Аҙыҡ майы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Супермаркет кәштәһендә аҙыҡ майы

Аҙыҡ майы (кулинария майы) — ҡыҙҙырыуҙа, бешереүҙә һәм кулинарияның башҡа төрҙәрендә ҡулланылған үҫемлек, хайуан йәки синтетик май. Шулай уҡ уны аш-һыу әҙерләгәндә һәм йылытыу менән бәйле булмаған процестарҙа, мәҫәлән, салат өсөн тәмләткес агент сифатында (ароматизатор) ҡулланыла.

Үҫемлек майы, ғәҙәттә, шыйыҡса, әммә ҡайһы бер май, мәҫәлән, кокос майы, пальма майы ҡаты була[1].

Трансмайҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Башҡа диетик майҙарҙан айырмалы рәүештә, трансмайҙар сәләмәтлек өсөн файҙалы түгел[2]. Транс майҙарҙы ҡулланыу йөрәктең ишемия ауырыуы хәүефен[3] «насар» холестерин (LDL) кимәлен күтәреү һәм «яҡшы» юғары тығыҙлыҡлы липопротеин (HDL) холестерин кимәлен төшөрөү иҫәбенә арттыра[4].Өлөшләтә гидрогенизацияланған майҙарҙан алынған трансмайҙар тәбиғи майҙарға ҡарағанда зыянлыраҡ[5].

Бер нисә эре тикшеренеүҙәр[6][7][8] транс майҙарҙы күпләп ҡулланыу менән йөрәктең ишемия ауырыуы менән башҡа ҡайһы бер ауырыуҙар араһындағы бәйләнеште күрһәтә. АҠШ-тың аҙыҡ-түлек һәм медикаменттар сифатын санитар күҙәтеү идаралығы (FDA), АҠШ-тың Милли йөрәк, үпкә һәм ҡан институты һәм Америка кардиология ассоциацияһы (AHA) трансмайҙар ҡулланыуҙы сикләргә тәҡдим итә. АҠШ-та транс майҙар бөтөнләй хәүефһеҙ тип табылмай һәм махсус рөхсәтһеҙ аҙыҡ-түлеккә, шул иҫәптән бешереү майҙарына ла өҫтәлә алмай[9].

Ашарға яраҡлы майҙы сығарыу һәм таҙартыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үҫемлек майын алыу һәм таҙартыу - айырым процестар. Беренсенән, майҙы орлоҡтан, сәтләүектән йәки емештән айырып алалар. Артабан, таҙартыу процесында майҙың тышҡы ҡиәфәте, текстураһы, тәме, еҫе йәки тотороҡлолоғо һатып алыусыларҙың ихтыяжына һәм өмөттәренә ярашлы үҙгәрә.

Май алыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Май өсөн экспеллер пресы

Май сығарыуҙың өс төп ысулы бар:

  • Йышыраҡ гексан ҡулланған химик экстракция;
  • Экспеллер пресын[en] ҡулланып экспеллер преслау йәки һалҡын преслау (майҙы йылытыуҙы булдырмау өсөн түбән температурала преслау);
  • Центрифуга ярҙамында сығарыу — декантер.

Майҙы эре производствола сәнәғәттә алыу өсөн йыш ҡына мөмкин тиклем күберәк май алыу өсөн преслау, химик экстракция һәм центрифугалау комбинацияһы ҡулланыла[10].

Ҡулланылған майҙы утилләштереү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡулланылған аҙыҡты тейешенсә утилләштереү ҡалдыҡтарҙы утилләштереү өсөн мөһим бурыс булып тора. Канализация торбаларында май ҡуйырыуы мөмкин, был уларҙың тығындарына сәбәпсе була[11]. Шуның өсөн ҡулланылған ашарға яраҡлы майҙы аш-һыу раковинаһына йәки унитазға ағыҙырға ярамай. Майҙы утилләштереүҙең дөрөҫ ысулы - уны пломбаланған, эшкәртеп булмай торған һауытҡа һалып, ябай сүп-сар менән бергә ташлау[12]. Май һалынған һауытты туңдырыу өсөн һыуытҡысҡа урынлаштырыу ҙа утилизацияны ябайлаштыра һәм уны тәртипкә килтерә.

