Әл-Жәзирә битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Телеканал
| название = «Әл-Жәзирә»
| полное название = الجزيرة
| логотип = [[File:Al-jazeera-logo.jpg|250px]]
| страна = [[Катар]]
| зона_вещания = 
| создан = [[1996]]
| основатель = Хәмад бин Хәлифә Әл Тани 
| генеральный директор = директор Ваддах Хәнфар 
| руководители = Ясир Абу Хиля́ля<ref name="24июля2014Джазира">[http://www.aljazeera.net/news/arabic/2014/7/24/%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%B1-%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A9 Ясир Абу Хиляля - директор "Аль-Джазиры"] {{ref-ar}}</ref>, 
| родственные_каналы = 
| сайт = http://www.aljazeera.net
}}
'''«Әл-Жәзирә»''' ([[Ғәрәп теле|ғәрәп.]] الجزيرة) — штаб-фатиры [[Катар]]<nowiki/>ҙың <nowiki/>баш ҡалаһы [[Доһа]]ла урынлашҡан халыҡ-ара телекомпания. 1996 йылда [[Катар]] әмире фарманы буйынса ойошторола<ref>[http://www.inosmi.ru/asia/20110222/166765126.html «Аль-Джазира»: голос улиц или рупор Аль-Каиды?]</ref>.

Хәрби коалицияның [[Афғанстан]]ды авиабомбаға тотоуын һәм уға ракеталар яуҙырыуын сағылдырып, Усама бин Ладиндың мөрәжәғәттәрен эфирға сығарып, донъяла билдәлелек ала.

«Әл-Жәзирә» атамаһы ғәрәп теленән тәржемә иткәндә «утрау» тигәнде аңлата һәм Катар урынлашҡан [[Ғәрәп ярымутрауы]]ның ғәрәпсә атамаһын — الجزيرة العربية (әл-Жәзирә әл-Арабийя) — ҡыҫҡартып алыуҙан яһала.

Компанияның интернетта үҙ сайты, уның 2003 йылдан эшләп килгән инглиз телле версияһы — «Al Jazeera English» каналының рәсми сайты бар.

«Әл-Жәзирә» селтәренә бер нисә канал инә:
* «Al Jazeera» — ғәрәп телендә халыҡ-ара яңылыҡтар каналы.
* «Al Jazeera English» — инглиз телендәге глобаль мәғлүмәт телеканалы.
* «Al Jazeera Documentary Channel» — ғәрәп телендә документаль фильмдар күрһәтә торған канал.
* «Al Jazeera Sports» — ғәрәп телендәге спорт хәбәрҙәре каналы.
* «Al Jazeera Mubasher» (йәки «Al Jazeera Live») — сәйәси канал.
* «Al Jazeera Children’s Channel» — балалар каналы (2013 йылдың 1 апреленән канал ғәрәп алфавитындағы «ج» хәрефе атамаһынан «Джим» тип атала).
* «Baraem» — мәктәпкәсә йәштәге балалар өсөн ғәрәп телендәге канал.
* «Al Jazeera Balkans» — серб телендәге халыҡ-ара яңылыҡтар каналы.

== Ғәрәп яҙында "Әл-Жәзирә"нең урыны ==
[[Файл:Al_jazeera_arabic.jpg|мини|Катарҙағы үҙәк офис]]
«Әл-Жәзирә» Катарҙың тышҡы сәйәсәте өсөн бик ҡулай ҡорал һанала<ref><span class="citation">''Геворг Мирзаян.''&#x20;</span></ref>, ул төбәктәге Мысыр, Ливия, Сүриә һәм Сәғүд Ғәрәбстаны кеүек мөһим илдәрҙе көсһөҙләндереү маҡсатында эшләй<ref><span class="citation">''Самсонов Александр.''&#x20;[http://topwar.ru/12443-katar-karlik-s-ambiciyami-imperii.html Катар — карлик с амбициями империи].&#x20;''Военное обозрение''&#x20;(16.03.15).</span></ref>. Ғәрәп яҙы ваҡытында телеканал уны төбәктә иҙеүгә ҡаршы демократик инҡилап итеп күрһәтеү, шулай уҡ ғәрәп илдәрендәге донъяуи режимдарҙы тотороҡлолоҡтан яҙҙырыу маҡсатында файҙаланыла<ref><span class="citation">''Шафель Али Шаиф Хусейн'' Эволюция состава новостных арабоязычных спутниковых телеканалов в начале XXI века (статья первая) // Научные ведомости Белгородского государственного университета. : Научный журнал. — № № 6 (177) / том 21 / 2014. </span></ref>.

