Һаба битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Bota de vino.jpg|thumb| Заводта эшләнгән заманса һаба|]]
'''Һаба'''<ref>[Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге. 2-се т.- Мәскәү, 1993, 559 б. ]</ref> — йылҡының кәүҙә өлөшө тиреһенән ыҫлап эшләнгән [[ҡымыҙ]] бешеү һауыты. Бәләкәйерәк дәүмәллеһе турһыҡ тип атала, ул ваҡ мал тиреһенән эшләнә. Ғәҙәттә юлға сыҡҡанда ҡымыҙҙы, айранды йә һыуҙы турһыҡҡа ҡойоп алғандар. Урыҫ халҡында ул «бурдюк» тип атала һәм шулай уҡ шыйыҡ эсемлектәр һаҡлау, йөрөтөү өсөн ҡулланылған. Һаба [[Шәреҡ]]тә, [[Сибирь|Себер]] һәм [[Средняя Азия|Урта Азия]] халыҡтарында киң таралған булған<ref name="Викитека ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Бурдюк, бурдючок|[[Гулишамбаров, Степан Иосифович|Гулишамбаров С. И.]], [[Менделеев, Дмитрий Иванович|Менделеев Д. И.]]}}</ref>.

Һаба һәм турһыҡ өсөн малдың тиреһен муйын уйымы аша ғына һыҙырып алалар. Артабан уның йөнлө өлөшө эскә ҡалдырыла, ә тыш яғынан тоҙға ҡатырыла. Эсенә [[ыҫмала]] һөртөлә. Муйын, бот уйымдары бәйләп ҡуйыла, бер бот урыны һауытҡа эсемлек ҡойорға ҡалдырыла<ref name="Викитека ЭСБЕ"/>.

Ныҡлы, йыртылып бармаған ҙур һабаларҙы [[буйвол]] йә [[үгеҙ]] тиреләренән дә эшләгәндәр. Турһыҡтар өсөн кәзә, һарыҡ, бәрәс тиреләре лә ҡулланылған. Борон бигерәк тә [[Азия]] илдәрендә шыйыҡлыҡ һаҡлау өсөн берҙән-бер һауыт булһа, мискә эшләү киң тарала башлағас, ул ҡулланыштан төшөп ҡала бара. Турһыҡ еңел булыуы, урынды әҙ алыуы арҡаһында ылауҙа йөрөтөү өсөн яйлы. Уның менән май ҙа, шарап та, хатта нефть тә ташығандар.

Турһыҡтарҙы шулай уҡ май бешеү, сыр эшләү өсөн да файҙаланғандар<ref name="Викитека ЭСБЕ"/>.

Хәрби хужалыҡта ла һаба, турһыҡтар күпер булмаған ерҙәрҙә тиҙ генә аръяҡҡа сығыу өсөн һәм һал һаллау өсөн тотонолған. Бер-береһенә бәйләп, уларҙан ныҡлы понтон күперҙәр яһағандар, шәреҡтә алып барылған һуғыштарҙа Рәсәй ғәскәрҙәре шул рәүешле һалдаттарҙы һәм хатта артиллерия ҡоралдарын да икенсе ярға сығарған<ref name="Викитека ЭСБЕ"/>.

== Әҙәбиәттә һәм фольклорҙа ==
* Табындағы табаҡ-табаҡ ит ашалып, һабаларҙағы ҡымыҙ эселеп бөткәс, хан көрәш башларға әмер бирә<ref>«Куз-Курпяч, башкирская повесть, писанная на башкирском языке одним курайчем и переведенная на российский в долинах гор Рифейских, 1809 года»</ref>.
* Ишек төбөндә өлкән ҡара һаба тора. Һаба аяғы менән бешкәгенә көмөш сабылған<ref> Х. Ғәбитов. «Башҡорт моңдары» — 1913 йыл</ref>.

== Һаба итек ==
Башҡорт халҡының тиренән тегелгән аяҡ кейемдәре араһында «һаба итек» тигәне лә булған. Уны ат тиреһенән йөнөн тышҡа ҡалдырып теккәндәр. Ҡара: унты

== Һаба йыйыу ==
Һаба йыйыу уйыны туйҙың дөйөм өлөшө тамамланғас, тороп ҡалған ҡымыҙҙы, аҙыҡ-түлекте йыйып аулаҡ ойоштороу. Уны ҡыҙ яғынан килгән йәш ҡоҙалар ойошторған.

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ВЭС|Бурдюк}}
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Бурдюк, бурдючок|[[Гулишамбаров, Степан Иосифович|Гулишамбаров С. И.]], [[Менделеев, Дмитрий Иванович|Менделеев Д. И.]]}}
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/8518-u-yjk-rp-s-men-n-mayan-ylyu-epos|автор=Иҙелбаев М. Х.}}
* {{cite web|url=http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMTEwNA/0JHQsNGI0LrQuNGA0YHQutCw0Y9f0L_QvtCy0LXRgdGC0Yw|title=«Куз-Курпяч, башкирская повесть, писанная на башкирском языке одним курайчем и переведенная на российский в долинах гор Рифейских, 1809 года»|publisher=//[[Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге милли китапхана|Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге милли китапханаһы]]»|accessdate=2015-06-14}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

[[Категория:Һауыт-һаба]]