Үрге Пышма битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП|статус=Ҡала|русское название=Үрге Пышма|оригинальное название={{lang-ru|Верхняя Пышма}}|страна=Рәсәй|изображение=Views of Verkhnyaya Pyshma - 6.jpg|герб=Coat of Arms of Verkhnyaya Pyshma (Sverdlovsk oblast).png|флаг=Flag of Verkhnyaya Pyshma (Sverdlovsk oblast).png|описание флага=Флаг|описание герба=Герб|подчинение=|глава=Соломин Иван Викторович|дата основания=1854|первое упоминание=1701|прежние имена=Баҡыр Руднигы (Медный Рудник)|статус с=1946|площадь=60|высота центра НП=270|население=71 335 кеше|год переписи=2021|плотность=1169,3|агломерация=[[Екатеринбург агломерацияһы|Екатеринбург агломерацияһы]]|национальный состав=[[урыҫтар]], [[татарҙар]] (13,1 %), [[башҡорттар]] (1,8 %) һ. б.|конфессиональный состав=христиандар, мосолмандар һ. б.|телефонный код=34368|почтовый индекс=62409X|сайт=https://movp.ru/|язык сайта=урыҫ теле}}

'''Үрге Пышма''' ''(йәки Юғары Пышма) ([[Урыҫ теле|рус]]. Верхняя Пышма)'' - [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй Федерацияһының]] [[Свердловск өлкәһе|Свердловск өлкәһендә]] өлкә буйһоноуындағы ҡала, «Үрге Пышма» ҡала округының административ үҙәге. [[Екатеринбург|Екатеринбургтың]] дүрт юлдаш-ҡалаларының береһе, уға төньяҡтан тоташа<ref>https://movp.ru/site/section?id=72 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230424113533/https://movp.ru/site/section?id=72 |date=2023-04-24 }}</ref>. Ике ҡала үҙәктәренең араһы яҡынса 14 километр тәшкил итә.<ref>https://movp.ru/site/section?id=165 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230424113531/https://movp.ru/site/section?id=165 |date=2023-04-24 }}</ref>

Ҡала [[Пышма йылғаһы|Пышма]] йылғаһы башында, [[Көньяҡ Урал|Урал Тауҙарының көнсығыш]] битләүендә урынлашҡан.

Ҡала үҫешкән инфраструктураға эйә, '''Урал Тау-Металлургия Компанияһының''' ''(Рус. Уральская Горно-Металлургическая Компания (УГМК))'' ҡала-базаһы булып тора.

Ҡалала ҙур татар-башҡорт диаспораһы бар. Свердловск өлкәһендәге иң күп милләтле ҡалаларҙың береһе.

= Тарих =
'''Пышма''' ауылына нигеҙ һалыу датаһы '''1701''' тип иҫәпләнә.

'''1854''' йылда Пышма урынында Баҡыр Руднигы ''(Рус. Медный Рудник)'' ҡасабаһына нигеҙ һалына, шул уҡ йылда йылға башында баҡыр мәғдәне эшкәртелә башлай. Һуңыраҡ Баҡыр Иретеү Заводы төҙөлә.

'''1929''' йылда Үрге Пышма баҡыр электролит заводы төҙөлә башлай, завод '''1934''' йылда беренсе баҡыр бирә.

Үрге Пышма хәрби техника музейы мәғлүмәттәре буйынса, [[Бөйөк Ватан Һуғышы]] йылдарында Үрге Пышмала танктар өсөн баҡырҙың 60% етештерелә.

'''1946''' йылда Пышма ҡасабаһы ҡала статусын ала Һәм Үрге Пышма исеме бирелә.

'''1958''' йылда Пышма Тәжрибә Заводы «ГИРедМет<nowiki/>» (п/я м-5649[4], хәҙерге исеме — «Уралредмет») эшләй башлай.<ref>https://movp.ru/site/section?id=164 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230424113533/https://movp.ru/site/section?id=164 |date=2023-04-24 }}</ref>

'''2010''' йылдың 16 апрелендә ҡалаға [[Патриарх Кирилл]] килә. Ул «Уралэлектромедь» комбинатында була һәм коллективты III дәрәжә преподобный Серафим Саровский ордены менән бүләкләй. <ref>http://www.patriarchia.ru/db/text/1139338.html</ref>

= Халҡы =
Халҡы (2021) - '''71 335'''

[[Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2020)|Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу]] мәғлүмәттәре буйынса, '''2021''' йылдың 1 октябренә ҡала халыҡ һаны буйынса Рәсәй Федерацияһының 1118 ҡалаһы араһында 227-се урында тора.{{Население|Верхняя Пышма|Столбцов=9}}

= Иҡтисады =
'''2016''' йылда Үрге Пышма ойошмаларының әйләнеше '''272,2''' млрд [[Рәсәй һумы|һум]].

