрелде.

Аллаһы Тәғәлә Әҙәм ғәләйһиссәләмдең тәүбәһен Ғәшүрә көн ҡабул итә.

Дауыт ғәләйһиссәләмдең гонаһы Ғәшүрә көнөндә ярлыҡанды.

Ибраһим пәйғәмбәрҙең улы Исмәғил был көндә тыуҙы.

Юныс пәйғәмбәр балыҡ ҡарынынан ҡотолдо.

Йософ пәйғәмбәр ҡойонан сығарылды.

Сөләймән ғәләйһиссәләмдең падишаһлығы Ғәшүрә көнөндә үҙенә ҡайтарылды.

Ғайса ғәләйһиссәләм Ғәшүрә көнөндә тыуҙы.

Иҙрис ғәләйһиссәләм үә Ғайса ғәләйһиссәләм мәртәбәгә Ғәшүрә көнөндә күтәрелделәр.

Был көн Нух ғәләйһиссәләмдең көймәнән ергә баҫҡан көнөлөр. Шулай булғас, Нух ғәләйһиссәләм ул көндә шөкөр йөҙөнән ураҙа тотто. Ул туфандан ҡотолоп ергә баҫты <ref>Ғәшүрә көнө [https://nazir1965.com/v%D3%99%D2%93%D3%99zd%D3%99r/%D2%93%D3%99sh%D2%AFr%D3%99-k%D3%A9n%D3%A9.html]</ref>}}

== Шиғыйҙарҙа Ғәшүрә ==
{{төп мәҡәлә|Шахсей-вахсей}}
[[Файл:Ashura in Baku.jpg|thumb|240px|слева|Ғәшүрәлә шәхсей-вәхсей [[Баҡы]]. 1910-сы йылдар]]
Шииғыйҙар Ғәшүрәне [[Хөсәйен ибн Ғәли|имам Хөсәйен]] мәтамы рәүешле үткәрә. Мәтам мөхәррәмдең тәүге ун көнө дауамында бара, Ғәшүрә көнө иң ныҡ ҡайғылы көнгә әүерелә. Ошо көндә, 680 йылдың 10 октябрендә (йәки һижри 61 йыл), [[Кәрбәлә]] һуғышында имам Хөсәйен, ағаһы [[Ғәббәс ибн Ғәли]] һәм уларҙың 70 арҡалашы үлтерелә. Уларҙың ғазаплы үлемен шиғыйҙар йыл да мәтам итеп үткәрә {{sfn|Ислам: ЭС|1991}}. Мәтам йолалары [[Иран]]да, [[Әзербайжан]]да, [[Афғанстан]]да, [[Тажикстан]]да, [[Ливан]]да, [[Пакистан]]да, [[Бахрейн]]да [[Фарсы ҡултығы]]ның ҡайһы бер илдәрендә һәм [[шиғыйҙар]] йәшәгән төбәктәрҙә үткәрелә.

Мәтам йолаһы ваҡытында имам Хөсәйен һәм арҡалаштарының ғазаптары һүрәтләнә, үҙ-үҙҙәрен яфалау, яралау күҙәтелә {{sfn|Ислам: ЭС|1991}}.

Реза-шаһ Пехлеви осоронда (1925—1941) Иране урам буйлап йөрөүҙәр, мистериялар тыйылған була, әммә уны бик үтәп бармайҙар. Иранда Ислам революцияһынан һуң тыйыу көсөн юғалта{{sfn|Ислам: ЭС|1991}}.

== Башҡорттарҙа Ғәшүрә ==
Башҡорттарҙа Ғәшүрә Мөхәррәм айының унынсы көнө булараҡ билдәле. Ғәшүрә һүҙе — ғәрәпсә ун тигән һанды аңлата. Был көн айырата хөрмәтләүгә лайыҡ тип ҡабул ителгәнлеге халҡыбыҙҙа Ғәшүрә тигән исемдән дә күренә. Был исемде ғәҙәттә ошо көндә донъяға килгән балаларға ҡушҡандар<ref>Башҡорт исемдәре. — Өфө, 2005. — 147-се бит</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|30em}}

== Әҙәбиәт ==
; на русском языке
* {{ИЭС+2007|124|Мухаррам}}
* {{ИЭС1991|В. К.|Ғәшүрә көнө|33}}
; на других языках
* {{книга|автор=Ahmed A.K.|заглавие=The Hidden Truth about Karbala|место=Qum|издательство=Ansariyan Publications|год=2009}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* {{cite web|url=http://atlasshrugs2000.typepad.com/atlas_shrugs/2009/01/islam-celebrate-1.html|title=ISLAM 'CELEBRATES' ASHURA: RELIGION OF PEACE GLOBAL ROUND UP|description=Фото с изображением траурных церемоний в день Ғәшүрә көнө|lang=en|accessdate=2013-03-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FHWQYyXz?url=http://atlasshrugs2000.typepad.com/atlas_shrugs/2009/01/islam-celebrate-1.html|archivedate=2013-03-21}}

{{Islam-calend}}
[[Категория:Ислам тарихы]]