Ҡандракүл (тәбиғәт паркы) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{БМ|Ҡандракүл (мәғәнәләр)}}
{{Ук}}
'''Ҡандракүл дәүләт тәбиғәт паркы''' — [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]нда махсус һаҡланыусы биләмә. [[Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы]]ның төньяҡ‑көнсығышында урынлашҡан. [[Ҡандракүл]]де һәм уны уратҡан ерҙе үҙ эсенә ала.

Дөйөм майҙаны — 5174,6 гектар<ref>Кадастровые сведения об особо охраняемых природных территориях регионального и местного значения Республики Башкортостан по состоянию на 01.01.2020 г.</ref>. Тәбиғәт паркының 48,9%‑ы урман менән ҡапланған<ref name="БЭ">{{БЭ|86094|автор=[[Гәрәев Әүфәр Миңлеғәзим улы|Гәрәев Ә. М.]]}}</ref>.

== Тарихы ==
1965 йылда [[Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы]]ның «Башҡорт АССР-ының тәбиғәт ҡомартҡыларын һаҡлау тураһында» («Об охране памятников природы Башкирской АССР») ҡарарына ярашлы [[Ҡандракүл]] күленә гидрологик [[тәбиғәт ҡомартҡыһы]] статусы бирелә<ref>{{Cite web|url=http://oopt.aari.ru/sites/default/files/documents/Sovet-Ministrov-Bashkirskoy-ASSR/N465_17-08-1965_0.pdf|title=Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 17.08.1965 № 465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР»|website=oopt.aari.ru}}</ref>.

[[Башҡортостан Республикаһы Министрҙар Кабинеты]] 1995 йылдың 18 ғинуарындағы 17-се һанлы «„Ҡандракүл“ дәүләт тәбиғәт милли паркын ойоштороу тураһында» («О создании Государственного природного национального парка „Кандры-Куль“») ҡарарына ярашлы, Ҡандракүлдең уникаль тәбиғәт комплекстарын, хайуан һәм үҫемлектәрҙең һирәк төрҙәрен һаҡлау, ял һәм туризм ойоштороу өсөн «Ҡандракүл» дәүләт тәбиғәт паркы булдырыла<ref>{{Cite web|url=http://oopt.aari.ru/doc/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0-%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD-%D0%BE%D1%82-18011995-%E2%84%9617|title=Постановление кабинета Министров Республики Башкортостан от 18.01.1995 №17 &#124; ООПТ России|website=oopt.aari.ru}}</ref>.

[[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең 2006 йылдың 29 декабрендәге 392-се һанлы «„Ҡандракүл“ тәбиғәт паркы тураһында» («О природном парке „Кандры-Куль“»)<ref>{{Cite web|url=http://oopt.aari.ru/doc/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0-%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD-%D0%BE%D1%82-29122006-%E2%84%96392|title=Постановление правительства Республики Башкортостан от 29.12.2006 №392 &#124; ООПТ России|website=oopt.aari.ru}}</ref>.

== Ҡылыҡһырлама ==
Тәбиғәт паркы Бәләбәй ҡалҡыулығының төньяҡ‑көнсығышында урынлашҡан. Парктың төп объекты — [[Ҡандракүл]] күле. Күлдең дөйөм майҙаны — 1560 гектар. Ул майҙаны буйынса республикала 2-се урынды биләй ([[Асылыкүл]]дән һуң). Ҡандаркүлдең оҙонлоғо — 6,55 км, киңлеге — 2,38 км, һыу күләме — 112,7 миллион м³, уртаса тәрәнлеге — 7,2 м (максималь тәрәнлеге — 15,6 м).

Ҡандракүл өс яҡтан тауҙар менән уратылған: төньяҡтан — Ҡыңар-Ҡаҙған<!-- (иң бейек нөктәһе — Нуратау) --> тауҙары, төньяҡ-көнбайышта — Туныйман тауы, көньяҡта — Ҡыҙылтау һәм Гөлбикә тауҙары. Күлдең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә, яр буйынан 1 км самаһы алыҫлыҡта Утрау тип исемләнгән утрау бар. Уның майҙаны 4,5 га, утрау урман-туғайҙар менән ҡапланған{{sfn|Позднякова Э. П., Богдан Е. А.|2010}}.