Эшкәртеү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡулланылған аҙыҡ майын эшкәртергә мөмкин. Уны мал аҙығы сифатында, туранан-тура яғыулыҡ сифатында, биодизель, һабын һәм башҡа сәнәғәт продукцияһы етештереү өсөн ҡулланыла ала[13].

Галерея[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Зәйтүн майы
    Зәйтүн майы
  • Көнбағыш майы
    Көнбағыш майы
  • Кукуруз майы
    Кукуруз майы
  • Соя майы
    Соя майы


Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Dietary fats explained (ингл.). Дата обращения: 5 август 2018. Архивировано 5 июль 2016 года.
  2. ↑ Food and nutrition board, institute of medicine of the national academies. Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients). — National Academies Press, 2005. — ISBN 978-0-309-08537-3.
  3. ↑ Food and nutrition board, institute of medicine of the national academies. Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients). — National Academies Press, 2005. — ISBN 978-0-309-08537-3.
  4. ↑ Trans fat: Avoid this cholesterol double whammy (ингл.). Дата обращения: 10 декабрь 2007. Архивировано 7 октябрь 2013 года.
  5. ↑ D. Mozaffarian, M. B. Katan, A. Ascherio, M. J. Stampfer, W. C. Willett Trans Fatty Acids and Cardiovascular Disease (инг.). — 2006. — В. 15. — Т. 354. — P. 1601–1613. — DOI:10.1056/NEJMra054035 — PMID 16611951.
  6. ↑ W. C. Willett, M. J. Stampfer, J. E. Manson, G. A. Colditz, F. E. Speizer, B. A. Rosner, L. A. Sampson, C. H. Hennekens Intake of trans fatty acids and risk of coronary heart disease among women (инг.). — 1993. — В. 8845. — Т. 341. — P. 581–585. — DOI:10.1016/0140-6736(93)90350-P — PMID 8094827.
  7. ↑ F. B. Hu, M. J. Stampfer, J. E. Manson, E. Rimm, G. A. Colditz, B. A. Rosner, C. H. Hennekens, W. C. Willett Dietary Fat Intake and the Risk of Coronary Heart Disease in Women (инг.). — 1997. — В. 21. — Т. 337. — P. 1491–1499. — DOI:10.1056/NEJM199711203372102 — PMID 9366580.
  8. ↑ K. Hayakawa, Y.-Y. Linko, P. Linko The role of trans fatty acids in human nutrition (инг.). — 2000. — В. 6–7. — Т. 52. — P. 229–235. — DOI:[[DOI:10.1002/1521-379X(200007)52:6/7<229::AID-STAR229>3.0.CO;2-G|10.1002/1521-379X(200007)52:6/7<229::AID-STAR229>3.0.CO;2-G]]
  9. ↑ Final Determination Regarding Partially Hydrogenated Oils (Removing Trans Fat) (ингл.). Дата обращения: 29 март 2019. Архивировано 30 март 2019 года.
  10. ↑ How cooking oil is made (ингл.). Дата обращения: 18 май 2012. Архивировано 22 май 2012 года.
  11. ↑ Tips to avoid water waste and to require the preservation of hydro-resources (ингл.). Дата обращения: 5 сентябрь 2007. Архивировано 2 май 2021 года.
  12. ↑ Grease Disposal Tips to Help the City's Environment (ингл.). Дата обращения: 5 август 2007. Архивировано 28 февраль 2021 года.
  13. ↑ Production of biodiesel based on waste oils and/or waste fats from biogenic origin for use as fuel (ингл.). Дата обращения: 5 сентябрь 2007. Архивировано из оригинала 27 сентябрь 2007 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Аҙыҡ_майы&oldid=1249424» битенән алынған