Үрге Пышма предприятиеларының тулы исемлеге ''(исемдәре урыҫ телендә бирелгән)'':

{{Кратное изображение|изобр1=Берутся пробы на анализ.jpg}}{{Кратное изображение|изобр1=Verkhnyaya Pyshma MG19942.jpg}}
'''Төҫлө металлургия:'''

* ОАО «УГМК-Холдинг»
* АО «Уралэлектромедь»
* ЗАО СП «Катур-Инвест»
* АО «Уралредмет»

'''Машиналар эшләү һәм металл эшкәртеү:'''

* ООО «Уральские локомотивы»
* ООО «Уральский завод Металл Профиль»
* ОАО «Екатеринбургский завод по обработке цветных металлов»

* ООО «ПОЗ-Прогресс»
* ООО «ШТОРМ»

'''Химия сәнәғәте:'''

* Уральский завод химических реактивов
* Төҙөлөш материалдары етештереү:
* Опытный завод огнеупоров
* Аҙыҡ-түлек сәнәғәте:
* Верхнепышминский молочный завод
* Верхнепышминский хлебокомбинат (юҡҡа сығарылған)

= Белем биреү =
{{Кратное изображение|изобр1=Verkhnyaya Pyshma MG19889.jpg|заголовок=УГМК-ның техник университеты}}
Үрге Пышмала Рәсәйҙә юғары техник белем биргән берҙән-бер шәхси юғары уҡыу йорто эшләй - УГМК-ның техник университеты.

= Йәмәғәт тормошо =
«Наша Верхняя Пышма фонды»

= Экология =
Атмосфера һауаһының дөйөм бысраныу күрһәткесе классификацияһына ярашлы Өҫкө Пышма атмосфера һауаһының юғары бысраныу кимәленә тап килә һәм халыҡ һаулығына өҫтәмә хәүеф тыуҙыра.

'''Ағынты һыуҙар өлөшө:'''

* Бысранған ағынты һыуҙар (таҙартылмаған) - '''2,2 %'''
* Етерлек таҙартылмаған - '''91,2 %'''
* Норматив таҙартылған - '''6,6 %'''


'''2007''' йылда Үрге Пышмала ҡала халҡының билдәһеҙ ауырыу менән күпләп зарарланыуы күҙәтелә.

Зыян күреүселәр - '''200''' кеше.

Һәләк булғандар - '''170''' кеше.


'''Ике төп версия бар:'''

# '''Рәсми:''' [[Легионерҙар ауырыуы]], сәбәбе - таҙартыу ҡоролмаларында хата.
# '''Альтернатив (халыҡ):''' Заводтан химикаттар сығарыу.

= [[Дин]] =

* [[Православие дине|Православие]]
{{Кратное изображение|изобр1=Church Assumption of Mary, Verkhnyaya Pyshma.JPG|подпись1=Пресвятая Богородица Успениеһы ҡорамы|изобр2=Mosque verkhnyaya pyshma.JPG|подпись2=Имам Исмәғил Әл Бохари исемендәге баҡыр мәсете}}
Үрге Пышмала [[Пресвятая Богородица Успениеһы ҡорамы]] һәм

[[Александр Невский ҡорамы төҙөлгән]].

* [[Ислам]]

Үрге Пышма - Свердловск Ислам Үҙәге.

Үрге Пышмала Имам [[Исмәғил Әл Бохари]] исемендәге баҡыр мәсет бар, иң ҙур мәсет Свердловск өлкәһендә.<ref>http://islamdumso.ru/</ref>

= Рәсми символикаһы =
{{Кратное изображение|изобр1=Flag of Verkhnyaya Pyshma (Sverdlovsk oblast).png|заголовок=Рәсми символикаһы|подпись1=Үрге Пышма флагы}}{{Кратное изображение|изобр1=Coat of Arms of Verkhnyaya Pyshma (Sverdlovsk oblast).png|подпись1=Үрге Пышма гербы}}

* '''Флаг'''

* Раҫланған - '''2001''' йылдың 27 декабрь
* Пропорцияһы - '''2:3'''
* ГГР - ҙағы номеры - '''1082'''
* Авторҙары - '''А. К. Грефенштейн, В. К. Кондюрин'''


'''Символиканың нигеҙләнеше:'''

''Зәңгәр төҫ'' - Үрге Пышма халҡының һәм эшселәренең абруйы һәм тыныс хеҙмәте билдәһе.

''Һары һыҙат'' - Урал тауҙары ер аҫты байлығын күрһәтә.

''[[Грифон]]'' - край хазинаһы һаҡсыһы.

''[[Венера көҙгөһө]]'' - традицион рәүештә баҡыр билдәһе булараҡ ҡулланыла, уны сығарыу һәм эшкәртеү менән муниципаль берәмектең боронғо һәм хәҙерге тарихы тығыҙ бәйле.

= Сығанаҡтар =