Заманында [[Америка]]ның «The New York Times» гәзите билдәләүенсә, ғәрәп донъяһын тетрәткән болаларҙы берләштергес бер нөктә бар, ул — «Әл-Жәзирә» телеканалы. Телеканалдың ваҡиғаларҙы утҡа кәрәсин һипкән рәүештә яҡтыртыуы төбәктәге бөтә баш ҡалаларҙа ла боласыларҙы ҡомарландырып ебәрә<ref name="autogenerated1"><span class="citation">''Дмитрий Добродеев.''&#x20;[http://tass.ru/opinions/1597342 Почему в Египте не любят «Аль-Джазиру»].&#x20;''ИТАР-ТАСС''&#x20;(26.06.14).</span></ref>. Нәҡ «Әл-Жәзирә» («Әл-Арабия» телеканалы менән бергә) [[Яҡын Көнсығыш]]тың сәйәси йөҙөн үҙгәрткән Ғәрәп яҙы механизмын уйлап сығара һәм тоҡандырып ебәрә.<ref><span class="citation">[http://jpgazeta.ru/mnenija-krivoe-zerkalo-al-dzhaziry/ Кривое Зеркало «Аль-Джазиры»].&#x20;''Журналистская Правда''&#x20;(22.07.13).</span></ref>.

=== Мысырҙағы 2011 йыл инҡилабын ойоштороуға индергән өлөшө ===
[[Файл:Al_Jazeera_English_Newsdesk.jpg|мини|Яңылыҡтар студияһы]]
2011 йылда [[Мысыр]]ҙағы болалар ваҡытында «Әл-Жәзирә» Хөсни Мөбәрәктең донъяуи режимын ҡолатыуҙа бик мөһим роль уйнаған, тип иҫәпләнелә<ref name="autogenerated1"/>. Инҡилапты Катар булышлығында эш итеүсе «Мосолман туғандар» исламсы ойошмаһы (донъяның ҡайһы бер илдәрендә, шул иҫәптән Мысырҙа<ref><span class="citation">[http://lenta.ru/news/2013/12/24/declared/ Власти Египта объявили «Братьев-мусульман» террористической организацией].&#x20;</span></ref> һәм Рәсәйҙә<ref><span class="citation">[http://www.gazeta.ru/social/news/2015/02/27/n_6965777.shtml ФСБ признала «Исламское государство» и «Братьев-мусульман» террористическими организациями].&#x20;''Газета.ru''.</span></ref>, террорсы тип танылған) дөрләтеп тора. Төбәкте исламлаштырыу яҡлы булған Катар<ref><span class="citation">''Суворова Ю. К.''&#x20;[http://www.mgimo.ru/science/essays/ Саудовская Аравия, Катар и «Арабское пробуждение»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402152214/http://www.mgimo.ru/science/essays/ |date=2015-04-02 }}.&#x20;''Научные работы аспирантов и студентов МГИМО(У) МИД России''&#x20;(2013).</span></ref> Әл-Жәзирәне был ойошманың «орансыһы» итеп файҙалана<ref><span class="citation">''http://www.ng.ru/world/2014-12-22{{Недоступная ссылка|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}/8_coldwar.html<nowiki/>.''&#x20;[http://www.ng.ru/world/2014-12-22/8_coldwar.html Египет и Катар прекращают холодную войну].&#x20;''Независимая газета''&#x20;(22.12.2014).</span></ref>.

Мысыр оппозицияһына эфир биреп<ref name="autogenerated1"/>, «Мосолман туғандар» лидерҙарының Мысыр халҡын урамдарға сығырға һәм Хөсни Мөбәрәккә ҡаршылар хәрәкәтенә ҡушылырға өндәгән мөрәжәғәттәрен тапшырып, телеканал ғәмәлдә мысыр исламсыларының урам хәрәкәттәрен «ойоштороусы» булып сыға. Ваҡиғаларҙың шаһиты, офисы Таһрир майҙанында урынлашҡан мысыр яҙыусыһы белдереүенсә, боланың башланған мәлендә «Әл-Жәзирә» Таһрир майҙанында миллионлап кеше йыйылыуы тураһында яңылыҡ тапшыра. Тәҙрәнән ҡараған яҙыусы ысынында иһә майҙанда 200-ләп кенә кеше булыуын күрә<ref><span class="citation">''Юлия Чмеленко.''&#x20;</span></ref>. Ләкин телеканалдың шаштырып һөйләүе һөҙөмтәһендә майҙанға йыйылған фетнәселәр һаны бер сәғәт эсендә байтаҡҡа арта.

