Имам Шамил

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Имам Шамил
ғәр. شامل بن دِنْكَاوْ محمّد الكمراوىّ الأوارىّ الداغستانى
авар. Шамил
ҡум. Шамил
Имам Шамил
Флаг
Флаг
Дағстандың 3-сө Имамы
24 сентябрь 1834 йыл — 25 август 1859 йыл
Алдан килеүсе: Гамзат-Бек
Дауамсы: Тоза Акмурзаев[1]
 
Дине: ислам, сөнни
Тыуған: 7 июля 1797 года (26 июня)
с. Гимры
Үлгән: 16 февраля 1871 года (4 февраля)
Медина, Османская империя
(ныне Саудовская Аравия)
Ерләнгән: Кладбище Джаннат аль-Баки, Медина
Атаһы: Денгав-Магомед
Әсәһе: Баху-Меседу
Ҡатыны: 1. Фатимат (ум. в 1845 г.)
2. Джавгарат (ум. в 1839 г.)
3. Загидат (1830—1871 гг.)
4. Шуайнат-Анна Улуханова (1824—1877 гг.)
5. Аминат
Балалары: От Фатимат:
сыновья:
Джамалуддин,
Гази-Мухаммад,
Мухаммад-Шапи,
дочери:
Нафисат (1842—1866),
Фатимат (1845—1870)
От Джавгарат:
сын Саид
От Загидат:
сын Мухаммад-Камиль,
дочери:
Нажават (ум. в 1874),
Баху-Меседу (ум. в 1875)
От Шуайнат:
дочь Сафият (1854—1870)
 
Хәрби хеҙмәт
Звание: имам
Бәрелештәр: Кавказская война

Шамил (авар. Шами́л, ҡум. Шами́л; 7июль (26 июнь) 1797, Гимры, хәҙер Унцукул районы, Дағстан — 16 февраль 1871, Мәҙинә, хәҙер Сәғүд Ғәрәбстаны) — Кавказ таулыларының башлығы, Төньяҡ Кавказ милли-азатлыҡ ҡаршылығы юлбашсыһы.

1834 йылда Дағстан менән Чеченстан мосолмандарын Рәсәйгә ҡаршы һуғышта етәкләүсе имам булараҡ иғлан ителә. Дағстандың көнбайышы һәм Чечня, һуңыраҡ бөтә черкес ерҙәре Төньяҡ Кавказ имаматы — теократик дәүләткә берләштерә (Шамил имаматы).

Төньяҡ Кавказ халыҡтарының милли геройы [2].

1859 йылда Гуниб штурмы ваҡытында Барятинский Александр Иванович тарафынан әсирлеккә алына. Тотҡонлоҡ ваҡытында Калугала һәм Киевта йәшәй. Мәккәгә хаж ҡылыу ниәте менән китә һәм шунда вафат була.

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Авар үҙҙәне (уздень) тимерсе Денгав-Мөхәммәт[3] һәм авар бәге Бәйер-Будах ҡыҙы Баху-Меседаның улы[4].

Шамилдың әсәһе Ашильт тигән ауылдан[5] , уның ата-бабалары Манташилал тигән ҡумыҡ фамилияһын йөрөткән[6].

Атаһы яғынан олатаһы ҡумыҡ Әмирхан [7]

Ҡарт олатаһы Ҡумыҡ Әмир Хан XIX быуаттағы Шамилдың үҙ һүҙҙәренән рус сығанаҡтарында теркәлгәнсә, «Кавказда бик билдәле кеше» булған [8][3][7][9]

Бер нисә сығанаҡ Шамилдың милләтен авар тип күрһәтә[10][11][12].

Вердеревский һүҙҙәре буйынса, бер ваҡыт Шамил үҙен «ябай татар» тип атаған. Революцияға тиклемге төрлө сығанаҡтарҙа ҡумыҡтар «татар» исеме менән билдәле булған[13]. [14]

1797 йылдың 26 июнендә (7 июль) Гимры тигән авар ауылында тыуған (хәҙерге Унцукул районы, Дағстан). Рәсәй иҫәпләүҙәре буйынса ул 1798 йылда тыуған[15][15]..

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Чечня. 1865 г. Имам Тоза Акмурзаев (Харачойский) (30 август 2015). Дата обращения: 15 декабрь 2022. Архивировано 26 июль 2020 года.
  2. Дегоев В. В. Имам Шамиль // пророк, властитель, воин. — М: Русская панорама, 2001. — 371 с. — ISBN 5-93165-043-1.
  3. 3,0 3,1 Шамиль на Кавказе и в России, 1995
  4. Бартольд В. В. Шамиль // Собрание сочинений в 9 томах. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — Т. II, часть 1. — С. 873.
  5. Дадаев Ю. У. Глава 2. Ашильта // По тропам шамилевских сражений // историко-документальная повесть. — Мх.: Юпитер, 1997. — С. 106. — 248 с. — ISBN 5-7895-0022-0.
  6. Абдулатипов Р. Г., 2016
  7. 7,0 7,1 Блиев М. М. Россия и горцы Большого Кавказа // на пути к цивилизации. — М: Мысль, 2004. — С. 279. — 877 с. — ISBN 5-244-01004-2.
  8. Д. Б., 1859
  9. Халилов А. М. Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти / отв. М. М. Идрисов. — Мх., 1988. — С. 79. — 119 с.
  10. Бартольд В. В. Шамиль // Собрание сочинений в 9 томах. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — Т. II, часть 1. — С. 873.

  11. Рощин М. Месхелидзе Д. Ислам в Чечне // Россия и мусульманский мир. — 2004. — № 1.

  12. Назир ад-Дургели. [1] / Шихсаидов А. Р. — М.: Марджани, 2012.

  13. Суздальцева И. А. Внешний облик, социальная организация и население Терского города в XVII - начале XVIII веков // Известия Дагестанского государственного педагогического университета. Общественные и гуманитарные науки. — 2008. — № 4.
  14. « Предки Шамиля были выходцами из известных дагестанских родов, корни которых уходили в различные дагестанские народы. Предки матери, к примеру, носили известную кумыкскую фамилию Манташилал. Но Шамиль был убеждён, что все мусульмане — члены великой семьи — уммы, и делил их не по языку или роду, а по человеческим качествам.
    Рамазан Абдулатипов, «Знамение судьбы» 2016
    »
  15. 15,0 15,1 Шамиль на Кавказе и в России, 1995, с. 14

Өҙөмтә хатаһы: <references> билдәләнгән "Абдулатипов Р. Г.—2016——263" исемле <ref> тамға алдағы текста ҡулланылмай.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]