Кесе Ирдегән

Кесе Ирдегән
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Силәбе өлкәһе

Кесе Ирдегән - рус. Малые Ирдяги - Рәсәй Федерацияһы Силәбе өлкәһенең Арғаяш районындағы күл

Географияһы

Кесе Ирдегән күле Силәбе өлкәһенең Арғаяш районының төньяҡ-көнбайышында, Губернское ҡасабаһы янында, Өйәлге күленән алыҫ түгел урынлашҡан.

Силәбегә тиклем аралығы – 80 км, Екатеринбургҡа – 180 км.

Ярындағы кеше йәшәгән урындар: Беспаловское, Губернское, Кузнецкое ҡасабалары һәм Ҡыштым ҡалаһы.

Өйәлге күле менән Кесе Ирдегән араһында киңлеге 1 км муйын айырып тора. Оло Ирдегән күле менән ҡылымыҡ аша тоташҡан.

Географик координаттары: киңлеге - 55°29′55.38″N (55.498718), оҙонлоғо - 60°35′46.34″E (60.596206).

Тасуирламаһы

• Уртаса тәрәнлеге: 3,5 м
• Максималь оҙонлоғо һәм киңлеге (км):2,7*2км
• Һыу сығанағы: атмосфера яуым-төшөмө иҫәбенә, шулай уҡ башҡа күлдәрҙән төшкән һыу менән туҡланған күл.
• Унан ағып сыға: Үҙъйылға (Тинес ҡушылдығы).
• Диңгеҙ кимәленән бейеклеге: 271м
• Һыу массаһы күләме: 6,6 млн м³.
• Майҙаны: 4км
• Һыуйыйғыс майҙаны: 20 км²
• Һыуҙың ҡатылығы 4,87 мг-экв/л.
• Һыуы: сөсө. Унда кислород әҙ, шуға балыҡ тонсоғоусан, әммә һыу планктоны бик бай. Минераллылығы 430 мг/л, химик составы буйынса гидрокарбонат-натрийлы төркөмгә инә.
• Төбө:ләмле.

Ташҡын ваҡытында һыуы Оло Ирдегәнгә ағып төшә. Һыу сифатына, күл торошона баҫыуҙарҙан аҡҡан һыу, көнкүреш ҡалдыҡтары, малсылыҡ һарҡындылары кире тәьҫир яһай.

Көнбайыш ярында Демидов төҙөттөргән канал ҡалдыҡтары һаҡланған, ул Кесе Ирдегән менән Өйәлге күле араһында ҡаҙылған булған. Ул әле лә ике күлде тоташтырып тора

Флораһы һәм фаунаһы

Экологик шарттар арҡаһында күлде һыу үҫемлектәре баҫып бара, һайыға (20% самаһы һыу көҙгөһө күтерләнгән).

Һыуйыйғыс майҙандарында ҡарағай ҡатнаш ҡайын урмандары үҫә

Этимологияһы

Шувалов Николай Иванович - Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнгән географ, топонимист үҙенең "От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь" тигән һүҙлегендә күлдең атамаһы башҡорт халҡының ир-ат исеменән килеп сыҡҡан тип яҙа: Ирдяги, Большое и Малое, озеро, Аргаяшский район.От распространенного в прошлом у башкир и татар тюркского мужского имени Ирдяк, Ирдеген .

Аңлашылыуынса, гидроним Иртуған тигән исемдән килеп сыҡҡан булыуы ихтимал . Башҡорт телендәге топонимдарҙа ҡалын һуҙынҡылы һүҙҙәрҙең һөйләштә нәҙеккә әйләнеүе - йыш күҙәтелгән күренеш. Иртуған атамаһы йылдар үтеү менән Ирдегән рәүешенә ингәндер.

Шулай уҡ ҡара

• Силәбе өлкәһе күлдәре исемлеге

Һылтанмалар

• Реки-Озера/Рыбалка в Челябинской области/Озера Челябинской области/Ирдяги Малые
• От Парижа до Берлина по карте Челябинской области. [1]
• Озеро Малые Ирдяги
• Энциклопедия Челябинской области/ Озеро Малые Ирдяги 2019 йыл 14 июнь архивланған.

Сығанаҡтар

• Шувалов Н. И. // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
• Т. Кусимова, С. Бикҡолова.Башҡорт исемдәре. - Өфө, 2006 - 48-се бит