Мысырҙағы [[2011 йыл]]ғы инҡилап ваҡиғаларын яҡтыртыу йәһәтенән телеканалға төбәлгән ғәйепләүҙәрҙең береһе мәғлүмәттең бер яҡлы бирелеүенә, тик «Мосолман туғандар» мәнфәғәтендә генә булыуына ҡағыла<ref><span class="citation">''Шафель Али Шаиф Хусейн'' «Эволюция состава новостных арабоязычных спутниковых телеканалов в начале XXI века (статья первая)» // Научные ведомости Белгородского государственного университета. : Научный журнал. — 2014. — № 6 (177) / том 21. </span></ref>. Эфир ваҡытының күп өлөшөн телеканал ғәмәлдәге президентҡа ҡаршы фетнәгә сыҡҡандарға бирә, ә власты һаҡлап ҡалыусыларҙың манифестацияларын күрһәтмәй тиерлек. Күрһәткән хәлдә лә телеканал операторҙары, ҡулайһыҙ ракурстар файҙаланып, Хөсни Мөбәрәк яҡлылар һанын күпкә кәм итеп күрһәтә<ref><span class="citation">''Ксения Светлова.''&#x20;[http://9tv.co.il/news/2013/07/28/155200.html Блеск и нищета «Аль-Джазиры»].&#x20;''9 Канал Израиль''&#x20;(28.07.2013).</span></ref>.

Мысыр властары, "Әл-Жәзирә"нең президент Мөбәрәккә кире мөнәсәбәттә булыуын һәм материалдарының сенсацияға ҡоролоуы илдә тәртипһеҙлектәрҙе көсәйтеүен иҫәпкә алып<ref><span class="citation">[https://archive.today/20120712143940/http://news.israelinfo.ru/technology/35975#selection-1421.0-1421.31 «Аль-Джазиру» выгнали из Египта].&#x20;</span></ref>, телеканал журналистарының аккредитацияһын юҡҡа сығара һәм Әл-Жәзирәнең тапшырыуҙар спутнигынан файҙаланыуын туҡтата<ref><span class="citation">[http://www.dni.ru/polit/2011/1/30/206557.html Египет запретил вещание «Аль-Джазиры»].&#x20;''Дни. Ру''&#x20;(30.01.2011).</span></ref>. Ләкин телекомпанияның мәғлүмәт сәйәсәте маҡсатына өлгәшә: 2012 йылдың июнендә «Мосолман туғандар» вәкиле Мөхәммәт Мурси президент һайлауҙа еңә.

=== 2013 йылда Мысырҙағы исламсыларға булышлыҡ итеү ===
2013 йылда Мысырҙа халыҡ араһында Мурси алып барған илде исламлаштырыу сәйәсәтенән ризаһыҙлыҡ көсәйә. Хәрби түңкәрелеш һөҙөмтәһендә илгә яңы власть килә. Ләкин бынан һуң да телеканал мәғлүмәтте исламсылар мәнфәғәтендә биреү сәйәсәтен дауам итә.

Канал Катарҙың тышҡы сәйәси маҡсаттарына хеҙмәт итеүен дауам итә.

=== Ливияла граждандар һуғышы тоҡаныуға индергән өлөшө ===
2011 йылдың февралендә Мысыр ваҡиғаларынан һуң [[Ливия]]ла сыуалыштар башлана. Был сыуалыштар Муаммар Ҡаддафи яҡлылар һәм уға ҡаршылар араһындағы граждандар һуғышына әүерелә. "Әл-Жәзирә"нең тапшырыуҙары конфликттың үҫеүенә һәм көнбайыш илдәренең Ливия ваҡиғаларын дөрөҫ аңламауына килтерә.

2008—2011 йылдарҙа [[Рәсәй]]ҙең Ливиялағы ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе В. Чамов иҫтәлектәрендә былай тип яҙа: <blockquote class="">«2011 йылдың ғинуар-мартында Әл-Жәзирә Ливияла туғандарҙың үҙ-ара үлтерешеүенә килтергән талашты дөрләтеү һәм унда булғандарҙы боҙоп күрһәтеү өсөн бар көсөн һалды»<ref name="autogenerated4"><span class="citation">''Владимир Чамов.''&#x20;[http://www.ru.journal-neo.com/node/120516 Ливийская драма: видение российского дипломата. Часть 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150409141631/http://www.ru.journal-neo.com/node/120516 |date=2015-04-09 }}.&#x20;''Новое Восточное Обозрение''&#x20;(17.02.2013).</span></ref>.</blockquote>Телеканал бер видео<ref><span class="citation">[http://www.youtube.com/watch?v=-cf6VqhOp0c&feature=player_embedded Libya protest: Aljazeera lies about killing in Benghazi].&#x20;</span></ref> тапшыра, унда, «Әл-Жәзирә» раҫлауынса, Ливия армияһының боласыларҙы атыуы төшөрөлгән. Әммә иғтибарлы телетамашасылар улар араһында йәшел флаг тотҡан кешеләрҙе лә шәйләй, ә йәшел флаг Ливия Жәмәһириәһенең билдәһе булып тора. Шулай итеп, Ҡаддафи яҡлылар демонстрацияһын атыу Ливия лидерының үҙенә ҡаршыларҙы аттырыуы итеп күрһәтелә.

