Боронғо грек мифологияһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Apollo Artemis Brygos Louvre G151.jpg|thumb|250px|right|«Аполлон и Артемида». Боронғо гректар ҡулланған һауытҡа
 (килик) төшөрөлгән рәсем, б. э. т. 470 йыл тирәһе]]
'''Боронғо грек мифологияһы''' (''[[Боронғо Греция]] мифологияһы '') — боронғо гректарҙың уларҙың [[дин]]е тығыҙ бәйләнгән мифологияһы. Бөтә донъя [[мәҙәниәт]]е һәм [[сәнғәт]]е үҫешенә иҫ киткес ҙур йоғонто яһап, [[кеше]], батырҙар һәм [[алла]]лар тураһында күп яҡлы дини күҙаллауҙарға башланғыс бирә.

== Сығанаҡтар ==
[[Файл:Nonnus, Dionysiaca, Florence, Plut. 32,16.jpg|thumb|Ноннаның «Деяния Диониса» китабының бите. Лауренциана китапханаһы, [[Италия]], [[Флоренция]].]]

[[Грек мифологияһы]]ның бик боронғо торошо ''Эгей мәҙәниәтенең'' Б-һыҙыҡлы яҙыулы табличкаларынан билдәле. Был осор өсөн аллаларҙың аҙ булыуы хас, уларҙың да күбеһе ситләтеп, кинәйәле итеп атала, ҡайһы бер исемдәрҙең ҡатын-ҡыҙ аналогтары бар (мәҫәлән, di-wi-o-jo — Diwijos, Зевс һәм ҡатын-ҡыҙ аналогы di-wi-o-ja). Крит-микен дәүерендә үк Зевс, Афина, Дионис и ҡайһы бер башҡалар билдәле булһа ла, уларҙың иерархияһы һуңғы осорҙоҡонан айырылып торған булыуы ихтимал.

Крит-микен мәҙәниәтенең тарҡалыуы һәм [[Антиклыҡ|антик]] грек цивилизацияһының барлыҡҡа килеүе араһындағы «ҡара быуаттар» мифологияһы бары тик һуңғыраҡ сығанаҡтар аша ғына билдәле.

Боронғо грек мифтарының төрлө сюжеттары боронғо грек яҙыусылары әҫәрҙәрендә даими ҡулланыла. [[Эллинизм]] дәүере алдынан мифтар нигеҙендә үҙ аллегорик мифтар ижад итеү йолаһы барлыҡҡа килә. Грек драматургияһында күп кенә мифлологик сюжеттар уйнала һәм яңы үҫеш ала. Әйтелгәндән сығып, боронғо грек мифологияһы сығанаҡтары иҫәбенә түбәндәгеләр инә:
* [[Гомер]]ҙың «[[Илиада]]» менән «[[Одиссея]]»һы
* Гесиодтың «Теогония»һы
* Псевдо-Аполлодорҙың «Китапханаһы» («Библиотека» Псевдо-Аполлодора)
* Гай Юлий Гигиндың «Мифтар»ы («Мифы» Гигина)
* [[Овидий]]ҙың «[[Метаморфозалар]]» поэмаһы
* Нонн Панополитанскийҙың «Деяния Диониса» эпик поэмаһы.
[[Карл Маркс]] билдәләүенсә, "грек мифологияһы [[Боронғо Греция]] сәнғәтенең арсеналын ғына түгел, уның нигеҙен дә тәшкил иткән
(«греческая мифология составляла не только арсенал греческого искусства, но и его почву»<ref>Маркс К., К критике политической экономии, [http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=030278&page=529&format=djvu цит. по БСЭ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129063250/http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=030278&page=529&format=djvu |date=2014-11-29 }}</ref>.

Ҡайһы бер боронғо грек авторҙары мифтарҙы рациональ нигеҙҙә аңлатырға ынтыла. Философ ''Эвгемер'', мәҫәлән, аллалар тураһында эш-ҡылыҡтары илаһилаштырылған кешеләр тип яҙа. «О невероятном» тигән әҫәрендә ''Палефат''мифтарҙа һүрәтләнгән хәл-ваҡиғаларҙы анализлап, уларҙы аңлап еткермәү йә мифтарға ҡайһы бер үҙенсәлектәрҙе өҫтәү һөҙөмтәһе тип ҡарай.

[[Боронғо грек мифологияһы]] уларҙың мәҙәниәтенең архетипик нигеҙе итеп ҡарала.

== Аллаларҙың сығышы ==
[[Файл:Poseidon sculpture Copenhagen 2005.jpg|thumb|[[Копенгаген]] портында Посейдон статуяһы.]]