Тәбиғәт паркында киң япраҡлы урман һәм дала зоналары ҡушыла. Бында 450‑гә яҡын үҫемлек төрө иҫәпләнә, шул иҫәптән 10 реликт (гигант бүтәгә, ҙур япраҡлы уймаҡ сәскә, имәнлек айыутабаны, казак артышы, тутыҡ схену, һаҫыҡ биҙгәк үләнес һәм башҡалар) һәм 7 эндемик ([[башҡорт елемүләне]], [[башҡорт ҡанүләне]], [[Гельм астрагалы]], [[Ипполит ҡыйыҡтажы]], [[Литвинов торна борсағы]], [[урал цицербитаһы]], [[энәле ҡәнәфәр]]). Бында үҫкән 24 үҫемлек төрө [[Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы]]на (2001), ә 9-ы —  ысын кәкүк ситеге, һылыу ҡылған, дөйә ҡылғаны, эре сәскәле кәкүк ситеге, Лезель липарисы, оҙон әшәлсә, һылыу ҡылған, дөйә ҡылғаны, Разумовский тәңкәғуҙағы, эре сәскәле тәңкәғуҙаҡ, Литвинов торна борсағы <!-- ковыль перистый, ковыль красивейший, венерин башмачок настоящий, венерин башмачок крупноцветковый, липарис Лезеля, ятрышник шлемоносный, копеечник крупноцветковый, копеечник Разумовского, чина Литвинова -->шулай уҡ [[Рәсәйҙең Ҡыҙыл китабы]]на (2008) индерелгән{{sfn|Позднякова Э. П., Богдан Е. А.|2010}}.

== Фотогалерея ==
<gallery>
OKandrykul.jpg| 
Kandrıkul gölü1.jpg| 
Берег озера Кандрыкуль.jpg|
Оз.Кандрыкуль.jpg|
Просторы Кандры-Куля.jpg|
Кандрыкуль заповедный остров.jpg|
Озеро Кандрыкуль.jpg|
Кандрыкуль- вид со стороны трассы М5.jpg|
Закат,как произведение искусства.jpg|
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* ''[[Гәрәев Әүфәр Миңлеғәзим улы|Гареев А. М.]], [[Ғатауллин Ринат Фазлетдин улы|Гатауллин Р. Ф.]], Мухаметшина Л. М.'' География и экология Туймазинского района. — Туймазы, 2005.
* ''Гареев А.'' Башкортостан — природы край бесценный. — Уфа, 2004. — 160 с.
* ''[[Миңлебаев Руфил Ғафар улы|Минибаев Р. Г.]], Назирова З. М. ''Флора памятников природы Асликуль и Кандрыкуль в Башкирской АССР // Редкие виды растений Южного Урала, их охрана и использование. — Уфа, 1985.
* {{книга| автор= Позднякова Э. П., Богдан Е. А.| заглавие = Кандры-Куль // [http://oopt.aari.ru/ref/1000  Реестр особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан]. – Изд.2-е, перераб| место  = Уфа| издательство  = Издательский центр «МедиаПринт» | год = 2010| страниц = 414 | страницы =311—312 | isbn=  | ref  =Позднякова Э. П., Богдан Е. А.}}

== Норматив-хоҡуҡи документтар ==
* Постановление кабинета Министров Республики Башкортостан от 18.01.1995 № 17 «О создании Государственного природного национального парка „Кандры-Куль“»
* Постановление правительства Республики Башкортостан от 29.12.2006 № 392 «О природном парке „Кандры-Куль“»
* Распоряжение правительства Республики Башкортостан от 20.11.2014 № 1254-р «О реорганизации ГБУ Природный парк „Кандры-Куль“, ГБУ Природный парк „Аслы-Куль“, ГБУ Природный парк „Иремель“, ГБУ Природный парк „Мурадымовское ущелье“»

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|86094|автор=[[Гәрәев Әүфәр Миңлеғәзим улы|Гәрәев Ә. М.]]}}
* [http://oopt.aari.ru/oopt/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D1%8B-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C Природный парк "Кандры-Куль"] // ООПТ России.

{{ООПТ Башкортостана}}
[[Категория:Башҡортостан парктары]]
[[Категория:Башҡортостандың һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре]]
[[Категория:Туймазы районы географияһы]]