Һуңыраҡ «Әл-Жәзирә», Ливия авиацияһының тыныс демонстранттарҙы бомбаға тотоп, Киренаикала мең гражданды һәләк итеүе тураһында һөйләй<ref name="autogenerated2"><span class="citation">''Подцероб А. Б.''&#x20;[http://www.iimes.ru/?p=15619 Арабская смута: роль пропаганды и современных информационных технологий].&#x20;''Институт Ближнего Востока''&#x20;(24.09.12).</span></ref>. Аҙаҡ асыҡланыуынса, манифестанттарға һауанан бер кем һөжүм итмәгән, Ливияның көнсығышында бөтә ҡорбандар һаны 200-ҙән артмаған<ref><span class="citation">''Lussato C. Libye.''&#x20;</span></ref>. Күпселек илдәрҙең матбуғат баҫмалары Ливияла ғәмәлдә ниҙәр барғанын асыҡлап тормайынса «Әл-Жәзирә» сюжеттарын файҙаланған<ref name="autogenerated4"/>. Ошо сәбәпле Ҡаддафи хөкүмәте «ҡанлы режим» тип ҡарала, ә лидер үҙе кеше хоҡуҡтарын боҙоуҙа ғәйепләнә.

[[БМО]]-ның Хәүефһеҙлек Советы, Ливияла кеше хоҡуҡтарын боҙоуҙарға борсолоп, 1970-се һәм 1973-сө резолюцияларын ҡабул итә. 1970-се резолюцияға ҡағылышлы М. Ҡаддафи, «БМО-ның Хәүефһеҙлек Советы резолюцияһы кешелек тарихында беренсе тапҡыр телевидение репортаждары нигеҙендә ҡабул ителде», тип белдерә<ref name="autogenerated4"/>. 1973-сө резолюция ла Хәүефһеҙлек Советы ағзалары булған илдәр белдереүҙәре нигеҙендә түгел, ә «Әл-Жәзирә» һәм башҡа телеканалдар тапшырыуҙарына таянып сығарыла<ref name="autogenerated2"/>.

Һуңғы ҡарар Ливия өҫтөнән осоуҙы тыя һәм халыҡ-ара коалицияның баҫып инеүенә рөхсәт бирә. Ливия армияһының хәрби техникаһын һәм инфраструктураһын бомбаға тотҡандан һуң Ливия баш күтәреүселәренең хәле нығына. Муаммар Ҡаддафи тотоп алына һәм үлтерелә, ә власть күсеш осоро Милли советына тапшырыла.

«Russia Today» телеканалы «Әл-Жәзирә» күрһәткән ялған видеоның күсеш осоро Милли советын Ливиялағы яңы хөкүмәт итеп таныуҙы тәьмин итеүе тураһында белдерә.<ref><span class="citation">[http://russian.rt.com/inotv/2011-08-29/Falshivij-shturm-Tripoli-snimali-v Фальшивый штурм Триполи снимали в Катаре].&#x20;</span></ref>. Катар телекомпанияһы<ref><span class="citation">[http://www.youtube.com/watch?v=6Wbb3xPkgr8&feature=player_embedded Al Jazeera correspondent live from Tripoli].&#x20;</span></ref> Ливия оппозицияһы, йәнәһе, Триполиҙы штурмлаған кадрҙар күрһәтә. Ләкин журналистар, имеш, Йәшел майҙанда төшөргән был сығыштар ысынында «Әл-Жәзирә» тарафынан алдан уҡ Катарҙа төшөрөп ҡуйылған була<ref name="autogenerated3"><span class="citation">''Елена Милинчич.''&#x20;</span></ref>.