Дин тарихын тикшереүсе билдәле [[Румыния|румын]]-[[АҠШ|америка]] ғалимы Мирча Элиаде боронғо грек дине үҫешен түбәндәге осорҙарға бүлә<ref>Матвеев П. Е. Методическое пособие по хронологии истории стран и их религий. Часть 1. Владимир: Владимирский университет. 2006, стр. 20</ref>:

* б. э. т. 30 — 15 быуаттар — крит-миной дине.
* б. э. т. 15 — 11 быуаттар — архаик боронғо грек дине.
* б. э. т. 11 — 6 быуаттар — олимпия дине.
* б. э. т. 6 — 4 быуаттар — философик-орфик дин (Орфей, [[Пифагор]], [[Платон]]).
* б. э. т. 3 — 1 быуаттар — эллинизм дәүере дине.

Легендаға ярашлы, Зевс Критта тыуған. Ата-әсәһе Рея һәм титан Крона булған (боронғо грек телендә  Χρόνος йәки хронос ваҡыт тигәнде аңлата). Зевстың улы Минос исеме менән крито-минос цивилизацияһы аталған. Беҙгә билдәле булған грак мифологияһы грек халғы менән бәйле,  һуңыраҡ был мифологияны римлеләр ҡабул иткән. Был халыҡ тураһында б.э. т II меңйыллыҡта йәшәгән ахей ҡәбиләләре булыуы һөйләй. Б.э.т. 1850 йылда Афина ҡалаһы төҙөлгән, ҡлҡа Афина алиһәһе исемен йөрөтә. Был тәғлимәт нигеҙендә, гректарҙың дине б.э.т. 2000 йылдарҙа барлыҡҡа килгән тип әйтергә мөмкин.

== Шулай уҡ уҡығыҙ ==
* [[Ехидна (мифология)]]
* [[Эос]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [http://godsbay.ru/antique/index.html Античная мифология. Энциклопедия мифологии древнего мира.]
* [http://mith.ru/alb/antic/index.htm Античная мифология и эпос] (университетские лекции и научные статьи)
* [http://www.vsemifu.com/mifu/antika/antika.php Античная мифология] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210917103203/https://vsemifu.com/mifu/antika/antika.php |date=2021-09-17 }}
* [http://www.greekroman.ru/greek.htm Греческая мифология] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061209092734/http://library.greekroman.ru/greek.htm |date=2006-12-09 }}
* [http://library.greekroman.ru/greek.htm Литература Древней Греции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061209092734/http://library.greekroman.ru/greek.htm |date=2006-12-09 }}
* [http://izuchaem.info/bogi-drevnej-grecii/ Обширный список богов Древней Греции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210510051631/http://izuchaem.info/bogi-drevnej-grecii/ |date=2021-05-10 }}
* [http://www.greek.h11.ru/ История и мифология античного мира]
* [[:en:Family tree of the Greek gods|Генеалогические связи древнегреческих богов]]{{ref-en}}
* [http://www.museum.com.ua/faces/index.html Галерея портретов на монетах Северного Причерноморья]
* В библиотеке Максима Мошкова (@lib.ru):
** [http://www.lib.ru/MIFS/greece.txt Николай Кун. «Легенды и мифы Древней Греции»]
** [http://www.lib.ru/MIFS/golosowker.txt Я. Э. Голосовкер. «Сказания о Титанах»]
** [http://www.lib.ru/POEEAST/GOMER/gomer01.txt Гомер. «Илиада»]
** [http://www.lib.ru/POEEAST/GOMER/gomer02.txt Гомер. «Одиссея»]
** [http://www.lib.ru/POEEAST/ESHIL/prometej.txt Эсхил. «Прометей прикованный»]
** [http://www.lib.ru/POEEAST/ESHIL/eshil1_1.txt Эсхил. «Семеро против Фив»]
** [http://www.lib.ru/POEEAST/GESIOD/theogonia.txt Гесиод. «О происхождении богов (Теогония)»]
** [http://az.lib.ru/z/zelinskij_f_f Зелинский Ф. Ф.] — книги известного историка античной культуры.
* {{книга
|автор = Грейвз Р.
|заглавие = Мифы Древней Греции
|ссылка = http://orel.rsl.ru/nettext/foreign/graves/index.htm
|место = М.
|издательство = Прогресс
|год = 1992
|страницы = 
|isbn = 
}}
* {{книга
|автор = Зелинский Ф.Ф.
|заглавие = Древнегреческая религия
|ссылка = http://www.centant.pu.ru/sno/lib/index.htm
|место = Киев
|издательство = СИНТО
|год = 1993
|страницы = 
|isbn = 
}} — Известный исследователь античной культуры подробно излагает сущность греческой религии в эпоху расцвета древнегреческой цивилизации
* {{книга
|автор = Зелинский Ф.Ф.
|заглавие = Религия эллинизма
|ссылка = http://www.centant.pu.ru/sno/lib/index.htm
|место = Томск
|издательство = «Водолей»
|год = 1996
|страницы = 
|isbn = 
}}
* [http://mify.org/dictionary.shtml Мифологический словарь]
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Греческая религия и мифология|Покровский А. И.}}

[[Категория:Фольклор]]
[[Категория:Мифология]]
[[Категория:Боронғо грек мифологияһы|*]]
[[Категория:Диндең тәүге формалары]]