Ҡара йыландар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{taxobox
| name = Ҡара йыландар
| image file = ViperaAspis 1469AE.jpg
| image title = Гадюка асписовая
| image descr = [[Аспис ҡара йыланы]] (''Vipera aspis'')
| regnum = Хайуандар
| phylum = [[Хордалылар]]
| subphylum = [[Умыртҡалылар]]
| classis = [[Рептилиялар]]
| ordo = [[Ҡаулылар]]
| subordo = [[Йыландар]]
| familia = [[Ҡара йыландар]]
| subfamilia = [[Ҡара йыландар]]
| genus = '''Ҡара йыландар'''
| latin = {{btname|Vipera| [[Laurenti]], [[1768]]}}
| wikispecies = Vipera
| commons = Category:Vipera
| itis = 202180
| ncbi = 8703
}}
'''Ҡара йыландар'''({{lang-lat|Vipera}}, {{lang-ru|Гадюки}}) — [[йыландар]] отрядының ҡара йыландар ғаиләһенә ҡараған [[һөйрәлеүселәр]] заты.

25 төрө билдәле, [[Африка]]ла һәм [[Евразия]]ла таралған<ref name=database/>. Башҡортостанда 2 төрө бар<ref name=dictionary/>.

== Ҡылыҡһырлама ==
Кәүҙә оҙонлоғо 1 метрға тиклем, төҫө асыҡ һоронан алып ҡараға тиклем, арҡаһы кәкре һыҙыҡлы. Башы өсмөйөш йәки трапеция рәүешендә, өҫ яҡтан дөрөҫ булмаған формалағы ваҡ мөгөҙсә менән ҡапланған; ябай ҡара йыландың башында тәре рәүешендәге һүрәт бар. Күҙ ҡараһы вертикаль. Өҫкө яңағында 2 хәрәкәтсән көпшә һымаҡ ағыулы теш урынлашҡан. 

== Үрсеүе ==
Енси диморфизм хас: инә йыландар аталарына ҡарағанда эрерәк. Полигам. Енси яҡтан 3—5 йылда өлгөрә. Йомортҡа-тере бала тыуҙырыусы, көҙөн инә йылан 5‑тән алып 18‑гә тиклем бала тыуҙыра. 

== Туҡланыуы ==
15 йылға тиклем йәшәй. Эңерҙә һәм төндә әүҙем. Оло йыландар башлыса ваҡ кимереүселәр, [[тәлмәрйен]]дәр, йәштәре [[бөжәктәр]], [[лайлалы ҡусҡарҙар]], [[селәүсендәр]] һ.б. менән туҡлана.

== Йәшәйеше ==
Яңғыҙ йәки бәләкәй төркөмдәр (2—5 зат), һирәгерәк ҙур өйкөмдәр менән [[кимереүселәр]], [[һуҡыр сысҡан]] өңдәрендә, ағас тамырҙары аҫтында, яр, ҡая ярыҡтарында ҡышлайҙар. Ябай ҡара йылан ҡуйы үләнле ҡатнаш [[урман]]дарҙа һәм уларҙың ситтәрендә, һыу ятҡылыҡтары ярҙарында тереклек итә, урман һәм урман-дала зоналарында таралған. Дала ҡара йыланы далала, һыубаҫар урмандарҙа, йырындарҙа, ташлы битләүҙәрҙә тереклек итә, дала һәм урман-дала зоналарында таралған.
== Файҙаһы ==
Ҡара йылан экосистемаларҙа сысҡан һымаҡ кимереүселәрҙең, моллюскыларҙың, бөжәктәрҙең һанын көйләй. Ҡара йылан сағыуы кеше өсөн хәүефле. Ҡара йылан йылан ағыуына ҡаршы сывороткалар, башҡа дарыуҙар алыу маҡсатында аҫрайҙар.<ref>{{ReptileDatabase|Vipera|pontica}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{Примечания|refs=
<ref name=database>{{ReptileDatabaseGenus|Vipera}}</ref>
<ref name=dictionary>русские названия приведены по {{Книга:Пятиязычный словарь названий животных. Амфибии и рептилии|страницы=363}},<br />дополнены по Ананьева Н. Б. и др. 2004</ref>
<!--
<ref name=anan2004>{{книга|автор= Ананьева Н. Б., Даревский И. С., Орлов Н. Л., Рябов С. А., Халиков Р. Г., Барабанов А. В.
 |заглавие= Атлас пресмыкающихся Северной Евразии (таксономическое разнообразие, географическое распространение и природоохранный статус)
 |место         = СПб
 |издательство  = [[Зоологический институт РАН]]
 |год           = 2004
 |страниц       = 232
 |isbn          = 5-98092-007-2
 |тираж         = 1000
 |страницы      = 189-218
}}</ref>
-->
}}
{{БЭ}}
== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Атлас пресмыкающихся Северной Евразии|страницы=189-218}}

{{herpetology-stub}}

[[Категория:Йыландар]]