== Журналистар һүҙ азатлығы өсөн ==
2012 йылдың мартында ваҡытлы матбуғат сараларында "Әл-Жәзирә"нең Сүриә ваҡиғаларын объектив яҡтыртмауына ҡаршы ризаһыҙлыҡ белдереп, телеканал журналистарының бер-бер артлы эштән китеүе тураһында хәбәрҙәр күренә башлай. "Әл-Жәзирә"нең Бәйруттағы бюроһының башҡарма директоры Хәсән Шаабан, ошо уҡ бюро продюсеры Муса Әхмәд һәм хәбәрсе Али Хашем беренселәрҙән булып эштән китә. Муса Әхмәд ул саҡта, телеканал Сүриә президенты Бәшәр Асад режимына ҡаршы ҡулланылыусы сәйәси ҡоралға әүерелде, тип белдерә<ref><span class="citation">[http://lenta.ru/news/2012/03/11/aljazeera/ Глава бюро «Аль-Джазиры» в Бейруте подал в отставку].&#x20;''Лента. Ру''&#x20;(11.03.12).</span></ref>.

</blockquote>2013 йылдың 12 июлендә «Әл-Жәзирә» телеканалының 20-ләгән репортёры бер юлы эштән китеү тураһында ғариза бирә. Журналистар әйтеүенсә, Мысырҙағы хәрби түңкәрелеште объектив яҡтыртмау был аҙымдың сәбәбе була. Репортёрҙар раҫлауынса, телеканал етәкселеге уларға [[Ҡаһирә]]нән «Мосолман туғандар»ҙы<ref><span class="citation">[http://9tv.co.il/news/2013/07/12/154185-print.html Свобода слова по-катарски] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140305062932/http://9tv.co.il/news/2013/07/12/154185-print.html |date=2014-03-05 }}.&#x20;<small>Проверено 12 июля 2013.</small>&#x20;<small>.</small></span><span class="citation"></span></ref> яҡлаған репортаждар эшләргә ҡуша, илдәге ваҡиғалар тураһында ялған һөйләргә һәм шуның менән ватандың һәм армияның абруйын ҡаҡшатырға мәжбүр итә. Эштән китергә теләк белдергәндәрҙең күбеһе канал менән 10 йылдан ашыу хеҙмәттәшлек иткән<ref><span class="citation">[http://tass.ru/archivethemes/631659 Более 20 журналистов «Аль-Джазиры» уволились в знак протеста].&#x20;''ИТАР-ТАСС''&#x20;(09.07.13).</span></ref>.

== Тамашасыларҙы юғалтыу ==
Ғәрәп яҙы ваҡиғаларын яҡтыртҡанда, Катар телеканалының мәғлүмәт сәйәсәте 2011—2013 йылдарҙа уның бөтә аудиторияһының 86 процентын юғалтыуына килтерә. Һуңғы ике йыл эсендә "Әл-Жәзирә"нең бөтә донъялағы тамашасылары 43 миллиондан 6 миллионға ҡалып кәмей.

== Бүләктәре ==
2012 йылда Рузвельт фонды ([[Инглиз теле|ингл.]] ''<span lang="en">Roosevelt Stichting</span>'') «International Four Freedoms Award» проекты сиктәрендә «Әл-Жәзирә» каналын «Һүҙ һәм фекер әйтеү азатлығы» номинацияһында еңеүсе итә<ref name="инструзвельта">[http://www.rooseveltinstitute.org/roosevelt-stichting-announces-2012-four-freedoms-awards-winners «Roosevelt Stitchting announces 2012 four freedoms awards winners»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120515100144/http://www.rooseveltinstitute.org/roosevelt-stichting-announces-2012-four-freedoms-awards-winners |date=2012-05-15 }} — статья о номинировании канала «Аль-Джазира» на сайте [[:en:Roosevelt Institute|Roosevelt Institute]] <span> </span>(англ.</ref>. Бүләкләү тантанаһы Нидерландта королева Беатрикс ҡатнашлығында үтә.<ref>[http://www.rooseveltinstitute.org/four-freedoms-laureates-2012 «Four Freedoms Laureates 2012»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140103044507/http://www.rooseveltinstitute.org/four-freedoms-laureates-2012 |date=2014-01-03 }} — статья на сайте Roosevelt Institute <span> </span>(англ.</ref>

2012 йылда Ғәрәп яҙын яҡтыртҡан һәм «ваҡиғаларға эстән ҡарау» мөмкинлеген биргән өсөн [[Бөйөк Британия]]ның Королева телевидение йәмғиәте (Royal Television Society, RTS) Катарҙың «Әл-Жәзирә» телеканалын йылдың иң яҡшы яңылыҡтар каналы тип таный<ref><span class="citation">[http://lenta.ru/news/2012/02/23/royal/ «Аль-Джазиру» признали новостным каналом года].&#x20;</span></ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.aljazeera.net Официальный сайт]{{Ref-ar}}(ар.)
* [http://english.aljazeera.net/ Официальный сайт]{{Ref-en}}(англ.)