Ҡараташ (тау, Ҡуҫа районы) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Вершина|Название=Карандаш|Национальное название=|Изображение=|Координаты=55.5311/59.9047|Страна=Рәсәй|Регион=Силәбе өлкәһе|Район=|Горная система=Южный Урал|Хребет или массив=|Высота=610|Источник высоты=|Первое восхождение=}}

'''Ҡараташ (Карандаш)''' — ([[Төрки (тел)|төркиҙәр.]] karadaş, ''«ҡара» — ҡара, «даша» — таш,'' һүҙмә-һүҙ, — ҡара таш) [[Көньяҡ Урал]]да  [[Силәбе өлкәһе]] Ҡ[[Ҡуҫа районы|уҫа районы]]нда урынлашҡан тау. Геологик [[тәбиғәт ҡомартҡыһы]].

== Этимологияһы ==
Тауҙың түбәһендә ҡара төҫтәге таштары сығып ятҡан  ҡаялы урын бар, шуға күрә тауҙы Кара-таш тиҙәр. Урыҫтар был атаманы Карандаш тип үҙгәрткәндәр.

Икенсе бер фараз буйынса, XVIII быуаттан алып яҡындараҡ бер урында эшкәртелеп ятҡан графит ятҡылығына бәйле булыуы бар.

== Географияһы ==
Бик боронғо тау. Арша заказнигы биләмәһендә, [[Тураташ]], [[Тағанай (тауҙар)|Тағанай]] һәм [[Йүрмәтау|Йүрмә]] тауҙары менән күршелә, [[Әҙәш]] һәм [[Ҡуҫа (йылға)|Ҡуҫа]] йылғалары араһында урынлашҡан. [[Ҡуҫа районы]]нда   Александровка ҡасабаһынан  (Ҡуҫы районы) төньяҡ-көнбайышҡа 7,8 саҡрым алыҫлыҡта   ята.

[[Ҡуҫа]]нан - 39 саҡрым, [[Силәбе]]нән - 177 км, [[Екатеринбург]]тан 300 км аралыҡта ята.

'''Координаталары''': 55 һыҡсым 31 '52 ", 59 54' 17-се" E '''"'''

== Һүрәтләмә ==
Был ҡатнаш урман менән ҡапланған ҙур булмаған тау. Башында металл вышка тора.

Карандаштың бейеклеге диңгеҙ кимәле буйынса 610 метр. Тау конус формаһында, түбәһе өҫкә ҡарай оҙонлоҡҡа һуҙылып ослайып бөтә.

Тауҙың күп өҫкө өлөшө ағастар менән ҡапланған. Тау ҡара төҫтәге бик һирәк осрай торған [[Магмалы тау тоҡомдары|магма тау тоҡомы]] израндиттан тора. Быға тиклем ул ер мантияһының өлөшө булған, әммә йылдар үткәс тышҡа сыҡҡан.Израндит бик ныҡ һәм ауыр минерал.

== Нимә ул израндит ==
Түбәһенә яҡын ерҙәрендә тауҙы  төҙөүсе тоҡомдар ер өҫтәнә ҡалҡып сығып асылғандар. Тауҙың көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә  (Александровка һәм  Йүрмә  (элекке) ҡасабалары араһындағы юл эргәһендә  ғәҙәти булмаған составлы  һәм  үҙенсәлекле структуралы плагиоклаз перидотиттар  (титанавгит, оливин, лабрадор) ер өҫтөнә сығып ятҡан урындары бар. Көньяҡ Уралда  уларҙы израндит тип атайҙар.

'''Израндит -''' ул мантияның өҫкө өлөшө булған магматик тау тоҡомо. Был  минерал башлап Карандаш тауынан алыҫ түгел, тауҙың көньяҡ-көнбайыш битләүендә башланғыс алған, Ҡуҫа йылғаһының һул ҡушылдығы булған [[Иҙрәнде|Изранд]] йылғаһы янында табылған. Атамаһы шул йылға  исеменә  бәйле.

Атама 1958 йылда  был тау тоҡомдарын тәүге тапҡыр тикшергән  геологтар Л.Н. Овчинников һәм В.А. Дунаев тарафынан бирелә. Израндиттар  ныҡлыҡ һәм  ҙур тығыҙлыҡ менән айырылып тора (3,35 г / см3).

Уларҙың составында ғәҙәти булмағанса күп миҡдарҙа титан оксиды  (2-3%)  булыуы асыҡланған. Овчинников һәм Дунаев калий-аргон ысулы  ярҙамында израндиттарҙың йәшен ( 3,3-4,2 миллиард ) асыҡлаған. Был уларҙы [[Урал]] һәм дөйөм [[Ер]]ҙең боронғо тоҡомдарына индерергә мөмкинлек бирә. 

Һуңыраҡ ғалимдар бер нисә ярҙамсы тестар үткәргән һәм  минералдарҙың йәшен 3,3-3,5 миллиардҡа тип билдәләгән. Сағыштырыу өсөн: Урал тауҙарын килтергән тоҡомдарҙың уртаса йәше 2-2,2 миллиард йыл тәшкил итә.

Составы буйынса  океан төбөндәге тоҡомдарға яҡын һәм органик берләшмәләре юҡ тиерлек. Бындай геологик табылдыҡтар бик һирәк.

Ундай тоҡомдар [[Һинд океаны]]ның  Резольон (океанит) һәм   Мадейра (мадейрит) утрауҙарында табылған.Был  титанавгит клинопироксениттар тоҡомдар емереүсе тәбиғәт көстәренә   бик  сыҙамлы.

Улар тәрән '''Йүрүҙән - Йөрәккүл һынылышына''' ҡарай. Ер өҫтәнә тектоник процестар һөҙөмтәһендә  сығарылыуы мөмкин. Составы, йәше һәм океан утрауҙарына хас булыуы  буйынса тәбиғәт ҡомартҡыһы  ҙур фәнни әһәмиәткә эйә.

 Күпмелер дәрәжәлә был минералдарға оҡшаш тау тоҡомдары тағын  [[Өпәйле]]  районының Шигир ҡасабаһы эргәһендә,  [[Аляска]]ның  Дюк  утрауында, [[Карелия]]ла һәм [[Украина]]ла  осрай.

<gallery>File:
Склон горы Карандаш.jpg 
File:Гора Карандаш.jpg
File:Израндит.jpg
</gallery>

== Һылтанмалар ==
* [https://pikabu.ru/story/5_velikolepneyshikh_peshcher_chelyabinskoy_oblasti_4253232 5 великолепнейших пещер Челябинской области]
* [http://www.aziko.ru/ural-sights-marshruty/articles_items/gora-karandash-chelyabinskaya-oblast издательство Азимут]
* [https://rusneb.ru/catalog/000200_000018_RU_NLR_bibl_1436803/ Энциклопедия Челябинской области]
*[http://www.xn--74-6kca2cwbo.xn--p1ai/nature/mountains/karandash_gora/ Гора Карандаш] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210411235656/http://www.xn--74-6kca2cwbo.xn--p1ai/nature/mountains/karandash_gora/ |date=2021-04-11 }}
*[https://zen.yandex.ru/media/biletikaero/gora-karandash-mesto-gde-ispolniaiutsia-jelaniia-5ec3456441ff1b01f541903f?utm_source=serp Гора Карандаш]
*[http://chel-portal.ru/enc/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%88 Гора Карандаш]

[[Категория:Силәбе өлкәһенең тау түбәләре]]
[[Категория:Урал тау һырттары]]
[[Категория:Тарихи Башҡортостан ерҙәре топонимикаһы]]